Tài liệu Rủi ro trong thanh toán quốc tế tại công ty cổ phần dịch vụ kỹ thuật - tsc

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG KHOA KINH TẾ VÀ KINH DOANH QUỐC TẾ CHUYÊN NGÀNH KINH TẾ ĐỐI NGOẠI  KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài: RỦI RO TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN DỊCH VỤ KỸ THUẬT - TSC Họ và tên sinh viên : NguyÔn Kh¸nh Linh Lớp : Anh 11 Khoá : 44 C Giáo viên hướng dẫn : TS. NguyÔn §×nh Thä Hà Nội, tháng 5 năm 2009 MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU ................................................................................................ 1 CHƢƠNG I. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ VIỆC THỰC HIỆN NGHIỆP VỤ THANH TOÁN QUỐC TẾ TẠI CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU ................................................................................................ 4 I. NGHIỆP VỤ THANH TOÁN QUỐC TẾ TẠI CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU ................................................................................................................... 4 1.1. GIỚI THIỆU CÁC CÔNG CỤ VÀ PHƢƠNG THỨC THANH TOÁN QUỐC TẾ PHỔ BIẾN ................................................................ 4 1.1.1. CÁC CÔNG CỤ THANH TOÁN QUỐC TẾ ............................. 4 1.1.2. CÁC PHƢƠNG THỨC THANH TOÁN QUỐC TẾ .................. 6 1.2. PHƢƠNG THỨC THANH TOÁN TÍN DỤNG CHỨNG TỪ - MỘT PHƢƠNG THỨC THANH TOÁN QUỐC TẾ ĐƢỢC SỬ DỤNG PHỔ BIẾN Ở VIỆT NAM ............................................................................... 8 II. ĐÁNH GIÁ RỦI RO TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ TẠI CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU ....................................................................................... 9 2.1. PHƢƠNG THỨC CHUYỂN TIỀN (REMITTANCE) .................... 9 2.1.1. ĐỊNH NGHĨA ............................................................................ 9 2.1.2. QUY TRÌNH THANH TOÁN .................................................. 10 2.1.3. CÁC YÊU CẦU VỀ CHUYỂN TIỀN ...................................... 12 2.1.4. TRƢỜNG HỢP ÁP DỤNG ...................................................... 12 2.1.5. RỦI RO CỦA PHƢƠNG THỨC CHUYỂN TIỀN TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ ................................................................ 14 2.2. PHƢƠNG THỨC NHỜ THU (COLLECTION OF PAYMENT).. 15 2.2.1. ĐỊNH NGHĨA .......................................................................... 15 2.2.2. QUY TRÌNH THANH TOÁN .................................................. 16 2.2.3. NỘI DUNG CỦA CHỈ THỊ NHỜ THU ................................... 17 2.3. PHƢƠNG THỨC TÍN DỤNG CHỨNG TỪ (DOCUMENTARY CREDIT) .............................................................................................. 19 2.3.1. NGUỒN PHÁP LÝ ĐIỀU CHỈNH PHƢƠNG THỨC TÍN DỤNG CHỨNG TỪ .......................................................................................... 19 2.3.2. KHÁI NIỆM CHUNG VỀ PHƢƠNG THỨC TÍN DỤNG CHỨNG TỪ....................................................................................... 20 2.3.3. THƢ TÍN DỤNG LÀ MỘT CÔNG CỤ QUAN TRỌNG CỦA PHƢƠNG THỨC TÍN DỤNG CHỨNG TỪ ...................................... 21 2.3.4. QUY TRÌNH THANH TOÁN BẰNG L/C............................... 23 2.3.5. ƢU ĐIỂM CỦA THANH TOÁN BẰNG THƢ TÍN DỤNG .... 24 2.3.6. RỦI RO CỦA PHƢƠNG THỨC TÍN DỤNG CHỨNG TỪ TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ ................................................. 26 2.4. TÌNH HÌNH SỬ DỤNG CÁC PHƢƠNG THỨC THANH TOÁN QUỐC TẾ CHỦ YẾU TRÊN THẾ GIỚI ............................................. 31 CHƢƠNG II. PHÂN TÍCH RỦI RO TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN DỊCH VỤ KỸ THUẬT - TSC ....................... 