Tài liệu Sản xuất và sử dụng các pheromone đặc hiệu phòng trừ sâu hại phục vụ sản xuất rau an toàn

Bé N«ng nghiÖp vµ pTNT ViÖn khoa häc n«ng nghiÖp ViÖt nam ViÖn b¶o vÖ thùc vËt §«ng Ng¹c, Tõ Liªm, Hµ Néi ----------------------------- B¸o c¸o tæng kÕt kÕt qu¶ thùc hiÖn dù ¸n s¶n xuÊt thö nghiÖm Tªn dù ¸n S¶n xuÊt vµ sö dông c¸c pheromone ®Æc hiÖu phßng trõ s©u h¹i phôc vô s¶n xuÊt rau an toµn M∙ sè kc 04. DA12 Chñ nhiÖm ®Ò tµi: TS. Lª V¨n TrÞnh 6654 12/11/2007 Hµ Néi, 2007 Më ®Çu 1. §Æt vÊn ®Ò ViÖc s¶n xuÊt rau ë n−íc ta ®· vµ ®ang gÆp trë ng¹i lín do t¸c h¹i cña s©u bÖnh vµ hËu qu¶ cña viÖc sö dông thuèc ®Ó phßng trõ s©u bÖnh h¹i. C¸c ®èi t−îng s©u h¹i, nh−: s©u t¬ vµ s©u khoang lµ nh÷ng ®èi t−îng s©u h¹i quan träng trªn rau hä thËp tù, s©u xanh vµ s©u xanh da l¸ng lµ ®èi t−îng h¹i nguy hiÓm trªn cµ chua, hµnh tái, v.v. C¸c s©u h¹i nµy th−êng lµm gi¶m n¨ng suÊt c©y trång tõ 35 - 45%, thËm chÝ kh«ng cho thu ho¹ch. §Ó b¶o vÖ rau mµu khái bÞ ph¸ h¹i, n«ng d©n th−êng sö dông nhiÒu lo¹i thuèc trõ s©u víi sè l−îng tõ 10 - 14 lÇn phun trong mét vô gieo trång chØ vÎn vÑn trong 2,5 - 3 th¸ng. HiÖn nay, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp n−íc ta ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång theo h−íng ph¸t triÓn mét nÒn n«ng nghiÖp hµng ho¸, nh»m t¹o ra khèi l−îng s¶n phÈm lín cã chÊt l−îng cao phôc vô tiªu dïng, cung cÊp nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu. NhiÒu vïng s¶n xuÊt tËp trung qui m« lín ®· h×nh thµnh, nh−: vïng rau Hµ Néi, H¶i D−¬ng, VÜnh Phóc, Hå ChÝ Minh vµ §µ L¹t; vïng s¶n xuÊt cµ chua phôc vô c«ng nghiÖp chÕ biÕn ë H¶i Phßng; vïng nho vµ hµnh t©y xuÊt khÈu ë Ninh ThuËn, v.v.. V× vËy, vÊn ®Ò dÞch h¹i tÊt yÕu n¶y sinh vµ ngµy cµng trë nªn gay g¾t h¬n, thiÖt h¹i ngµy cµng lín. MÆt kh¸c, ®èi víi s©u khoang, s©u xanh ®ôc qu¶ cµ chua, s©u xanh da l¸ng h¹i hµnh, n«ng d©n kh«ng thÓ theo dâi, ph¸t hiÖn sím b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p vÉn th−êng khuyÕn c¸o. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, ng−êi n«ng d©n v× thu nhËp vµ lîi nhuËn cña m×nh ®· buéc ph¶i sö dông thuèc trõ s©u ho¸ häc víi c−êng ®é cao gÊp 2- 4 lÇn so víi khuyÕn c¸o, thËm chÝ ph¶i phun thuèc ho¸ häc ®Þnh kú 7- 10 ngµy/lÇn. KÕt qu¶ ®iÒu tra ®· x¸c ®Þnh cã tíi 27,5% sè mÉu rau cã d− l−îng thuèc ho¸ häc trong s¶n phÈm v−ît qu¸ møc cho phÐp tõ 1,5 – 4,6 lÇn. Hµng n¨m, cã tíi hµng ngµn tr−êng hîp bÞ ngé ®éc vµ cã hµng tr¨m tr−êng hîp bÞ tö vong do sö dông s¶n phÈm rau cã d− l−îng thuèc ®éc h¹i cao. H¬n n÷a, sè l−îng c¸c loµi sinh vËt cã Ých bÞ suy gi¶m tõ 70 – 100% vµ s©u h¹i ph¸t triÓn tÝnh kh¸ng thuèc cao gÊp 20 – 1000 lÇn so víi b×nh th−êng (chØ sè Ri tõ 195,6- 1250). 1 Râ rµng, s¶n xuÊt rau an toµn vµ cã chÊt l−îng cao l©u nay ®· vµ ®ang lµ nhu cÇu cÊp b¸ch cña thùc tiÔn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp n−íc ta, ®Ó phôc vô nhu cÇu tiªu dïng vµ t¹o kh¶ n¨ng bÒn v÷ng cho xuÊt khÈu. Tæng diÖn tÝch cã thÓ sö dông pheromone ®Ó phßng trõ s©u h¹i −íc tÝnh mçi n¨m vµo kho¶ng h¬n 4 triÖu ha trªn ph¹m vi toµn quèc. Riªng pheromone s©u t¬, s©u khoang, s©u xanh vµ s©u xanh da l¸ng h¹i trªn c¸c lo¹i rau c©y trång n«ng nghiÖp −íc tÝnh vµo kho¶ng 620.000 hecta, bao gåm rau thËp tù kho¶ng 500.000 ha (cho 4 loµi s©u), Hµnh t©y vµ hµnh l¸: 20.000 ha (3 loµi s©u); Cµ chua: 40.000 ha (3 loµi); L¹c: 50.000 ha; §Ëu t−¬ng: 10.000 ha, v.v. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng nãi trªn, ®· cã kh¸ nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ s©u h¹i rau vµ biÖn ph¸p phßng trõ, tr−íc hÕt lµ c¸c biÖn ph¸p kü thuËt nh»m gi¶m thiÓu l−îng thuèc ho¸ häc sö dông trªn rau. Tõ n¨m 2005, ®−îc sù ñng hé cña Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ, ViÖn B¶o vÖ thùc vËt ®−îc phÐp tiÕn hµnh s¶n xuÊt thö nghiÖm vµ øng dông pheromone trong hÖ thèng b¶o vÖ thùc vËt ®Ó phßng trõ s©u h¹i 4 loµi s©u h¹i quan träng trªn rau. Hoµn thiÖn KTCN s¶n xuÊt vµ sö dông pheromone ®Ó dù b¸o, phßng trõ s©u h¹i c©y trång n«ng nghiÖp, tr−íc hÕt lµ c¸c vïng s¶n xuÊt rau quanh thµnh phè vµ khu c«ng nghiÖp sÏ gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo viÖc h¹n chÕ sö dông thuèc ho¸ häc vµ gi¶m d− l−îng ho¸ chÊt ®éc h¹i, phôc vô s¶n xuÊt rau an toµn cho tiªu dïng vµ xuÊt khÈu. §ång thêi, tõng b−íc t¹o ®iÒu kiÖn sö dông trªn diÖn réng trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë c¸c tØnh, h×nh thµnh m¹ng l−íi dù b¸o s©u h¹i b»ng pheromone trong c¶ n−íc vµ sö dông pheromone phßng trõ phßng trõ s©u h¹i trªn c¸c c©y trång n«ng, l©m nghiÖp ë n−íc ta. 2. XuÊt xø cña dù ¸n Dù ¸n s¶n xuÊt thö nghiÖm (SXTN) nµy ®−îc x©y dùng tõ kÕt qu¶ cña ®Ò tµi “ Nghiªn cøu x¸c ®Þnh pheromone giíi tÝnh s©u t¬ vµ øng dông trong phßng trõ ” cña Ch−¬ng tr×nh hîp t¸c KHCN theo NghÞ ®Þnh th− gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Quèc (2002- 2004) vµ mét phÇn kÕt qu¶ cña ®Ò tµi: "Sö dông pheromone c«n trïng ®Ó qu¶n lý dÞch h¹i bÒn v÷ng ë ViÖt Nam" trong khu«n khæ Ch−¬ng tr×nh hîp t¸c KHCN theo NghÞ ®Þnh th− gi÷a ViÖt Nam vµ Mü (2005- 2006). KÕt qu¶ ®· ®−îc Héi ®ång KHCN Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n ®¸nh gi¸ xuÊt s¾c vµ ®−îc c«ng nhËn lµ tiÕn bé kü thuËt. ViÖc thùc hiÖn dù ¸n SXTN nh»m hoµn thiÖn mét sè kh©u kü thuËt c«ng nghÖ ®Ó s¶n xuÊt vµ sö dông pheromone phßng trõ s©u h¹i, phôc vô s¶n xuÊt rau an toµn. 2 Ch−¬ng 1 Tæng quan tµi liÖu 1.1. N−íc ngoµi 1.1.1. Nghiªn cøu s¶n xuÊt pheromone s©u h¹i Pheromone lµ s¶n phÈm ®Æc tr−ng cña mçi loµi vµ ®−îc x¸c ®Þnh nh− mét ph−¬ng tiÖn giao tiÕp sinh s¶n quan träng gi÷a c¸c c¸ thÓ kh¸c giíi trong mét loµi. Theo Schneider D. (2000) vµ Witzgall P. (2001), mÆc dï viÖc nghiªn cøu vµ øng dông pheromone c«n trïng míi chØ tiÕn hµnh thËt sù ®Õn nay míi ®−îc h¬n 40 n¨m (tõ n¨m 1959), nh−ng ®· gÆt h¸i nhiÒu thµnh c«ng vµ ®· trë thµnh mét c«ng cô qu¶n lý s©u h¹i h÷u hiÖu vµ rÊt an toµn trong s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp vµ b¶o qu¶n n«ng s¶n trong kho tµng. Cheng E. Y. et al., (1992), Larry G. et al. (2003), Pickett J. A., Schneider D. (2000), Trumble J. T. (1997), Witzgall P. (2001) ®Òu kh¼ng ®Þnh nh÷ng thµnh c«ng lín trong lÜnh vùc nghiªn cøu s¶n xuÊt c¸c lo¹i pheromone, chóng kh«ng chØ cã hiÖu lùc hÊp dÉn cao ®èi víi tr−ëng thµnh c¸c loµi c«n trïng g©y h¹i, mµ cßn cã hiÖu lùc trong thêi gian dµi, rÊt lý t−ëng cho viÖc sö dông. §Õn nay, c¸c lo¹i pheromone tæng hîp vµ qui tr×nh c«ng nghÖ t¹o d¹ng sö dông ®Òu cho phÐp s¶n xuÊt ®−îc c¸c lo¹i pheromone cã thêi gian tån t¹i hiÖu lùc kÐo dµi tõ 20 ngµy ®Õn 3 th¸ng tuú theo loµi, nªn trong mét vô gieo trång n«ng d©n chØ cÇn thay måi 2- 3 lÇn måi bÉy. + §èi víi s©u t¬ (P. xylostella) N¨m 1977, Tamaki vµ Kawasaki ®· x¸c ®Þnh thµnh phÇn ho¸ häc chÝnh cña pheromone h×nh thµnh tõ b−ím c¸i s©u t¬ gåm c¸c hîp chÊt: (Z)-11-hexadecenal (Z11-16:Ald) vµ (Z)-11 hexadecenyl acetate (Z11-16: Ac). Tæng hîp 2 hîp chÊt nµy vµ phèi chÕ theo tû lÖ biÕn ®éng tõ 8 : 2 ®Õn 4 : 6 ®Òu cã hiÖu qu¶ hÊp dÉn cao ®èi víi b−ím s©u t¬ trªn ®ång ruéng (Ando et al., 1970; Koshihara vµ Yamada, 1978; Chisholm et al., 1979). NÕu ph¶n øng phèi chÕ 2 chÊt ho¸ häc nµy theo tû lÖ 1: 1 còng cho hiÖu qu¶ hÊp dÉn cao (Ohbayashi N., Shimizu K. vµ Nagata K.; 1996). §Õn n¨m 1980, Koshihara vµ Yamada ®· nghiªn cøu c¶i tiÕn nh»m lµm t¨ng ho¹t lùc cña pheromone b»ng c¸ch ®−a thªm 1% chÊt Z11-16: OH). Sau ®ã, Chisholm et al. (1983) vµ Deng vµ Du (2002) cßn c¶i tiÕn thªm b»ng c¸ch ®−a thªm vµo ph¶n øng 0,01% chÊt (Z)-11-tetradecenyl acetate. Tr¸i l¹i, 3 Nemoto H, Yano E. vµ Kiritani K. (1992) l¹i x¸c ®Þnh thµnh phÇn gåm 2 chÊt Z11-16: Ald vµ Z11- 16: OH theo tû lÖ 1: 1 cho hiÖu qu¶ hÊp dÉn cao. Trong khi ®ã, ë New Zealand l¹i x¸c ®Þnh tû lÖ tham gia ph¶n øng phèi chÕ cña 3 chÊt: Z11-16:Ald, Z11-16: Ac vµ Z11- 16: OH theo tû lÖ: 3: 6: 1 hoÆc 2 chÊt: Z11-16: Ald vµ Z11-16: Ac theo tû lÖ 6: 4 ®Òu cho hiÖu qu¶ hÊp dÉn tr−ëng thµnh s©u t¬ trªn ®ång ruéng rÊt kÐm (Suckling, 2002). T¹i Trung Quèc, tuy c¸c t¸c gi¶ kh«ng nªu râ tû lÖ gi÷a c¸c thµnh phÇn tham gia ph¶n øng, nh−ng kh¼ng ®Þnh tæ hîp 3 chÊt l¹i cho hiÖu lùc rÊt cao (Liu et al. 1985, 1987), qui tr×nh KTCN t¹o s¶n phÈm nµy ®· ®−îc ¸p dông vµ thö nghiÖm t¹i 9 tØnh ë ViÖt Nam cho hiÖu qu¶ hÊp dÉn s©u t¬ t−¬ng tù nh− s¶n phÈm cña Trung Quèc (Wang X.; Trinh L.V vµ Zhang Z.N., 2003). + §èi víi s©u xanh (H. armigera) Còng t−¬ng tù nh− qu¸ tr×nh nghiªn cøu x¸c ®Þnh vµ tæng hîp pheromone cña s©u t¬ vµ s©u khoang. N¨m 1986, Tumlinson et al. x¸c ®Þnh pheromone s©u xanh gåm 4 thµnh phÇn kh¸c nhau víi ph¶n øng phèi chÕ theo tû lÖ 81: 0,5: 0,5: 18. §Õn n¨m 1996, c¸c nhµ khoa häc Trung Quèc kh¼ng ®Þnh pheromone tæng hîp cã hiÖu lùc dÉn dô s©u xanh cao gåm 2 hîp chÊt lµ Z11- 16: Ald vµ Z9 – 16: Ald víi tû lÖ tham gia ph¶n øng phèi chÕ t−¬ng øng lµ 9: 1 (Du, Tang, Xu vµ Mial, 1996), cßn Kobayashi (1996) l¹i x¸c ®Þnh tû lÖ cña 2 thµnh phÇn t−¬ng øng lµ 97: 3. + §èi víi s©u keo da l¸ng (S. exigua): Phoromone s©u da l¸ng ®−îc Brady vµ Ganyard x¸c ®Þnh cã mét thµnh phÇn chñ yÕu lµ (Z,E)-9-12 14: Ac vµo n¨m 1972. N¨m 1976, Mitchell vµ Doolittle x¸c ®Þnh b¶n th©n thµnh phÇn ho¸ häc nµy kh«ng cã hiÖu lùc hÊp dÉn s©u khoang trªn ®ång ruéng. Sau ®ã, Tumlinson et al. (1981) x¸c ®Þnh l¹i thµnh phÇn ho¸ häc cña pheromone gi¶i phãng tõ con c¸i s©u khoang thÊy cã tíi 11 hîp chÊt kh¸c nhau, trong sè ®ã cã hîp chÊt Z9- 14: OH cã hiÖu lùc hÊp dÉn cao ®èi víi con ®ùc. §Õn n¨m 1983, Mitchell et al. x¸c ®Þnh ph¶n øng phèi chÕ theo tû lÖ 10: 1 gi÷a 2 thµnh phÇn (Z,E) 9- 12 – 14: Ac vµ Z9- 14: OH cã hiÖu qu¶ hÊp dÉn rÊt cao. KÕt qu¶ nµy ®· ®−îc Wakamura (1987) ë NhËt B¶n vµ Cheng et al. (1985) ë §µi Loan kh¼ng ®Þnh. §Õn n¨m 1990 th× Wakamura vµ Takai l¹i x¸c ®Þnh tû lÖ gi÷a 2 thµnh phÇn lµ 7: 3 sÏ cho hiÖu qu¶ hÊp dÉn con ®ùc cao nhÊt vµ kh¶ n¨ng øc chÕ giao phèi cña s©u khoang ®¹t tíi 97%. N¨m 1990, Tumlinson et al. chØ râ 4 ph¶n øng phèi chÕ pheromone s©u xanh da l¸ng víi 3 thµnh phÇn ho¸ häc lµ (Z, E) 912- 16: Ald; (Z)-9 16: OH vµ (Z)- 11- 16: Ald sÏ cho hiÖu lùc hÊp dÉn s©u trªn ®ång ruéng cao nhÊt. + §èi víi s©u khoang (S. litura) Trong thµnh phÇn ho¸ häc cña pheromone s©u khoang tæng hîp cã mét hîp chÊt ®−îc coi lµ quan träng nhÊt lµ (Z, E)- 9- 11- 14:Ac. Cßn thµnh phÇn (Z, E)- 9- 12- 14: Ac cã vai trß quan träng trong thµnh phÇn pheromone s©u xanh da l¸ng, song chØ lµ thµnh phÇn phô trong thµnh phÇn cña pheromone s©u khoang vµ hiÖu qu¶ ngoµi ®ång ruéng lµ kh«ng râ (Tamaki et al., 1973; Yushima et al., 1975 vµ Oyama, 1977). Nh−ng Kobayashi (1996) l¹i kh¼ng ®Þnh ®ã lµ thµnh phÇn kh«ng thÓ thiÕu cña pheromone s©u khoang, tû lÖ tham gia ph¶n øng phèi chÕ cña hai thµnh phÇn nµy lµ 9: 1 mÆc dï hîp chÊt nµy tù nã cã hiÖu lùc hÊp dÉn s©u kh«ng cao. Nh− vËy, viÖc x¸c ®Þnh tû lÖ thµnh phÇn c¸c chÊt tham gia ph¶n øng t¹o pheromone cña mét loµi s©u h¹i nµo ®ã ®Ó cã hiÖu lùc cao ®èi víi tõng n¬i cô thÓ lµ mét vÊn ®Ò ph¶i ®−îc nghiªn cøu kü cµng. Tuy nhiªn, theo Kobayashi A.N (1996) vµ Zhang Z.N (2003) hÐ më th× ®é tinh khiÕt cña c¸c chÊt vµ liÒu l−îng chÊt xóc t¸c ph¶n øng tuy chØ d−íi 1%, chÊt ®Öm ph¶n øng chØ d−íi 10% tæng l−îng ho¸ chÊt tham gia ph¶n øng nh−ng l¹i lµ yÕu tè cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn hiÖu lùc vµ thêi gian tån t¹i hiÖu lùc cña pheromone. 