BÀI GIẢNG CHUYÊN ĐÊỀ:
SIÊU ÂM TRONG ĐÁNH GIÁ
CHỨC NĂNG THÂẤT TRÁI
Biên soạn: TS.Hoàng Anh
1
MỤC TIÊU CHUYÊN ĐỀ:
Sau khi học xong chuyên đề “Siêu âm trong đánh giá chức năng
thất trái”, người học nắm được những kiến thức có liên quan như: Chức
năng tâm thu thất trái; Chức năng tâm trương thất trái.
NỘI DUNG
Siêu âm tim ngoài vai trò cung cấp những thông tin về hình thể của tim
như kích thước các buồng tim, chiều dày thành thất, tình trạng của các van
tim..., còn cho chúng ta biết những thông tin về chức năng của tim, như chức
năng nhĩ trái, nhĩ phải, thất trái, thất phải. Nhưng trong bài giảng chuyên đề
này chỉ giới hạn trình bày về vai trò của siêu âm trong đánh giá chức năng
thất trái, vì đây là vấn đề quan trọng nhất và có nhiều ứng dụng nhất trong
thực hành lâm sàng. Chức năng thất trái bao gồm chức năng tâm thu (trong đó
có chức năng tâm thu toàn bộ thất trái và chức năng co bóp từng vùng) và
chức năng tâm trương thất trái.
I. CHỨC NĂNG TÂM THU THẤT TRÁI
Chức năng tâm thu thất trái, là chức năng co bóp của thất trái để đưa
máu vào đại tuần hoàn theo nhu cầu của cơ thể. Chính vì thế, chức năng tâm
thu thất trái thể hiện qua cung lượng tim trong điều kiện nghỉ ngơi và cả khi
gắng sức. Có rất nhiều thông số siêu âmđể đánh giá chức năng tâm thu thất
trái, mỗi thông số có ý nghĩa khác nhau nên khi sử dụng cần linh hoạt tuỳ
theo từng bệnh nhân cụ thể và máy móc trang thiết bị của từng cơ sở.
1.Những chỉ số đo trên siêu âm TM
* Khoảng E- IVS, là khoảng cách từ điểm E (điểm cao nhất của lá trước
van 2 lá) tới vách liên thất, đo trên TM ở mặt cắt trục dài cạnh ức trái qua van
2 lá. Đây là một thông số dễ đo và ít sai sót về mặt kỹ thuật nên có độ chính
xác cao. Bình thường giá trị của chỉ số này < 5mm. Khi nó tăng lên khả năng
bị suy chức năng tâm thu rất cao, đặc biệt khi > 10mm. Tuy nhiên, trong
những trường hợp hẹp van 2 lá và hở van động mạch chủ không sử dụng
được. E-IVS tăng là do dãn thất trái hay giảm biên độ mở van 2 lá hoặc do cả
2 nguyên nhân trên, những dấu hiệu này thường gặp trong suy chức năng tâm
thu thất trái. E-IVS có tương quan nghịch khá chặt chẽ với EF%. Theo Lew,
W.etal khi E-IVS >7mmthì EF% < 50% với độ nhạy 87% và độđặc hiệu 75%,
còn khi E-IVS> 12mmEF% < 36% với độ nhạy 87%, độ đặc hiệu 84%.
* % co ngắn sợi cơ (FS%: Fractional Shortening). FS% được tính từ
LVEDD (đường kính thất trái cuối kỳ tâm trương) và LVESD (đường kính
thất trái cuối kỳ tâm thu), theo phương trình sau:
Bình thường FS% theo Henry, W.L. 36% (28%- 44%). Khi giảm chức
năng tâm thu thất trái, FS% giảm. Một số tác giả cho rằng khi chỉ số này dưới
25% là biểu hiện của suy chức năng tâm thu thất trái rõ. Trên lâm sàng FS%
giảm nhiều trong các trường hợp suy tim ứ trệ, đặc biệt những bệnh nhân có
giãn thất trái nhiều như bệnh cơ tim thể giãn.