34 I. KHÁI QUÁT VỀ CÔNG TY CỔ PHẦN DỊCH VỤ KỸ THUẬT - TSC.................. 34 1.1. QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN ......................... 34 1.2. CƠ CẤU TỔ CHỨC ....................................................................... 35 1.3. NGUỒN LỰC CỦA CÔNG TY ...................................................... 36 1.4. NGÀNH NGHỀ VÀ ĐẶC ĐIỂM TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KINH DOANH ................................................................................................ 37 1.4.1. NGÀNH NGHỀ KINH DOANH .............................................. 37 1.4.2. ĐẶC ĐIỂM TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA CÔNG TY .......................................................................................... 38 1.5. HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA CÔNG TY TSC TRONG NHỮNG NĂM GẦN ĐÂY .................................................................... 40 1 II. TÌNH HÌNH SỬ DỤNG CÁC PHƢƠNG THỨC THANH TOÁN QUỐC TẾ TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN DỊCH VỤ KỸ THUẬT - TSC ................................................... 41 2.1. TÌNH HÌNH KINH DOANH HÀNG NHẬP KHẨU TẠI CÔNG TY .............................................................................................................. 41 2.1.1. CÁC THỊ TRƢỜNG NHẬP KHẨU ......................................... 41 2.1.2. CÁC MẶT HÀNG NHẬP KHẨU ............................................ 43 2.1.3. KẾT QUẢ KINH DOANH HÀNG NHẬP KHẨU ................... 44 2.2. TÌNH HÌNH THANH TOÁN HÀNG NHẬP KHẨU CỦA CÔNG TY.......................................................................................................... 45 2.1.1. VỀ ĐỒNG TIỀN THANH TOÁN............................................... 45 2.1.2. TỶ GIÁ HỐI ĐOÁI.................................................................. 47 2.1.3. THỜI GIAN THANH TOÁN .................................................. 52 2.1.4. CÁC NGÂN HÀNG PHỤC VỤ ............................................... 52 2.3. CÁC PHƢƠNG THỨC THANH TOÁN QUỐC TẾ ĐƢỢC ÁP DỤNG ................................................................................................... 54 2.3.1. PHƢƠNG THỨC CHUYỂN TIỀN BẰNG ĐIỆN TẠI CÔNG TY ...................................................................................................... 56 2.3.2. PHƢƠNG THỨCNHỜ THU KÈM CHỨNG TỪ TẠI CÔNG TY ...................................................................................................... 58 2.3.3. PHƢƠNG THỨC TÍN DỤNG CHỨNG TỪ TẠI CÔNG TY . 60 2.4. NHỮNG RỦI RO VÀ HẠN CHẾ TRONG VIỆC ÁP DỤNG CÁC PHƢƠNG THỨC THANH TOÁN QUỐC TẾ ..................................... 63 2.4.1. ĐỐI VỚI PHƢƠNG THỨC CHUYỂN TIỀN .......................... 64 2.4.2. ĐỐI VỚI PHƢƠNG THỨC NHỜ THU ................................... 65 2.4.3. ĐỐI VỚI PHƢƠNG THỨC TÍN DỤNG CHỨNG TỪ ............ 66 III. ĐÁNH GIÁ NHỮNG KHÓ KHĂN TỒN TẠI TRONG GIẢI QUYẾT RỦI RO PHÁT SINH TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN DỊCH VỤ KỸ THUẬT - TSC ................................................................................................... 77 2 3.1. SỰ MÂU THUẪN VỀ QUYỀN LỢI GIỮA CÁC BÊN ................. 78 3.2. MỐI QUAN HỆ VỚI ĐỐI TÁC..................................................... 78 3.3. QUAN HỆ VỚI NGÂN HÀNG ...................................................... 79 3.4. KHÓ KHĂN TRONG VIỆC THU THẬP THÔNG TIN ............... 80 3.5. SỰ BIẾN ĐỘNG ĐỘT XUẤT CỦA TÌNH HÌNH THỊ TRƢỜNG 80 3.6. SỰ PHỨC TẠP VỀ VĂN HOÁ, NGÔN NGỮ VÀ LUẬT ĐIỀU CHỈNH ................................................................................................. 81 3.7. SỰ YẾU KÉM VỀ TRÌNH ĐỘ NGHIỆP VỤ ............................... 