1.1.2. Gi¸ thÓ t¹o d¹ng sö dông pheromone Nh− Schneider D. (2000) ®· chØ râ, do ho¹t tÝnh sinh häc cña pheromone c«n trïng rÊt cao vµ chuyªn tÝnh theo loµi, nªn liÒu l−îng sö dông còng rÊt Ýt. Hoflis M. vµ Charles C. D. (1996), Malo E. D., Leopoldo C. L. et al. (2003), Trumble J. T., (1997) vµ nhiÒu nhµ khoa häc kh¸c ®Òu cho r»ng kh«ng thÓ sö dông pheromone víi l−îng lín trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch c©y trång nh− thuèc trõ s©u, mµ chØ sö dông víi liÒu l−îng cùc nhá vµi mililit cho mét ha ®· ®ñ ®¹t hiÖu lùc ®Ó khèng chÕ s©u h¹i. V× vËy, viÖc t¹o d¹ng sö dông pheromone cña mét loµi s©u h¹i nµo ®ã còng lµ mét vÊn ®Ò ph¶i ®−îc nghiªn cøu ®Çy ®ñ. Trªn thùc tÕ, hiÖn nay cã 4 d¹ng gi¸ thÓ sö dông pheromone, ®ã lµ: (1) Gi¸ thÓ cao su d¹ng xèp; (2) Gi¸ thÓ nhùa plastic d¹ng xèp; (3) Gi¸ thÓ sîi nhùa plastic d¹ng vi èng (microtuype); (4) Gi¸ thÓ d¹ng bét cã tõ tÝnh. 5 YÕu tè quan träng nhÊt cã liªn quan ®Õn chÊt l−îng s¶n phÈm måi pheromone lµ c¸c chÊt liÖu gi¸ thÓ nµy ®Òu ph¶i qua c«ng ®o¹n tÈy röa, nh»m lo¹i bá t¹p chÊt ®Ó khi ®−a pheromone vµo gi¸ thÓ sÏ kh«ng bÞ biÕn ®æi vÒ mÆt ho¸ häc (Arida G. S., et al., 2002; Malo E. D., Leopoldo C. L. vµ Javier V. M., et al., 2003) 1.1.3. Sö dông pheromone ®Ó dù b¸o, phßng trõ s©u h¹i: Trong kho¶ng 15 n¨m trë l¹i ®©y, viÖc sö dông pheromone ®Ó dù b¸o vµ phßng trõ s©u h¹i trªn thÕ giíi ph¸t triÓn kh¸ nhanh vµ réng r·i ë nhiÒu n−íc, nhÊt lµ ë c¸c n−íc ph¸t triÓn nh− Mü, Anh, Hµ Lan, Canada, §an M¹ch, v.v. HiÖn nay viÖc sö dông pheromone ®−îc coi nh− mét c«ng cô then chèt trong qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp trªn c¸c lo¹i c©y trång (D. Schneider, 2000 vµ P. Witzgall, 2001). Do −u thÕ cña viÖc sö dông pheromone rÊt an toµn víi m«i tr−êng vµ chÊt l−îng s¶n phÈm, nªn diÖn tÝch c©y trång øng dông kü thuËt nµy trong qu¶n lý s©u h¹i ngµy cµng më réng. Theo P. Witzgall (2001), chØ tÝnh riªng viÖc dïng pheromone phßng trõ b−ím h¹i qu¶ t¸o ë vïng t©y b¾c n−íc Mü ®· t¨ng tõ 1.000 ha vµo n¨m 1991, lªn 9.000 ha n¨m 1996 vµ ®¹t tíi 45.000 ha n¨m 2000. Sö dông pheromone ®· gãp phÇn lµm gi¶m sö dông thuèc trõ s©u h¹i t¸o tíi 80% vµ diÖn tÝch ¸p dông pheromone chiÕm tíi h¬n 50% diÖn tÝch trång t¸o cña bang Washington, cßn trªn hµnh vµ rau dïng pheromone lµm gi¶m l−îng thuèc trõ s©u tõ 40- 90% (P. Seem vµ L. McCandless, 1999). C¸c nhµ khoa häc ë Mehico còng kh¼ng ®Þnh dïng pheromone ®Ó phßng trõ bä hµ trªn khoai lang gãp phÇn lµm n¨ng suÊt t¨ng 1,14 tÊn/ha, gi¸ trÞ th−¬ng phÈm t¨ng 75USD/ha vµ gi¸ trÞ thu ho¹ch cña ng−íi n«ng d©n t¨ng thªm trung b×nh 100 USD/ha. T¹i §µi Loan, viÖc nghiªn cøu øng dông pheromone ®Ó phßng trõ s©u t¬, s©u khoang b¾t ®Çu ®−îc khëi x−íng tõ n¨m 1977. Sau ®ã, diÖn tÝch ®−îc ¸p dông pheromone ®Ó phßng trõ s©u h¹i theo ph−¬ng thøc bÉy ®· t¨ng lªn rÊt nhanh. TÝnh ®Õn n¨m 1985 ®· ®¹t tíi 23.000 ha trªn c¸c lo¹i rau, ®Õn n¨m 1996 diÖn tÝch ¸p dông lªn tíi 36.000 ha rau, hµnh c¸c lo¹i (t−¬ng ®−¬ng 10% tæng diÖn tÝch rau), 15.000 ha l¹c, ®Ëu xanh (t−¬ng ®−¬ng 40% diÖn tÝch gieo trång) vµ vµo kho¶ng 16% diÖn tÝch khoai lang (Cheng E., Kao C.H, Su W.Y vµ Chen C.N.,1998). Sö dông pheromone ®Æc biÖt cã hiÖu qu¶ trong dù b¸o vµ phßng trõ c¸c ®èi t−îng s©u h¹i mµ ng−êi n«ng d©n vµ c¸n bé kü thuËt kh«ng thÓ gi¸m s¸t chóng b»ng c¸c ph−¬ng 6 ph¸p ®iÒu tra gi¸m s¸t truyÒn thèng, nh− ®èi víi c¸c loµi s©u ®ôc qu¶, ®ôc h¹t, s©u h¹i hoa. B»ng kü thuËt bÉy pheromone cho phÐp ng−êi n«ng d©n võa dù b¸o sím kh¶ n¨ng ph¸t sinh g©y h¹i cña s©u ®Ó ra quyÕt ®Þnh phßng trõ thÝch hîp, võa cã t¸c dông h¹n chÕ sè l−îng quÇn thÓ s©u h¹i trªn c©y trång. Theo P. Seem vµ L. McCandless (1999), mçi n¨m trªn toµn n−íc Mü triÓn khai tíi 350.000 bÉy pheromone ®Ó dù b¸o s©u xanh, cßn ë §µi Loan ®Õn n¨m 1997 ®· thiÕt lËp ®−îc 36 tr¹m dù tÝnh dù b¸o s©u khoang, s©u xanh, s©u da l¸ng b»ng pheromone. Nh×n chung, pheromone ®· ®−îc ¸p dông kh¸ phæ biÕn ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi ®Ó qu¶n lý dÞch h¹i trªn nhiÒu lo¹i c©y trång n«ng, l©m nghiÖp, nh−: rau, ®Ëu, hoa, b«ng, nho, khoai lang, cam, t¸o, lª, c¸c lo¹i c©y rõng vµ n«ng s¶n b¶o qu¶n trong kho tµng. 1.1.4. Kü thuËt sö dông pheromone trong qu¶n lý dÞch h¹i trªn ®ång ruéng Theo Witzgall P. (2001), Cheng E. Y., Kao C. H., Su W. Y. vµ Chen C. N. (1992), Hoflis M. F. vµ Charles C.D. (1996) kh¼ng ®Þnh ®Ó sö dông pheromone cã hiÖu qu¶ cao trong hÖ thèng qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp ë mét vïng ®ßi hái ph¶i nghiªn cøu kü thuËt sö dông cô thÓ cho loµi s©u h¹i cÇn phßng trõ v× c¸c loµi cã tËp tÝnh sinh sèng kh¸c nhau. + VÒ ph−¬ng ph¸p sö dông: Tuú theo môc ®Ých sö dông pheromone mµ ph−¬ng ph¸p sö dông cã kh¸c nhau. Theo Tristram D. W. (1997), Trumble J. T. (1997), viÖc sö dông pheromone trong c«ng t¸c qu¶n lý s©u h¹i theo hai h−íng chñ yÕu, lµ ®Ó ph¸t hiÖn, theo dâi sù ph¸t sinh cña ®èi t−îng s©u h¹i cÇn quan t©m vµ ®Ó phßng trõ. Nh−ng ®Òu thùc hiÖn theo mét trong hai ph−¬ng ph¸p lµ bÉy pheromone vµ quÊy nhiÔu giao phèi. Tuy nhiªn, ph−¬ng ph¸p bÉy ®−îc ¸p dông phæ biÕn ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn v× chi phÝ mua