* Tốc độ co ngắn sợi cơ trung bình (Mean Vcf: Circumferential Fibre
shortening). Chỉ số này phản ánh tốc độ cotrung bình của các sợi cơ thất trái
theo trục ngắn và được tính toán theo phương trình sau:
LVET được đo trên siêu âm TM, là khoảng thời gian từ khi mở đến khi
đóng van động mạch chủ.
Mean Vcf bình thường là 1,18cir/s (1,12- 1,24). Khi chỉ số này giảm
chứng tỏ khả năng co bóp của thất trái giảm, còn khi tăng chủ yếu gặp trong
các trạng thái tăng động hoặc trên một số vận động viên.
4
* Thể tích nhát bóp (SV), cung lượng tim (CO), chỉ số cung lượng tim
(CI) và phân số tống máu (EF%).
Để đánh giá chức năng thất trái những chỉ số trên rất có ý nghĩa. Và
bằng siêu âm TM chúng ta cũng có thể tính toán được các thông số trên thông
qua các số đo LVEDD và LVESD. Có nhiều phương trình đã được đưa ra để
tính toán. Tuy nhiên, hiện nay trên thực hành công thức của Teichholz được
sử dụng rộng rãi nhất. Đây là một phương trình thực nghiệm và đã được
chứng minh là tương đối chính xác. Để tính Thể tích nhát bóp (SV), chúng ta
phải tính được thể tích thất trái cuối kỳ tâm trương (EDV), thể tích thất trái
cuối kỳ tâm thu (ESV). Hai chỉ số này theoTeichholz được tính như sau:
Cách đo Dd, Ds để đánh giá chức năng tâm thu thất trái bằng phương
pháp Teichholz.
LVV: Thể tích thất trái, nếu trong phương trình trên ta thay D bằng
LVEDD thì thể tích ở đây sẽ là EDV, còn nếu thay D bằng LVESD thì LVV
sẽ là ESV.
SV: thể tích nhát bóp (stroke volume): ml
CO: cung lượng tim (cardiac output): l/p
CI : chỉ số cung lượng tim (cardiac index): l/p/m
2
2
BSA: diện tích da (body surface area): m
Giá trị bình thường của các thông số siêu âmtrên ở người Châu Âu như
2
sau: SV 75- 100 ml; CO 4-8 l/p; CI 2,4- 4,2 l/p/m (theo Henry, W.L.).
Phân số tống máu, một thông số siêu âmđược sử dụng rộng rãi trên lâm
sàng, chỉ số này được tính như sau:
Giá trị bình thường của EF% theo một số tác giả là > 55%, Nhưng
cũng có người công nhận > 50% là bình thường. Theo số liệu của Viện tim
mạch EF% bình thường của người Việt nam là 63±7%.
* Thời gian tâm thu. Thời gian tâm thu cũng có thể sử dụng để đánh giá
chức năng tâm thu thất trái. ở đây chúng ta sử dụng 3 thông số: thời gian tiền
tống máu LVPEP (left ventricular pre-ejection period) là thời gian từ khởi
điểm của phức bộ QRS đến khi mở van động mạch chủ; Thời gian tống máu
LVET (left ventricular ejection time) là thời gian từ khi mở van động mạch
chủ đến khi đóng van động mạch chủ và tỷ lệ LVPEP/ LVET. Tuy nhiên, các
giá trị bình thường của các chỉ số này còn phụ thuộc vào tần số tim nên trong
những trường hợp nhịp tim quá nhanh hay quá chậm chúng ta cần chú ý hiệu
chỉnh cho chính xác. Khi suy chức năng tâm thu thất trái LVET ngắn lại trong
khi đó LVPEP dài ra nên tỷ lệ LVPEP/ LVET tăng lên. Người ta cũng chứng
minh có mối tương quan giữa tỷ lệ này với EF%. Theo Weissler A.M.etal khi
tỷ lệ này nhỏ hơn 35% thì EF% > 55%; khi 35% - 65% EF% bằng từ 30% 55%; khi tỷ lệ này >= 65% EF% thường nhỏ hơn 30%.