81 CHƢƠNG III. MỘT SỐ BIỆN PHÁP HẠN CHẾ RỦI RO TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN DỊCH VỤ KỸ THUẬT - TSC ............................................................................................. 84 I. ĐỊNH HƢỚNG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH VÀ YÊU CẦU ĐỐI VỚI VIỆC THỰC HIỆN THANH TOÁN QUỐC TẾ TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN DỊCH VỤ KỸ THUẬT - TSC ......................................................... 84 1.1. ĐIỂM MẠNH, ĐIỂM YẾU, CƠ HỘI VÀ THÁCH THỨC CỦA CÔNG TY.............................................................................................. 84 1.1.1. ĐIỂM MẠNH .......................................................................... 84 1.1.2. ĐIỂM YẾU .............................................................................. 85 1.1.3. CƠ HỘI .................................................................................... 85 1.1.4. THÁCH THỨC ........................................................................ 86 1.2. PHƢƠNG HƢỚNG SẢN XUẤT KINH DOANH ......................... 87 1.3. YÊU CẦU ĐỐI VỚI PHƢƠNG THỨC THANH TOÁN QUỐC TẾ CỦA CÔNG TY..................................................................................... 88 II. BIỆN PHÁP HẠN CHẾ RỦI RO TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN DỊCH VỤ KỸ THUẬT - TSC ............................................................... 88 2.1. BIỆN PHÁP HẠN CHẾ RỦI RO .................................................. 89 2.1.1. BIỆN PHÁP PHÒNG TRÁNH RỦI RO TRONG THANH TOÁN CỦA CÔNG TY ..................................................................... 89 3 2.1.2. BIỆN PHÁP SỬ DỤNG HỢP LÝ CÁC PHƢƠNG THỨC THANH TOÁN NHẬP KHẨU .......................................................... 91 2.1.3. BIỆN PHÁP HOÀN THIỆN NGHIỆP VỤ THANH TOÁN CỦA CÔNG TY .......................................................................................... 92 2.1.4. BIỆN PHÁP ĐỐI VỚI NGÂN HÀNG ..................................... 94 2.1.5. ĐÀO TẠO, BỒI DƢỠNG VÀ NÂNG CAO TRÌNH ĐỘ CÁN BỘ THANH TOÁN QUỐC TẾ CỦA CÔNG TY .............................. 96 2.2. ĐIỀU KIỆN THỰC HIỆN ............................................................ 97 2.2.1. ĐỐI VỚI NHÀ NƢỚC ............................................................. 97 2.2.2. ĐỐI VỚI NGÂN HÀNG .......................................................... 99 2.2.3. ĐỐI VỚI CÔNG TY .............................................................. 101 KẾT LUẬN ................................................................................................ 104 PHỤ LỤC................................................................................................... 105 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................. 109 4 DANH MỤC BẢNG BIỂU BẢNG 1: ĐẶC TRƢNG CỦA BA PHƢƠNG THỨC THANH TOÁN QUỐC TẾ CHỦ YẾU ................................................................................ 30 BẢNG 2: TÌNH HÌNH HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA CÔNG TY TRONG BA NĂM GẦN ĐÂY..................................................................... 40 BẢNG 3: CÁC CHỈ TIÊU THỰC HIỆN TRONG NĂM 2009 ................ 41 BẢNG 4 : TRỊ GIÁ HÀNG NHẬP KHẨU THEO MẶT HÀNG ............ 43 BẢNG 5: CÁC ĐỒNG TIỀN THANH TOÁN......................................... 46 BẢNG 6: TỔN THẤT DO SỰ BIẾN ĐỘNG TỶ GIÁ HỐI ĐOÁI TỪ NĂM 2004 ĐẾN 2008 ................................................................................. 50 HÌNH 1: CƠ CẤU CÁC THỊ TRƢỜNG NHẬP KHẨU CHỦ YẾU ....... 42 HÌNH 2 : DOANH THU CỦA TẬP ĐOÀN WAVIN ............................... 42 HÌNH 3: TỔNG TRỊ GIÁ HÀNG NHẬP KHẨU QUA CÁC NĂM 2004 ĐẾN 2008 .................................................................................................... 