pheromone chØ vµo kho¶ng 40 - 60 USD/ha ®Ó phßng trõ mét loµi s©u, Ýt h¬n ph−¬ng ph¸p quÊy rèi giao phèi tíi 60% vµ n«ng d©n dÔ chÊp nhËn v× hä dÔ dµng nh×n thÊy tr−ëng thµnh s©u h¹i vµo bÉy (Alvarez P., Asscaraman V., et al., 1996). ë §µi Loan, 100% diÖn tÝch sö dông pheromone ®Òu thùc hiÖn theo ph−¬ng thøc bÉy v× n«ng d©n cã thÓ tù lµm ra bÉy ®Ó sö dông cho diÖn tÝch gieo trång cña gia ®×nh m×nh (Cheng E. Y., Kao C. H., Su W. Y. vµ Chen C.N., 1992). Theo Arida G. S., et al. (2002), Lopes J. D (1998), Malo E. D.; Leopoldo C. L. vµ Javier V. M., et al. (2003) th× sö dông theo ph−¬ng ph¸p bÉy cã t¸c dông võa gióp n«ng d©n gi¸m s¸t ®−îc qu¸ tr×nh ph¸t sinh cña s©u h¹i, nÕu chóng ph¸t sinh qu¸ lín n«ng d©n cã thÓ ¸p dông gi¶i ph¸p phßng trõ kh¸c 7 ë c¸c løa s©u tiÕp theo v× bÉy kh«ng ®ñ søc phßng chèng. Nh− vËy, ph−¬ng ph¸p dïng bÉy võa dÔ t¹o lßng tin cña n«ng d©n, võa gióp hä dÔ dµng ®¸nh gi¸ ®−îc hiÖu qu¶ phßng trõ trªn ruéng cña m×nh. Tr¸i l¹i, ë hÇu hÕt c¸c n−íc thuéc khu vùc ch©u ¢u, B¾c Mü vµ c¸c n−íc ph¸t triÓn kh¸c l¹i sö dông pheromone ®Ó phßng trõ s©u h¹i theo ph−¬ng ph¸p quÊy rèi giao phèi, cßn bÉy pheromone chØ ®Ó theo dâi dù b¸o lµ chÝnh. Theo Seem P. vµ McCandless L. (1999) Cheng E., Kao C.H, Su W.Y vµ Chen C.N. (1992), kÕt qu¶ d÷ liÖu ph¸t sinh cña s©u h¹i ®−îc thu thËp theo ph−¬ng ph¸p theo dâi b»ng pheromone kÕt hîp víi c«ng nghÖ tin häc ®Ó m« h×nh ho¸ dù b¸o, kÕt qu¶ dù b¸o thu ®−îc kh¸ chÝnh x¸c vµ cho phÐp dù b¸o sím kh¶ n¨ng g©y h¹i cña s©u. §Õn nay, viÖc dïng pheromone theo ph−¬ng ph¸p quÊy rèi giao phèi ®· vµ ®ang ¸p dông trªn diÖn réng hµng tr¨m ngµn hecta cho mçi lo¹i s©u h¹i ë nhiÒu n−íc, nh−: Mü, Canada, Mehico, Hµ Lan, Thuþ §iÓn, Na Uy, v.v.. Tr¸i l¹i, Cheng E., Kao C.H, Su W.Y vµ Chen C.N. (1992) x¸c ®Þnh víi ®iÒu kiÖn canh t¸c ë §µi Loan th× sö dông pheromone theo ph−¬ng thøc bÉy cho hiÖu qu¶ phßng trõ s©u h¹i cao h¬n nhiÒu, mµ chi phÝ ®Çu t− cho viÖc sö dông pheromone l¹i gi¶m tõ 50 - 56% so víi ph−¬ng thøc quÊy rèi . + LiÒu l−îng sö dông: Ogawa K., Kobayashi T. vµ Fukumoto T. (1999) nªu râ liÒu l−îng pheromone thÝch hîp cho mét ®¬n vÞ måi bÉy lµ 1 microlit vµ sö dông víi mËt ®é 100 bÉy/ha víi diÖn tÝch ph¸t t¸n cho mét bÉy 100 m2 lµ phï hîp víi hÇu hÕt c¸c lo¹i s©u h¹i c©y trång n«ng nghiÖp, tøc liÒu l−îng pheromone sö dông lµ 100 microlit/ha trong thêi gian 20 ngµy ®Õn 1,5 th¸ng khi sö dông theo ph−¬ng ph¸p bÉy. Nh−ng nÕu sö dông theo ph−¬ng ph¸p quÊy rèi giao phèi th× liÒu l−îng pheromone sö dông cÇn ph¶i nhiÒu h¬n, gÊp tõ 10 - 25 lÇn so víi ph−¬ng ph¸p bÉy, vµo kho¶ng 1.000 - 2.500 ®¬n vÞ måi bÉy/ha, t−¬ng ®−¬ng liÒu l−îng pheromone cÇn dïng tõ 1 - 2,5 mililit/ha cho mét ®ît sö dông. Cheng E., Kao C.H, Su W.Y vµ Chen C.N. (1992) x¸c ®Þnh víi ®iÒu kiÖn ®ång ruéng ë §µi loan ®Ó dù b¸o s©u khoang chØ cÇn dïng 2- 4 bÉy/ha (t−¬ng ®−¬ng 2- 4 microlit pheromone/ha) vµ ®èi víi s©u xanh da l¸ng chØ cÇn dïng 4- 8 bÉy/ha (t−¬ng ®−¬ng 4- 8 microlit pheromone). Mét sè tµi liÖu kh¸c ®· chØ râ c−êng ®é giã cã ¶nh h−ëng râ rÖt ®Õn liÒu l−îng pheromone cÇn ph¶i sö dông v× giã m¹nh lµm cho pheromone ph¸t t¸n xa h¬n vµ kh«ng 8 duy tr× ®ñ l−îng pheromone cÇn thiÕt ®Ó hÊp dÉn mäi c¸ thÓ vµo bÉy nh− mong muèn trªn diÖn tÝch cÇn phßng trõ. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña Malo E. D., Leopoldo C. L., Javier V. M, et al. (2003), Rauscher S. vµ Arn H. (2001) chØ râ khi giã m¹nh tõ cÊp 5 - 6 th× hiÖu lùc hÊp dÉn s©u h¹i gi¶m tõ 26,7 - 34,9%. V× thÕ tæng l−îng pheromone cÇn ph¶i sö dông cho mét ®¬n vÞ diÖn tÝch c©y trång sÏ t¨ng lªn. Tuy nhiªn, víi c«ng nghÖ phèi chÕ hiÖn nay th× ®iÒu kiÖn thêi tiÕt nh− m−a n¾ng, kh«ng khÝ Èm hoÆc kh«ng qu¸ kh«, v.v... kh«ng ¶nh h−ëng lín ®Õn thêi gian tån t¹i hiÖu lùc cña c¸c lo¹i pheromone. + Thêi ®iÓm sö dông pheromone cã hiÖu qu¶: C¸c tµi liÖu c«ng bè ®Òu chØ râ thêi ®iÓm sö dông pheromone lµ mét kh©u kü thuËt quan träng, cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn kh¶ n¨ng h¹n chÕ sù ph¸t triÓn sè l−îng quÇn thÓ cña s©u h¹i trong thÕ hÖ tiÕp theo còng nh− hiÖu qu¶ ng¨n chÆn sù ph¸ h¹i cña chóng ®èi víi lo¹i c©y trång cÇn ph¶i b¶o vÖ. Ogawa K., Kobayashi T. vµ Fukumoto T. (1999), Robert R. S., Osama E. L. vµ Larry A. (1997) ®· kh¼ng ®Þnh dïng pheromone ®Ó phßng trõ s©u h¹i trªn c¸c c©y ng¾n ngµy ngay tõ khi gieo trång cho tíi khi thu ho¹ch sÏ cã hiÖu qu¶ nhÊt, ®èi víi c¶ ph−¬ng ph¸p bÉy vµ quÊy rèi giao phèi. C¸c t¸c gi¶ cho r»ng nhiÒu loµi s©u h¹i trªn nhãm c©y trång nµy cã tËp qu¸n di chuyÓn tõ khu ruéng s¾p thu ho¹ch ®Õn khu vùc c©y trång míi tõ rÊt sím, thËm chÝ ngay sau khi trång. Schroeder P. C., Shelton A. M., Ferguson C. S., Hoffman M. P. vµ Petzolldt C. H. (2000) ®· chØ ra r»ng nÕu chØ dïng pheromone vµo cao ®iÓm tr−ëng thµnh s©u t¬ ph¸t sinh ré th× hÇu nh− kh«ng cã hiÖu qu¶ h¹n chÕ sè l−îng s©u non ë løa sau. C¸c t¸c gi¶ cho r»ng víi c¸c loµi s©u h¹i cã vßng ®êi ng¾n nh− s©u t¬, víi c¸c løa s©u h×nh thµnh trªn ®ång ruéng gèi tiÕp nhau th× viÖc sö dông pheromone cµng ph¶i gi÷ liªn tôc tõ ®Çu vô cho ®Õn cuèi vô gieo trång míi cho hiÖu qu¶ phßng trõ cao. 1.2. Trong n−íc 1.2.