SKKN: BIỆN PHÁP RÈN KĨ NĂNG QUAN SÁT, TÌM Ý, LẬP DÀN Ý BÀI
VĂN MIÊU TẢ CHO HỌC SINH LỚP 4
PHẦN 1 – ĐẶT VẤN ĐỀ
I. Lý do chọn đề tài
Tiếng Việt là môn học hết sức quan trọng trong quá trình dạy và học ở các
cấp học. Đối với lớp Bốn nội dung chương trình phân môn Tập làm văn có vị trí
đặt biệt quan trọng, hình thành và phát triển ở các em kĩ năng sử dụng Tiếng Việt
để học tập và giao tiếp trong cuộc sống. Bên cạnh đó còn góp phần cùng các môn
học khác mở rộng vốn sống, bồi dưỡng tâm hồn, cảm xúc thẩm mĩ, hình thành
nhân cách cho HS.
Một trong những nguyên nhân làm cho HS không thể viết được đoạn văn và
làm hoàn chỉnh bài Văn miêu tả là do các em chưa biết cách quan sát, tìm ý, làm
dàn bài.Vậy các em được học về quan sát tìm ý như thế nào?
Trước khi vào lớp Bốn, cuối chương trình lớp Ba các em cũng được GV tập cho
biết cách làm dàn bài thông qua việc trả lời câu hỏi. Để khi bước vào lớp Bốn các
em biết cách quan sát tìm ý, lập dàn bài,dựng đoạn và chuẩn bị cho việc viết một
bài văn hoàn chỉnh. Đối với lớp Bốn HS đã viết được bài văn hoàn chỉnh (hay, dở,
đúng, có khi sai yêu cầu)đều phụ thuộc hoàn toàn vào các em cách quan sát, tìm ý,
lập dàn bài hay không? Với học sinh Tiểu học, đặc biệt là học sinh lớp Bốn, những
tiết học đầu tiên của thể loại văn miêu tả là hết sưc quan trọng, để lại ấn tượng sâu
sắc và lâu dài cho các em trong quá trình làm văn miêu tả. Trong bốn tiết đầu của
thể loại văn miêu tả lớp Bốn, nếu giáo viên giảng dạy nhiệt tình và cụ thể theo
từng kiểu bài (tìm hiểu cấu trúc của bài văn; quan sát, tìm ý, lậpdàn bài, dựng
đoạn, viết bài văn hoàn chỉnh) sẽ giúp các em nhận rõ mối quan hệ giữa việc” đã
thấy” khác với việc “Đã quan sát”. Biết quan sát theo thứ tự đã quy định để tìm ý,
nhớ đủ ý để lập dàn bài, dùng dàn bài để viết thành một bài văn. Ngược lại, nếu
giáo viên giảng bài một cách đối phó, áp đặt học sinh rập khuôn theo mẫu, thì chất
1
lượng học tập của các em không những thấp mà còn ảnh hưởng đến các lớp sau
này.
Qua nhiều năm giảng dạy lớp Bốn, bản thân đã nhận thức tầm quan trọng
của phân môn tập làm văn, thấy được những thuận lợi, khó khăn, tôi đã rút ra một
số biện pháp: “Rèn kĩ năng quan sát, tìm ý, lập dàn bài một bài văn miêu tả” đối
với học sinh lớp 4. Đồng thời rút ra bài học kinh nghiệm để hoàn thành tốt việc dạy
tập làm văn để nâng cao chất lượng học tập cho học sinh.
II. Mục đích nghiên cứu
…
III. Kết quả cần đạt
…
IV. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
- Trong đề tài này tập trung tìm hiểu nguyên nhân học sinh học yếu phân môn tập
làm văn, từ đó đề ra những biện pháp giúp học sinh khắc phục những tồn tại để học
tốt phân môn tập làm văn.
- Trong chương trình với kiểu bài miêu tả các em sẽ được học về:
+ Miêu tả đồ vật
+ Miêu tả cây cối
+ Miêu tả con vật.
- Mở rộng vốn sống, bằng tư duy, bồi dưỡng tâm hồn, cảm xúc thẩm mỹ, hình
thành nhân cách cho học sinh.
- Qua việc dạy tập làm văn yêu cầu cơ bản giáo viên phải giúp học sinh tự viết
được bài văn đảm bảo 3 phần, xếp ý thứ tự, diễn đạt mạch lạc, câu văn gãy gọn, có
hình ảnh, dùng từ đúng, chính xác, nội dung đảm bảo.