2.Những chỉ số đo trên siêu âm 2D
* Siêu âm 2D cho phép đánh giá vận động của thất trái trong quá trình
co bóp và chúng ta có thể tính toán được thể tích của thất trái ở các thời điểm
cuối kỳ tâm trương, tâm thu nên hoàn toàn có thể tính được các chỉ số như
EDV, ESV, SV, EF% như trong siêu âm TM. Có nhiều cách tính khác nhau
đã được áp dụng đểtính toán các chỉ số trên, Nhưng theo hội siêu âm Mỹ
(ASE) có 2 phương pháp hiện nay được sử dụngrộng rãi nhất, đó là phương
pháp elip đơn và phương pháp Simpson.
- Phương pháp elip đơn hay còn gọi là phương pháp tính thể tích theo
diện tích và chiều dài của thất trái (Single plane area-length method). Ở đó thể
tích thất trái được tính trên mặt cắt 4 buồng tim hoặc 2 buồng tim, ở thời điểm
tâm thu và tâm trương, theo công thức sau:
V: Thể tích thất trái cuối kỳ tâm thu hoặc tâm trương (ml)
A: Diện tích thất trái cuối kỳ tâm thu hoặc tâm trương
2
(cm ) L: Chiều dài thất trái cuối kỳ tâm thu, tâm trương
(cm)
- Phương pháp Simpson:
Người ta quan niệm thất trái có dạng hình ống Nhưng có xu hướng nhỏ
dần về phía mỏn tim, do đó nếu áp dụng công thức tính thể tích hình trụ sẽ
không chính xác. Nên trong cách tính của Simpson người ta đã chia nhỏ thất
trái thành nhiều phần, mỗi phần có thể coi là một hình trụ nhỏ có diện tích
đáy là trung bình cộng của của 2 đáy trên và dưới với chiều cao là 1 đoạn
ngắn của thất trái. Thể tích toàn bộ thất trái là tổng thể tích của tất cả các phần
cộng lại, do đó cách tính này sẽ tiếp cận gần hơn với thể tích thực của thất
trái. Trong thực hành chúng ta đo đạc và tính toán trên 2 mặt cắt 4 buồng và 2
buồng ở cuối kỳ tâm trương và tâm thu, sau khi vẽ theo lớp nội mạc của thất
trái và đo chiều cao từ mỏn tim tới nền tim máy tính sẽ tự động chia thất trái
thành 20 khối nhỏ và tính tổng thể tích của thất trái theo phương trình sau:
Sơ đồ cách tính thể tích thất trái theo phương pháp Simpson
Ảnh minh hoạ cách tính thể tích thất trái theo phương pháp Simpson
Mỗi phương pháp có giá trị bình thường khác nhau. Theo Wahr,
D.W.etal phương pháp diện tích chiều dài 4 buồng EDV nam 112±27ml, ESV
35±16ml nữ EDV 89±20 ml và ESV 33±12ml, còn tính theo phương pháp
Simpson nam EDV 111±22 ml, ESV 34±12ml; nữ EDV 80±12ml, ESV
29±10ml. Nhìn chung, hai phương pháp này ở người bình thường khác nhau
không đáng kể. Tuy vậy, trong nghiên cứu chúng ta cần thống nhất một
phương pháp để đảm bảo tính chính xác khi so sánh giữa các nhóm nghiên
cứu.