45 HÌNH 4: TỶ TRỌNG TRUNG BÌNH CÁC ĐỒNG TIỀN THANH TOÁN TỪ NĂM 2004 ĐẾN 2008 ............................................................................ 46 HÌNH 5: BIÊN ĐỘ TỶ GIÁ USD/VND TỪ NĂM 2002 ĐẾN 2009......... 49 HÌNH 6: TỶ TRỌNG CÁC PHƢƠNG THỨC THANH TOÁN ............. 54 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Xuất nhập khẩu hàng hóa và thanh toán quốc tế có mối quan hệ mật thiết, ràng buộc lẫn nhau trong suốt quá trình tồn tại và phát triển của thƣơng mại quốc tế. Hoạt động xuất nhập khẩu là cơ sở của hoạt động thanh toán quốc tế, nhƣng mặt khác nếu không có một phƣơng thức thanh toán quốc tế an toàn đƣợc các bên cùng chấp nhận thì hoạt động xuất nhập khẩu có thể không đem lại kết quả mong muốn. Hoạt động thanh toán quốc tế ngày càng có điều kiện phát triển và hoàn thiện, đóng góp một phần không nhỏ vào kết quả kinh doanh chung của các doanh nghiệp xuất nhập khẩu và nền kinh tế. Tuy vậy, các phƣơng thức thanh toán quốc tế vẫn có những mặt hạn chế và tiềm ẩn những khả năng xảy ra rủi ro. Thanh toán quốc tế thƣờng phức tạp và có nguy cơ rủi ro cao hơn do sự biến động của tiền tệ, sự khác biệt về ngôn ngữ, tập quán và do vị trí địa lý của các bên cách xa nhau làm hạn chế khả năng kiểm soát toàn bộ quá trình từ lƣu thông đến thanh toán. Vì vậy, việc quản trị rủi ro là một vấn đề hết sức quan trọng và cấp thiết đối với các doanh nghiệp xuất nhập khẩu. Do đó, em đã lựa chọn đề tài “Rủi ro trong thanh toán quốc tế tại Công ty Cổ phần Dịch vụ Kỹ thuật - TSC” để làm chủ đề nghiên cứu trong Khóa luận này. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản về một số phƣơng thức thanh toán quốc tế phổ biến Khóa luận đã nêu lên vai trò của chúng đối với hoạt động xuất nhập khẩu. Đồng thời Khóa luận cũng nghiên cứu thực tiễn áp dụng các phƣơng thức thanh toán quốc tế tại Công ty Cổ phần Dịch vụ Kỹ thuật - TSC cũng nhƣ tìm hiểu những rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế của Công ty. Từ 1 đó nhằm chỉ ra hạn chế, bất cập cũng nhƣ những khó khăn mà Công ty cần phải giải quyết. Dựa trên những phân tích, đánh giá về rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế tại Công ty, Khóa luận đã mạnh dạn đề xuất một số biện pháp nhằm hạn chế rủi ro và nâng cao hiệu quả sử dụng các phƣơng thức thanh toán quốc tế tại Công ty. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Khóa luận tập trung nghiên cứu, tìm hiểu rủi ro trong ba phƣơng thức thanh toán quốc tế chủ yếu: phƣơng thức thanh toán bằng tín dụng chứng từ, phƣơng thức thanh toán nhờ thu và phƣơng thức thanh toán chuyển tiền. Trong hoạt động thanh toán quốc tế, rủi ro mà các doanh nghiệp xuất nhập khẩu thƣờng gặp là: rủi ro thị trƣờng nhƣ rủi ro tỷ giá, rủi ro lãi suất; rủi ro do hoạt động kinh doanh và rủi ro giao dịch. Tuy nhiên, do hạn chế về thời gian và tiếp cận nguồn số liệu, Khóa luận chỉ tập trung nghiên cứu, phân tích các rủi ro giao dịch trong ba phƣơng thức thanh toán quốc tế chủ yếu tại Công ty. Phạm vi nghiên cứu của Khóa luận này là hoạt động thanh toán quốc tế tại Công ty Cổ phần Dịch vụ Kỹ thuật - TSC chủ yếu trong giai đoạn từ năm 2004 đến năm 2008. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Khóa luận sử dụng các phƣơng pháp so sánh, thống kê kinh tế, phân tích hệ thống, mô hình hóa để phân tích và phƣơng pháp tổng hợp. 2 5. Bố cục của khóa luận Bài Khóa luận đƣợc chia làm ba chƣơng: - Chƣơng I: Khái quát chung về việc thực hiện nghiệp vụ thanh toán quốc tế tại các doanh nghiệp xuất nhập khẩu. - Chƣơng II: Phân tích rủi ro trong thanh toán quốc tế tại Công ty Cổ phần Dịch vụ Kỹ thuật - TSC - Chƣơng III: Một số biện pháp hạn chế rủi ro trong thanh toán quốc tế tại Công ty Cổ phần Dịch vụ Kỹ thuật - TSC Trong quá trình tìm hiểu và nghiên cứu đề tài, do còn hạn chế về mặt lý luận, phƣơng pháp nghiên cứu cũng nhƣ kinh nghiệm thực tế nên Khóa luận không tránh khỏi những thiếu sót. Em rất mong nhận đƣợc sự góp ý, bổ sung của các thầy cô, nhân viên và ban Lãnh đạo của Công ty để bài Khóa luận đƣợc hoàn thiện hơn. Cuối cùng em xin chân thành cảm ơn TS. Nguyễn Đình Thọ, khoa Tài chính Ngân hàng đã tận tình hƣớng dẫn giúp em hoàn thành Khóa luận này. Hà Nội, tháng 5 năm 2009 Sinh viên Nguyễn Khánh Linh 3 CHƢƠNG I. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ VIỆC THỰC HIỆN NGHIỆP VỤ THANH TOÁN QUỐC TẾ TẠI CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU I. NGHIỆP VỤ THANH TOÁN QUỐC TẾ TẠI CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU 1.1. Giới thiệu các công cụ và phƣơng thức thanh toán quốc tế phổ biến 1.1.1. Các công cụ thanh toán quốc tế Công cụ thanh toán là công cụ mà ngƣời ta thực hiện việc trả tiền cho nhau trong quan hệ buôn bán. Tiền mặt là công cụ thanh toán nhƣng trong thanh toán quốc tế nó giữ vai trò thứ yếu. Phƣơng tiện thanh toán chủ yếu dùng trong thanh toán quốc tế là hối phiếu (Bill of exchange, Drafts), séc (cheque), thẻ tín dụng... Mỗi công cụ thanh toán đều có công dụng riêng của nó, thích hợp cho từng đối tƣợng và loại hình giao dịch thanh toán của các chủ thể kinh tế. 1.1.1.1. Hối phiếu Hối phiếu là một tờ mệnh lệnh trả tiền vô điều kiện do một ngƣời ký phát cho một ngƣời khác, yêu cầu ngƣời này khi nhìn thấy phiếu hoặc đến một ngày cụ thể nhất định hoặc đến một ngày có thể xác định trong tƣơng lai phải trả một số tiền nhất định cho một ngƣời nào đó hoặc theo lệnh của ngƣời này trả cho một ngƣời khác hoặc trả cho ngƣời cầm phiếu. Ngƣời ký phát hối phiếu là ngƣời xuất khẩu, ngƣời cung ứng các dịch vụ có liên quan đến xuất nhập khẩu hàng hoá. Ngƣời trả tiền hối phiếu là ngƣời nhập khẩu, ngƣời sử dụng các cung ứng dịch vụ có liên quan đến xuất nhập khẩu hàng hoá. Khi dùng hối phiếu 4 làm phƣơng thức đòi tiền của phƣơng thức tín dụng chứng từ, ngƣời trả tiền hối phiếu lại là ngân hàng mở thƣ tín dụng hay ngân hàng xác nhận. Ngân hàng chỉ có trách nhiệm trả tiền hối phiếu khi hối phiếu đƣợc xuất trình cùng với bộ chứng từ thanh toán phù hợp với L/C trong thời hạn hiệu lực của L/C. Nội dung của hối phiếu bao gồm: tiêu đề hối phiếu, địa điểm ký phát hối phiếu, thời gian ký phát, lệnh trả tiền vô điều kiện, số tiền thanh toán, thời hạn trả tiền hối phiếu, địa điểm trả tiền hối phiếu, ngƣời hƣởng lợi, ngƣời trả tiền hối phiếu, ngƣời ký phát hối phiếu... Hối phiếu có nhiều loại, căn cứ vào các tiêu thức mà có thể chia ra: hối phiếu trả tiền ngay, hối phiếu trả tiền sau, hối phiếu có kì hạn, hối phiếu trơn, hối phiếu kèm chứng từ, hối phiếu đích danh, hối phiếu theo lệnh, hối phiếu thƣơng mại, hối phiếu ngân hàng... 1.1.1.2 Séc Nếu nhƣ hối phiếu hình thành trên cơ sở của lƣu thông hàng hoá thì séc hình thành trên cơ sở lƣu thông tín dụng ngân hàng. Séc là một tờ mệnh lệnh trả tiền vô điều kiện do một khách hàng của ngân hàng ra lệnh cho ngân hàng trích một số tiền nhất định từ tài khoản của mình mở ở ngân hàng để trả cho ngƣời cầm séc hoặc cho ngƣời đƣợc chỉ định trên séc. Nội dung của séc bao gồm: tiêu đề, mệnh lệnh trả tiền vô điều kiện, số tiền, ngày tháng và địa điểm lập séc, tên và địa chỉ của ngƣời trả tiền, ngƣời hƣởng lợi, tài khoản trích tiền, chữ ký của ngƣời phát séc. Séc cũng đƣợc chia ra làm nhiều loại: séc vô danh, séc đích danh, séc theo lệnh, séc gạch chéo, séc chuyển khoản, séc xác nhận, séc du lịch. Ngoài hối phiếu và séc là những công cụ thanh toán thông dụng, còn có các công cụ khác nhƣ: kỳ phiếu, thẻ tín dụng... 5 1.1.2. Các phƣơng thức thanh toán quốc tế 1.1.2.1. Khái niệm Phƣơng thức thanh toán quốc tế là cách ngƣời bán áp dụng để thu tiền về và ngƣời mua áp dụng để trả tiền trong