2
Với yêu cầu trên khẳng định được việc rèn cho HS kĩ năng quan sát, tìm ý, lập dàn
bài là bước quan trọng và cần thiết tạo cơ sở để các em viết hoàn chỉnh một bài
văn.
PHẦN 2 - NỘI DUNG
I. Cơ sở nghiên cứu
1. Cơ sở lý luận
Những hoạt động đầu tiên khi tiếp xúc với mọi lĩnh vực, mọi đối tượng cụ thể
nào đó sẽ để lại ấn tượng sâu sắc và chi phối hành vi của chủ thể khi tiếp xúc với
đối tượng sau này. Chính vì vậy, những yêu cầu cụ thể, vừa sức và nghiêm khắc
của giáo viên đối với HS khi các em được học tiết quan sát đầu tiên sẽ để lại ấn
tượng với cách quan sát, tìm ý, lập dàn bài là cơ sở để hoàn thành một bài văn hoàn
chỉnh hơn.
Hơn nữa ở lớp Bốn các loại bài làm văn đều gắn với các chủ điểm. Quá trình thực
hiện các kĩ năng phân tích đề, tìm ý, quan sát, viết đoạn văn là những cơ hội giúp
các em mở rộng hiểu biết về cuộc sống theo các chủ điểm đã học.
Với tầm quan trọng ấy, nên khi dạy các bài đầu tiên của thể loại văn miêu tả,
GV cần dạy hết sức chi tiết, cụ thể để các em nắm bắt được cách quan sát, tìm ý,
lập dàn bài để có cơ sở hoàn thành một bài văn hoàn chỉnh hơn.
2. Cơ sở thực tiễn
3
a. Đối với học sinh:
-Vốn từ Tiếng việt còn nghèo,khả năng dùng từ, đặt câu còn lủng củng, diễn đạt
và sắp xếp ý còn rời rạc, chưa đúng theo thứ tự quan sát.
- Không tìm được ý, không lập được dàn bài nên dẫn đến không viết được hoàn
chỉnh bài văn.
b. Về phía giáo viên:
Thông thường đa số giáo viên thường tham khảo và thực hiện các bước theo
sách hướng dẫn. Việc hướng dẫn học sinh theo sach còn chung chung ,chưa cung
cấp thêm từ cho việc ghi ý khi quan sát. Vì thế, nếu giáo viên làm theo sach hướng
dẫn thì khó có thể giúp học sinh nắm cụ thể các chi tiết quan sát. Từ đó dẫn đến
việc thiếu ý, nghèo từ,câu văn khó gợi tả. Để giải quyết được khó khăn đó, có giáo
viên thường cho học sinh tham khảo một số bài văn mẫu để các em học thuộc rồi
viết lại. Đây là một sai lầm lớn, vô tình giáo viên đã làm cho học sinh mất đi sự
mày mò tìm hiểu và phát huy khả năng tư duy của mình. Các em chỉ biết học và
làm bài văn một cách rập khuân, máy móc.
II. Thực trạng vấn đề nghiên cứu
Trong quá trình dạy Tập làm văn tôi thấy ở giai đoạn đầu của chương trình
đa số HS trong lớp không biết làm một bài văn hoàn chỉnh đúng yêu cầu. Bài văn
của các em làm thường là khô khang, mang nặng tính chất liệt kê, lời văn thiếu
hình ảnh, dùng từ không chính xác, hành văn vụng về, câu văn tối nghĩa, lủng
củng, nhiều câu què không đủ ý. Nhiều em chưa biết ngắt câu, chưa biết diễn đạt
lô- ghich theo từng ý mà thường viết lộn xộn chỉ viết một mạch từ đầu đến cưốí
chứ không chấm câu. Số đông HS chưa biết dùng các biện pháp tu từ cho phù
hợp…
Thực tế lớp tôi chủ nhiệm năm học 20...- 20... này chát lượng thống kê đầu năm rất
thấp. Cụ thể như sau:
TSHS Giỏi
Khá
TB
4
Yếu
31
SL
1
%
3.3 %
SL
7
%
SL
22,5% 10
%
32,3%
SL
13
%
41,9%
III. Mô tả nội dung
1. Bồi dưỡng vốn từ và cảm thụ văn học qua các phân môn Tiếng Việt:
* Qua tiết tập đọc:
- Trong khi dạy các tiết tập đọc, tôi đã hướng dẫn học sinh về cách dùng từ ngữ,
hình ảnh, tích lũy tư liệu văn học.