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt pheromone Trong vµi n¨m qua, viÖc nghiªn cøu ph¸t triÓn chÕ phÈm pheromone c«n trïng ®Ó phôc vô phßng chèng s©u h¹i trong mÊy n¨m qua ®· ®−îc mét sè c¬ quan khoa häc quan t©m. T¹i Ph©n viÖn Ho¸ häc c¸c hîp chÊt thiªn nhiªn ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ó tæng hîp c¸c pheromone giíi tÝnh vµ ®· thu ®−îc nh÷ng thµnh c«ng b−íc ®Çu trong tæng hîp thµnh phÇn chÝnh cña pheromone s©u t¬, s©u khoang, s©u xanh, s©u keo da l¸ng, s©u ®ôc vá tr¸i 9 b−ëi, kiÕn v−¬ng vµ s©u ®u«ng h¹i dõa, còng nh− bä hµ h¹i khoai lang (NguyÔn C«ng Hµo, NguyÔn Cöu ThÞ H−¬ng Giang vµ CS, 2005). Cßn t¹i Trung t©m nghiªn cøu Ho¸ sinh øng dông còng ®· vµ ®ang tiÕn hµnh c¸c nghiªn cøu tæng hîp mét sè thµnh phÇn ho¸ häc c¸c pheromone cña mät h¹i kho, s©u ®ôc th©n mÝa, s©u x¸m h¹i rau mµu vµ mét sè s©u kh¸c (TrÇn Kim Qui, 2005). Tuy nhiªn, tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ nµy míi tËp trung vµo viÖc nghiªn cøu tæng hîp c¸c thµnh phÇn chÝnh cña c¸c pheromone, cßn viÖc nghiªn cøu t¹o d¹ng sö dông pheromone vµ x¸c ®Þnh kiÓu bÉy, kü thuËt sö dông thÝch hîp víi tõng loµi s©u th× ch−a ®−îc tiÕn hµnh hoÆc míi chØ b−íc ®Çu. Ngoµi ra, c¸c c¸n bé thuéc Bé m«n BVTV (Tr−êng §H CÇn Th¬) còng ®· tiÕn hµnh mét sè thÝ nghiÖm vÒ tÝnh hÊp dÉn s©u h¹i cña c¸c pheromone do Tr−êng §H N«ng nghiÖp Tokyo (NhËt B¶n) cung cÊp trªn c©y ¨n qña ë vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long (TrÇn V¨n Hai, Lª V¨n Vµng vµ CS, 2005). Nh÷ng kÕt qu¶ thÝ nghiÖm còng chØ râ tiÒm n¨ng to lín cña viÖc sö dông pheromone trong hÖ thèng phßng trõ tæng hîp s©u h¹i c©y trång ë n−íc ta. Tõ n¨m 2002, ViÖn B¶o vÖ thùc vËt ®· s¶n xuÊt thö nghiÖm thµnh c«ng c¸c lo¹i bÉy vµ t¹o d¹ng måi bÉy pheromone s©u t¬, s©u khoang, s©u xanh vµ s©u da l¸ng ®Ó phôc vô nhu cÇu s¶n xuÊt rau an toµn cña c¸c tØnh. §· triÓn khai víi tæng diÖn tÝch 752 ha trªn rau, l¹c, hµnh, v¶i thiÒu vµ nho t¹i 9 tØnh c¶ n−íc. KÕt qu¶ b−íc ®Çu ®· më ra triÓn väng ph¸t triÓn s¶n xuÊt måi pheromone mét c¸ch chñ ®éng. Víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ViÖn B¶o vÖ thùc vËt trong n¨m 2003, th× s¶n phÈm pheromone tù s¶n xuÊt cã tiÒm n¨ng hÊp dÉn s©u h¹i kh¸ cao vµ thêi gian tån t¹i hiÖu lùc hÊp dÉn s©u h¹i trªn ®ång ruéng kh«ng thua kÐm ®¸ng kÓ so víi s¶n phÈm cïng chñng lo¹i cña n−íc ngoµi. Mét bÉy pheromone trong mét ngµy ®ªm cã thÓ thu hót ®−îc tõ 27 - 415 tr−ëng thµnh s©u t¬, 15 – 438 s©u khoang, 23- 462 s©u xanh vµ 19- 395 s©u xanh da l¸ng. Víi møc hÊp dÉn nh− vËy, ®· gãp phÇn h¹n chÕ rÊt lín mËt ®é quÇn thÓ s©u h¹i trªn ®ång ruéng vµ h¹n chÕ viÖc sö dông thuèc ho¸ häc trõ s©u. Thêi gian tån t¹i hiÖu lùc hÊp dÉn cña pheromone ®èi víi s©u h¹i cã thÓ kÐo dµi tõ 1936 ngµy tuú theo tõng lo¹i pheromone. §Æc biÖt, th«ng qua l−îng s©u vµo bÉy hµng ngµy, ng−êi n«ng d©n sÏ dù b¸o ®−îc kh¶ n¨ng g©y h¹i cña s©u vµ ®Þnh ra kÕ ho¹ch phßng trõ hîp lý, ®óng thêi ®iÓm nªn cã hiÖu qu¶ phßng trõ cao mµ kh«ng lµm cho s©u ph¸t triÓn tÝnh kh¸ng thuèc. 10 Tuy cã nhiÒu kh¶ quan trong s¶n xuÊt måi pheromone, song vÉn chØ lµ nh÷ng b−íc ®i ban ®Çu, vÉn cÇn ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó hoµn thiÖn c«ng nghÖ s¶n xuÊt vÒ c¸c khÝa c¹nh, nh−: tû lÖ vµ ®é tinh khiÕt cña c¸c chÊt ho¸ häc thµnh phÇn ®Ó t¹o pheromone, chÊt liÖu cao su ®Ó s¶n xuÊt gi¸ thÓ vµ kü thuËt sö lý ®Ó lo¹i bá t¹p chÊt trong gi¸ thÓ, v.v. 1.2.2. Kü thuËt sö dông pheromone ®Ó qu¶n lý s©u h¹i trªn ®ång ruéng KÕt qu¶ nghiªn cøu ®· x¸c ®Þnh kiÓu bÉy b¸t ®ùng n−íc xµ phßng lµ thÝch hîp nhÊt ®èi víi s©u t¬ vµ s©u ®ôc cuèng qu¶ v¶i, cßn kiÓu bÉy lä nhùa dung tÝch 2 lÝt cho hiÖu qu¶ cao ®èi víi s©u khoang, s©u xanh vµ s©u xanh da l¸ng (TrÞnh L.V. vµ CS, 2003). C¸c t¸c gi¶ chØ râ nÕu dïng bÉy pheromone s©u t¬ víi mËt ®é 100 bÉy/ha liªn tôc suèt vô th× cã thÓ h¹n chÕ ®¸ng kÓ mËt ®é s©u t¬, gi¶m ®−îc 2- 4 lÇn phun thuèc so víi ruéng n«ng d©n. VÞ trÝ ®Æt bÉy pheromone cao h¬n mÆt ruéng rau tõ 5- 10 cm víi mËt ®é 100 bÉy/ha bÉy lµ thÝch hîp. §ång thêi, còng chØ râ sö dông pheromone theo ph−¬ng ph¸p bÉy ®Ó trõ s©u khoang cho hiÖu qu¶ cao mµ kh«ng cÇn sö dông thuèc trõ s©u vµ gi¶m ®−îc 4 lÇn sö dông thuèc ho¸ häc so víi ph−¬ng ph¸p cò vÉn th−êng ¸p dông cña n«ng d©n. KÕt qu¶ còng chØ râ ®èi víi s©u t¬, s©u xanh vµ s©u xanh da l¸ng, viÖc øng dông pheromone ngay tõ ®Çu vô thÓ h¹n chÕ ®−îc 50- 80% sè l−îng quÇn thÓ s©u h¹i trªn ®ång ruéng, kÕt hîp dïng 2- 3 lÇn thuèc sinh häc lµ hoµn toµn khèng chÕ t¸c h¹i cña s©u, gióp gi¶m ®−îc 3- 4 lÇn dïng thuèc ho¸ häc trong mét vô rau. Gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo s¶n xuÊt s¶n phÈm an toµn, b¶o vÖ søc khoÎ ng−êi lao ®éng vµ m«i tr−êng. Nh− vËy, viÖc nghiªn cøu sö dông pheromone ®Ó phßng trõ mét sè s©u h¹i rau ë n−íc ta ®· ®¹t ®−îc mét sè kÕt qu¶ b−íc ®Çu. DiÖn tÝch øng dông pheromone trong s¶n xuÊt ®· t¨ng lªn rÊt nhanh chãng. §Ó n©ng cao h¬n n÷a hiÖu qu¶ øng dông pheromone ®Ó phßng trõ s©u h¹i cÇn ph¶i tiÕp tôc hoµn thiÖn mét sè kh©u kü thuËt, nh−: KiÓu bÉy sö dông pheromone, mËt ®é bÉy, ®é cao ®Æt bÉy vµ thêi ®iÓm ®Æt bÉy vµ thêi gian sö dông, v.v… Qua c¸c tµi liÖu cã ®−îc vµ t− vÊn, gióp ®ì cña c¸c chuyªn gia n−íc ngoµi, trªn c¬ së kÕt qu¶ nghiªn cøu thö nghiÖm ®· tiÕn hµnh trong h¬n 3 n¨m qua ®· cho thÊy ®Ó s¶n xuÊt pheromone cã chÊt l−îng cao, æn ®Þnh ®Ó sö dông cã hiÖu qu¶ trong phßng trõ s©u h¹i ngoµi thùc tiÔn s¶n xuÊt, kh«ng chØ du nhËp hay ¸p dông kÕt qu¶ cña n−íc ngoµi mét c¸ch m¸y mãc, mµ ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng b−íc nghiªn cøu hoµn thiÖn cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cña ViÖt Nam. 11 Ch−¬ng 2 Môc tiªu, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p 2.1. Môc tiªu Hoµn thiÖn qui tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt vµ sö dông pheromone ®Ó phßng trõ 