hoạt động ngoại thƣơng. Trong buôn bán, ngƣời ta có thể lựa chọn nhiều phƣơng thức thanh toán khác nhau để thu tiền về hoặc trả tiền nhƣng xét cho cùng việc lựa chọn phƣơng thức nào cũng phải xuất phát từ yêu cầu của ngƣời bán là thu tiền nhanh, đầy đủ, đúng và từ yêu cầu của ngƣời mua là nhập hàng đúng số lƣợng, chất lƣợng và đúng hạn. 1.1.2.2. Phân loại Các phƣơng thức thanh toán đƣợc chia làm hai nhóm chính là các phƣơng thức thanh toán không phụ thuộc chứng từ và các phƣơng thức thanh toán phụ thuộc chứng từ. a) Các phương thức thanh toán không phụ thuộc vào chứng từ Các phƣơng thức thanh toán không phụ thuộc vào chứng từ có các đặc điểm sau: Một là, căn cứ đòi và trả tiền không phụ thuộc vào chứng từ; Hai là, các phƣơng thức thanh toán trong nhóm này dựa vào thực tế giao nhận hàng hóa; Ba là, ngân hàng ít có vai trò quan trọng hơn vì ngƣời mua và ngƣời bán có mối quan hệ lâu dài và mật thiết với nhau; Đặc điểm cuối cùng trong nhóm các phƣơng thức này là trình tự nghiệp vụ đơn giản, chi phí rẻ, ít tốn kém cho các bên. Trong nhóm các phƣơng thức thanh toán này gồm có: - Phƣơng thức chuyển tiền (Remittance) - Phƣơng thức ghi sổ (Open account) 6 - Phƣơng thức nhờ thu hối phiếu trơn (Clean collection) - Thƣ bảo lãnh thanh toán (Letter of guarantee) b) Các phương thức thanh toán phụ thuộc vào chứng từ Hiện nay, các phƣơng thức thanh toán phụ thuộc vào chứng từ ngày càng trở nên phổ biến và đƣợc ƣa chuộng hơn trên thế giới bởi những điểm đặc trƣng trong nhóm phƣơng thức này: Đầu tiên phải kể đến là căn cứ đòi tiền và trả tiền phụ thuộc vào chứng từ. Thứ hai, ngân hàng có vai trò quan trọng trong nhóm phƣơng thức thanh toán này. Đặc biệt là trong nhóm phƣơng thức này thì quy trình nghiệp vụ khá phức tạp, chi phí tốn kém và phạm vi áp dụng rộng rãi. Nhóm phƣơng thức thanh toán này gồm có: - Tín dụng chứng từ (Documentary credit) - Nhờ thu kèm chứng từ (Documentary collection) - Thƣ ủy thác mua (Authority to purchase) Trong thực tế thanh toán quốc tế ở Việt Nam hiện nay, các doanh nghiệp thƣờng chỉ sử dụng ba phƣơng thức thanh toán: phổ biến nhất là tín dụng chứng từ, sau là đến chuyển tiền và một số lƣợng nhỏ các giao dịch sử dụng phƣơng thức nhờ thu. Đây là ba phƣơng thức thanh toán có nhiều ƣu điểm và phù hợp với thông lệ quốc tế cũng nhƣ hoạt động thanh toán quốc tế ở Việt Nam. 7 1.2. Phƣơng thức thanh toán tín dụng chứng từ - một phƣơng thức thanh toán quốc tế đƣợc sử dụng phổ biến ở Việt Nam Kể từ khi Việt Nam gia nhập Tổ chức Thƣơng mại Thế giới -WTO, hoạt động xuất nhập khẩu không ngừng phát triển và đạt đƣợc những bƣớc tiến đáng kể. Điều đó thể hiện mức độ hội nhập của nền kinh tế Việt Nam ngày càng lớn vào nền kinh tế thế giới đồng thời khẳng định xu hƣớng hội nhập không thể đảo ngƣợc của Việt Nam mà trƣớc hết và trực tiếp là lĩnh vực xuất nhập khẩu. Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hoá trong năm 2008 đạt 143,4 tỷ USD, tăng 28,9% so với năm 2007; trong đó xuất khẩu đạt 62,69 tỷ USD, tăng 29,1% so với năm trƣớc, vƣợt 7% kế hoạch năm và nhập khẩu là 80,71 tỷ USD, tăng 28,8%. Đến hết tháng 12 năm 2008, nhập siêu của Việt Nam là 18,03 tỷ USD đạt con số kỷ lục từ trƣớc đến nay, tăng 27,7% so với con số 14,12 tỷ USD của năm 2007. Việt Nam đã có quan hệ thƣơng mại với khoảng 160 quốc gia và vùng lãnh thổ. Hoạt động thanh toán quốc tế và hoạt động xuất nhập khẩu lại có mối quan hệ hết sức chặt chẽ cùng tồn tại phát triển. Có thể nói hoạt động xuất nhập khẩu là cơ sở và nền tảng cho hoạt động thanh toán quốc tế tại Việt Nam. Chính vì vậy, khi hoạt động xuất nhập khẩu có những dấu hiệu phát triển đáng mừng cũng có nghĩa là hoạt động thanh toán quốc tế tại Việt Nam sẽ còn tiếp tục phát triển nhanh và mạnh trong thời gian tới để đảm bảo hoạt động xuất nhập khẩu ngày càng hiệu