VD: Ở bài “ Mẹ vắng nhà ngày bão”, 2 câu thơ cuối có hình ảnh:
Mẹ về như nắng mới
Sáng ấm cả gian nhà.
Tôi đã nhấn mạnh cho HS thấy cách so sánh sát hợp. Mẹ như nắng mới sau mấy
ngày mưa bão, có nắng mới làm cho cảnh vật tươi sáng, ấm áp hơn … Hoặc qua
bài “Con chuồn chuồn nước”, tôi yêu cầu HS tìm những từ láy (lấp lánh, long
lanh, phân vân, mênh mông, rung rinh …), phát hiện được các từ láy đó có tác
dụng gì (gợi cảm, gợi tả vẻ đẹp của con chuồn chuồn nước, của phong cảnh thiên
nhiên đất nước).
Dạy một số bài tập đọc, tôi còn đặt yêu cầu cao hơn cho HS khá, giỏi gợi những
nội dung để HS suy nghĩ như:
+ Phát hiện bố cục bài văn (các phần sắp xếp theo trình tự nào? Có gì mới)
+ Tìm hiểu ý nghĩa của bài văn.
+ Nêu cảm nghĩ của bản thân sau khi đọc bài văn.
* Qua tiết luyện từ và câu:
- Khi dạy luyện từ và câu tôi chú ý làm giàu vốn từ cho HS, vì HS hiểu thêm một
từ mới là biết thêm một khái niệm. Có thể cho các em tìm từ ngữ theo từng đề tài
nhỏ để làm tăng vốn từ.
VD:
+ Tìm những từ ngữ chỉ mức độ khác nhau của mùi “ Thơm” (thoang thoảng, thơm
lừng, thơm ngát, thơm nức, thơm lựng, thơm phức …).
5
+ Tìm những từ thể hiện tâm trạng buồn, vui …
. Vui: phấn khởi, hồ hởi, hân hoan, khoan khoái, mững rỡ, hớn hở …
. Buồn: ủ rũ, rũ rượi, buồn rầu, bùi ngùi, ỉu xìu, buồn bã …
Để HS viết câu văn sinh động, tôi còn hướng dẫn các em những bài tập dùng Biện
phápnhân hóa, so sánh.
VD: Mấy con chim hót ríu rít.
(Mấy chú chim đang ríu rít trò chuyện trên cành cây).
Ngoài ra, tôi còn giúp các em tập so sánh 2 đoạn văn: tại sao đoạn văn này lại hay
hơn đoạn văn kia? Những từ ngữ, hình ảnh nào làm cho đoạn văn sinh động?
Với những bài tập nhỏ như vậy giúp các em có thêm vốn từ, tích lũy được vốn từ,
thuận lợi hơn khi viết văn.
- Trong các tiết quan sát tìm ý, sắp xếp ý (phân môn tập làm văn) các em chưa có
thói quen quan sát toàn diện nên cần phải có sự hướng dẫn của GV.
VD: Quan sát để làm bài văn tả cảnh tôi giúp các em phát hiện những nét đặc sắc
của bầu trời, nhà cửa, cây cối ở nơi đó và phải quan sát bằng nhiều giác quan, phải
biết sàng lọc, chọn những đặc điểm nổi bậc trong khi miêu tả.
2. Xây dựng dàn bài:
*Căn cứ vào phân phối chương trình, nhóm bài quan sát, tìm ý và lập dàn bài gồm
nhiều tiết học độc lập khác nhau, và được lặp lại nhiều tuần. Vì vậy, việc cải tiến
bắt đầu từ tiết quan sát đầu tiên nhằm xác định cho HS những yêu cầu mới về quan
sát mẫu vật để tìm ý và chọin từ diễn ý.
* Cần giúp các em nắm vững yêu cầu của bài tập, cho các em đọc kĩ đề bài rồi
trình bày lại yêu cầu của bài tập. Giúp các em hiểu bài, tôi giải thích thêm cho rõ
yêu cầu của bài tập, cho các em thực hiện làm mẫu một phần của bài tập để cả lớp
nắm được yêu cầu của bài tập đó.
* Trong khi các em thực hiện bài tập, tôi tổ chức bằng nhiều hình thức như làm
việc cá nhân, theo nhóm, theo cặp … sau đó cho các em báo cáo kết quả, sữa chữa
6
cách dùng từ, đặt câu của các em và sữa lỗi kịp thời nhằm chấm dứt việc sai sót
của các em ngay từ đầu.