4 lo¹i s©u h¹i quan träng gåm s©u t¬, s©u khoang, s©u xanh vµ s©u keo da l¸ng phôc vô s¶n xuÊt rau an toµn S¶n xuÊt 1.000.000 måi pheromone cña 4 lo¹i s©u cã chÊt l−îng æn ®Þnh, ®Ó sö dông trªn rau víi kh¶ n¨ng diÖt s©u t¬ ®¹t 60- 70%, s©u khoang: 80- 90%, s©u xanh tõ 70 – 90% vµ s©u xanh da l¸ng tõ 70 – 90%. KhuyÕn c¸o sö dông måi pheromone diÖt 4 lo¹i s©u h¹i quan träng trªn rau thËp tù, cµ chua, hµnh t©y, hµnh l¸, v.v.. víi diÖn tÝch 5.000 ha rau t¹i c¸c vïng trång rau trong c¶ n−íc. 2.2. Néi dung 2.2.1. Hoµn thiÖn c«ng nghÖ t¹o ph¶n øng phèi chÕ s¶n xuÊt måi pheromone cña 4 loµi s©u h¹i, ®¶m b¶o chÊt l−îng æn ®Þnh. (1) Hoµn thiÖn x¸c ®Þnh tû lÖ c¸c chÊt ho¸ häc tham gia ph¶n øng tæng hîp pheromone. (2) X¸c ®Þnh liÒu l−îng c¸c thµnh phÇn ho¸ chÊt tham gia ph¶n øng. (3) Hoµn thiÖn x¸c ®Þnh liÒu l−îng chÊt phï trî ph¶n øng h×nh thµnh pheromone. (4) Hoµn thiÖn kü thuËt g©y ph¶n øng ®iÒu chÕ pheromone. (5) Hoµn thiÖn x¸c ®Þnh chÊt liÖu gi¸ thÓ cao su t¹o d¹ng sö dông pheromone tèi −u. (6) Hoµn thiÖn kü thuËt lo¹i bá t¹p chÊt trong chÊt liÖu gi¸ thÓ. (7) X¸c ®Þnh liÒu l−îng chÊt dung m«i ph¶n øng ®Ó s¶n xuÊt pheromone 2.2.2. Hoµn thiÖn c«ng nghÖ sö dông bÉy pheromone ®Ó phßng trõ s©u h¹i (1) Hoµn thiÖn x¸c ®Þnh kiÓu bÉy tèi −u vµ dÔ sö dông. (2) X¸c ®Þnh mµu bÉy sö dông pheromone tèi −u. (3) Hoµn thiÖn kü thuËt sö dông bÉy pheromone phßng trõ s©u h¹i: mËt ®é bÉy, ®é cao ®Æt bÉy vµ kiÓu bÉy thÝch hîp . (4) Hoµn thiÖn qui tr×nh h−íng dÉn kü thuËt sö dông bÉy pheromone phßng trõ 4 loµi s©u, gåm: s©u t¬; s©u khoang; s©u xanh vµ s©u xanh da l¸ng 12 2.2.3. Tæ chøc s¶n xuÊt 1.000.000 måi pheromone cña 4 lo¹i s©u h¹i 2.2.4. X©y dùng m« h×nh vµ khuyÕn c¸o øng dông pheromone ®Ó phßng trõ c¸c s©u h¹i trªn diÖn tÝch 5.000 ha. + X©y dùng 4 m« h×nh tr×nh diÔn kü thuËt lµm c¬ së chØ ®¹o diÖn réng sö dông bÉy pheromone phßng trõ 4 lo¹i s©u h¹i rau t¹i: H¶i D−¬ng, Hµ Nam, NghÖ An vµ TiÒn Giang. Tæng diÖn tÝch m« h×nh: 40 ha/vô x 3 vô = 120 ha + KhuyÕn c¸o ¸p dông s¶n phÈm pheromone phßng trõ 4 lo¹i s©u t¹i 13 tØnh, thµnh phè cã diÖn tÝch trång rau lín lµ: Hµ Néi, Hµ T©y, H¶i D−¬ng, B¾c Ninh, B¾c Giang, H¶i Phßng, Hµ Nam, Nam §Þnh, NghÖ An, §µ N½ng, Ninh ThuËn, TiÒn Giang vµ L©m §ång. Qui m« diÖn tÝch ¸p dông mçi n¨m lµ 2.500 ha. 2.3. Ph−¬ng ph¸p 2.3.1. §èi t−îng nghiªn cøu vµ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn S©u t¬, s©u khoang, s©u xanh vµ s©u keo da l¸ng ®−îc chän lµ nh÷ng ®èi t−îng s©u h¹i quan träng trªn rau, mµu ë ViÖt Nam vµ cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn tÝnh kh¸ng thuèc rÊt nhanh. Ng−êi n«ng d©n th−êng sö dông rÊt nhiÒu lo¹i thuèc ho¸ häc kh¸c nhau víi sè lÇn phun cho mçi vô gieo trång ngµy cµng nhiÒu. Pheromone ®−îc coi lµ c«ng cô cã hiÖu qu¶ cao trong qu¶n lý dÞch h¹i vµ kh«ng lµm s©u h¹i ph¸t triÓn tÝnh kh¸ng. TriÓn khai sö dông pheromone ®Ó qu¶n lý 4 loµi s©u h¹i quan träng nªu trªn sÏ gãp phÇn ®¸ng kÓ trong h¹n chÕ sö dông thuèc trõ s©u ho¸ häc, gi¶m d− l−îng thuèc ho¸ häc ®éc h¹i trong s¶n phÈm, søc khoÎ ng−êi lao ®éng vµ m«i tr−êng. Trong giai ®o¹n 2002- 2004, th«ng qua ch−¬ng tr×nh hîp t¸c KHCN víi ViÖn Nghiªn cøu ®éng vËt h¹i (thuéc ViÖn Hµn l©m KHCN Trung Quèc) vµ Tr−êng ®¹i häc Cornell (Mü) ®· gióp n¾m v÷ng ®−îc kü thuËt sö dông pheromone s©u t¬ dùa trªn s¶n phÈm pheromone do phÝa b¹n cung cÊp. KÕt qu¶ hîp t¸c ®· b−íc ®Çu gióp c¸c c¸n bé khoa häc ViÖt Nam tiÕp cËn víi ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ øng dông pheromone c«n trïng, më ra triÓn väng to lín cña viÖc sö dông chóng trong qu¶n lý dÞch h¹i. Tuy nhiªn, cÇn ph¶i ph¸t triÓn t¹o kh¶ n¨ng sö dông pheromone mét c¸ch chñ ®éng, ®−a KTCN pheromone c«n trïng thËt sù trë thµnh mét gi¶i ph¸p h÷u hiÖu trong theo dâi vµ phßng trõ s©u h¹i ë ViÖt Nam. §Ó ®¹t ®−îc yªu cÇu ®ã, ®ßi hái ph¶i ®i s©u nghiªn cøu 13 vÒ KTCN phèi chÕ s¶n xuÊt pheromone vµ kü thuËt t¹o d¹ng sö dông còng nh− kü thuËt sö dông pheromone phßng trõ s©u h¹i trªn c©y trång ngoµi ®ång ruéng. Thùc hiÖn dù ¸n SXTN nµy nh»m cè g¾ng hoµn thiÖn c¸c kh©u kü thuËt c«ng nghÖ c¬ b¶n trong s¶n xuÊt måi pheromone, kü thuËt t¹o d¹ng vµ kü thuËt sö dông pheromone. Tr−íc hÕt, ®Ó phôc vô theo dâi vµ phßng trõ s©u t¬, s©u khoang, s©u xanh vµ s©u keo da l¸ng lµ nh÷ng ®èi t−îng s©u h¹i quan träng trªn rau, nh−ng viÖc phßng trõ chóng ®ang gÆp nhiÒu khã kh¨n vµ dÔ g©y ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng s¶n phÈm khi thu ho¹ch . 2.3.2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ triÓn khai 1. Nghiªn cøu hoµn thiÖn kü thuËt t¹o ph¶n øng phèi chÕ pheromone, nh−: tû lÖ thµnh phÇn vµ ®é tinh khiÕt cña c¸c chÊt ho¸ häc thµnh phÇn ®Ó t¹o pheromone, liÒu l−îng chÊt xóc t¸c vµ chÊt ®Öm ph¶n øng, chÊt liÖu s¶n xuÊt gi¸ thÓ vµ kü thuËt sö lý ®Ó lo¹i bá t¹p chÊt trong gi¸ thÓ, v.v... C¸c thÝ nghiÖm ®−îc tiÕn hµnh theo nguyªn t¾c: KiÓm chøng l¹i kÕt qu¶ cña c¸c thÝ nghiÖm c¬ b¶n ®· ®¹t ®−îc cña 2 ®Ò tµi NghÞ ®Þnh th− ViÖt Nam Trung Quèc vµ ViÖt Nam - Hoa kú, sau ®ã thÝ nghiÖm më réng theo h−íng hoµn thiÖn kü thuËt c«ng nghÖ ®Ó phôc vô cho môc tiªu cña dù ¸n s¶n xuÊt thö nghiÖm. ViÖc ®¸nh gi¸ hiÖu lùc hÊp dÉn s©u h¹i cña c¸c c«ng thøc thÝ nghiÖm cña dù ¸n s¶n xuÊt thö nghiÖm ®−îc tiÕn hµnh qua 2 b−íc: trong phßng vµ ngoµi ®ång ruéng Ban ®Çu, c¸c thö nghiÖm ®−îc tiÕn hµnh víi sè l−îng 100 måi pheromone t¹i phßng thÝ nghiÖm pheromone cña ViÖn B¶o vÖ thùc vËt, theo ph−¬ng ph¸p dßng khÝ (Air Flow) víi ¸p lùc dßng khÝ l−u chuyÓn theo thêi