quả hơn. Hơn nữa, phƣơng thức tín dụng chứng từ ở Việt Nam vốn đã đƣợc ƣa chuộng, chủ yếu là do những lợi ích của phƣơng thức này đem lại đó là đảm bảo quyền lợi cho cả ngƣời bán và ngƣời mua trong hoạt động xuất nhập khẩu. Trong phƣơng thức thanh toán tín dụng chứng từ, ngƣời bán đƣợc đảm bảo nhận đƣợc tiền và ngƣời mua đƣợc đảm bảo nhận đƣợc hàng thông qua ngân hàng. Do đó, phƣơng thức tín dụng chứng từ giờ lại càng có điều kiện để phát triển mạnh hơn nữa và sẽ ngày càng phát triển hơn trong những năm tới. 8 II. ĐÁNH GIÁ RỦI RO TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ TẠI CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU Nhƣ ta đã biết, phƣơng thức thanh toán quốc tế là toàn bộ quá trình, cách thức nhận trả tiền hàng trong giao dịch, mua bán ngoại thƣơng giữa ngƣời nhập khẩu và ngƣời xuất khẩu. Mỗi phƣơng thức thanh toán đều có những ƣu điểm và nhƣợc điểm, thể hiện thành mâu thuẫn quyền lợi giữa ngƣời nhập khẩu và ngƣời xuất khẩu. Vì vậy, việc chọn phƣơng thức thanh toán thích hợp phải đƣợc hai bên bàn bạc thống nhất, ghi vào hợp đồng mua bán ngoại thƣơng. Mỗi phƣơng thức là một phƣơng pháp bảo đảm thanh toán; việc chuyển giao “tiền thật sự” hay “chi trả” giữa ngƣời mua và ngƣời bán đƣợc thực hiện bởi các phƣơng thức đó. Hiện nay, trong thƣơng mại quốc tế, các quốc gia thƣờng sử dụng một số phƣơng thức thanh toán quốc tế đối với hàng hoá xuất nhập khẩu đƣợc nêu dƣới đây. 2.1. Phƣơng thức chuyển tiền (Remittance) 2.1.1. Định nghĩa Phƣơng thức chuyển tiền là phƣơng thức mà trong đó khách hàng (ngƣời trả tiền) yêu cầu ngân hàng chuyển một số tiền nhất định từ tài khoản của mình cho một ngƣời khác (ngƣời hƣởng lợi) ở một địa điểm nhất định và trong một thời gian nhất định bằng phƣơng tiện do khách hàng yêu cầu. Trong quá trình thực hiện nghiệp vụ này có các bên tham gia: Ngƣời trả tiền (ngƣời mua, ngƣời mắc nợ) hoặc ngƣời chuyển tiền (ngƣời đầu tƣ, kiều bào chuyển tiền về nƣớc, ngƣời chuyển kinh phí ra nƣớc ngoài) là ngƣời yêu cầu ngân hàng chuyển tiền ra nƣớc ngoài (trong ngoại thƣơng thƣờng là ngƣời nhập khẩu). 9 Ngƣời hƣởng lợi (ngƣời bán, chủ nợ, ngƣời tiếp nhận vốn đầu tƣ) hoặc là ngƣời nào đó do ngƣời chuyển tiền chỉ định trong đơn xin chuyển tiền (trong ngoại thƣơng thƣờng là ngƣời xuất khẩu). Ngân hàng chuyển tiền là ngân hàng ở nƣớc ngƣời chuyển tiền Ngân hàng đại lý của ngân hàng chuyển tiền là ngân hàng ở nƣớc ngƣời hƣởng lợi. Đây là phƣơng thức thanh toán đơn giản nhất và xuất hiện sớm nhất trong lịch sử các phƣơng thức thanh toán. Ngân hàng khi thực hiện việc chuyển tiền và trả tiền chỉ đóng vai trò trung gian thanh toán theo sự ủy nhiệm của khách hàng mà không bị ràng buộc gì đối với cả hai bên. Nếu căn cứ vào phƣơng tiện chuyển tiền thì có hai hình thức chuyển tiền: Chuyển tiền bằng thƣ (Mail Transfer - M/T): Hiện nay ngƣời ta gần nhƣ không sử dụng hình thức này trong thanh toán quốc tế. Chuyển tiền bằng điện (Telegaphic Transfer - T/T): Điện chuyển tiền có thể đƣợc thực hiện thông qua truyền tin Telex hoặc qua hệ thống SWIFT, tuy chi phí cao hơn chuyển tiền bằng thƣ nhƣng có ƣu điểm là tốc độ nhanh và an toàn cao. 2.1.2. Quy trình thanh toán Cách 1: Chuyển tiền sau khi giao hàng Ngân hàng xuất khẩu Ngân hàng nhập khẩu (3) (4) Ngƣời xuất khẩu (2) (1a) Ngƣời nhập khẩu (1b) 10 (1a/1b) Ngƣời xuất khẩu căn cứ vào hợp đồng giao hàng và giao chứng từ cho ngƣời nhập khẩu. (2) Ngƣời nhập khẩu sau khi có chứng từ để đi nhận hàng sẽ viết giấy yêu cầu chuyển tiền đến ngân hàng của mình. Nội dung của giấy chuyển tiền bao gồm: tên, địa chỉ của ngƣời hƣởng lợi; số tài khoản của ngƣời hƣởng lợi; tên ngân hàng chuyển tiền; tên ngân hàng đại lý thực hiện nhiệm vụ thanh toán; số tiền cẩn chuyển; phí chuyển tiền do ai chịu; trong đơn chuyển tiền phải ghi rõ lý do chuyển tiền. (3) Sau