Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Sáng kiến kinh nghiệm hướng dẫn học sinh phương pháp giải bài tập vật lí - thcs ...

Tài liệu Sáng kiến kinh nghiệm hướng dẫn học sinh phương pháp giải bài tập vật lí - thcs

.DOC
21
147
112

Mô tả:

 Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp vËt lÝ -thcs a- PhÇn më ®Çu. I. Lý do chän ®Ò tµi. Trong viÖc n©ng cao chÊt lîng gi¸o dôc nãi chung vµ chÊt lîng bé m«n nãi riªng. ViÖc c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ mét nh©n tè quan träng, bªn c¹nh viÖc båi dìng kiÕn thøc chuyªn m«n, viÖc ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh cã ý nghÜa hÕt søc quan träng. Bëi v× xÐt cho cïng c«ng viÖc gi¸o dôc ph¶i ®îc tiÕn hµnh trªn c¬ së tù nhËn thøc, tù hµnh ®éng, viÖc kh¬i dËy ph¸t triÓn ý thøc n¨ng lùc t duy, båi dìng ph¬ng ph¸p tù häc lµ con ®êng ph¸t triÓn tèi u cña gi¸o dôc. Còng nh trong häc tËp c¸c bé m«n kh¸c, häc VËt lÝ l¹i cµng cÇn ph¸t triÓn n¨ng lùc tÝch cùc, n¨ng lùc t duy cña häc sinh ®Ó kh«ng ph¶i chØ biÕt mµ cßn ph¶i hiÓu ®Ó gi¶i thÝch hiÖn tîng VËt lÝ còng nh ¸p dông kiÕn thøc vµ kü n¨ng vµo c¸c ho¹t ®éng trong cuéc sèng gia ®×nh vµ céng ®ång. Trong khu«n khæ nhµ trêng phæ th«ng, bµi tËp VËt lÝ thêng lµ nh÷ng vÊn ®Ò kh«ng qu¸ phøc t¹p, cã thÓ gi¶i ®îc b»ng nh÷ng suy luËn l« gÝc, b»ng tÝnh to¸n hoÆc thùc nghiÖm dùa trªn c¬ së nh÷ng quy t¾c VËt lÝ, ph¬ng ph¸p VËt lÝ ®· quy ®Þnh trong ch¬ng tr×nh häc. Nhng bµi tËp VËt lÝ l¹i lµ mét kh©u quan träng trong qu¸ tr×nh d¹y vµ häc VËt lÝ. ViÖc gi¶i bµi tËp VËt lÝ gióp cñng cè ®µo s©u, më réng nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n cña bµi gi¶ng, x©y dùng cñng cè kü n¨ng kü x¶o vËn dông lý thuyÕt vµo thùc tiÔn, lµ biÖn ph¸p quý b¸u ®Ó ph¸t triÓn n¨ng lùc t duy cña häc sinh, cã t¸c dông s©u s¾c vÒ mÆt gi¸o dôc t tëng, ®¹o ®øc lín. V× thÕ trong viÖc gi¶i bµi tËp VËt lÝ môc ®Ých c¬ b¶n cuèi cïng kh«ng ph¶i chØ t×m ra ®¸p sè, tuy ®iÒu nµy còng quan träng vµ cÇn thiÕt, môc ®Ých chÝnh cña viÖc gi¶i lµ ë chç ngêi lµm bµi tËp hiÓu ®îc s©u s¾c h¬n c¸c kh¸i niÖm, ®Þnh luËt VËt lÝ, vËn dông chóng vµo nh÷ng vÊn ®Ò thùc tÕ trong cuéc sèng, trong lao ®éng. Qua thùc tÕ gi¶ng d¹y VËt lÝ ë trêng THCS nãi chung bé m«n VËt lÝ 8, 9 nãi riªng, t«i nhËn thÊy häc sinh cßn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n lóng tóng khi gi¶i c¸c bµi tËp VËt lÝ, ®iÒu nµy Ýt nhiÒu ¶nh hëng ®Õn chÊt lîng d¹y vµ häc. Võa qua cïng víi sù ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc chung cña ngµnh gi¸o dôc, ®ång thêi b¶n th©n còng tù kiÓm tra, tæng kÕt t×nh h×nh d¹y häc VËt lÝ, cïng víi viÖc tiÕp thu c¸c chuyªn ®Ò, thÊy ®îc t¸c dông gi¸o dìng vµ gi¸o dôc rÊt lín ®èi víi häc sinh khi gi¶i bµi tËp VËt lÝ. Tõ ®ã vËn dông vµo qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y, t«i thÊy cã hiÖu qu¶ h¬n so víi tríc ®©y, chÊt lîng häc sinh ®îc n©ng cao râ rÖt XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lÝ do trªn, t«i quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi: “ H íng dÉn häc sinh ph¬ng gi¶i bµi tËp VËt Lý - THCS” nh»m gióp häc sinh n¾m ch¾c ®îc 3   Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS kiÕn thøc c¬ b¶n, më réng vµ hiÓu s©u kiÕn thøc. Tõ dã n©ng cao ®îc chÊt lîng bé m«n VËt lÝ vµ biÕt vËn dông vµo thùc tÕ. II. Tæng quan vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu. ViÖc d¹y häc VËt lÝ trong trêng phæ th«ng hiÖn nay cha ph¸t huy ®îc hÕt vai trß cña bµi tËp VËt lÝ trong thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô d¹y häc. D¹y häc sinh gi¶i bµi tËp VËt lÝ lµ mét c«ng viÖc khã kh¨n vµ ë ®ã béc lé râ nhÊt tr×nh ®é cña ng êi gi¸o viªn trong viÖc híng dÉn ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña häc sinh. VÒ vÊn ®Ò nµy ®· cã rÊt nhiÒu tµi liÖu tham kh¶o cña nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c nhau dµnh cho häc sinh, hÇu hÕt ®Òu ®¸p øng ®îc yªu cÇu gióp häc sinh rÌn luyÖn kÜ n¨ng gi¶i bµi tËp VËt lÝ, cñng cè vµ n©ng cao kiÕn thøc VËt lÝ. Song nh×n chung thêng ghÐp víi c¸c chñ ®Ò cô thÓ. XuÊt ph¸t tõ tÇm quan träng cña bµi tËp trong d¹y häc VËt lÝ vµ gióp häc sinh cã ph¬ng ph¸p kü n¨ng gi¶i bµi tËp VËt lÝ, tõ ®ã n¾m v÷ng kiÕn thøc ®Ó vËn dông vµo cuéc sèng mét c¸ch thiÕt thùc vµ cã hiÖu qu¶ t«i chän ®Ò tµi: “ Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS” III. Môc ®Ých nghiªn cøu. H×nh thµnh cho häc sinh mét c¸ch tæng quan vÒ ph¬ng ph¸p gi¶i mét bµi tËp VËt lÝ, tõ ®ã c¸c em cã thÓ vËn dông mét c¸ch thµnh th¹o vµ linh ho¹t trong viÖc gi¶i c¸c bµi tËp, n©ng cao hiÖu qu¶ cña bµi tËp, gióp c¸c em n¾m v÷ng kiÕn thøc trong qu¸ tr×nh häc tËp. IV. ®èi tîng - ph¹m vi - thêi gian nghiªn cøu . 