Tài liệu Sáng kiến kinh nghiệm một số giải pháp hướng dẫn học sinh lớp 1 học giải toán có lời văn

Lêi c¶m ¬n Qua qu¸ tr×nh nghiªn cøu s¸ng kiÕn kinh nghiÖm: “Đổi mới phương pháp dạy học giải to¸n cã lời văn lớp 1”. Trưíc hÕt t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n ch©n thµnh tíi phßng GD&§T huyÖn Mai S¬n, ®· t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì t«i thùc hiÖn s¸ng kiÕn kinh nghiÖm nµy. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì tËn t×nh cña BGH- C¸n bé - Gi¸o viªn - C«ng nh©n viªn. §Æc biÖt lµ tæ chuyªn m«n khèi 1 trưêng TiÓu häc Nà Bã ®· t¹o ®iÒu kiÖn, gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ hoµn thµnh s¸ng kiÕn kinh nghiÖm vµ ®· ®ưîc ®a vµo ¸p dông trong nhµ trưêng trong n¨m häc 20132014 nãi chung vµ cña líp 1 trưêng TiÓu häc Nµ Bã nãi riªng . Do ®iÒu kiÖn thêi gian vµ ph¹m vi nghiªn cøu cã h¹n nªn kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu xãt. KÝnh mong c¸c §ång chÝ ®ãng gãp bæ xung ý kiÕn ®Ó ®Ò tµi cña t«i ®ưîc hoµn thiÖn h¬n./. T«i xin tr©n träng c¶m ¬n ! NGƯỜI VIẾT Lª ThÞ Hµ MỤC LỤC Trang 1 Phần I. Mở đầu .............................................................................................3 I. Lý do chọn đề tài:.........................................................................................3 II. Mục đích nghiên cứu:.................................................................................6 III. Nhiệm vụ nghiên cứu:...............................................................................6 IV. Đối tượng nghiên cứu:..............................................................................6 V. Phạm vi, giới hạn nghiên cứu:....................................................................6 VI. Phương pháp nghiên cứu:..........................................................................7 Phần II: Nội dung sáng kiến kinh nghiệm..................................................7 I. Cơ sở lý luận:...............................................................................................7 II. Cơ sở thực tiễn:...........................................................................................9 1. Khái quát thực tiễn nhà trường....................................................................9 2. Thực trạng về công tác. ..............................................................................10 III. Tìm hiểu nguyên nhân:..............................................................................12 1. Khảo sát chất lượng.....................................................................................12 2. Nguyên nhân................................................................................................12 IV. Một số giải pháp........................................................................................13 1. Cơ sở để đưa ra giải pháp...........................................................................13 2 .Một số các giải pháp thực hiện...................................................................13 V. Kết quả đạt được.........................................................................................24 Phần III. Kết luận chung ………………………………………………….25 I. Kết luận……………………………………………………………………25 II. Bài học kinh nghiệm ……………………………………………………..26 III. Đề xuất…………………………………………………………………...27 Tài liệu tham khảo …………………………………………………………...28 I. Lý do chän ®Ò tµi: PHÇN I: më ®Çu 2 Trong dạy học toán ở phổ thông nói chung, ở tiểu học nói riêng môn toán có một vị trí hết sức quan trọng bởi nó được coi là bước đầu đặt nền tảng cho sự hình thành và phát triển nhân cách của học sinh trên cơ sở cung cấp tri thức khoa học về tự nhiên và xã hội, phát triển các năng lực và nhận thức, trang bị các biện pháp và kĩ năng ban đầu về hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn, bồi dưỡng và phát triển tình cảm, thói quen, đức tính tốt đẹp của con người lao động. Góp phần vào khả năng giáo dục