gian kh¸c nhau: 5; 10; 15; ... vµ tíi 180 phót. Mçi ®ît thÝ nghiÖm tiÕn hµnh víi sè l−îng tõ 50 - 100 tr−ëng thµnh ®ùc cña loµi s©u h¹i cÇn nghiªn cøu. Sau mçi kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh th× tiÕn hµnh ®Õm vµ ghi chÐp l¹i sè tr−ëng thµnh di chuyÓn vÒ phÝa vÞ trÝ cã ®Æt måi pheromone. Sau khi x¸c ®Þnh c¸c c«ng thøc lµ cã hiÖu lùc râ rÖt th× tiÕn hµnh s¶n xuÊt víi sè l−îng 500 måi pheromone vµ ®−îc ®−a vµo thÝ nghiÖm ®¸nh gi¸ ngoµi ®ång ruéng. C¸c c«ng thøc thÝ nghiÖm tiÕn hµnh ®ång thêi trªn mét khu ruéng rau cã cïng thêi vô gieo trång. Bè trÝ thÝ nghiÖm theo ph−¬ng ph¸p tuÇn tù, mçi c«ng thøc bè trÝ nh¾c l¹i 10 lÇn. Hµng ngµy theo dâi sè l−îng tr−ëng thµnh s©u h¹i tõng lo¹i, bao gåm tr−ëng thµnh cña ®èi t−îng s©u h¹i cÇn nghiªn cøu vµ tr−ëng thµnh s©u kh¸c vµo bÉy. C¸c s¶n phÈm cña c«ng thøc tèt nhÊt sÏ ®−îc ®−a vµo s¶n xuÊt sè l−îng lín ®Ó cung øng trªn thÞ tr−êng. 14 2. Ph¸t triÓn d¹ng sö dông pheromone theo ph−¬ng ph¸p t¹o d¹ng måi bÉy trªn chÊt liÖu cao su (rubber septum) d¹ng qu¶ chu«ng. Mçi måi ®−îc cè ®Þnh víi liÒu l−îng pheromone kh¸c nhau tõ 1,0 vµ 2,0 microlit/gi¸ thÓ tuú theo loµi s©u h¹i. Mçi ®ît thÝ nghiÖm ®−îc tiÕn hµnh víi sè l−îng tõ 500 - 1000 ®¬n vÞ måi pheromone cho mçi lo¹i gi¸ thÓ. ThÝ nghiÖm ®−îc tiÕn hµnh t¹i phßng thÝ nghiÖm pheromone cña ViÖn BVTV. Sau ®ã, ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng hÊp dÉn cña s©u h¹i ®èi víi mçi lo¹i gi¸ thÓ t¹o d¹ng ®−îc tiÕn hµnh trùc tiÕp trªn ®ång ruéng theo ph−¬ng ph¸p thÝ nghiÖm cña Hummell H. E. vµ Muitler T.A. (1984). Mçi lo¹i måi pheromone cña gi¸ thÓ ®−îc tiÕn hµnh theo ph−¬ng ph¸p 50 bÉy, kh«ng nh¾c l¹i, trªn lo¹i c©y trång mµ loµi s©u h¹i ®ã th−êng ph¸ h¹i. Hµng ngµy ®Õm vµ ghi chÐp sè l−îng tr−ëng thµnh s©u h¹i vµo tõng bÉy vµo buæi s¸ng kÕt hîp vít bá chóng khái bÉy. ThÝ nghiÖm tiÕn hµnh liªn tôc tõ khi ®Æt måi bÉy pheromone cho tíi khi måi pheromone kh«ng cßn hiÖu lùc hÊp dÉn tr−ëng thµnh s©u h¹i. Hµng ngµy theo dâi vµ ghi chÐp l¹i sè l−îng tr−ëng thµnh cña s©u h¹i cÇn nghiªn cøu vµ sè l−îng c¸c s©u kh¸c vµo bÉy, sau ®ã vít bá. Sè liÖu thu ®−îc sö lý so s¸nh theo ch−¬ng tr×nh CSTATE theo ph−¬ng thøc so s¸nh cÆp gi¸ trÞ trung b×nh sè l−îng tr−ëng thµnh vµo bÉy hµng ngµy cña mçi lo¹i gi¸ thÓ pheromone. 3. Nghiªn cøu kiÓu bÉy sö dông pheromone thÝch hîp ®−îc tiÕn hµnh víi ®èi t−îng s©u h¹i cÇn nghiªn cøu thùc hiÖn trªn ®ång ruéng. Lùa chän ®Þa ®iÓm thÝ nghiÖm víi c©y trång ®−îc gieo trång cïng thêi vô trªn diÖn tÝch tèi thiÓu tõ 3 -5 ha. C¸c c«ng thøc thÝ nghiÖm lµ c¸c kiÓu bÉy, mçi c«ng thøc tiÕn hµnh víi sè l−îng 25 - 30 bÉy pheromone, nh¾c l¹i 3 lÇn. C¸c bÉy sö dông måi pheromone d¹ng qu¶ chu«ng t−¬ng øng víi ®èi t−îng s©u h¹i cÇn nghiªn cøu. Hµng ngµy theo dâi, ghi chÐp sè l−îng tr−ëng thµnh vµo tõng bÉy kÕt hîp vít bá tr−ëng thµnh s©u h¹i vµo bÉy chÕt. 4. X©y dùng m« h×nh tr×nh diÔn vµ huÊn luyÖn n«ng d©n vÉn ¸p dông theo ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu triÓn khai vÉn th−êng ¸p dông cña ViÖn BVTV. M« h×nh thùc hiÖn víi qui m« tõ 5 - 10 ha/vô. C¸c bÉy pheromone ®−îc ®Æt ngay tõ khi trång rau víi mËt ®é 100 bÉy/ha ë ®é cao 30 cm so víi mÆt ruéng rau. BÉy pheromone ph¶i ®Æt liªn tôc tõ ®Çu vô ®Õn cuèi vô rau. ChØ phun thuèc khi cÇn thiÕt b»ng c¸c lo¹i thuèc sinh häc hoÆc thuèc ho¸ häc cã tÝnh chän läc cao víi ®èi t−îng cÇn phßng trõ. 15 Theo dâi mçi lo¹i s©u ph¸t sinh trªn ruéng, trong ruéng khu m« h×nh theo dâi 10 bÉy cè ®Þnh ph©n bè r¶i r¸c trong m« h×nh, cßn trong khu ruéng n«ng d©n th× ®Æt 10 bÉy r¶i r¸c ®Ó theo dâi. Hµng ngµy vµo c¸c buæi s¸ng, ®Õm sè l−îng tr−ëng thµnh s©u h¹i vµo bÉy råi vít bá. §¸nh sè thø tù 10 bÉy theo dâi vµ sè liÖu cña bÉy nµo ghi riªng cho bÉy ®ã. §ång thêi theo dâi ®Þnh kú 5 ngµy/lÇn mËt ®é s©u non s©u h¹i trªn 30 c©y trªn ruéng theo ph−¬ng ph¸p 5 ®iÓm chÐo gãc cuèn chiÕu kh«ng lÆp l¹i. Ghi chÐp tû mØ ngµy phun thuèc, lo¹i thuèc, chi phÝ BVTV vµ diÔn biÕn thêi tiÕt trong suèt thêi gian tõ ®Çu vô ®Õn cuèi vô rau ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña viÖc øng dông pheromone trong phßng trõ tæng hîp s©u h¹i rau thËp tù 5. Tæng hîp vµ sö lý sè liÖu: TÊt c¶ sè liÖu thÝ nghiÖm thu thËp ®Òu ®−îc xö lý theo ch−¬ng tr×nh thèng kª IRRISTAT hoÆc MSTAT t−¬ng øng. KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ h¹n chÕ sè l−îng quÇn thÓ s©u h¹i cña pheromone qua c¸c thÝ nghiÖm ngoµi ®ång réng ®−îc sö lý dùa theo c«ng thøc Henderson- Tillton. 2.3.3. TÝnh míi, tÝnh s¸ng t¹o vµ nh÷ng nÐt ®éc ®¸o cña ®Ò tµi nghiªn cøu Sö dông pheromone trong qu¶n lý s©u h¹i ®−îc dùa trªn nguyªn lý t¸c ®éng vµo ho¹t ®éng giao tiÕp sinh s¶n gi÷a con ®ùc vµ con c¸i trong cïng mét loµi. §Ó tõ ®ã lµm gi¶m kh¶ n¨ng sinh s¶n vµ ph¸t triÓn sè l−îng quÇn thÓ cña loµi g©y h¹i c©y trång. Tuy nhiªn, ë ViÖt Nam, viÖc nghiªn cøu vµ sö dông pheromone c«n trïng lµ vÊn ®Ò kh¸ míi mÎ. HÇu nh−, c¸c néi dung nghiªn cøu øng dông trong s¶n xuÊt míi chØ thËt sù b¾t ®Çu tõ n¨m 2002 chñ yÕu vÒ kü thuËt sö dông pheromone ®Ó trõ s©u t¬. Trªn c¬ së kÕt qu¶ thu ®−îc cña ®Ò tµi hîp t¸c KHCN theo nghÞ ®Þnh th− gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Quèc (20022004) vµ ®Ò tµi hîp t¸c gi÷a ViÖt Nam vµ Hoa kú (2005- 2006), ®· t¹o ra tiÒn ®Ò khoa häc c«ng nghÖ hÕt søc quan träng, më ra h−íng s¶n xuÊt vµ sö dông pheromone c«n trïng ®Ó qu¶n lý dÞch h¹i c©y trång n«ng nghiÖp ë n−íc ta. ViÖc thùc hiÖn dù ¸n s¶n xuÊt thö nghiÖm (SXTN) nµy nh»m gãp phÇn hoµn thiÖn kü thuËt c«ng