1. §èi tîng nghiªn cøu: Ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ. 2. Ph¹m vi nghiªn cøu: §Ò tµi ®îc thùc hiÖn víi häc sinh mét sè líp ë khèi 8, 9 trêng THCS Hoµ Th¹ch - Quèc Oai - Hµ T©y. 3. Thêi gian thùc hiÖn: N¨m häc 2007 – 2008. V. nhiÖm vô nghiªn cøu. 1. Nghiªn cøu lÝ luËn vÒ ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ. 2. Nghiªn cøu lÝ luËn vÒ sö dông bµi tËp vËt lÝ trong d¹y häc VËt lÝ. 3. Nghiªn cøu ch¬ng tr×nh néi dung kiÕn thøc c¸c bµi häc VËt lÝ ë cÊp THCS. 3. Nghiªn cøu qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn néi dung d¹y häc VËt lÝ ë cÊp THCS. 4. Nghiªn cøu t×nh h×nh d¹y vµ häc VËt lÝ. §Æc biÖt quan t©m ®Õn ho¹t ®éng sö dông bµi tËp VËt lÝ. VI. ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. 1. Nghiªn cøu lÝ luËn. Cô thÓ lµ nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò: - C¸c tµi liÖu liªn quan tíi viÖc sö dông bµi tËp trong d¹y häc VËt lÝ. 4   Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS - LÝ luËn vÒ sö dông bµi tËp VËt lÝ trong d¹y häc. - C¸c tµi liÖu nãi vÒ ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ. 2. Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra s ph¹m. - §iÒu tra trùc tiÕp b»ng c¸ch dù giê pháng vÊn. - §iÒu tra gi¸n tiÕp b»ng c¸ch sö dông phiÕu ®iÒu tra. 3. Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm s ph¹m. - ¸p dông ®Ò tµi vµo d¹y häc thùc tÕ tõ ®ã thu thËp th«ng tin ®Ó ®iÒu chØnh cho phï hîp. B- néi dung ®Ò tµi. ch¬ng I. c¬ së lÝ luËn I. môc ®Ých híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp vËt lÝ. 1. Bµi tËp VËt lÝ gióp cho häc sinh «n tËp, ®µo s©u, më réng kiÕn thøc. Trong giai ®o¹n x©y dùng kiÕn thøc häc sinh ®· n¾m ®îc c¸i chung c¸c kh¸i qu¸t cña c¸c kh¸i niÖm, ®Þnh luËt vµ còng lµ c¸c kh¸i niÖm tr×u tîng. Trong c¸c bµi tËp häc sinh ph¶i vËn dông nh÷ng kiÕn thøc kh¸i qu¸t, tr×u tîng ®ã vµo nh÷ng trêng hîp cô thÓ rÊt ®a d¹ng, nhê thÕ mµ häc sinh n¾m ®îc nh÷ng biÓu hiÖn rÊt cô thÓ cña chóng trong thùc tÕ vµ ph¹m vi øng dông cña chóng. Ngoµi nh÷ng øng dông quan träng trong kü thuËt bµi tËp VËt lÝ gióp cho häc sinh thÊy ®îc nh÷ng øng dông mu«n h×nh mu«n vÎ trong thùc tiÔn cña c¸c kiÕn thøc ®· häc. Cßn kh¸i niÖm, ®Þnh luËt VËt lÝ th× rÊt ®¬n gi¶n nhng biÓu hiÖn cña chóng trong tù nhiªn th× rÊt phøc t¹p. Do ®ã bµi tËp vËt lÝ sÏ gióp luyÖn tËp cho häc sinh ph©n tÝch ®Ó nhËn biÕt ®îc nh÷ng trêng hîp phøc t¹p ®ã. Bµi tËp vËt lÝ lµ mét ph¬ng tiÖn cñng cè, «n tËp kiÕn thøc sinh ®éng. Khi gi¶i bµi tËp vËt lÝ häc sinh ph¶i nhí l¹i c¸c kiÕn thøc ®· häc, cã khi ph¶i sö dông tæng hîp c¸c kiÕn thøc cña nhiÒu ch¬ng nhiÒu phÇn cña ch¬ng tr×nh. 2. Bµi tËp cã thÓ lµ ®iÓm khëi ®Çu ®Ó dÉn ®Õn kiÕn thøc míi. NhiÒu khi bµi tËp ®îc sö dông khÐo lÐo cã thÓ dÉn häc sinh ®Õn nh÷ng suy nghÜ vÒ mét hiÖn tîng míi hoÆc x©y dùng mét kh¸i niÖm míi ®Ó gi¶i thÝch hiÖn tîng míi do bµi tËp ph¸t hiÖn ra. 3.Gi¶i bµi tËp vËt lý rÌn luyÖn kü n¨ng, kü x¶o, vËn dông lý thuyÕt vµo thùc tiÔn, rÌn luyÖn thãi quen vËn dông kiÕn thøc kh¸i qu¸t. 5   Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS Bµi tËp vËt lý lµ mét trong nh÷ng ph¬ng tiÖn rÊt quý b¸u ®Ó rÌn luyÖn kü n¨ng, kü x¶o vËn dông lý thuyÕt vµo thùc tiÔn, rÌn luyÖn thãi quen vËn dông kiÕn thøc kh¸i qu¸t ®· thu nhËn ®îc ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña thùc tiÔn. 4. Gi¶i bµi tËp lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc lµm viÖc tù lùc cao cña häc sinh. Trong khi lµm bµi tËp do ph¶i tù m×nh ph©n tÝch c¸c ®iÒu kiÖn cña ®Çu bµi, tù x©y dùng nh÷ng lËp luËn, kiÓm tra vµ phª ph¸n nh÷ng kÕt luËn mµ häc sinh rót ra ®îc nªn tõ duy cña häc sinh ®îc ph¸t triÓn n¨ng lùc lµm viÖc tù lùc n©ng cao, tÝnh kiªn tr× ®îc ph¸t triÓn. 5. Gi¶i bµi tËp gãp phÇn lµm ph¸t triÓn t duy s¸ng t¹o cña häc sinh. Cã nhiÒu bµi tËp vËt lý kh«ng chØ dõng l¹i trong ph¹m vi vËn dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc mµ cßn gióp båi dìng cho häc sinh t duy s¸ng t¹o. §Æc biÖt lµ nh÷ng bµi tËp gi¶i thÝch hiÖn tîng, bµi tËp thÝ nghiÖm. 