nhiều mặt như khả năng phát triển tư duy lôgic, bồi dưỡng và phát triển những thao tác trí tuệ cần thiết để nhận thức thế giới hiện thực trìu tượng hóa, khái quát hóa, phân tích và tổng hợp dự toán, chứng minh và bác bỏ. Và toán học với tư cách là một bộ phận khoa học nghiên cứu hệ thống kiến thức cơ bản và sự nhận thức cần thiết trong đời sống sinh hoạt và lao động của con người. Môn toán là ''chìa khoá'' mở của cho tất cả các ngành khoa học khác, nó là công cụ cần thiết của người lao động trong thời đại mới. Môn toán còn góp phần giáo dục lý trí và đức tính cần cù, nhẫn lại, ý thức vượt khó. Chính vì vậy môn toán là thành phần cơ bản không thể thiếu của môn văn hóa phæ thông. Trong chương trình toán học nói chung - môn toán lớp 1 nói riêng: "Giải toán có lời văn", có vị trí rất quan trọng nó giúp học sinh luyện tập, củng cố, vận dụng các kiến thức và thao tác thực hành để học, rèn luyện kĩ năng tính toán để áp dụng vào thực tiễn (học tập - đời sống), qua học dạng toán: "giải toán có lời văn" giúp học sinh từng bước phát triển năng lực tư duy rèn luyện phương pháp và kĩ năng quan sát, phỏng đoán, tìm tòi, rèn luyện thói quen suy nghĩ độc lập, linh hoạt khắc phục cách suy nghĩ máy móc, rập khuôn xây dựng lòng ham thích tìm tòi, sáng tạo ở các mức độ khác nhau. Kh¶ n¨ng gi¶i to¸n cã lêi v¨n chÝnh lµ ph¶n ¸nh n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc cña häc sinh. Häc sinh hiÓu vÒ mÆt néi dung kiÕn thøc to¸n häc vËn dông vµo gi¶i to¸n kÕt hîp víi kݪn thøc TiÕng ViÖt ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong to¸n häc. Tõ ng«n ng÷ th«ng thêng trong c¸c ®Ò to¸n ®a ra cho häc sinh ®äc - hiÓu biÕt, híng gi¶i ®a ra phÐp tÝnh kÌm c©u tr¶ lêi vµ ®¸p sè cña bµi to¸n. Gi¶i to¸n cã lêi v¨n gãp phÇn cñng cè kiÕn thøc to¸n, rÌn luyÖn kü n¨ng diÔn ®¹t, tÝch cùc gãp phÇn ph¸t triÓn t duy cho häc sinh tiÓu häc. Và đó là một trong bốn dạng toán điển hình chiếm một vị trí quan trọng của chương trình toán 3 học lớp 1. Trong giải toán, học sinh phải tư duy một cách tích cực và linh hoạt, huy động tích cực các kiến thức và khả năng đã có vào tình huống khác nhau, trong nhiều trường hợp phải biết phát hiện những dữ kiện hay điều kiện chưa được nêu ra một cách tường minh và trong chừng mực nào đó, phải biết suy nghĩ năng động, sáng tạo. Vì vậy có thể coi giải toán có lời văn là một trong những biểu hiện năng động nhất của hoạt động trí tuệ của học sinh. Dạy học giải toán có lời văn ở bậc tiểu học nhằm mục đích chủ yếu sau: - Giúp học sinh luyện tập, củng cố, vận dụng các kiến thức và thao tác thực hành đã học, rèn luyện kỹ năng tính toán bước tập dượt vận dụng kiến thức và rèn luyện kỹ năng thực hành vào thực tiễn. - Giúp học sinh từng bước phát triển năng lực tư duy, rèn luyện phương pháp và kỹ năng suy luận, khêu gợi và tập dượt khả năng quan sát, phỏng đoán, tìm tòi. - Rèn luyện cho học sinh những đặc tính và phong cách làm việc của người lao động, như: cẩn thận, chu đáo, cụ thể... Ở học sinh lớp 1, kiến thức toán đối với các em còn mới lạ, khả năng nhận thức của các em hình thành và phát triển chưa bền vững, tư duy mới bắt đầu có chiều hướng phát triển. Vốn sống, vốn hiểu biết thực tế đã bước đầu có những hiểu biết nhất định. Tuy nhiên trình độ nhận thức của học sinh không đồng đều, yêu cầu đặt ra khi giải các bài toán có lời văn lại cao, các em phải đọc nhiều, viết nhiều, bài làm phải trả lời chính xác với phép tính, với các yêu cầu của bài toán đưa ra, nên thường vướng mắc về vấn đề trình bày bài giải: sai sót do viết không đúng chính tả hoặc viết thiếu, viết từ thừa. ChÝnh v× lÝ do trªn mµ t«i ®· chän nghiªn cøu ®Ò tµi - "Mét sè gi¶i ph¸p hướng dẫn học sinh lớp 1 học giải toán có lời văn ". Với những lý do đó, trong sự nhận thức của học sinh tiểu học nói chung và học sinh lớp Một nói riêng, việc học toán và giải toán có lời văn là rất quan trọng và rất cần thiết. Để thực hiện tốt mục tiêu đó, giáo viên cần phải nghiên cứu, tìm biện