nghÖ phèi chÕ s¶n xuÊt pheromone s©u t¬, khoang, s©u xanh vµ s©u keo da l¸ng; t¹o d¹ng sö dông pheromone c«n trïng trªn c¬ së gi¸ thÓ cao su tù s¶n xuÊt ®−îc t¹i ViÖt Nam vµ x¸c ®Þnh kiÓu bÉy phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña n«ng d©n vµ c¸c khÝa c¹nh kü thuËt sö dông bÉy pheromone c«n trïng trong c«ng t¸c b¶o vÖ c©y trång trªn diÖn réng, phï hîp víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i vµ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña n−íc ta. 16 Ch−¬ng 3 KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ triÓn khai 3.1. Hoµn thiÖn mét sè kh©u kü thuËt c«ng nghÖ s¶n xuÊt måi pheromone 3.1.1. X¸c ®Þnh tû lÖ thµnh phÇn, liÒu l−îng chÊt ho¸ häc cña pheromone s©u h¹i 3.1.1.1. §èi víi pheromone s©u khoang Nh»m hoµn thiÖn viÖc x¸c ®Þnh tû lÖ thµnh phÇn vµ liÒu l−îng chÊt ho¸ häc t¹o ph¶n øng phèi chÕ pheromone s©u khoang. C¸c thÝ nghiÖm ®−îc tiÕn hµnh víi quÇn thÓ s©u khoang t¹i c¸c vïng rau ®ång b»ng s«ng Hång víi c¸c tæ hîp tû lÖ c¸c thµnh phÇn ho¸ häc víi liÒu l−îng kh¸c nhau trªn c¬ së kÕt qu¶ nghiªn cøu ®· ®¹t ®−îc cña ®Ò tµi hîp t¸c ViÖt - Mü vµ tõ c¸c th«ng tin cña c¸c tµi liÖu khoa häc ®· c«ng bè. TiÕn hµnh l¹i thÝ nghiÖm ViÖt - Mü ®· thùc hiÖn ®Çu th¸ng 1/2005, kÕt qu¶ nªu ë h×nh 1 vÉn cho thÊy c«ng thøc thÝ nghiÖm 3 thµnh phÇn Hexal 1, Hexal 2 vµ Hexal 3 lµ 90/9/1 microlit cho hiÖu qu¶ hÊp dÉn tr−ëng thµnh s©u khoang cao h¬n chót Ýt so víi so víi c«ng thøc 2 thµnh phÇn Hexal 4 vµ Hexal 3 víi liÒu l−îng lµ 97/3 microlit. Tuy nhiªn, qua sö lý thèng kª th× hÇu nh− kh«ng cã sù sai kh¸c ë møc > 99%. §iÒu nµy mét lÇn n÷a con/10bÉy/ngµy kh¼ng ®Þnh kh¶ n¨ng cã thÓ gi¶m ®−îc thµnh phÇn chÊt ho¸ häc Hexal 2. 250 Hexal 1/Hexal 2/Hexal 3=90/9/1 Hexal 4/Hexal 3=97/3 Hexal 4/Hexal 3=98/2 Hexal 4/Hexal 3=99/1 200 150 100 50 0 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 Ngµy sau ®Æt bÉy H×nh 1. Sè l−îng tr−ëng thµnh s©u khoang vµo bÉy dïng pheromone víi thµnh phÇn vµ liÒu l−îng chÊt ho¸ häc kh¸c nhau (V¨n §øc, Hµ Néi, 15/1/2005) Qua theo dâi ®èi víi sè l−îng tr−ëng thµnh c¸c s©u kh¸c vµo bÉy, cho thÊy (H×nh 2) gi÷a c¸c c«ng thøc liÒu l−îng kh¸c nhau kh«ng thÓ hiÖn tÝnh hÊp dÉn tréi h¼n vµ qua sö lý 17 thèng kÕ còng thÊy kh«ng cã sù sai kh¸c cã ý nghÜa. Tuy nhiªn, ë c«ng thøc Hexal 4 vµ Hexal 3 lµ 98/2 cã xu h−íng hÊp dÉn s©u h¹i cao h¬n chót Ýt so víi c¸c c«ng thøc kh¸c vµ trong sè tr−ëng thµnh c¸c s©u kh¸c vµo bÉy l¹i chiÕm tíi 84,5% lµ tr−ëng thµnh s©u ®o xanh (Plusia eriosoma) th−êng ph¸t sinh g©y h¹i trªn rau thËp tù. con/10 bÉy/ ngµy 25 Hexal 4/Hexal 3=99/1 Hexal 4/Hexal 3=98/2 Hexal 4/Hexal 3=97/3 Hexal 1/Hexal 2/Hexal 3=90/9/1 20 15 10 5 0 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 Ngµy sau ®Æt bÉy H×nh 2. Sè l−îng tr−ëng thµnh s©u kh¸c vµo bÉy pheromone s©u khoang trªn c¶i b¾p víi thµnh phÇn vµ liÒu l−îng chÊt ho¸ häc kh¸c nhau (V¨n §øc, Gia L©m, Hµ Néi, 2005) Tõ kÕt qu¶ thÝ nghiÖm l¹i nªu trªn, dù ¸n tËp trung ph¸t triÓn pheromone trªn c¬ së chØ sö dông 2 lo¹i ho¸ chÊt thay cho tæ hîp 3 lo¹i ho¸ chÊt nh− ®· nªu trªn, n¨m 2006 chóng t«i tiÕp tôc ®i s©u t×m hiÓu møc ®é hÊp dÉn ®èi víi s©u khoang cña 4 tæ hîp thµnh phÇn víi tû lÖ gi÷a Hexal 1 vµ Hexal 2 kh¸c nhau theo khuyÕn c¸o cña c¸c chuyªn gia Mü. con/ 10 bÉy/ ngµy 21 Hexal1/Hexal2= 95/5 Hexal1/Hexal2= 90/10 Hexal1/Hexal2= 85/15 Hexal1/Hexal2 = 97/3 18 15 12 9 6 3 0 1 3 5 7 9 11 13 15 17 Ngµy sau ®Æt bÉy H×nh 3: Sè l−îng tr−ëng thµnh s©u khoang trªn b¾p c¶i vµo bÉy dïng pheromone víi tû lÖ c¸c thµnh phÇn vµ liÒu l−îng kh¸c nhau (V¨n §øc, Gia L©m, Hµ Néi, 2/2006) 18 Qua thö nghiÖm 4 tæ hîp tû lÖ gi÷a 2 thµnh phÇn ho¸ chÊt cho thÊy víi tû lÖ liÒu l−îng Hexal 1vµ Hexal 2 lµ 97/3 microlit vÉn cho hiÖu qu¶ hÊp dÉn s©u khoang trªn ®ång ruéng cao nhÊt, Ngµy ®Ønh cao (ngµy thø 8 sau ®Æt bÉy) cã thÓ ®¹t tíi 18 con/bÉy vµ hiÖu lùc tíi 20 ngµy, dµi nhÊt trong sè 3 tæ hîp 2 thµnh phÇn ho¸ häc ®· thö nghiÖm. Trong ®ã, tæ hîp Hexal1/ Hexal2 lµ 99/1 microlit cã møc ®é hÊp dÉn thÊp nhÊt (h×nh 3). Theo dâi sè l−îng tr−ëng thµnh c¸c s©u kh¸c vµo bÉy pheromone còng cho kÕt qu¶ t−¬ng tù víi kÕt qu¶ thÝ nghiÖm n¨m 2005. TÝnh tæng sè tr−ëng thµnh c¸c s©u kh¸c vµo bÉy ®¹t cao nhÊt ë måi pheromone cã tû lÖ c¸c thµnh phÇn lµ 99/1, sau ®ã lµ tû lÖ 98/2. ThÊp nhÊt lµ c«ng thøc cã tû lÖ liÒu l−îng thµnh phÇn lµ 97/3 microlit (H×nh 4). Sè l−îng (con/bÉy) 21 Hexal1/Hexal 2= 95/5 Hexal 1/Hexal 2= 90/10 Hexal1/Hexal 2= 85/15 Hexal1/Hexal 2= 97/3 18 15 12 9 6 3 0 1 3 5 7 9 11 13 15 Ngµy sau ®Æt bÉy H×nh 4. Sè l−îng b−ím s©u kh¸c vµo bÉy pheromone s©u khoang (V¨n §øc, Gia L©m, Hµ Néi, 2/2006) Nh− vËy, tæ hîp liÒu l−îng thµnh phÇn ho¸ häc gi÷a Hexal 1 vµ Hexal 2 lµ 97/3 microlit thÓ hiÖn møc ®é chuyªn tÝnh kh¸ cao ®èi víi s©u khoang. Cßn tû lÖ lµ 99/1 cã møc ®é chuyªn tÝnh víi s©u khoang thÊp nhÊt, nh−ng l¹i cã tiÒm n¨ng hÊp dÉn tr−ëng thµnh s©u kh¸c cao nhÊt. §iÒu nµy më ra kh¶ n¨ng ph¸t triÓn lo¹i pheromone cho s©u h¹i kh¸c. 3.1.1.2. §èi víi pheromone s©u t¬ Còng qua c¸c b−íc tiÕn hµnh nh− ®· thùc hiÖn ®èi víi pheromone s©u khoang. §¸nh gi¸ l¹i kÕt qu¶ cña ®Ò tµi ViÖt Mü, th¸ng 1/2005 dù ¸n SXTN ®· tiÕn hµnh thÝ nghiÖm l¹i víi 3 c«ng thøc phèi chÕ gi÷a 3 thµnh phÇn ho¸ häc theo c¸c tû lÖ vµ liÒu l−îng kh¸c nhau cña pheromone s©u t¬. KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ ®ång ruéng (H×nh 5) vÉn kh¼ng ®Þnh tû lÖ c¸c chÊt tham gia ph¶n øng Hexa 1, Hexa 2 vµ Hexa 3 lµ 80/19/1 microlit cho hiÖu qu¶ hÊp 19