6. Gi¶i bµi tËp vËt lý lµ mét ph¬ng tiÖn ®Ó kiÓm tra møc ®é n¾m v÷ng kiÕn thøc cña häc sinh. Tuú theo c¸ch ra bµi tËp ta cã thÓ ph©n lo¹i ®îc c¸c møc ®é n¾m v÷ng kiÕn thøc cña häc sinh gióp viÖc ®¸nh gi¸ chÊt lîng häc sinh ®îc chÝnh x¸c II.Ph©n lo¹i bµi tËp vËt lý S¬ ®å ph©n lo¹i bµi tËp vËt lÝ 1. Ph©n lo¹i theo ph¬ng tiÖn gi¶i : Bµi tËp vËt lÝ Bµi tËp gi¶i thÝch hiÖn tîng Bµi tËp dù ®o¸n hiÖn t îng Bµi tËp ®Þnh tÝnh Bµi tËp ®Þnh lîng Bµi tËp thÝ nghiÖm Bµi tËp ®å thÞ Bµi tËp thÝ nghiÖm 6   Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS 2. Ph©n lo¹i theo møc ®é Bµi tËp vËt lÝ Bµi tËp tËp dît Bµi tËp tæng hîp Bµi tËp s¸ng t¹o ch¬ng II. c¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn  kh¶o s¸t thùc tÕ.  tæ chøc chuyªn ®Ò.  Híng dÉn häc sinh häc tËp vËt lÝ ë nhµ . 7   Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS  kiÓm tra §¸nh gi¸ chÊt lîng. I. kh¶o s¸t thùc tÕ. 1. Thùc tr¹ng tríc khi thùc hiÖn ®Ò tµi. Tríc khi thùc hiÖn ®Ò tµi qua gi¶ng d¹y ë trêng THCS Hoµ Th¹ch, qua t×m hiÓu vµ trao ®æi víi ®ång nghiÖp t«i nhËn thÊy: - §a sè häc sinh ham mª häc bé m«n VËt lÝ, nhng khi lµm c¸c bµi tËp vËt lÝ c¸c em thêng lóng tóng trong viÖc ®Þnh híng gi¶i, cã thÓ nãi hÇu nh c¸c em cha biÕt c¸ch gi¶i còng nh tr×nh bµy lêi gi¶i. Theo t«i, thùc tr¹ng nªu trªn cã thÓ do mét sè nguyªn nh©n sau: + Häc sinh cha cã ph¬ng ph¸p tæng quan ®Ó gi¶i mét bµi tËp VËt lÝ. + Häc sinh cha biÕt vËn dông c¸c kiÕn thøc, ®Þnh luËt VËt lÝ .... + Néi dung cÊu tróc ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa míi hÇu nh kh«ng dµnh thêi lîng cho viÖc híng dÉn häc sinh gi¶i bµi tËp hay luyÖn tËp ( ®Æc biÖt lµ ch¬ng tr×nh vËt lÝ ë c¸c líp: 6, 7, 8), dÉn ®Õn häc sinh kh«ng cã ®iÒu kiÖn bæ sung, më réng vµ n©ng cao kiÕn thøc còng nh rÌn kü n¨ng gi¶i bµi tËp VËt lÝ. 2. Sè liÖu ®iÒu tra tríc khi thùc hiÖn ®Ò tµi. Tríc khi thùc hiÖn ®Ò tµi t«i ®· tiÕn hµnh kiÓm tra vµ kh¶o s¸t ®èi víi häc sinh ë c¸c líp: 9A, 8E trêng THCS Hoµ Th¹ch b»ng mét sè bµi tËp c¬ b¶n t¬ng øng víi møc ®é néi dung kiÕn thøc ë mçi khèi líp. KÕt qu¶ thu ®îc nh sau: III.Tæ Líp SÜ sè 9A 39 Giái SL % 0 0 8E 41 0 0 Kh¸ SL % 8 20,5 6 14,6 TB SL 20 % 51,3 21 51,2 YÕu - KÐm SL % 11 28,2 14 34,2 CHøC Ngoµi viÖc n¾m v÷ng kiÕn thøc, ®Ó cã kü n¨ng tèt trong viÖc gi¶i bµi tËp VËt lÝ ®ßi hái häc sinh ph¶i n¾m v÷ng ph¬ng ph¸p gi¶i còng nh c¸ch tr×nh bµy lêi gi¶i, ph¶i cã kü n¨ng ph©n lo¹i ®îc c¸c d¹ng bµi tËp. V× vËy ®Ó gióp häc sinh n¾m v÷ng ph¬ng ph¸p gi¶i mét bµi tËp vËt lÝ, trong n¨m häc nµy t«i ®· kÕt hîp víi tæ chuyªn m«n tæ chøc cho häc sinh häc chuyªn ®Ò “ Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS” . Trong chuyªn ®Ò nµy t«i chia thµnh 3 néi dung, híng dÉn häc sinh:  Tr×nh tù gi¶i mét bµi tËp vËt lÝ.  Hai ph¬ng ph¸p suy luËn ®Ó gi¶i c¸c bµi tËp vËt lÝ. 8   Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS  ¸p dông ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp vËt lÝ vµo mét sè bµi tËp c¬ b¶n. 1. Tr×nh tù gi¶i mét bµi tËp vËt lÝ. - Ph¬ng ph¸p gi¶i mét bµi tËp VËt lÝ phô thuéc nhiÒu yÕu tè: môc ®Ých yªu cÇu cña bµi tËp, néi dung bµi tËp, tr×nh ®é cña c¸c em, v.v... Tuy nhiªn trong c¸ch gi¶i phÇn lín c¸c bµi tËp VËt lÝ còng cã nh÷ng diÓm chung. - Th«ng thêng khi gi¶i mét bµi tËp vËt lÝ cÇn thùc hiÖn theo tr×nh tù sau ®©y: 1.1.HiÓu kü ®Çu bµi. - §äc kü dÇu bµi: bµi tËp nãi g×? c¸i g× lµ d÷ kiÖn? c¸i g× ph¶i t×m? -Tãm t¾t ®Çu bµi b»ng c¸ch dïng c¸c ký hiÖu ch÷ ®· qui íc ®Ó viÕt c¸c d÷ kiÖn vµ Èn sè, ®æi ®¬n vÞ c¸c d÷ kiÖn cho thèng nhÊt(nÕu cÇn thiÕt ). - VÏ h×nh , nÕu bµi tËp cã liªn quan ®Õn h×ng vÏ hoÆc nÕu cÇn ph¶i vÏ h×nh ®Ó diÔn ®¹t ®Ò bµi. Cè g¾ng vÏ dóng tØ lÖ xÝch cµng tèt. Trªn h×nh vÏ cÇn ghi râ d÷ kiÖn vµ c¸i cÇn t×m. 1.2. Ph©n tÝch néi dung bµi tËp, lËp kÕ ho¹ch gi¶i. - T×m sù liªn hÖ gi÷a nh÷ng c¸i cha biÕt (Èn) vµ nh÷ng c¸i ®½ biÕt (d÷ kiÖn) - NÕu cha t×m ®îc trùc tiÕp c¸c mèi liªn hÖ Êy th× cã thÓ ph¶i xÐt mét sè bµi tËp phô ®Ó gi¸n tiÕp t×m ra mèi liªn hÖ Êy. - Ph¶i x©y dùng ®îc mét dù kiÕn vÒ kÕ ho¹ch gi¶i. 1.3. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¶i. - T«n träng tr×nh tù ph¶i theo ®Ó thùc hiÖn c¸c chi tiÕt cña dù kiÕn, nhÊt lµ khi gÆp mét bµi tËp phøc t¹p. - Thùc hiÖn mét c¸ch cÈn thËn c¸c phÐp tÝnh sè häc, ®¹i sè hoÆc h×nh häc. Nªn híng dÉn häc sinh lµm quen dÇn víi c¸ch gi¶i b»ng ch÷ vµ chØ thay gi¸ trÞ b»ng sè cña c¸c ®¹i lîng trong biÓu thøc cuèi cïng. - Khi tÝnh to¸n b»ng sè, ph¶i chó ý ®¶m b¶o nh÷ng trÞ sè cña kÕt qu¶ ®Òu cã ý nghÜa. 1.4. KiÓm tra ®¸nh gi¸ kÕt qu¶. - KiÓm tra l¹i trÞ sè cña kÕt qu¶: Cã ®óng kh«ng? V× sao? Cã phï hîp víi thùc tÕ kh«ng? - KiÓm tra l¹i c¸c phÐp tÝnh: cã thÓ dïng c¸c phÐp tÝnh nhÈm vµ dïng c¸ch lµm trßn sè ®Ó tÝnh cho nhanh nÕu chØ cÇn xÐt ®é lín cña kÕt qu¶ trong phÐp tÝnh. - NÕu cã ®iÒu kiÖn, nªn ph©n tÝch, t×m mét c¸ch gi¶i kh¸c, ®i ®Õn cïng mét kÕt qu¶ ®ã. KiÓm tra xem cßn con ®êng nµo ng¾n h¬n kh«ng. 9   Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS 2.Hai ph¬ng ph¸p suy luËn ®Ó gi¶i c¸c bµi tËp vËt lÝ. XÐt vÒ tÝnh chÊt thao t¸c cña t duy, khi gi¶i c¸c bµi tËp vËt lÝ, ngêi ta thêng dïng ph¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ ph¬ng ph¸p tæng hîp. 2.1. Gi¶i bµi tËp b»ng ph¬ng ph¸p ph©n tÝch. - Theo ph¬ng ph¸p nµy, xuÊt ph¸t ®iÓm cña suy luËn ®¹i lîng cÇn t×m. Ngêi gi¶i ph¶i t×m xem ®¹i lîng cha biÕt nµy cã liªn quan víi nh÷ng ®¹i lîng VËt lÝ nµo kh¸c vµ mét khi biÕt sù liªn hÖ nµy th× biÓu diÔn nã thµnh nh÷ng c«ng thøc t¬ng øng. NÕu mét vÕ cña c«ng thøc lµ ®¹i lîng cÇn t×m cßn vÕ kia chØ gåm nh÷ng d÷ liÖu cña bµi tËp th× c«ng thøc Êy cho ra ®¸p sè cña bµi tËp. NÕu trong c«ng thøc cßn nh÷ng ®¹i lîng kh¸c cha biÕt th× ®èi víi mçi ®¹i lîng ®ã, cÇn t×m mét biÓu thøc liªn hÖ víi nã víi c¸c ®¹i lîng VËt lÝ kh¸c; cø lµm nh thÕ cho ®Õn khi nµo biÓu diÔn ®îc hoµn toµn ®¹i lîng cÇn t×m b»ng nh÷ng ®¹i lîng ®· biÕt th× bµi to¸n ®· ®îc gi¶i xong. Nh vËy còng cã thÓ nãi theo ph¬ng ph¸p nµy, ta míi ph©n tÝch mét bµi tËp phøc t¹p thµnh nh÷ng bµi tËp ®¬n gi¶n h¬n råi dùa vµo nh÷ng quy t¾c t×m lêi gi¶i mµ lÇn lît gi¶i c¸c bµi tËp ®¬n gi¶n nµy. Tõ ®ã t×m dÇn ra lêi gi¶i cña c¸c bµi tËp phøc t¹p nãi trªn.  ThÝ dô ta h·y dïng ph¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Ó gi¶i bµi tËp sau:  §Ò bµi: “ Ngêi ta dïng mét lo¹i d©y hîp kim ®ång cã tiÕt diÖn 10 mm 2 vµ cã ®iÖn trë suÊt lµ 0,4.10-4  m ®Ó lµm mét lß sëi ®iÖn sëi Êm mét gian phßng. Hái cÇn ph¶i lÊy chiÒu dµi cña d©y dÉn nµy lµ bao nhiªu ®Ó duy tr× nhiÖt ®é cña phßng lu«n lu«n kh«ng ®æi nÕu mçi giê gian phßng nµy bÞ mÊt mét nhiÖt lîng b»ng 2 970 000J qua c¸c cöa sæ vµ c¸c bøc têng. BiÕt nguån ®iÖn cung cÊp cho lß sëi cã ®iÖn ¸p lµ 220V”.  Híng dÉn gi¶i: - §¹i lîng cÇn t×m ë ®©y lµ chiÒu dµi cña d©y hîp kim. Ta t×m mèi liªn hÖ gi÷a chiÒu dµi cña d©y dÉn víi c¸c ®¹i lîng kh¸c trong bµi. - Ta biÕt r»ng muèn nhiÖt ®é cña phßng lu«n lu«n kh«ng ®æi th× trong mçi giê nhiÖt lîng lß sëi cung cÊp ph¶i b»ng nhiÖt lîng mµ phßng mÊt ®i. NhiÖt lîng do lß sëi cung cÊp t¬ng ®¬ng víi ®iÖn n¨ng mµ lß sëi tiªu thô. §iÖn n¨ng l¹i phô thuéc ®iÖn trë cña d©y hîp kim ®ång. §iÖn trë nµy l¹i do chiÒu dµi cña d©y qui ®Þnh. 10   Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS a. NÕu gäi chiÒu dµi cña d©y lµ l, ®iÖn trë cña d©y lµ R, ®iÖn trë suÊt cña nã lµ  vµ tiÕt diÖn cña nã lµ S, th× chiÒu dµi cña d©y dÉn liªn hÖ víi ®iÖn trë cña nã b»ng c«ng thøc: l R =  S Do dã: l R.S  (1) b. Trong biÓu thøc cña chiÒu dµi cã mét ®¹i lîng míi cha biÕt ®ã lµ ®iÖn trë R cña d©y. §iÖn trë nµy ®o b»ng tØ sè cña hiÖu ®iÖn thÕ U víi cêng ®é dßng ®iÖn I qua d©y: U I R (2) c. §¹i lîng míi cha biÕt lµ cêng ®é dßng ®iÖn I th× liªn hÖ víi c¸c ®¹i lîng kh¸c b»ng ®Þnh luËt ¤m vµ b»ng c«ng thøc biÓu diÔn n¨ng lîng A do dßng ®iÖn to¶ ra. Ta ®· dïng ®Þnh luËt ¤m trong (2). VËy mèi liªn hÖ gi÷a I vµ A lµ: A = I.U.t trong ®ã t lµ thêi gian dßng ®iÖn ch¹y qua d©y; tõ ®ã suy ra: I A U .t (3) d. Trong c«ng thøc trªn, ®iÖn n¨ng tÝnh ra Jun. §iÖn n¨ng nµy t¬ng ®¬ng víi nhiÖt lîng Q mµ dßng ®iÖn cung cÊp (vµ víi nhiÖt lîng mµ gian phßng mÊt ®i) trong thêi gian t theo biÓu thøc: Q =A (4) ë vÕ ph¶i cña biÓu thøc (4), tÊt c¶ c¸c ®¹i lîng ®Òu ®· biÕt. B©y giê cÇn thay thÕ biÓu thøc sau vµo biÓu thøc tríc vµ cø thÕ ®i dÇn tõ biÓu thøc cuèi lªn biÓu thøc ®Çu: - Thay (4) vµo (3) ®îc: I Q U .t (3)’ - Thay (3)’ vµo (2) ®îc: R U 2 .t Q (2)’ - Thay (2)’ vµo (1) ®îc l U 2 .t.S Q. (1)’ -Thay c¸c ®¹i lîng trªn b»ng c¸c trÞ sè cña chóng vµo (1)’ +Víi:U = 220 V t = 1h = 3600s S = 10 mm2 = 10.10-4 m2 11   Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS Q = 2 970 000 J  = 0,4.10-4  m + Ta ®îc: l 2202.3600.1,5.104  220(m) 2970000.0, 4.104 - VËy chiÒu dµi d©y hîp kim ®ång lµ 220m. 2.2 Gi¶i bµi tËp b»ng ph¬ng ph¸p tæng hîp. Theo ph¬ng ph¸p nµy, suy luËn kh«ng b¾t ®Çu tõ c¸c ®¹i lîng cÇn t×m mµ b¾t ®Çu tõ c¸c ®¹i lîng ®· biÕt cã nªu trong bµi. Dïng c«ng thøc liªn hÖ c¸c ®¹i lîng nµy víi c¸c ®¹i lîng cha biÕt, ta ®i dÇn ®Õn c«ng thøc cuèi cïng trong ®ã chØ cã mét ®¹i lîng cha biÕt lµ ®¹i lîng cÇn t×m. Theo ph¬ng ph¸p tæng hîp, bµi tËp nªu trong vÝ dô trªn cã thÓ gi¶i nh sau: a. Muèn nhiÖt ®é trong phßng lu«n lu«n kh«ng ®æi th× nhiÖt lîng do dßng ®iÖn qua lß sëi to¶ ra trong mét thêi gian t nµo ®ã (ë ®©y lµ 1giê) ph¶i b»ng nhiÖt lîng Q mµ gian phßng mÊt ®i trong thêi gian ®ã. Theo ®Þnh luËt Jun - Len x¬ th×. Q = I2.R.t (1) trong ®ã R lµ ®iÖn trë cña d©y dÉn cña lß sëi, I lµ cêng ®é dßng ®iÖn qua lß sëi. b. Theo ®Þnh luËt ¤m, ta cã: U R I (2) c. Nhng ®iÖn trë cña d©y dÉn l¹i phô thuéc kÝch thíc vµ b¶n chÊt cña d©y dÉn theo c«ng thøc: R l S (3) trong ®ã  lµ ®iÖn trë suÊt, l lµ chiÒu dµi cña d©y dÉn, S lµ tiÕt diÖn cña d©y dÉn. d. Thay c¸c biÓu thøc (2) vµ (3) vµo biÓu thøc (1), ta ®îc: U 2 .t l . S (4) U 2 .t.S Q. (1)’ Q - Tõ ®ã rót ra: l - Thay c¸c ®¹i lîng trªn b»ng trÞ sè cña chóng, ta ®îc: 220 2.3600.1,5.10 4 l  220(m) 2970000.0, 4.104 12   Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS - VËy chiÒu dµi d©y hîp kim ®ång lµ 220m. Nh vËy dïng ph¬ng ph¸p tæng hîp, ta còng t×m ®îc chiÒu dµi cña d©y lß sëi nh khi dïng ph¬ng ph¸p ph©n tÝch. Nh×n chung, khi gi¶i bÊt kú mét bµi to¸n vËt lÝ nµo ta ®Òu ph¶i dïng c¶ hai ph¬ng ph¸p: ph©n tÝch vµ tæng hîp. PhÐp gi¶i b¾t ®Çu b»ng c¸ch ph©n tÝch c¸c ®iÒu kiÖn cña bµi tËp ®Ó hiÓu ®îc ®Ò bµi. Ph¶i cã mét sù tæng hîp kÌm theo ngay ®Ó kiÓm tra l¹i møc ®é ®óng ®¾n cña sù ph©n tÝch c¸c ®iÒu kiÖn Êy. Muèn lËp ®îc kÕ ho¹ch gi¶i, ph¶i ®i s©u vµo ph©n tÝch néi dung vËt lÝ cña bµi tËp. Tæng hîp nh÷ng d÷ kiÖn ®· cho víi nh÷ng quy luËt vËt lÝ ®· biÕt, ta míi x©y dùng ®îc lêi gi¶i vµ kÕt qu¶ cuèi cïng. Nh vËy ta cã thÓ nãi lµ trong qu¸ tr×nh gi¶i bµi tËp vËt lÝ ta ®· dïng ph¬ng ph¸p ph©n tÝch - tæng hîp. IV.¸p dông ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp vËt lÝ vµo mét sè bµi tËp c¬ b¶n. 1.Bµi to¸n1. 2.Bµi to¸n 2. Bá mét qu¶ cÇu ®ång thau khèi lîng 1 kg ®îc nung nãng ®Õn 100o C vµo trong thïng s¾t cã khèi lîng 500g ®ùng 2kg níc ë 20o C. Bá qua sù trao ®æi nhiÖt víi m«i trêng .T×m nhiÖt ®é cuèi cïng cña níc. BiÕt nhiÖt dung riªng cña ®ång thau, s¾t, níc lÇn lît lµ: c1= 380 J/kg.K; c2=460 J/kg.K; c3= 4200 J/kg.K.  Híng dÉn gi¶i: * T×m hiÓu c¸c ®iÒu kiÖn ®· cho cña bµi. - Khèi lîng cña qu¶ cÇu ®ång thau, thïng s¾t vµ níc. - NhiÖt ®é ban ®Çu cña qu¶ cÇu ®ång thau, thïng s¾t vµ níc. - NhiÖt dung riªng cña chÊt cÊu t¹o nªn c¸c vËt. - Tãm t¾t: m1 = 1 kg c1 = 380 J/kg.K t1 = 100o C m2 = 500g = 0,5 kg c2 = 460 J/kg.K t2 = 20o C m3 = 2kg c3 = 4200 J/kg.K t3 = t 2 t? * Ph©n tÝch bµi to¸n. 13   Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS - §©y lµ bµi to¸n trao ®æi nhiÖt cña mét hÖ vËt (gåm 3 vËt). §iÒu quan träng ph¶i hiÓu r»ng bµi to¸n yªu cÇu t×m nhiÖt ®é cuèi cïng cña níc, nhng còng lµ nhiÖt ®é chung cña hÖ khi kÕt thóc qu¸ tr×nh trao ®æi nhiÖt. §Ó gi¶i bµi to¸n nµy cÇn ¸p dông ph¬ng tr×nh c©n b»ng nhiÖt: Qto¶ ra =Qthu vµo - Do vËy ph¶i x¸c ®Þnh ®îc nh÷ng vËt nµo lµ vËt to¶ nhiÖt, nh÷ng vËt nµo lµ vËt thu nhiÖt, viÕt ®îc c«ng thøc tÝnh nhiÖt lîng to¶ ra vµo hay thu vµo cña c¸c vËt: Q = mc  t -Víi lu ý r»ng trong bµi to¸n nµy nhiÖt ®é ban ®Çu cña hai vËt thu nhiÖt ( thïng s¾t vµ níc) lµ b»ng nhau( t2 = t3). - Trªn c¬ së ph¬ng tr×nh c©n b»ng nhiÖt võa lËp ®îc kÕt hîp víi d÷ kiÖn ®· cho cña bµi to¸n ®Ó suy ra ®¹i lîng cÇn t×m (t). *Bµi gi¶i. - NhiÖt lîng do qu¶ cÇu b»ng ®ång thau to¶ ra khi h¹ nhiÖt ®é tõ 100 o C ®Õn to C (nhiÖt ®é khi cã c©n b»ng nhiÖt) lµ: Q1 = m1.c1(t1 – t) - NhiÖt lîng mµ thïng s¾t (Q2) vµ níc (Q3) thu vµo ®Ó t¨ng nhiÖt ®é tõ 20 o C ®Õn to C lµ: Q2 = m2.c2(t – t2) (1) Q3 = m3.c3(t –t2) (2) - ¸p dông ph¬ng tr×nh c©n b»ng nhiÖt ta cã: Q1 = Q2 + Q3 (3) tõ (1),(2) vµ (3) � m1.c1(t1 – t) = m2.c2(t –t2) + m3.c3(t –t2) � t ( m1c1 + m2c2 + m3c3 ) = m1c1t1 + ( m2c2 + m3c3 ) t2 t= � m1c1t1  ( m2 c2  m3 c3 )t2 m1c1  m2 c2  m3 c3 - Thay c¸c ®¹t lîng trªn b»ng trÞ sè cña chóng ta ®îc: t= 1.380  (0,5.460  2.4200).20 �19, 2(o C ) 1.380  0,5.460  2.4200 - VËy nhiÖt ®é cuèi cïng cña níc lµ 19,2 oC. 3.Bµi to¸n 3. Mét Êm ®iÖn cã hai ®iÖn trë: R1 = 4  vµ R2 = 6  . NÕu bÕp chØ dïng mét ®iÖn trë R1 th× ®un s«i Êm níc trong 10 phót. TÝnh thêi gian cÇn thiÕt ®Ó ®un s«i Êm níc trªn khi: a. ChØ dïng R1. b. Dïng R1 nèi tiÕp R2. 