pháp giảng dạy thích hợp, giúp các em giải bài toán một cách vững vàng, hiểu sâu được bản chất của vấn đề cần tìm, mặt khác giúp các em có phương pháp suy luận toán lôgic thông qua cách trình bày, lời giải đúng, ngắn 4 gọn, sáng tạo trong cách thực hiện. Từ đó giúp các em hứng thú, say mê học toán. Víi d¹ng "Gi¶i to¸n cã lêi v¨n" ë líp 1 lµ bíc ®Çu x©y dùng mét sè kiÕn thøc c¬ b¶n, ®¬n gi¶n, thiÕt thùc vÒ gi¶i to¸n cã lêi v¨n ®Ó häc sinh biÕt gi¶i c¸c bµi to¸n ®¬n vÒ thªm, bít vµ tr×nh bµy bµi gi¶i gåm: C©u lêi gi¶i, phÐp tÝnh vµ ®¸p sè. §©y lµ d¹ng to¸n tríc ®©y chØ ®Æt phÐp tÝnh cßn phÇn lêi gi¶i vµ ®¸p sè ®îc häc ë líp trªn. V× thÕ häc sinh cha n¾m b¾t ®îc c¸ch gi¶i th× sÏ ¶nh hëng lín ®Õn c«ng viÖc gi¶i to¸n cã lêi v¨n ë líp trªn. NÕu häc sinh n¾m ch¾c ®îc c¸ch gi¶i d¹ng to¸n nµy sÏ gióp c¸c em dÔ dµng h¬n, thuËn tiÖn h¬n khi gi¶i to¸n ë c¸c líp trªn. Qua thùc tÕ d¹y häc nội dung ch¬ng tr×nh toán líp 1 nhÊt lµ d¹ng to¸n “Gi¶i to¸n cã lêi v¨n” t«i thÊy häc sinh thêng gÆp nh÷ng khã kh¨n sau: + VÉn cßn häc sinh cha biÕt tãm t¾t bµi to¸n (Khi tãm t¾t thêng ®äc l¹i c¶ bµi to¸n). + C¸c em cßn cha n¾m ®îc mèi quan hÖ gi÷a c¸i ®· cho vµ c¸i ph¶i t×m. Thêng khã x¸c ®Þnh bµi to¸n cho biÕt nh÷ng g×? Bµi to¸n hái g×? + Khi häc xong d¹ng to¸n häc sinh thêng khã ph©n biÖt, thêng nhÇm víi d¹ng to¸n viÕt phÐp tÝnh thÝch hîp nªn khi gi¶i chØ viÕt phÐp tÝnh thÝch hîp chø cha hoÆc kh«ng viÕt phÇn bµi gi¶i vµ ®¸p sè. Lµ mét ngêi gi¸o viªn trùc tiÕp d¹y líp 1. T«i rÊt tr¨n trë vµ suy nghÜ nhiÒu ®Ó gióp häc sinh lµm sao cã ®îc c¸ch häc gi¶i to¸n cã lêi v¨n ®îc tèt nhÊt. ChÝnh v× lÝ do trªn mµ t«i ®· chän nghiªn cøu ®Ò tµi - "Mét sè gi¶i ph¸p híng dÉn häc sinh líp 1 häc gi¶i to¸n cã lêi v¨n’’ II. Môc ®Ých nghiªn cøu: Nghiªn cøu d¹y gi¶i to¸n cã lêi v¨n. - D¹y cho häc sinh nhËn biÕt vÒ cÊu t¹o cña bµi to¸n cã lêi v¨n. - §äc hiÓu - Ph©n tÝch - Tãm t¾t bµi to¸n. - Gi¶i to¸n ®¬n vÒ thªm (bít) b»ng mét phÐp tÝnh céng (trõ). - Tr×nh bµy bµi gi¶i gåm c©u lêi gi¶i + phÐp tÝnh + ®¸p sè. - T×m lêi gi¶i phï hîp cho bµi to¸n b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau. Từ đó nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy và bố sung vốn kinh nghiệm, vốn kiến thức cho bản thân, qua đó giúp việc học của học sinh đạt kết quả cao. III. NhiÖm vô nghiªn cøu: 5 Gi¶i to¸n cã lêi v¨n lµ mét trong bèn m¹ch kiÕn thøc trong ch¬ng tr×nh m«n to¸n líp 1 (sè vµ phÐp tÝnh, ®¹i lîng vµ ®o ®¹i lîng, yÕu tè h×nh häc, gi¶i to¸n cã lêi v¨n). Nghiªn cøu d¹y gi¶i to¸n cã lêi v¨n nh»m gióp HS: - NhËn biÕt thÕ nµo lµ mét bµi to¸n cã lêi v¨n. - BiÕt gi¶i vµ tr×nh bµy bµi gi¶i c¸c bµi to¸n ®¬n b»ng mét phÐp tÝnh céng hoÆc mét phÐp tÝnh trõ. - Bíc ®Çu ph¸t triÓn t duy, rÌn luyÖn ph¬ng ph¸p gi¶i to¸n vµ kh¶ n¨ng diÔn ®¹t ®óng. IV. §èi tîng nghiªn cøu : - Học sinh lớp 1A - Trường Tiểu học Nà Bó năm học 2014-2015 Tổng số : 14 em. Trong đó: - Nam : 9 em - Nữ : 5 em - Dân tộc : 9 em V. Ph¹m vi, giíi h¹n nghiªn cøu: - Trong ch¬ng tr×nh to¸n1 - Gi¶i to¸n cã lêi v¨n cho häc sinh líp 1 - Tõ tiÕt 81 cho ®Õn tiÕt 108.(Năm học 2014- 2015 tại trường TH Nà bó) VI. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu: §Ó nghiªn cøu vµ thùc nghiÖm ®Ò tµi nµy t«i c¨n cø vµo c¸c tµi liÖu chuÈn nh:  ChuÈn kiÕn thøc kÜ n¨ng to¸n 1  Ph¬ng ph¸p d¹y m«n to¸n ë líp 1  Môc tiªu d¹y häc m«n to¸n 1- s¸ch gi¸o viªn.  To¸n 1- s¸ch gi¸o khoa.  Mét sè tµi liÖu kh¸c. §Ó thùc hiÖn néi dung cña ®Ò tµi, t«i ®· sö dông mét sè ph¬ng ph¸p c¬ b¶n sau: - Tæng hîp lý luËn th«ng qua c¸c tµi liÖu, s¸ch gi¸o khoa vµ thùc tiÔn d¹y häc cña líp 1A - Trêng TiÓu häc Nà Bó. 6 - Tổng kết kinh nghiệm qua việc kiểm tra bài tập của học sinh, phiếu trắc nghiệm và phiếu thăm dò để đối chứng, so sánh nhằm thấy được tính khả thi, hiệu quả. - §¸nh gi¸ qu¸ tr×nh d¹y to¸n. - Lo¹i bµi gi¶i to¸n cã lêi v¨n tõ nh÷ng n¨m tríc vµ nh÷ng n¨m gÇn ®©y. - TiÕn hµnh kh¶o s¸t chÊt lîng häc sinh. - §óc rót kinh nghiÖm qua qu¸ tr×nh nghiªn cøu. PhÇn II. Néi dung s¸ng kiÕn kinh nghiÖm I. C¬ së lý luËn: Giải toán là một thành phần quan trọng trong chương trình giảng dạy môn toán ở bậc tiểu học. Nội dung của việc giải toán gắn chặt một cách hữu cơ với nội dung của số học và số tự nhiên, các số thập phân, các đại lượng cơ bản và các yếu tố đại số, hình học có trong chương trình. Vì vậy, việc giải toán có lời văn có một vị trí quan trọng thể hiện ở các điểm sau: 1. Các khái niệm và các quy tắc về toán trong sách giáo khoa, nói chung đều được giảng dạy thông qua việc giải toán. Việc giải toán giúp học sinh củng cố, vận dụng các kiến thức, rèn luyện kỹ năng tính toán. Đồng thời qua việc giải toán của học sinh mà giáo viên có thể dễ dàng phát hiện những ưu điểm hoặc 7 thiếu sót của các em về kiến thức, kỹ năng và tư duy để giúp các em phát huy hoặc khắc phục. 2. Việc kết hợp học và hành, kết hợp giảng dạy với đời sống được thực hiện thông qua việc cho học sinh giải toán, các bài toán liên hệ với cuộc sống một cách thích hợp giúp học sinh hình thành và rèn luyện những kỹ năng thực hành cần thiết trong đời sống hàng ngày, giúp các em biết vận dụng những kỹ năng đó trong cuộc sống. 3. Việc giải toán có thể giúp các em thấy được nhiều khái niệm toán học, ví dụ: các số, các phép tính, các đại lượng v..v... đều có nguồn gốc trong cuộc sống hiện thực, trong thực tiễn hoạt động của con người, thấy được các mối quan hệ biện chứng giữa các dữ kiện, giữa cái đã cho và cái phải tìm v..v... 4. Việc giải toán góp phần quan trọng vào việc rèn luyện cho học sinh năng lực tư duy và những đức tính tốt của con người lao động mới. Khi giải một bài toán, tư duy của học sinh phải hoạt động một cách tích cực vì các em cần phân biệt cái gì đã cho và cái gì cần tìm, thiết lập các mối liên hệ giữa các dữ kiện giữa cái đã cho và cái phải tìm; Suy luận, nêu nên những phán đoán, rút ra những kết luận, thực hiện những phép tính cần thiết để giải quyết vấn đề đặt ra v..v... Hoạt động trí tuệ có trong việc giải toán góp phần giáo dục cho các em ý trí vượt khó khăn, đức tính cẩn thận, chu đáo làm việc có kế hoạch, thói quen xem xét có căn cứ, thói quen tự kiểm tra kết quả công việc mình làm, óc độc lập suy nghĩ, óc sáng tạo v.v... * Nội dung chương trình Toán lớp 1có cấu trúc như sau: 4 Tiết/tuần x 35 tuần = 140 tiết a. Số học : * Các số đến 10. Phép cộng và phép trừ trong phạm vi 10 * Các số đến100. Phép cộng và phép trừ không nhớ trong phạm vi 100 b. Đại lượng và đo đại lượng: * Giới thiệu đơn vị đo độ dài cm 8 * Đơn vị đo thời gian. c. Yếu tố hình học: Bước đầu nhận dạng hình vuông, hình tròn, hình tam giác, điểm, đoạn thẳng, thực hành vẽ, gấp, cắt hình. d. Giải toán có lời văn. * Giới thiệu bài toán có lời văn. * Giải toán bằng một phép tính chủ yếu là bài toán thêm, bớt một số đơn vị. II. C¬ së thùc tiÔn: 1. Kh¸i qu¸t thùc tiÔn nhµ trêng . Trường tiểu học Nà Bó nằm trên địa bàn tiểu khu 8 - Xã Nà Bó Huyện Mai Sơn, với tổng số 282 học sinh các dân tộc trên địa bàn tham gia học tập. . thu hút 282 học sinh về học tại trường 100% Trong đó chiếm tới 80 % là học sinh dân tộc thiểu số, đời sống kinh tế nghèo nàn,thu nhập của người dân đều sống bằng nghề nông. Điều này ảnh hưởng rất lớn tới sự nhận thức của học sinh, đặc biệt là các em học sinh lớp 1. là học sinh số học sinh trong tuyến số không có học sinh ngoài tuyến. Do vậy có nhiều đối tượng học sinh dân tộc như: Kinh; Thái; H'mông trình độ nhận thức của các em không đồng đều. Đội ngũ giáo viên đa số ở xa trường, tổng số giáo viên đứng lớp là 19 đồng chí. - Giáo viên lớp 1 có 4 đồng chí. Trình độ đào tạo: Đại học 4 đồng chí. - Tổng số học sinh khối lớp 1 là 60 em. Trong đó: §óng ®é tuæi 60 em. D©n téc lµ 55 em. chiếm 91,7 % a. Thuận lợi. - Được sự chỉ đạo sát sao của Ban giám hiệu nhà trường. 9 - Cơ sở vật chất đầy đủ đảm bảo cho việc dạy và học. - Trong mỗi lớp sĩ số học sinh vừa phải. - Trường học hai buổi nên cũng có nhiều thời gian để rèn cho học sinh. b. Khó khăn. - Còn một số ít học sinh chưa tự giác trong học tập, còn ham chơi. - Khả năng tập trung và chú ý vào bài giảng của học sinh không bền. - Khả năng vận dụng lí thuyết bài giảng vào thực hành còn hạn chế. - Các em còn rút rát trong giao tiếp, chưa mạnh dạn tự tin trong hoạt động c. Chỉ đạo của nhà trường. Trong mäi ho¹t ®éng cña nhµ trêng Ban gi¸m hiÖu vµ ®éi ngò gi¸o viªn lu«n coi viÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ nhiÖm vô träng t©m. Coi träng viÖc d¹y cho häc sinh cã ph¬ng ph¸p häc tËp ®óng, rÌn kü n¨ng thùc hµnh øng dông trong cuéc sèng. Nhµ trêng ®· cã nhiÒu ®iÓn h×nh trong ho¹t ®éng d¹y vµ häc. Cã nhiÒu c« gi¸o ®¹t danh hiÖu gi¸o viªn giái cÊp tØnh, cÊp huyÖn, nhiÒu häc sinh ®¹t gi¶i cao trong c¸c kú thi häc sinh giái c¸c cÊp. Trong ho¹t ®éng d¹y häc, nhµ trêng lu«n lÊy häc sinh lµm trung t©m, ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh. Trong ®ã m«n To¸n lµ m«n häc ®îc gi¸o viªn vµ häc sinh trong trêng ®Çu t thêi gian vµ trÝ tuÖ nhiÒu nhÊt. Trong c¸c giê häc to¸n gi¸o viªn vµ häc sinh ®· nghiªn cøu vµ ¸p dông nhiÒu ph¬ng ph¸p d¹y to¸n kh¸c nhau vµo viÖc rÌn kü n¨ng gi¶i to¸n. 2. Thùc tr¹ng vÒ c«ng t¸c. Toán có lời văn thực chất là những bài toán thực tế. Nội dung bài toán được thông qua những câu văn nói về những quan hệ, tương quan và phụ thuộc, có liên quan đến cuộc sống thường xảy ra hàng ngày. Cái khó của bài toán có lời văn là phải lược bỏ những yếu tố về lời văn đã che đậy bản chất toán học của bài toán, hay nói cách khác là chỉ ra các mối quan hệ giữa các yếu tố toán học chứa đựng trong bài toán và nêu ra phép tính thích hợp để từ đó tìm được đáp số bài toán. Trong quá trình giảng dạy ở Tiểu học, đặc biệt là giáo viên dạy lớp 1, Qua thực tế điều tra tôi nhận thấy đa số GV đều có những Trăn trở khi dạy phần giải toán có lời văn ở lớp 1.Trước tình trạng HS lớp 1 thường lúng túng khi nêu bằng lời các câu hỏi, thậm chí nêu sai câu lời giải, dẫn đến viết sai phép 10 tính, sai đáp số. Những tiết đầu tiên của giải toán có lời văn mỗi lớp chỉ khoảng 20% số học sinh biết nêu lời giải, viết đúng phép tính và đáp số. Số còn lại là rất mơ hồ, các em chỉ nêu theo quán tính hoặc nêu miệng thì được nhưng khi viết các em lại rất lúng túng, làm sai, một số em làm đúng nhưng khi cô hỏi lại lại không biết để trả lời. Chứng tỏ các em chưa nắm được một cách chắc chắn cách giải bài toán có lời văn. Giáo viên phải mất rất nhiều công sức khi dạy đến phần này. Ví dụ 1: Nhà An có 5 con gà , mẹ mua thêm 4 con gà . Hỏi nhà An có tất cả mấy con gà ? Với ví dụ trên học sinh chỉ có một cách giải duy nhất theo thứ tự 5 + 4 = 9 (Con gà) Hoặc ví dụ 2: An có 4 quả bóng. Bình có 3 quả bóng. Hỏi cả hai bạn có mấy quả bóng? Với ví dụ 2 này học sinh chưa biết bài toán hỏi cả hai bạn mà lúng túng bài toán hỏi bạn An có 4 quả, hỏi bạn An có 3 quả. Học sinh chưa biết tóm tắt bài toán, do áp dụng máy móc (thêm) là thực hiện phép tính cộng nhưng trong ví dụ lại không có thêm hay bớt nên học sinh thiếu tự tin khi thực hiện phép tính + hay - vào phép tính giải. Có những em lại chưa biết tìm lời giải. Hoặc có tìm được lại chưa phù hợp không khớp với phép tính. Rồi có những em chưa phân biệt được các dạng toán đã học có những khi giải toán lại nhìn vào tranh rồi viết phép tính ngay không có câu lời giải, không có đáp số bởi các em dễ nhầm với dạng toán viết phép tính thích hợp. Qua việc dạy học của giáo viên cho thấy: Giáo viên đã truyền thụ tốt nội dung kiến thức ở sách giáo khoa, nhưng mới chỉ truyền thụ được một nội dung, một bài mà sách giáo khoa đã đưa ra, chưa có sự mở rộng kiến thức. Mặc dù giáo viên đã áp dụng phương pháp mới lấy học sinh làm trung tâm xong vẫn còn áp đặt vì sợ mất thời gian hoặc chưa hiểu bài nên chủ yếu giáo viên hướng dẫn, giảng giải quá nhiều. Phần thực hiện phép tính và đáp số phải gợi mở nhiều học sinh chỉ quan sát và kiểm tra kết quả. Qua thực tế giảng dạy đối với học sinh lớp 1 cho thấy: Còn số ít học sinh tiếp thu kiến thức còn chậm và bị động. Học sinh chủ yếu là quan sát và làm bài 11 tập. Để học sinh tự nêu và tìm tóm tắt thì rất ít, lúng túng khi tóm tắt đề bài và trình bày bài giải, khó khăn khi phân tích mối liên hệ giữa cái đã cho và cái phải tìm giữa thêm hoặc bớt, trả lời còn chưa đầy đủ, thiếu dữ kiện thậm chí còn trả lời sai, thường đặt phép tính giải máy móc bắt buộc theo thứ tự chỉ theo một cách…vì thế các em thường hay nhanh chán nản và không có hứng thú trong học tập. III. T×m hiÓu nguyªn nh©n: 1. Kh¶o s¸t chÊt lîng. a. KÕt qu¶ điều tra chất lượng đầu năm, n¨m häc 2014 - 2015. STT Lớp TSHS 1 1A 14 Kết quả HS làm sai TS 8 Kết quả HS làm đúng Tỉ lệ % TS Tỉ lệ % 57,1% 6 42,9% b. Kết quả khảo sát sau 20 tiết học sinh được học lí thuyết và thực hành của chương trình giải toán có lời văn ở lớp 1 năm học 2013-2014 STT Lớp TSHS 1 1A 14 Kết quả HS làm sai TS 1 Kết quả HS làm đúng Tỉ lệ % TS Tỉ lệ % 7,1% 13 92,9% 2. Nguyªn nh©n: Với dạng toán có lời văn ở lớp 1 gồm 27 tiết trong đó tiết lí thuyết dành cho giải toán có lời văn chỉ có 2 tiết. Như vậy số tiết dành cho tiết học có nội dung giải toán là ít. Vì thế giáo viên ít có điều kiện rèn luyện kiến thức cho học sinh. Nội dung của bài tập thường giống nhau. Cách giải và các bước tính tương tự như nhau, do vậy học sinh chỉ phải áp dụng công thức một cách máy móc. Trong chương trình còn ít bài tập giúp học sinh hiểu sâu hơn bản chất của dạng 12 toán và phát triển tư duy cho các em. Đa số các bài toán đã cho biết các dữ liệu , chỉ việc tìm lời giải và đáp số. Nên học sinh chỉ dựa vào “Thêm” hay “Bớt” là thực hiện được phép tính trừ hay cộng và biết dược kết quả của bài toán. §èi víi trÎ lµ häc sinh líp 1, m«n to¸n tuy cã dÔ nhng ®Ó häc sinh ®äc -hiÓu bµi to¸n cã lêi v¨n qu¶ kh«ng dÔ dµng, v¶ l¹i viÖc viÕt lªn mét c©u lêi gi¶i phï hîp víi c©u hái cña bµi to¸n còng lµ vÊn ®Ò kh«ng ®¬n gi¶n. a. Nguyªn nh©n tõ phÝa giáo viên: GV cha chuÈn bÞ tèt cho c¸c em khi d¹y nh÷ng bµi tríc. Nh÷ng bµi nh×n h×nh vÏ viÕt phÐp tÝnh thÝch hîp, ®èi víi nh÷ng bµi nµy hÇu nh HS ®Òu lµm ®îc nªn GV tá ra chñ quan, Ýt nhÊn m¹nh hoÆc kh«ng chó ý l¾m mµ chØ tËp trung vµo d¹y kÜ n¨ng ®Æt tÝnh, tÝnh to¸n cña HS mµ quªn mÊt r»ng ®ã lµ nh÷ng bµi to¸n lµm bíc ®Öm , bíc khëi ®Çu cña d¹ng to¸n cã lêi v¨n sau nµy. b. Nguyªn nh©n tõ phÝa HS: Do HS míi b¾t ®Çu lµm quen víi d¹ng to¸n nµy lÇn ®Çu, t duy cña c¸c em cßn mang tÝnh trùc quan lµ chñ yÕu. MÆt kh¸c ë giai ®o¹n nµy c¸c em cha ®äc th«ng viÕt th¹o, vẫn có nhiều em còn đang ®äc ®¸nh vÇn nªn khi ®äc xong bµi to¸n råi nhng c¸c em kh«ng hiÓu bµi to¸n nãi g×, thËm chÝ cã nh÷ng em ®äc ®i ®äc l¹i nhiÒu lÇn nhng vÉn cha hiÓu bµi to¸n.Vì vậy việc học sinh không làm đúng cũng là điều dễ hiểu. Vậy làm thế nào để học sinh nắm được cách giải một bài toán một cách chắc chắn, chính xác? c. Nguyên nhân về phía gia đình: phần này Hà cho thêm vào IV. méT Sè Gi¶i PH¸P: 1. Cơ sở để đưa ra giải pháp. - Häc sinh biÕt gi¶i to¸n cã lêi v¨n nhng kÕt qu¶ cha cao. - Sè häc sinh viÕt ®óng c©u lêi gi¶i ®¹t tû lÖ thÊp. - Lêi gi¶i cña bµi to¸n cha s¸t víi c©u hái cña bµi to¸n. 2. Một sè c¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn Møc ®é 1: Ngay tõ ®Çu häc kú I c¸c bµi to¸n ®îc giíi thiÖu ë møc ®é nh×n h×nh vÏ- viÕt phÐp tÝnh. Môc ®Ých cho häc sinh hiÓu bµi to¸n qua h×nh vÏ, suy nghÜ chän phÐp tÝnh thÝch hîp. Th«ng thêng sau mçi phÐp tÝnh ë phÇn luyÖn tËp cã mét h×nh vÏ gåm 5 « vu«ng cho häc sinh chän ghi phÐp tÝnh vµ kÕt qu¶ phï hîp víi h×nh vÏ. Ban ®Çu ®Ó gióp häc sinh dÔ thùc hiÖn s¸ch gi¸o khoa ghi s½n c¸c sè vµ kÕt qu¶: 13 VD: Bµi 5( trang 46 ) a). 1 2 = 3 ChØ yªu cÇu häc sinh viÕt dÊu céng vµo « trèng ®Ó cã: 1 + 2 = 3 b). §Õn c©u nµy n©ng dÇn møc ®é - häc sinh ph¶i viÕt c¶ phÐp tÝnh vµ kÕt qu¶. 