3.Đánh giá chức năng tâm thu thất trái bằng siêu âm Doppler
3.1. Tính cung lượng tim
Siêu âm Doppler với tính năng u việt là có thể tính được lưu lượng của
dòng chảy qua các van tim và mạch máu lớn nên cũng có thể dùng để tính
cung lượng tim, vì thế siêu âm Doppler có thể cung cấp cho chúng ta một số
thông để đánh giá chức năng tâm thu thất trái. Để tính cung lượng tim bằng
siêu âm Doppler chúng ta cần tính thể tích nhát bóp (SV) bằng cách áp dụng
công thức sau:
SV = CSA × VTI
SV: Thể tích nhát bóp (ml)
2
CSA : Diện tích mặt cắt đo dòng chảy (cm )
VTI : Tích phân thời gian, tốc độ dòng chảy (cm)
Về nguyên tắc CSA có thể đo ở các van tim, ở đường tống máu ra của
thất phải, thất trái, Nhưng trên thực tế việc đo diện tích của các van tim
thường khó khăn nên người ta thường đo ở vị trí đường tống máu ra của thất
trái hoặc thất phải cho các tính toán này. Ví dụ trên mặt cắt trục dài cạnh ức
trái chúng ta đo đường kính của đường tống máu ra thất trái bằng siêu âm 2D
hoặc TM ở đầu kỳ tâm thu, sau đó tính diện tích của chúng theo công thức
tính hình tròn:
2
CSA = r × π
VTI sẽ được đo bằng Doppler xung trên mặt cắt 5 buồng tim tại vị trí
đo diện tích theo phương pháp vẽ hình học. Và SV sẽ được tính theo công
thức sau:
SV = LVOT × VTI
LVOT: Đường tống máu ra thất trái (left ventricular outflow tract)
Tương tự như vậy chúng ta có thể tính được SV ở các vị trí khác,
Nhưng lưu ý đo CSA và VTI ở cùng một vị trí và khi có hở van tim thì không
tính cung lượng tim qua van đó và các vị trí trước và sau van này. Ví dụ nếu
có hở van động mạch chủ chúng ta không tính SV qua đường tống máu ra thất
trái và van động mạch chủ, vì dòng máu đi qua van động mạch chủ có một
phần bị quay lại thất trái trong kỳ tâm trương nên cung lượng tim thực tế sẽ
thấp hơn là theo tính toán của siêu âm nên không phù hợp với bệnh cảnh lâm
sàng. Nhưng trong các trường hợp tính phân số hở chúng ta vẫn có thể sử
dụng các vị trí này để tính toán.
Tuy nhiên khi đo cung lượng tim bằng siêu âm Doppler có một số điểm
cần lưu ý.
Đo diện tích van 2 lá chúng ta không nên sử dụng cách tính diện tích
hình tròn để tính toán, mà nên dùng công thức tính diện tích hình elip sẽ chính
xác hơn.
MVA = π/4× ab
2
MVA: Diện tích van 2 lá (cm )
a: Chiều dài của hình elip (cm)
b: Chiều rộng của hình elip (cm)
Mặc dù vậy, việc tính toán cung lượng tim bằng phương pháp Doppler
cũng có những hạn chế nhất định, bởi vì phương trình động học chất lỏng
được sử dụng để tính toán cho các loại ống có kích thước và tốc độ dòng chảy
không thay đổi theo thời gian. Nhưng điều này không đúng tuyệt đối với hệ
tim mạch do tính chất đàn hồi và lực đẩy máu do tim co bóp không giống
nhau trong một chu chuyển tim nên sẽ có những sai số nhất định về cả phép
đo diện tích (CSA) và VTI. Ví dụ người ta đã chứng minh trong thời kỳ tâm
thu diện tích của động mạch chủ tăng 2% - 11% và động mạch phổi thay đổi
tới 18%, còn diện tích vòng van 2 lá thay đổi tới 12% từ cuối tâm thu tới cuối
tâm trương. Tương tự như vậy các tính toán về VTI cũng có những sai số do
dòng chảy qua các vị trí này không hoàn toàn đồng nhất về mặt tốc độ, đặc
biệt là khi có nhịp tim không đều như rung nhĩ, ngoại tâm thu dày... Để giảm
bớt sai sót chúng ta có thể đo 5 lần trong trường hợp nhịp xoang và 8 lần
trong rung nhĩ để lấy số trung bình. Tuy nhiên, điều này khá mất thời gian
nên ít được áp dụng trong thực tế.