* Không cho các em đọc trọn bài văn mẫu để sao chép lại theo kiểu dạy truyền
thống. Việc thực hiện cơ bản là cụ thể hóa nội dung sách hướng dẫn GV để dạy
thật kĩ phần quan sát,tìm ý, xếp ý trong phần thân bài. Trong quá trình chuẩn bị
bài, tôi chuẩn bị kĩ những từ gợi ý và các từ gần nghĩa để giảng cho các em. Bởi vì
vốn từTiếng Việt của các em còn hạn chế. Ngoài việc chuẩn bị các từ gợi ý tôi còn
chuẩn bị một hệ thống các câu hỏi để hỏi các em nhằm mục đích gợi và hướng dẫn
các em ở các trình độ và hoàn cảnh khác nhau biết quan sát mẫu vật. Hướng dẫn
các em ghi chép khi quan sát cần ghi chép một cách ngắn gọn những ý tìm được
qua quan sát (không viết thành câu văn).
* Hướng dẫn các em quan sát, tìm ý và lập dàn bài theo các bước sau:
VD: Quan sát mẫu chiếc cặp (tả đồ vật)
- Khi quan sát bên ngoài chiếc cặp cần ghi ngắn gọn: Màu da; vải gải da; khóa cặp
bằng đông bóng loáng; quai xách trên đầu cạp bằng da …
- Cần hướng dẫn các em sắp xếp các ý quan sát và hình thành thứ tự một cách cụ
thể, ngắn gọn, không viết dài dòng khi lập dàn ý. Cần sắp xếp thời gian để hướng
dẫn cụ thể quan sát mẫu vật (qua tranh vẽ, ảnh chụp …) và hướng dẫn HS tìm chọn
vật thật để quan sát.
- Để tập cho HS cách quan sát và cách xếp ý, lập dàn ý tả chiếc cặp, GV cần sử
dụng bảng phụ để hướng dẫn.
GV ghi trên bảng
1. Mở bài
Học sinh 1 ghi
Học sinh 2 ghi
- Mẹ mua cho em trước - Phần trước của chị năm
- Giới thiệu
2. Thân bài
ngày khai giảng
- Tả bao quát
- Bằng da, sản xuất tại Đà - Bằng nhựa, sản xuất tạ
+ Loại cặp
Nẵng
Biên Hòa
+ Độ lớn
- Bằng tờ giấy A4
- Bằng tờ báo Nhi Đồng
trước cho em
7
- Tả chi tiết
a. Tả bên ngoài
- Vải giả da, màu đà
- Bằng nhựa, màu đỏ
- Loại da, màu sắc
- Viền da đen
- Ép dính
- Đường viền
- Có hình Đô Rê Môn
- Hình 2 chú mèo con
- Mặt trước cặp
- Khóa mạ màu vàng
- Có 2 khóa bằng nhựa
- Khóa cặp
- Quai xách bằng da
- Trên gáy cặp có đính
- Quai xách
- Sau lưng cặp có quai
quai xách
- Quai đeo
b. Tả bên trong
đeo
- 2 quai đeo bằng vải dù
- Vải lót
- Bằng Ni lông
- Bằng vải
- Các ngăn
3. Kết luận:
- Có 3 ngăn
- 2 ngăn lớn và 1 ngăn nhỏ
- Lợi ích
- Bỏ sách vở không bị ướt
- Mang sách vở đi học
- Cảm nghĩ của em - Em xem cặp như người - Em rất thchs chiếc cặp, vì
với chiếc cặp
bạn thân
nó đẹp.
Với hệ thống câu hỏi gợi ý trên, giúp các em nắn được thứ tự khi quan sát và
rèn luyện thói quen quan sát theo thứ tự.Đây là hai công việc khác nhau đòi hỏi
giáo viên hướng dẫn hết sức cụ thể nhằm giúp các em biết tự hỏi khi quan sátvề
một đối tượng cụ thể, dù đó là một đối tượng đơn giản (như tả chiếc cặp trên).
IV. Kết quả nghiên cứu
1. Kết quả:
- Sau một thời gian giảng dạy, thực hiện biện pháp trên tôi thấy các em có tiến bộ,
kĩ năng quan sát ,tìm ý, lập dàn bài đã có nhiều chuyển biến và phát triển tốt ,giúp
các em rất nhiều trong giao tiếp,ứng xử, phân tích, kết luậnvà biết dùng từ hợp lí,
chính xác hơn. Trong giờ làm văn miệng các em đã diễn đạt bài theo từng phần
dưới sự hướng dẫn của giáo viên . Không những các em được tập nói mà còn ghi
ra nháp những cái hay, chưa hay của bạn rồi suy nghĩ cách sửa , góp ý cho bạn.
8
- Qua các kì thi chất lượng cũng như kiểm tra định kì học sinh lớp tôi đạt kết quả
như sau:
Thời gian
Số HS
Đầu năm
31
GKI
31
Cuối KI
31
Dự kiến
cuối năm
Điểm giỏi
Điểm khá
Điểm TB
Điểm yếu
1
3,3%
2
6,5%
4
12,9%
6
19,2%
7
22,5%
9
29,0%
14
45,2%
16
48,8%
10
32,3%
11
35,5 %
7
25,5%
7
25,5%
13
41,9%
9
29,0 %
6
19,4%
2
6,5%
31
2. Bài học kinh nghiệm:
Qua việc áp dụng biện pháp trên bsnr thân rút ra một số kinh nghiệm sau:
- Chuẩn bị đồ dùng dạy học:
+ Để dạy cho học sinh quan sát đồ vật giáo viên cần chuẩn bị tranh vẽ, ảnh
chụp, mẫu vật hoặc vật thật…giúp các em có cơ sở quan sát kĩ đồ vật .Giáo viên
hướng dẫn đối tượng cần quan sátđể các em có thời gian tìm chọn.
+ Để chuẩn bị dạy HS quan sát cây cối (ví dụ: cây bóng mát) . Giáo viên giới
thiệu cây đó trong phần dặn dò của tiết trước. Hướng dẫn các em quan sát theo thứ
tự hợp lí, thuận tiện cho việc tìm ý (nếu có điều kiện cho HS quan sát cây trong sân
trường).
- Rèn kĩ năng quan sát:
+ Quan sát riêng ở nhà
+ Quan sát chung ở lớp
- Để nâng cao hiệu quả quan sát , tìm ý và lập dàn bài, Giáo viên tăng cường
chấm dàn ý do HS lập trước khi hướng dẫnchung để có thể góp ý, xây dựng cho
từng em.- Lặp lại nhiều lần để các em thuộc dàn ý tổng quát và có thói quen lập dàn ý.
9
- Cần lưu ý phát hiện những bài HS chép bài mẫu, phát hiệnnhững HS không
tự làm (ghi ở sách bài văn mẫu) để giúp HS tích cực hơn trong học tập.
PHẦN 3 – KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
I. Kết luận
Chất lượng bài làm của HS cao hay không luôn phụ thuộc vào việc giảng
dạy của giáo viên và học của HS qua các tiết dạy và học đầu tiên của HS qua các
tiết dạy và học đầu tiên của từng thể loại văn trong chương trình lớp Bốn,về các
kiểu bài: Quan sát, tìm ý, lập dàn bài sẽ để lại ấn tượng sâu sấc và lâu dài cho các
em. Dạy học quan sát , tìm ý, lập dàn bài là những tiết học cần lưu tâm và giáo
viên cần giảng dạy kĩ hơn để giúp các em nhận thấy rõ mối quan hệ giữa việc “Đã
thấy” với việc “Đã quan sát” có chủ đích, biết quan sát theo thứ tự và quan sát để
tìm ý, nhớ đủ ý và dùng dàn bài viết nháp sau đó viết bài văn hoàn chỉnh.
Rèn kĩ năng quan sát, tìm ý, lập dàn bài Bài văn miêu tả cho HS là một việc làm
rất cần thiết, đòi hỏi mỗi giáo viên phải có sự nhiệt tình và tâm huyết. Làm được
như vậy không những giúp các em học tốt phân môn Tập Làm Văn ở chương trình
lớp Bốn mà còn giúp các em có một vốn kiến thức vững vàng để học tiếp lên các
lớp trên.
Tôi hi vọng rằng “Biện pháp rèn kĩ năng quan sát, tìm ý, lập dàn ý, bài văn
miêu tả cho HS lớp Bốn” sẽ giúp giáo viên dạy tốt phân môn Tập Làm Văn và
nhằm nâng cao hiệu quả học tập bộ môn Tiếng Việt cho các em.
II. Khuyến nghị
10
- Khi dạy thể loại vă miêu tả giáo viên cần có tranh và ảnh chụp hoặc vật thật
để HS quan sát.
- Nhà trường kết hợp với tổ chuyên môn mở thêm chuyên đề về thể loại văn
miêu tả để giáo viên học hỏi .
…………., ngày … tháng … năm 20…
Người viết
11
- Xem thêm -