1 + 1 = 2 Tõ ®©y yªu cÇu t¨ng dÇn, häc sinh cã thÓ nh×n tõ mét tranh vÏ bµi 4 trang 77 diÔn ®¹t theo 2 c¸ch. C¸ch 1: Cã 8 hép thªm 1 hép, tÊt c¶ lµ 9 hép. 8 + 1 = 9 C¸ch 2: Cã 1 hép ®a vµo chç 8 hép , tÊt c¶ lµ 9 hép. 1 + 8 = 9 T¬ng tù c©u b: Cã 7 b¹n vµ 2 b¹n ®ang ®i tíi. TÊt c¶ lµ 9 b¹n. C¸ch 1: 14 7 + 2 + 2 = 9 C¸ch 2: 7 = 9 §Õn bµi 3 ( trang 85) Häc sinh quan s¸t vµ cÇn hiÓu ®îc: Lóc ®Çu trªn cµnh cã 10 qu¶. Sau ®ã rông 2 qu¶. Cßn l¹i trªn cµnh 8 qu¶. 10 - 2 = 8 ë ®©y gi¸o viªn cÇn ®éng viªn c¸c em diÔn ®¹t - tr×nh bµy miÖng ghi ®óng phÐp tÝnh. T duy to¸n häc ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së t duy ng«n ng÷ cña häc sinh. Khi d¹y bµi nµy cÇn híng dÉn häc sinh diÔn ®¹t tr×nh bµy ®éng viªn c¸c em viÕt ®îc nhiÒu phÐp tÝnh ®Ó t¨ng cêng kh¶ n¨ng diÔn ®¹t cho häc sinh. Møc ®é 2: §Õn cuèi häc k× I häc sinh ®· ®îc lµm quen víi tãm t¾t b»ng lêi: Bµi 3 (trang 87 ) B, Cã : 10 qu¶ bãng Cho : 3 qu¶ bãng Cßn :.... qu¶ bãng? 10 - 3 = 7 Học sinh từng bước làm quen với lời thay cho hình vẽ, học sinh dần dần thoát ly khỏi hình ảnh trực quan từng bước tiếp cận đề bài toán. Yêu cầu học sinh phải đọc và hiểu được tóm tắt, biết diễn đạt đề bài và lời giải bài toán bằng lời, chọn phép tính thích hợp nhưng chưa cần viết lời giải. Tuy không yêu cầu cao, tránh tình trạng quá tải với học sinh, nhưng có thể động viên học sinh khá giỏi làm nhiều cách, có nhiều cách diễn đạt từ một hình vẽ hay một tình huống sách giáo khoa. Mức độ 3: Giới thiệu bài toán có lời văn bằng cách cho học sinh tiếp cận với một đề bài toán chưa hoàn chỉnh kèm theo hình vẽ và yêu cầu hoàn thiện (tiết 81- bài toán có lời văn). Tư duy học sinh từ hình ảnh phát triển thành ngôn 15 ngữ, thành chữ viết. Giải toán có lời văn ban đầu được thực hiện bằng phép tính cộng là phù hợp với tư duy của học sinh. Cấu trúc một đề toán gồm 2 phần: phần cho biết và phần hỏi, phần cho biết gồm có 2 yếu tố. Mức độ 4: Để hình thành cách giải bài toán có lời văn, sách giáo khoa đã nêu một bài toán, phần tóm tắt đề toán và giải bài toán hoàn chỉnh để học sinh làm quen. (Bài toán- trang 117). Giáo viên cần cho học sinh nắm vững đề toán, thông qua việc tóm tắt đề toán. Biết tóm tắt đề toán là yêu cầu đầu tiên để giải bài toán có lời văn. Bài giải gồm 3 phần: câu lời giải, phép tính và đáp số. Chú ý rằng tóm tắt không nằm trong lời giải của bài toán, nhưng phần tóm tắt cần được luyện kỹ để học sinh nắm được bài toán đầy đủ, chính xác. Câu lời giải trong bài giải không yêu cầu mọi học sinh phải theo mẫu như nhau, tạo diều kiện cho học sinh diễn đạt câu trả lời theo ý hiểu của mình. Quy ước viết đơn vị của phép tính trong bài giải học sinh cần nhớ để thực hiện khi trình bày bài giải. Bài toán giải bằng phép tính trừ được giới thiệu khi học sinh đã thành thạo giải bài toán có lời văn bằng phép tính cộng. Giáo viên chỉ hướng dẫn cách làm tương tự, thay thế phép tính cho phù hợp với bài toán. Ở lớp 1, chỉ giải toán về thêm, bớt với 1 phép tính cộng hoặc trừ, mọi học sinh bình thường đều có thể hoàn thành nhiệm vụ học tập một cách nhẹ nhàng nếu được giáo viên hướng dẫn cụ thể. Giáo viên dạy cho học sinh giải bài toán có lời văn cần thực hiện tốt các bước sau: - Đọc kĩ đề bài: Đề toán cho biết những gì? Đề toán yêu cầu gì? - Tóm tắt đề bài. - Tìm được cách giải bài toán. - Trình bày bài giải. - Kiểm tra lời giải và đáp số. Khi giải bài toán có lời văn giáo viên lưu ý cho học sinh hiểu rõ những điều đã cho, yêu cầu phải tìm,biết chuyển dịch ngôn ngữ thông thường thành ngôn ngữ toán học, đó là phép tính thích hợp. 16 Ví dụ, có một số quả cam, khi được cho thêm hoặc mua thêm nghĩa là thêm vào, phải làm tính cộng; nếu đem cho hay đem bán thì phải làm tính trừ,.. Giáo viên hãy cho học sinh tập ra đề toán phù hợp với một phép tính đã cho, để các em tập tư duy ngược, tập phát triển ngôn ngữ, tập ứng dụng kiến thức vào các tình huống thực tiễn. Ví dụ, với phép tính 3 + 2 = 5. Có thể có các bài toán sau: - Bạn Hà có 3 chiếc kẹo, chị An cho Hà 2 chiếc nữa. Hỏi bạn Hà có mấy chiếc kẹo? - Nhà Nam có 3 con gà mẹ Nam mua thêm 2 con gà. Hỏi nhà Nam có tất cả mấy con gà? - Có 3 con vịt bơi dưới ao, có thêm 2 con vịt xuống ao. Hỏi có mấy con vịt dưới ao? - Hôm qua lớp em có 3 bạn được khen.Hôm nay có 2 bạn được khen. Hỏi trong hai ngày lớp em có mấy bạn được khen? Có nhiều đề bài toán có thể nêu được từ một phép tính. Biết nêu đề bài toán từ một phép tính đã cho, học sinh sẽ hiểu vấn đề sâu sắc hơn, chắc chắn hơn, tư duy và ngôn ngữ của học sinh sẽ phát triển hơn. * Quá trình nghiên cứu sáng kiến kinh nghiệm: "Một số giải pháp hướng dẫn học sinh lớp 1 học giải toán có lời văn" trong phạm vi 27 tiết dạy từ tiết 81 đến tiết 108 tôi sẽ đặc biệt chú trọng vào 1 số tiết chính sau đây: Tiết 81 Bài toán có lời văn. Có ...bạn, có thêm ... bạn đang đi tới. Hỏi có tất cả bao nhiêu bạn? HS quan sát tranh và trả lời câu hỏi. Điền vào chỗ chấm số 1 và số 3. - Bài 2 tương tự. Qua tìm hiểu bài toán giúp cho học sinh xác định được bài có lời văn gồm 2 phần: - Th«ng tin ®· biÕt gåm 2 yÕu tè. - C©u hái (th«ng tin cÇn t×m). Tõ ®ã häc sinh x¸c ®Þnh ®îc phÇn cßn thiÕu trong bµi tËp ë trang116: Cã 1 con gµ mÑ vµ 7 con gµ con. Hái cã tÊt c¶ bao nhiªu con gµ? KÕt hîp gi÷a viÖc quan s¸t tranh vµ tr¶ lêi c©u hái gîi ý cña gi¸o viªn, häc sinh hoµn thµnh bµi to¸n 4 trang 116: 17 Cã 4 con chim ®Ëu trªn cµnh, cã thªm 2 con chim bay ®Õn. Hái cã tÊt c¶ bao nhiªu con chim? TiÕt 82 Gi¶i to¸n cã lêi v¨n. Gi¸o viªn nªu bµi to¸n. Häc sinh ®äc bµi to¸n. - §©y lµ bµi to¸n g×? Bµi to¸n cã lêi v¨n. -Th«ng tin cho biÕt lµ g× ? Cã 5 con gµ, mua thªm 4 con gµ. - C©u hái lµ g× ? Hái nhµ An cã tÊt c¶ mÊy con gµ ? Dựa vào tranh vẽ và tóm tắt mẫu, giáo viên đưa ra cách giải bài toán mẫu: Bµi gi¶i Nhµ An cã tÊt c¶ lµ: 5 + 4 = 9 (con gµ) §¸p sè: 9 con gµ Bài 1 (trang 117). Học sinh đọc bài toán- phân tích đề bài- điền vào tóm tắt Và giải bài toán . Tóm tắt: An có : 4 quả bóng Bình có : 3 quả bóng Cả hai bạn có :....quả bóng? Bài giải Cả hai bạn có là: 4+3=7 (quả bóng) Đáp số: 7 quả bóng Bài 2:( trang 118 ) Tóm tắt: Có : 6 bạn Thêm : 3 bạn Có tất cả :... bạn? Bài giải Có tất cả là : 6 + 3 = 9 (bạn) Đáp số: 9 bạn 18 Qua 2 bài toán trên tôi rút ra cách viết câu lời giải như sau: Lấy dòng thứ 3 của phần tóm tắt + thêm chữ là: VD - Cả hai bạn có là: - Có tất cả là: Tương tự bài 3 trang118 câu lời giải sẽ là: - Có tất cả là: Tiết 84: Luyện tập Bài 1 và bài 2 trang 121 tương tự bài 1, 2, 3 trang 117. Nhưng câu lời giải được mở rộng hơn bằng cách thêm cụm từ chỉ vị trí vào trước cụm từ có tất cả là Cụ thể là: - Bài 1 tr 121 Trong vườn có tất cả là: - Bài 2 tr 121 Trên tường có tất cả là: Tiết 85: Luyện tập Bài 1: ( trang 122 ) HS đọc đề toán – phân tích bài toán (như trên). Điền số vào tóm tắt Vài ba học sinh nêu câu lời giải khác nhau. Giáo viên chốt lại một cách trả lời mẫu: - Số quả bóng của An có tất cả là: Tương tự Bài 2:( trang 122) - Số bạn của tổ em có là: Bài 3 :( trang122) - Số gà có tất cả là: Vậy qua 3 bài tập trên học sinh đã mở rộng được nhiều cách viêt câu lời giải khác nhau, song GV chốt lại cách viết lời giải như sau: 19 Thêm chữ Số + đơn vị tính của bài toán trước cụm từ có tất cả là như ở tiết 82 đã làm. Riêng với loại bài mà đơn vị tính là đơn vị đo độ dài( cm) cần thêm chữ dài vào trước chữ là VD cụ thể Tóm tắt Đoạn thẳng AB : 5cm Đoạn thẳng BC : 3cm Cả hai đoạn thẳng : ... cm? Bài giải Cả hai đoạn thẳng dài là: 5+ 3 = 8 (cm) Đáp số : 8 cm Tiết 86 Tiết 104 Hầu hết đều có bài toán có lời văn vận dụng kiến thức toán được cung cấp theo phân phối chương trình. Tuy nhiên, việc phân tích đề - tóm tắt - giải bài toán phải luôn luôn được củng cố duy trì và nâng dần mức độ. Song cơ bản vẫn là các mẫu lời giải cho các bài toán thêm là: - Có tất cả là: - Số ( đơn vị tính ) + có tất cả là: - Vị trí ( trong, ngoài, trên, dưới, ...) + có tất cả là: - ... ®o¹n th¼ng....+ dµi lµ: TiÕt 105: Gi¶i to¸n cã lêi v¨n (tiÕp theo) Bµi to¸n: Nhµ An cã 9 con gµ, mÑ ®em b¸n 3 con gµ. Hái nhµ An cßn l¹i mÊy con gµ? Häc sinh ®äc – ph©n tÝch bµi to¸n : + Th«ng tin cho biÕt lµ g×? Cã 9 con gµ. B¸n 3 con gµ. 20