3.2. Tính dP/dt
Cho đến hiện tại chỉ số này vẫn được tính qua phương pháp thông tim,
tuy nhiên ngày nay trong một số điều kiện nhất định chúng ta cũng có thể tính
toán được qua siêu âm Doppler, nó thể hiện quá trình tăng áp lực của thất trái
trong quá trình co cơ. Chỉ số này ít chịu ảnh hưởng của tiền gánh và hậu gánh
nên có thể dùng để đánh giá chức năng năng tâm thu thất trái. Trên mặt cắt 4
buồng tim khi có hở van 2 lá bằng Doppler sóng liên tục ta ghi được phổ hở
van 2 lá, tốc độ của phổ hở van 2 lá phản ảnh chênh lệch áp lực giữa thất trái
và nhĩ trái trong kỳ tâm thu và qua đó phản ánh tình trạng áp lực của thất trái.
trong thực hành chúng ta thường đo ở thời điểm tốc độ 1m/s tương ứng với
chênh lệch áp lực là 4mmHg và ở thời điểmtốc độ đạt mức 3m/s, tương ứng
với độ chênh áp 36mmHg. Sau đó ta tính thời gian để tốc độ tăng từ 1m/s
lên3 m/s, gọi khoảng thời gian này là Δt. chỉ số dP/dt được tính như sau:
Theo Nishimura, R.A. and Tajik,A.j. ở người bình thường chỉ số này >
1200; khi có suy chức năng tâm thu thất trái mức độ nhẹ và vừa sẽ là từ 800 1200; còn suy chức năng tâm thu thất trái nặng < 800.
Tuy vậy, chỉ số này cũng có một số hạn chế như những trường hợp
không có hở van hai lá hay phổ hở van không rõ ràng hoặc trong hở van 2 lá
cấp, hẹp van động mạch chủ, tăng huyết áp có thể dP/dt bình thường Nhưng
bệnh nhân đã có suy chức năng tâm thu thất trái.
Như vậy có thể nói có rất nhiều phương pháp khác nhau để tính cung
lượng tim, mỗi phương pháp có ưu điểm và nhược điểm nhất định, vì vậy lựa
chọn phương pháp đo phải căn cứ vào từng bệnh nhân cụ thể và chương trình
phần mền có sẵn, Nhưng vẫn phải đảm bảo tính chính xác và tiết kiệm thời
gian. Trong thực hành đối với những đối tượng bình thường hau những bệnh
nhân có giảm co bóp đồng đều tất cả các vùng thất trái chúng ta có thể sử
dụng phương pháp Teichholz, khi có rối loạn vân động cục bộ một số vùng
của thất trái bắt buộc phải chọn phương pháp Simpson. Phương pháp Doppler
nên sử dụng khi có hở van tim hay có shunt trong tim. Trong điều kiện trang
thiết bị không cho phép sử dụng các phương pháp đo thích hợp thì phải ghi
tên cách đo để người đọc kết quả siêu âm biết để có cách nhìn chính xác hơn.
4.Chức năng co bóp từng vùng thất trái
Tuần hoàn vành có đặc điểm riêng, từng vùng cơ tim do các nhánh
động mạch vành khác nhau nuôi dưỡng, tuy có tuần hoàn bàng hệ Nhưng
không nhiều. Mặt khác sự co bóp của cơ tim phụ thuộc vào mức độ tưới máu
của các nhánh động mạch này, khi cơ tim được nuôi dưỡng tốt sẽ co bóp bình
thường và Ngược lại nếu tưới máu kém sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng
vận động của cơ tim. Chính vì thế người ta đưa ra khái niệm đánh giá mức độ
vận động của các vùng cơ thất trái và qua đó sẽ gián tiếp đánh giá mức độ
tưới máu của các vùng thất trái. Người ta chia thất trái thành nhiều vùng khác
nhau, Nhưng hiện nay đa số thống nhất theo cách phân chia của hội siêu âm
Mĩ, chia thất trái thành 16 vùng: 6 vùng nền tim, 6 vùng giữa tim và 4 vùng
mỏn tim. Trên siêu âm2D căn cứ vào các mặt cắt trục dài, trục ngắn cạnh ức
trái, mặt cắt 4 buồng và 2 buồng tim chúng ta có thể phân chia được các vùng
đó. Để đánh giá khả năng vận động của các vùng cơ tim, hội siêu âm Hoa Kỳ
đưa ra tiêu chuẩn cho điểm như sau:
- Vận động bình thường : 1 điểm
- Giảm vận động: 2 điểm
- Không vận động: 3 điểm
- Vận động đảo Ngược: 4 điểm
- Phình thành: 5 điểm
Theo hội siêu âm Hoa kỳ có hai chỉ số dùng để đánh giá chức năng co
bóp từng vùng của thất trái đó là: Điểm vận động thành (WMS: Wall Motion
Score) là tổng số điểm của tất cả 16 vùng thất trái, bình thường thì chỉ số này
sẽ là 16. Và chỉ số vận động thành (WMSI: Wall Motion Score Index) là tổng
số điểm của các vùng có thể quan sát được chia cho tổng số vùng được nhìn
thấy. như vậy ở người bình thường chỉ số vận động thành sẽ là 1. Điểm vận
động thành và chỉ số vận động thành được sử dụng trong đánh giá mức độ
nặng của bệnh thiếu máu và nhồi máu cơ tim.
II. CHỨC NĂNG TÂM TRƢƠNG THẤT TRÁI
1. Khái niệm chung
Danh từ tâm trương “ Diastole ” có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp, chỉ khả
năng giãn ra của thất trái để nhận máu từ nhĩ trái.Trước đây chức năng tâm
thu được chú ý nhiều hơn. Nhưng trong những năm gần đây người ta nhận
thấy tầm quan trọng của suy chức năng tâm trương, vì trên lâm sàng có tới
30% bệnh nhân suy tim ứ trệmà không có suy chức năng tâm thu, mặt khác
suy chức năng tâm trương thường xuất hiện sớm trước suy chức năng tâm thu,
do đó nếu phát hiện được sớmcác suy chức năng tâm trương sẽ giúp công tác
điều trị hiệu quả hơn. Trong nhiều thập kỷ trước chức năng tâm trương chủ
yếu được đánh giá bằng phương pháp thông tim đo áp lực và quá trình thay
đổi áp lực trong kỳ tâm trương. Nhưng trong những năm gần đây siêu âm
Doppler đã trở thành phương tiện chủ yếu để thăm dò chức năng tâm trương
thất trái. Về cơ chế bệnh sinh, chức năng tâm trương thất trái là do khả năng
giãn ra của thất trái quyết định, tuy nhiên vấn đề này không hoàn toàn đơn
giản. Khi chức năng tâm trương giảm sẽ làmáp lực trong kỳ tâm trương của
thất trái tăng lên, dẫn tới độ chênh áp nhĩ - thất giảm, nên dòng máu từ nhĩ trái
đổ vào thất trái khó khăn hơn và kết quả là áp lực trong nhĩ trái cũng tăng
theo, điều này sẽ cản trở máu từ các tĩnh mạch phổi đổ về nhĩ trái. Chức năng
tâm trương của thất trái do 2 yếu tố quyết định: đó là khả năng thư giãn của
thất trái (Relaxation) và độ chun giãn hay độ cứng của cơ tim (Compliance or
stiffness). Quá trình thư giãn của thất trái là quá trình chủ động và cần tiêu tốn
năng lượng xảy ra ngay từ thời kỳ tâm thu và kéo dài hết 1/3 đầu thời kỳ tâm
trương, tiếp theo là do tính chun giãn và độ cứng của thất trái quyết định điều
này thể hiện qua biến đổi của áp lực trên biến đổi thể tích (dP/dv). Trong các
rối loạn chức năng tâm trương các bất thường về khả năng giãn xảy ra trước,
sau đó mới là rối loạn về tính chun dãn và độ cứng của thất trái. Thời kỳ tâm
trương được tính bắt đầu từ khi đóng van động mạch chủ đến khi đóng van 2
lá và được chia thành 4 giai đoạn
2.Các giai đoạn của thời kỳ tâm trƣơng
- Giai đoạn giãn cơ đồng thể tích (Isovolumic relaxation time: IVRT),
nó bắt đầu ngay sau pha tống máu của tâm thất, tức là từ khi đóng van động
mạch chủ và kéo dài đến khi mở van 2 lá. Đây là sự giãn chủ động của cơ tim
và có tiêu tốn năng lượng, nó làm cho áp lực trong buồng thất trái giảm nhanh
chóng và có vai trò quan trọng trong pha đổ đầy nhanh tiếp theo. Giai đoạn
này còn phụ thuộc vào tiền gánh và tuổi bệnh nhân. Chúng ta có thể đo IVRT
qua phổ Doppler xung ở mặt cắt 5 buồng tim khi đặt cửa sổ đo vào giữa 2
dòng chảy vào và ra thất trái, cách van động mạch chủ khoảng 1,5 cm để ghi
được đồng thời cả phổ động mach chủ và phổ van 2 lá.
- Giai đoạn đổ đầy nhanh đầu tâm trương (Early and rapid filling
phase). khi áp lực trong thất trái thấp hơn áp lực nhĩ trái van 2 lá bắt đầu mở,
khởi đầu pha đổ đầy nhanh đầu tâm trương. Đây là pha đổ đầy chủ yếu, nó
15
chiếm khoảng 80% lượng máu từ nhĩ trái đổ vào thất trái. Trên siêu âm
Doppler giai đoạn này tương ứng với thời gian sóng E. Có 4 yếu tố ảnh
hưởng đến giai đoạn này: Tốc độ dãn thất trái, tính đàn hồi cuả thành thất, độ
chun giãn của thất trái và áp lực trong nhĩ trái. Chúng ta có thể đánh giá giai
đoạn này của thời kỳ tâm trương trên phổ sóng E qua van 2 lá bằng Doppler
xung. Đặt cửa sổ Dppoler vào đỉnh lá van, ta sẽ ghi được một sóng dương gọi
là sóng E, qua sóng này ta để đo các chỉ số sau: Tốc độ đỉnh sóng E (VE),
Thời gian tăng tốc sóng E (AT: Acceleration time ), thời gian giảm tốc sóng E
(DT: Decceleration time), VTIE (Tích phân thời gian, vận tốc sóng E)... Bình
thường tốc độ sóng E giảm dần theo tuổi. Ngược lại, DT tăng lên khi tuổi
càng cao.
- Giai đoạn đổ đầy chậm (Diastasis). Đây là giai đoạn tiếp theo sau pha
đổ đầy nhanh, khi áp lực trong thất trái tăng lên, áp lực nhĩ trái lại giảm
xuống, do đó chênh áp giữa 2 buồng tim hầu như không đáng kể, lúc này nhĩ
trái đóng vai trò dẫn máu thụ động từ tĩnh mạch phổi vào thất trái. Giai đoạn
này tính từ khi kết thúc sóng E đến khi bắt đầu sóng A và nó phụ thuộc vào
tần số tim, nếu nhịp tim nhanh trên 100 lần/phút nó biến mất và nếu nhịp
chậm nó kéo dài ra.
- Giai đoạn nhĩ thu (Atrial filling phase). Khi tâm nhĩ thu áp lực trong
nhĩ trái tăng lên, làm xuất hiện một chênh áp mới giữa nhĩ trái và thất trái, tạo
ra pha đổ đầy cuối tâm trương, thể hiện bằng sóng A trên siêu âm Doppler, 3
chỉ số siêu âm thường được đo qua sóng A là tốc độ đỉnh sóng A (VA), thời
gian sóng A và VTIA. Các chỉ số này thường tăng dần theo tuổi. Pha đổ đầy
này chiếm khoảng 20% lượng máu đổ đầy thất trái trong kỳ tâm trương và ở
những người lớn tuổi có thể tới 30%, khi rung nhĩ sóng A biến mất. Chính vì
thế những người rung nhĩ cung lượng tim thường giảm. Điều này càng đặc
biệt quan trọng hơn đối với người cao tuổi.
3.Dòng chảy của tĩnh mạch phổi trong đánh giá chức năng tâm
trƣơng
Sự chênh lệch áp lực giữa tĩnh mạch phổi và nhĩ trái tạo ra dòng chảy
vào nhĩ trái của tĩnh mạch phổi, do đó khi áp lực trong buồng nhĩ trái tăng lên
sẽ ảnh hưởng đến dòng chảy này. Chúng ta có thể ghi được dòng chảy tĩnh
mạch phổi bằng Doppler xung khi đặt cửa sổ ở ngay trên dòng đổ vào nhĩ trái
của tĩnh mạch phổi trên bên phải ở mặt cắt 4 buồng tim. Dòng chảy của tĩnh
mạch phổi được mô tả bằng 3 sóng:
- Sóng S tương ứng với giai đoạn tâm thu nó có thể 2 pha S1 và S2 ở
37% người bình thường, còn lại là 1 pha, đó là một sóng đầu tù tốc độ phụ
thuộc chủ yếu vào áp lực trong nhĩ trái, khả năng co, dãn của nhĩ trái và thất
trái.
- Sóng D là sóng xuất hiện trong kỳ tâm trương, nó tương ứng với sóng
E và giai đoạn đổ đầy chậmtrên phổ Doppler qua van 2 lá. vì xuất hiện trong
kỳ tâm trương nên nó chịu ảnh hưởng của cả áp lực cũng như độ chun dãn
của nhĩ trái, đồng thời cả khả năng giãn, tính đàn hồi và các yếu tố nội tại bên
trong thất trái.
- Sóng phản hồi do nhĩ thu (AR). Khi nhĩ thu áp lực trong tâm nhĩ tăng
lên lớn hơn áp lực trong tĩnh mạch phổi tạo ra 1 dòng chảy Ngược từ nhĩ trái
vào tĩnh mạch phổi. Sóng AR phụ thuộc vào chức năng nhĩ trái và tính chun
giãn của thất trái.
4.Phân độ suy chức năng tâm trƣơng
Suy chức năng tâm trương không phải đặc hiệu trong 1 bệnh nhất định,
nó có thể xuất hiện ở nhiều bệnh tim, mạch khác nhau, nó cũng có thể xuất
hiện đơn độc, hay kết hợp với suy chức năng tâm thu. Người ta chia các rối
loạn chức năng tâm trương ra thành 3 dạng hay 3 giai đoạn. Tuy nhiên cũng
có tác giả thêm giai đoạn 4 giống như giai đoạn 3 nhưng điều trị không hồi
phục.
* Giai đoạn 1 ( giãn bất thường )
Ở giai đoạn này do khả năng giãn của thất trái giảm, thể hiện ở tốc độ
giãn chậm hơn bình thường nên áp lực trong buồng thất trái giảm chậm hơn,
thời gian để đạt được độ chênh áp giữa nhĩ trái và thất trái đủ có thể mở van 2
lá cũng lâu hơn, chính vì thế van 2 lá mở ra chậm, làm kéo dài thời gian dãn
cơ đồng thể tích (IVRT). Giảm độ chênh áp nhĩ- thất còn làm cho tốc độ đổ
đầy nhanh đầu tâm trương (VE) giảm. Vì thế thời gian đổ đầy nhanh sẽ diễn
ra lâu hơn nên DT dài ra. Do pha đổ đầy nhanh giảm, tâm nhĩ sẽ tăng cường
co bóp bù trừ nên tốc độ sóng đổ đầy do nhĩ thu (VA) tăng. Kết quả là tỷ lệ
VE/VA giảm.
Phổ Doppler của tĩnh mạch phổi: Do có giảm đổ đầy thất trái ở giai
đoạn đầu tâm trương nên áp lực trong nhĩ trái lúc này tạm thời tăng nhẹ, do
đó gây cản trở một phần đến dòng máu từ tĩnh mạch phổi về nhĩ trái, làm tốc
độ sóng D giảm. Nhưng sau khi nhĩ thu bù trừ lượng máu còn lại trong tâm
nhĩ bình thường, vì thế áp lực trong kỳ tâm thu của nhĩ trái bình thường, đồng
thời có tăng cường đổ đầy trong giai đoạn tâm thu nên sóng S tăng. SóngAR
có thể bình thường hoặc tăng nhẹ, phụ thuộc vào áp lực cuối kỳ tâm trương
thất trái (chính vì thế một số tác giả chia giai đoạn giãn bất thường thành 2
pha nhỏ có và không có tăng áp lực cuối kỳ tâm trương thất trái).
Thay đổi chức năng tâm trương kiểu giãn bất thường hay gặp trong các
bệnh tim mạch có tăng khối lượng cơ thất trái như tăng huyết áp, hẹp van
- Xem thêm -