khi ngân hàng nhập khẩu nhận đƣợc giấy yêu cầu chuyển tiền thì ngân hàng sẽ lập lệnh chuyển tiền đối ngoại qua ngân hàng đại lý ở nƣớc ngoài. Lệnh này có thể bằng điện hoặc thƣ tùy theo yêu cầu của khách hàng. (4) Ngân hàng xuất khẩu sau khi nhận báo có trên tài khoản sẽ báo có trên tài khoản của ngƣời xuất khẩu. Cách 2: Chuyển tiền trước khi giao hàng (4) Ngân hàng xuất khẩu Ngân hàng nhập khẩu (2) (1) (4) (2) Ngƣời xuất khẩu (1) (1) (2) Ngƣời nhập khẩu (3) 11 (4) (1) Ngƣời nhập khẩu chuyển một phần trị giá tiền hàng ứng trƣớc cho ngƣời xuất khẩu. Tiền ứng trƣớc cũng có thể chuyển bằng MT/TT. (2) Ngƣời xuất khẩu thông qua ngân hàng của mình phát hành một thƣ bảo lãnh hoặc một L/C dự phòng cho ngƣời nhập khẩu hƣởng nhằm đảm bảo cho việc giao hàng nếu không sẽ phải hoàn trả lại tiền cho ngƣời nhập khẩu số tiền đã ứng trƣớc cộng một khoản tiền phạt do vi phạm hợp đồng. (3) Ngƣời xuất khẩu sẽ tiến hành giao hàng và giao chứng từ cho ngƣời nhập khẩu. (4) Ngƣời nhập khẩu thanh toán nốt số tiền của hợp đồng bằng phƣơng thức chuyển tiền. 2.1.3. Các yêu cầu về chuyển tiền Muốn chuyển tiền phải có: Hợp đồng mua bán ngoại thƣơng, bộ chứng từ gửi hàng của ngƣời xuất khẩu gửi đến, Giấy phép kinh doanh xuất nhập khẩu (nếu cần), Ủy nhiệm chi ngoại tệ và phí chuyển tiền. Khi viết đơn chuyển tiền gửi đến một ngân hàng thƣơng mại đƣợc phép thanh toán quốc tế, ngƣời chuyển tiền cần ghi đủ: tên, địa chỉ của ngƣời hƣởng lợi, số tài khoản nếu ngƣời hƣởng lợi yêu cầu; số ngoại tệ xin chuyển cần ghi rõ bằng số và bằng chữ, loại ngoại tệ; lý do chuyển tiền; và những yêu cầu khác; ký tên, đóng dấu. 2.1.4. Trƣờng hợp áp dụng Phƣơng thức chuyển tiền đƣợc áp dụng trong cả thanh toán mậu dịch và thanh toán phi mậu dịch. Chuyển tiền để thanh toán mậu dịch bao gồm chuyển tiền thanh toán hàng hóa xuất nhập khẩu, chuyển tiền trong tín dụng, chuyển tiền trong hoạt động kinh doanh tiền tệ, điều chuyển vốn giữa các tổ chức tài chính… 12 Chuyển tiền trong ngoại thƣơng có thể đƣợc thực hiện trƣớc lúc giao hàng (ngƣời mua ứng trƣớc cho ngƣời bán), ngay lúc giao hàng hoặc sau lúc giao hàng. Chuyển tiền để thanh toán phi mậu dịch bao gồm chuyển tiền trong hoạt động đầu tƣ, chuyển trả các khoản chi phí, chuyển tiền kiều hối và các trƣờng hợp khác theo yêu cầu của khách hàng. Sử dụng phƣơng thức thanh toán này có ƣu điểm là thủ tục thanh toán đơn giản, thời gian thực hiện nhanh và chi phí thƣờng không lớn. Tuy nhiên nhƣ đã nói ở trên, chuyển tiền là phƣơng thức thuộc nhóm thanh toán không kèm chứng từ nên mức độ rủi ro cho ngƣời hƣởng lợi cao do việc thanh toán có đƣợc thực hiện hay không hoàn toàn phụ thuộc vào ý chí của ngƣời chuyển tiền. Vì vậy, phƣơng thức này phù hợp nhất khi hai bên có đã có quan hệ hợp tác lâu dài, có sự tín nhiệm lẫn nhau và ngân hàng tham gia thanh toán là ngân hàng có uy tín cao, khả năng thanh toán tốt. Phƣơng thức chuyển tiền hiện nay đƣợc áp dụng khá rộng rãi ở các nƣớc phát triển. Ở nƣớc ta, chuyển tiền lại ít đƣợc sử dụng trong thanh toán ngoại thƣơng, chỉ khoảng 10% giá trị thanh toán hàng hóa xuất nhập khẩu; khi thanh toán những hợp đồng có giá trị nhỏ hoặc kết hợp với các phƣơng thức thanh toán khác trong những hợp đồng có điều kiện thanh toán hỗn hợp bằng nhiều phƣơng thức khác nhau; khi trả tiền ứng trƣớc, tiền thừa, tiền bồi thƣờng và những chi phí mậu dịch liên quan đến xuất nhập khẩu. Tuy nhiên, phƣơng thức này lại đƣợc áp dụng rất phổ biến trong các trƣờng hợp thanh toán phi mậu dịch nhƣ chuyển tiền kiều hối, chuyển tiền đầu tƣ, viện trợ, thanh toán các khoản phí… Ngoài những trƣờng hợp trên với vai trò là một phƣơng thức thanh toán độc lập, chuyển tiền còn là bƣớc cuối cùng của tất cả phƣơng thức thanh toán quốc tế khác và là khâu không thể thiếu trong hoạt động kinh doanh đối ngoại 13