14   Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS c. Dïng R1 song song R2. (BiÕt kh«ng cã sù mÊt nhiÖt ra m«i trêng vµ m¹ng ®iÖn cã hiÖu ®iÖn thÕ kh«ng ®æi).  Híng dÉn gi¶i: * T×m hiÓu c¸c ®iÒu kiÖn ®· cho cña bµi. - Cho biÕt gi¸ trÞ cña hai ®iÖn trë. - Thêi gian ®un s«i níc khi chØ dïng ®iÖn trë R1. - Tãm t¾t: R1 = 4  ; R2 = 6  t1 = 10 phót t2 ? t3 ? khi R1nt R2. t4 ? khi R1//R2. * Ph©n tÝch bµi to¸n. -Bµi to¸n nµy xuÊt ph¸t tõ ®Þnh luËt Jun-len x¬ víi biÓu thøc: Q =I2.R.t (1) trong ®ã nhiÖt lîng mµ níc thu vµo b»ng nhiÖt lîng do c¸c ®iÖn trë to¶ ra. - Theo ®iÒu kiÖn ®Çu bµi th× nÕu sö dông biÓu thøc (1) cña ®Þnh luËt Junlen x¬, th× viÖc gi¶i bµi to¸n rÊt phøc t¹p hoÆc kh«ng thùc hiÖn ®îc. VËy ë bµi to¸n nµy mèi liªn hÖ gi÷a c¸c ®¹i lîng ®Ó t×m cÊu tróc c«ng thøc rÊt quan träng, ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®Õn sù thµnh c«ng. - Nh ta ®· biÕt tõ c«ng thøc (1). Ta cã thÓ viÕt ®îc mét sè biÓu thøc t¬ng ®¬ng trªn c¬ së mèi liªn hÖ cña mét sè ®¹i lîng trong c«ng thøc víi c¸c ®¹i lîng kh¸c, ®Ó viÖc tÝnh to¸n kh«ng lµm bµi to¸n phøc t¹p. ThËt vËy: v× U = I.R nªn (1) � Q = U.I.t (2) mÆt kh¸c theo ®Þnh luËt ¤m: I = U R 2 nªn (2) � Q = U .t R (3) - Tõ ®©y nªn chän c«ng thøc nµo ®Ó gi¶i bµi to¸n, ®iÒu nµy ®ßi hái sù nhanh nh¹y, suy diÔn cao. NÕu chän (2) th× vÉn cßn ®¹i lîng I cha biÕt, do ®ã chän c«ng thøc (3) - CÇn biÓu diÔn c¸c ®¹i lîng cÇn tÝnh. + Gi¸ trÞ ®iÖn trë cña Êm trong 4 trêng hîp: 1/ R = R1 2/ R = R2 3/ R = R1 + R2 4/ 1 1 1 R .R   hay R = 1 2 R R1 R2 R1  R2 15   Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS -Víi chó ý r»ng nhiÖt lîng mµ d©y ®iÖn trë cña Êm to¶ ra trong 4 trêng hîp lµ nh nhau. - HiÖu ®iÖn thÕ trong c¸c trêng hîp lµ kh«ng ®æi. * Bµi gi¶i. - Gäi thêi gian ®un s«i níc trong 4 trêng hîp lÇn lît lµ: t1, t2, t3, t4. - Do kh«ng cã sù mÊt nhiÖt ra m«i trêng nªn nhiÖt lîng cÇn ®Ó ®un s«i níc b»ng nhiÖt lîng mµ d©y ®iÖn trë cña Êm to¶ ra. 2 Q = U .t - ¸p dông c«ng thøc: (Theo c«ng thøc (3) ) R cho c¸c trêng hîp ta cã: a. ChØ dïng d©y R1: Q1 = U2 t1 R1 (1) ChØ dïng d©y R2: Q2 = U2 t2 R2 (2) � U2 U2 t1 = t2 R1 R2 � t2  tõ (1) vµ (2) b. Khi dïng R1 nèi tiÕp R2: tõ (1) vµ (3) R2 6 t1  .10  15( ph) R1 4 Q3 = U2 t3 R1  R2 � U2 U2 t1 = t3 R1 R1  R2 � t3  (3) R1  R2 46 t1  .10  25( ph) R1 4 b. Khi dïng R1 song song R2: �1 1 � Q4 = U 2 �  �t4 �R1 R2 � tõ (1), (2) vµ (4) � 1 1 1   t4 t1 t2 � t4  (4) t1 .t2 10.15   6( ph) t1  t 2 10  15 v. Híng dÉn häc sinh häc tËp vËt lÝ ë nhµ. Qua thùc tÕ gi¶ng d¹y VËt lÝ ë trêng THCS, t«i nhËn thÊy víi cÊu tróc cña ch¬ng tr×nh VËt lÝ THCS lµ hÇu hÕt kh«ng cã hoÆc cã rÊt Ýt c¸c tiÕt bµi tËp, thªm 16   Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS n÷a thêi lîng cña mét tiÕt häc trªn líp cã h¹n, häc sinh chñ yÕu tiÕp thu kiÕn thøc vÒ lÝ thuyÕt mét c¸ch c¬ b¶n hoÆc gi¶i c¸c bµi tËp ®¬n gi¶n vµ sè tiÕt häc chØ cã 1 tiÕtsoo tuÇn ®èi víi c¸c khèi líp 6, 7, 8 vµ 2 tiÕt / tuÇn ®èi víi líp 9. Nh vËy kh«ng cã ®ñ lîng thêi gian ®Ó gi¸o viªn më réng vµ n©ng cao kiÕn thøc còng nh rÌn luyÖn kü n¨ng gi¶i bµi tËp cho häc sinh. Do ®ã bªn c¹nh viÖc tæ chøc c¸c chuyªn ®Ò th× mét trong nh÷ng biÖn ph¸p tèt nhÊt ®Ó rÌn luyÖn kü n¨ng gi¶i bµi tËp cho häc sinh ®Ó häc sinh cã thÓ thêng xuyªn ®îc luyÖn gi¶i nhiÒu d¹ng bµi tËp kh¸c nhau, còng nh tiÕp xóc víi c¸c d¹ng bµi tËp cã tÝnh chÊt më réng vµ n©ng cao, ®Ó tõ ®ã häc sinh cã thÓ vËn dông mét c¸ch linh ho¹t c¸c c¸ch gi¶i tõng d¹ng bµi tËp ®ã lµ : “ Híng dÉn häc sinh häc tËp vËt lÝ ë nhµ.” ViÖc häc sinh tù häc ë nhµ cã mét ý nghÜa lín lao vÒ mÆt gi¸o dôc vµ gi¸o dìng. NÕu viÖc häc ë nhµ cña häc sinh ®îc tæ chøc tèt sÏ gióp c¸c em rÌn luyÖn thãi quen lµm viÖc tù lùc, gióp c¸c em n¾m v÷ng tri thøc, cã kü n¨ng, kü x¶o. Ngîc l¹i nÕu viÖc häc tËp ë nhµ cña häc sinh kh«ng ®îc quan t©m tèt sÏ lµm cho c¸c em quen thãi cÈu th¶, th¸i ®é t¾c tr¸ch ®èi víi viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô cña m×nh dÉn ®Õn nhiÒu thãi quen xÊulµm c¶n trë ®Õn viÖc häc tËp. C«ng viÖc häc tËp cña häc sinh ë nhµ cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng sau: + TiÕn hµnh trong mét thêi gian ng¾n, kh«ng cã sù híng dÉn trùc tiÕp cña gi¸o viªn, mÆc dï ®Êy lµ c«ng viÖc do chÝnh gi¸o viªn giao cho häc sinh ph¶i tù m×nh hoµn thµnh, tù kiÓm tra c«ng viÖc m×nh lµm. + C«ng viÖc nµy ®îc thùc hiÖn tuÇn tù theo høng thó, nhu cÇu vµ n¨ng lùc cña häc sinh. + DÔ bÞ chi phèi bëi ngo¹i c¶nh kh¸c. Cã thÓ coi qu¸ tr×nh häc tËp cña häc sinh ë nhµ bao gåm c¸c giai ®o¹n : tríc hÕt ph¶i nhí l¹i nh÷ng ®iÒu ®· häc ë líp sau ®ã rÌn luyÖn s¸ng t¹o. Mçi giai ®o¹n cã mét néi dung c«ng viÖc cô thÓ. ViÖc häc tËp cña häc sinh ë nhµ phô thuéc phÇn lín vµo viÖc d¹y häc trªn líp cña gi¸o viªn. V× vËy gi¸o viªn cÇn ph¶i c¨n cø vµo t×nh h×nh tiÕp thu kiÕn thøc cña häc sinh mµ giao cho c¸c em nh÷ng c«ng viÖc cã tÝnh chÊt bæ sung phôc håi tµi liÖu ®· häc nh : nghiªn cøu s¸ch gi¸o khoa, vÏ h×nh …. Trong khi d¹y vÒ vÇn ®Ò nµo ®ã cÇn suy nghÜ viÖc giao cho häc sinh c¸c bµi tËp ë nhµ. ChÝnh viÖc giao bµi lµm mét c¸ch cã hÖ thèng ®¶m b¶o cho viÖc häc tËp cña häc sinh cã mét quy luËt chÆt chÏ, nhê ®ã mµ häc sinh cã thÓ tù lùc gi¶i quyÕt c¸c bµi tËp kÓ c¶ nh÷ng bµi tËp khã, v× ®· cã sù chuÈn bÞ ë c¸c bµi tËp dÔ. ViÖc häc sinh hoµn thµnh tèt c¸c bµi tËp ë nhµ kh«ng nh÷ng chØ gióp c¸c em 17   Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS n¾m v÷ng tri thøc ®· häc còng nh rÌn luyÖn kü n¨ng, kü x¶o cÇn thiÕt, mµ cßn gióp c¸c em chuÈn bÞ tèt nhÊt cho viÖc tiÕp thu kiÕn thøc míi. V× thÕ bªn c¹nh nh÷ng bµi lµm phôc håi, luyÖn tËp vµ s¸ng t¹o trªn c¬ së kiÕn thøc ®· häc cÇn ph¶i giao cho häc sinh nh÷ng bµi lµm mang nh÷ng yÕu tè chuÈn bÞ cho viÖc tiÕp thu chi thøc míi. Cã nh vËy míi ®¶m b¶o ®îc viÖc tiÕp thu mét c¸ch tÝch cùc, tù lùc ®èi víi nh÷ng tri thøc míi. Ta cã thÓ giao bµi tËp vÒ nhµ cho häc sinh b»ng nhiÒu h×nh thøc : + Giao bµi tËp trong thêi gian truy bµi ®Çu giê. + Giao bµi tËp sau tiÕt häc. + Giao bµi tËp theo hÖ thèng bµi tËp SGK, SBT, s¸ch tham kh¶o … + Giao bµi tËp theo d¹ng, theo chuyªn ®Ò . Mét biÖn ph¸p quan träng n÷a ®Ó ®¶m b¶o c«ng t¸c híng dÉn häc ë nhµ cã kÕt qu¶ lµ cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p kiÓm tra, ®éng viªn, khÝch lÖ kÞp thêi vµ phï hîp : + KiÓm tra vë ghi, vë bµi tËp. + Cho ®iÓm khuyÕn khÝch nh÷ng häc sinh cã nhiÒu cè g¾ng hoÆc chuyÓn biÕn trong häc tËp, ... VI. KÕt qu¶ thùc hiÖn. Tõ viÖc híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i mét bµi tËp vËt lý nªu trªn, trong n¨m häc 2007 – 2008 t«i thÊy ®a sè häc sinh ®· vËn dông mét c¸c linh ho¹t vµo viÖc gi¶i bµi tËp, häc sinh cã kh¶ n¨ng t duy tèt h¬n, cã kü n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo gi¶i bµi tËp tèt h¬n, linh ho¹t h¬n. Cô thÓ th«ng qua kh¶o s¸t chÊt lîng häc sinh sau khi “ Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi to¸n VËt lý - THCS” t«i thu ®îc kÕt qu¶ nh sau:  KÕt qu¶ so s¸nh ®èi chøng. * KÕt qu¶ kh¶o s¸t tríc khi thùc hiÖn ®Ò tµi. Giái Kh¸ TB YÕu - KÐm Líp SÜ sè 9A 39 SL 0 % 0 SL 8 % 20,5 SL 20 % 51,3 SL 11 % 28,2 8E 41 0 0 6 14,6 21 51,2 14 34,2 * KÕt qu¶ kh¶o s¸t sau khi thùc hiÖn ®Ò tµi. Líp SÜ sè Giái SL Kh¸ % SL 18 TB % SL YÕu % SL %   Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS 9A 39 6 15,4 15 38,5 14 35,8 4 10,3 8E 41 5 12,2 18 43,9 13 31,7 5 12,2 Qua so s¸nh ®èi chøng kÕt qu¶ t«i thÊy tØ lÖ ®iÓm: Kh¸, Giái t¨ng, ®iÓm yÕu gi¶m cô thÓ lµ: - §èi víi líp 9: Giái t¨ng 15,4% ; Kh¸ t¨ng 18,0% ; YÕu gi¶m 17,9%. - §èi víi líp 8: Giái t¨ng 12,2% ; Kh¸ t¨ng 29,3% ; YÕu gi¶m 22,0%. C- kÕt luËn. I. bµi häc kinh nghiÖm. Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y bé m«n VËt lÝ ë trêng THCS viÖc h×nh thµnh cho häc sinh ph¬ng ph¸p, kü n¨ng gi¶i bµi tËp VËt lÝ lµ hÕt søc cÇn thiÕt, ®Ó tõ ®ã gióp c¸c em ®µo s©u, më réng nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n cña bµi gi¶ng, vËn dông tèt kiÕn thøc vµo thùc tÕ, ph¸t triÓn n¨ng lùc t duy cho c¸c em, gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng gi¸o dôc, cô thÓ lµ : + Gióp häc sinh cã thãi quen ph©n tÝch ®Çu bµi, h×nh dung ®îc c¸c hiÖn tîng VËt lÝ x¶y ra trong bµi to¸n sau khi t×m híng gi¶i. + Trong mét bµi tËp gi¸o viªn cÇn híng cho häc sinh nhiÒu c¸ch gi¶i (nÕu cã thÓ ). §Ó kÝch thÝch sù høng thó, say mª häc tËp cho häc sinh rÌn thãi quen t×m tßi lêi gi¶i hay cho mét bµi to¸n VËt lÝ. + Kh¾c s©u cho häc sinh n¾m ch¾c c¸c kiÕn thøc bæ trî kh¸c. Cã nh vËy viÖc gi¶i bµi tËp VËt lÝ cña häc sinh míi thuËn lîi vµ hiÖu qu¶. §Ó lµm ®îc ®iÒu nµy: - Gi¸o viªn cÇn tù båi dìng n©ng cao nghiÖp vô chuyªn m«n, thêng xuyªn trao ®æi, rót kinh nghiÖm víi ®ång nghiÖp. - N¾m v÷ng ch¬ng tr×nh bé m«n toµn cÊp häc. - Gi¸o viªn cÇn híng dÉn häc sinh nghiªn cøu kü c¸c kiÕn thøc cÇn nhí ®Ó «n tËp, nhí l¹i kiÕn thøc c¬ b¶n, kiÕn thøc më réng, lÇn lît nghiªn cøu kü c¸c ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp sau ®ã gi¶i c¸c bµi tËp theo hÖ thèng tõ dÔ ®Õn khã, so s¸nh c¸c d¹ng bµi tËp ®Ó kh¾c s©u néi dung kiÕn thøc vµ c¸ch gi¶i. Trªn c¬ së ®ã häc sinh tù h×nh thµnh cho m×nh kü n¨ng gi¶i bµi tËp. 19   Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS Trªn d©y lµ mét sè kinh nghiÖm mµ b¶n th©n t«i ®· rót ra ®îc tõ thùc tÕ qua qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y bé m«n VËt lÝ ë trêng THCS nãi chung, còng lµ kinh nghiÖm rót ra ®îc sau khi thùc hiÖn ®Ò tµi nµy nãi riªng. II. KÕt luËn chung. D¹y häc nh»m gãp phÇn quan träng ®Ó h×nh thµnh nh©n c¸ch con ngêi lao ®éng míi, s¸ng t¹o, thÝch nghi víi x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn. Do vËy ph¬ng ph¸p d¹y häc bé m«n ph¶i thùc hiÖn ®îc c¸c chøc n¨ng nhËn thøc, ph¸t triÓn vµ gi¸o dôc, tøc lµ lùa chän ph¬ng ph¸p d¹y häc bé m«n sao cho häc sinh n¾m v÷ng tri thøc, kü n¨ng, kü x¶o vµ vËn dông tri thøc vµo thùc tiÔn. §Æc biÖt VËt lÝ lµ mét m«n khoa häc thùc nghiÖm ®ßi hái ph¸t huy cao ®é tÝnh tÝch cùc, ®éc lËp s¸ng t¹o cña häc sinh trong qu¸ tr×nh lÜnh héi tri thøc. ChÝnh v× vËy lùa chän ph¬ng ph¸p d¹y häc bé m«n vËt lÝ, ngêi gi¸o viªn cÇn c¨n cø vµo ph¬ng ph¸p ®Æc thï cña khoa häc lÊy ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh lµm c¬ së xuÊt ph¸t. Sau thêi gian nghiªn cøu t×m hiÓu, ®îc sù quan t©m gióp ®ì cña ban gi¸m hiÖu nhµ trêng còng nh tæ chuyªn m«n t«i ®· thùc hiÖn thµnh c«ng viÖc: “ Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp vËt lÝ – CÊp THCS” víi mong muèn: ph¸t triÓn n¨ng lùc duy rÌn luyÖn kü n¨ng, kü x¶o cho häc sinh trong viÖc häc tËp bé m«n VËt lÝ. Nh»m n©ng cao chÊt lîng bé m«n nãi riªng, gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng gi¸o dôc nãi chung. Tuy nhiªn v× diÒu kiÖn thêi gian, còng nh t×nh h×nh thùc tÕ nhËn thøc cña häc sinh ë ®Þa ph¬ng n¬i t«i c«ng t¸c vµ n¨ng lùc c¸ nh©n cã h¹n, nªn viÖc thùc hiÖn ®Ò tµi nµy ch¾c h¼n kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt. KÝnh mong c¸c ®ång chÝ vµ c¸c b¹n ®ång nghiÖp, trao ®æi vµ gãp ý ®Ó gióp t«i hoµn thiÖn h¬n trong chuyªn m«n. T«i xin ch©n träng c¶m ¬n ! Hoµ Th¹ch, ngµy 25 th¸ng 4 n¨m 2008. Ngêi viÕt. NguyÔn H÷u Quang. 20   Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS Tµi liÖu tham kh¶o - Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lÝ. - NXB Gi¸o dôc. - SGV VËt lÝ 8, 9. - NXB Gi¸o dôc. - SGK VËt lÝ 8, 9. - NXB Gi¸o dôc. - Hêng dÉn lµm bµi tËp vµ «n tËp vËt lÝ 8, 9. - NXB Gi¸o dôc. - Bµi tËp VËt lÝ THCS. - NXB §¹i häc Quèc gia TP HCM - Bµi tËp VËt lÝ chän läc dµnh - PTS Vò Thanh KhiÕt - PTS Vò ThÞ Oanh – cho häc sinh THCS. - NguyÔn Phóc ThuÇn. Môc lôc Néi dung PhÇn më ®Çu A Trang 3 I Lý do chän ®Ò tµi. 3 II Tæng quan vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu. 4 III Môc ®Ých nghiªn cøu. 4 IV §èi tîng - ph¹m vi- thêi gian nghiªn cøu. 5 21   Híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ - THCS V NhiÖm vô nghiªn cøu. 5 VI Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. 5 B CH- I Néi dung ®Ò tµi 6 C¬ së lÝ luËn 6 I Môc ®Ých híng dÉn häc sinh pp gi¶i bµi tËp vËt lÝ 6 II Ph©n lo¹i bµi tËp vËt lÝ 7 CH- II C¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn 9 I Kh¶o s¸t thùc tÕ 9 II Tæ chøc chuyªn ®Ò 10 IV ¸p dông pp gi¶i bµi tËp vËt lÝ vµo c¸c bµi tËp c¬ b¶n 12 V Híng dÉn häc sinh häc tËp vËt lÝ ë nhµ 17 VI KÕt qu¶ thùc hiÖn 23 C KÕt luËn 24 I Bµi häc kinh nghiÖm 24 II KÕt luËn chung 25 ý kiÕn ®¸nh gi¸cña héi ®ång khoa häc trêng THCS Hoµ th¹ch ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………… Hoµ Th¹ch, ngµy th¸ng 5 n¨m 2008 T/M héi ®ång 22 
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan