Tài liệu Rủi ro trên thị trường chứng khoán việt nam

§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT Môc lôc Trang Lêi nãi ®Çu ………………………………………………………………... 4 Ch¬ng I: Lý luËn chung vÒ thÞ trêng chøng kho¸n, th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc………………………. 8 1. ThÞ trêng chøng kho¸n………………………………………………… 8 1.1. Kh¸i niÖm…………………………………………………………….. 8 1.2. Chøc n¨ng, c¬ cÊu vµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n ……………………………………………………………………… 9 1.2.1. Chøc n¨ng…………………………………………………………… 9 1.2.2. C¬ cÊu cña thÞ trêng chøng kho¸n ………………………………… 10 1.2.3. C¸c nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n……………... 12 1.3. C¸c thµnh phÇn tham gia thÞ trêng chøng kho¸n ……………………. 13 1.3.1. Tæ chøc ph¸t hµnh ………………………………………………….. 13 1.3.2. Nhµ ®Çu t…………………………………………………………... 13 1.3.3. C¸c tæ chøc kinh doanh trªn thÞ trêng chøng kho¸n ………………. 14 2. Th«ng tin kh«ng c©n xøng………………………………………………. 15 2.1. Kh¸i niÖm vÒ th«ng tin kh«ng c©n xøng……………………………… 15 2.2. C©n b»ng thÞ trêng trong ®iÒu kiÖn kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin…… 19 2.2.1. C©n b»ng thÞ trêng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin ®Çy ®ñ……………… 21 2.2.1.1. C©n b»ng chung…………………………………………………… 21 2.2.1.2. C©n b»ng riªng……………………………………………………. 23 2.2.2. C©n b»ng thÞ trêng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin kh«ng c©n xøng…….. 24 2.2.2.1. C©n b»ng chung…………………………………………………… 25 2.2.2.2. C©n b»ng riªng……………………………………………………. 26 3. Lùa chän ®èi nghÞch…………………………………………………….. 29 3.1. Kh¸i niÖm……………………………………………………………... 29 3.2. Sù h×nh thµnh lùa chän ®èi nghÞch……………………………………. 29 4. Rñi ro ®¹o ®øc…………………………………………………………... 32 4.1. Kh¸i niÖm……………………………………………………………... 32 4.2. Nguyªn nh©n xuÊt hiÖn rñi ro ®¹o ®øc………………………………... 33 5. T¸c ®éng cña th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc ®èi víi nÒn kinh tÕ ……………………………………………….. 36 5.1. T¸c ®éng cña th«ng tin kh«ng c©n xøng vµ lùa chän ®èi nghÞch……... 36 5.2. T¸c ®éng cña rñi ro ®¹o ®øc…………………………………………... 37 Ch¬ng II: VÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ 40 rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam ……………… 1. T×nh h×nh ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam tõ khi thµnh lËp ®Õn nay………………………………………………………………… 40 1.1. Tæng quan t×nh h×nh ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam 40 1.2. T×nh h×nh ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n trong hai n¨m gÇn ®©y…………………………………………………………………………. 41 1 §ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT 1.2.1. ThÞ trêng chøng kho¸n trong n¨m 2002…………………………… 1.2.2. ThÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam 10 th¸ng ®Çu n¨m 2003………... 1.2.2.1. Bèi c¶nh thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam ®Çu n¨m 2003………. 1.2.2.2. T×nh h×nh ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n 10 th¸ng ®Çu n¨m 2003………………………………………………………………….. 2. Nh÷ng dÊu hiÖu vÒ th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng chøng kho¸n trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam ………………………………………………………….………. 2.1. Nh÷ng h¹n chÕ trong viÖc c«ng bè th«ng tin vµ qu¶n lý c«ng bè th«ng tin lµ nguyªn nh©n xuÊt hiÖn th«ng tin kh«ng c©n xøng…………………... 2.2. Chªnh lÖch gi÷a gi¸ ph¸t hµnh lÇn ®Çu (hoÆc gi¸ ph¸t hµnh thªm) víi gi¸ giao dÞch thÞ trêng cña chøng kho¸n. ………………………………... 2.3. Gi¸ c¶ cæ phiÕu vµ chØ sè VN-Index kh«ng ph¶n ¸nh ®óng t×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c c«ng ty niªm yÕt vµ thùc tÕ giao dÞch trªn thÞ trêng ……………………………………………………………………... 2.4. Nh÷ng dÊu hiÖu giao dÞch néi gi¸n – mét biÓu hiÖn cña rñi ro ®¹o ®øc 3. Nh÷ng t¸c ®éng cña vÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc ®Õn ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam ………………………………………………………………………. Ch¬ng III: §Ò xuÊt ph¬ng híng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam …………………………………………………………. 1. KhuyÕn khÝch thµnh lËp c¸c c«ng ty s¶n xuÊt vµ b¸n th«ng tin………… 2. T¨ng cêng sù ®iÒu hµnh cña ChÝnh phñ ®Ó lµm t¨ng th«ng tin trªn thÞ trêng chøng kho¸n ………………………………………………………. 3. KhuyÕn khÝch thµnh lËp c¸c trung gian tµi chÝnh, ®Æc biÖt lµ c¸c quü ®Çu t chøng kho¸n……………………………………………………….. KÕt luËn…………………………………………………………………… Phô lôc 1: BiÓu ®å chØ sè cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty niªm yÕt trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam tõ thêi ®iÓm niªm yÕt ®Õn ngµy1/12/2003……….. Phô lôc II: C¸c hÖ sè tµi chÝnh cña c¸c c«ng ty niªm yÕt trªn Trung t©m Giao dÞch Chøng kho¸n Thµnh phè Hå ChÝ Minh 9 th¸ng ®Çu n¨m 2002… Phô lôc III: XÕp h¹ng tµi chÝnh c¸c c«ng ty niªm yÕt t¹i Trung t©m Giao dÞch Chøng kho¸n Thµnh phè Hå ChÝ Minh………………………………. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o………………………………………………. 41 44 44 44 47 47 51 53 55 59 61 61 62 63 65 67 75 79 80 2 §ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT Lêi nãi ®Çu Trong c¸c giao dÞch tµi chÝnh nãi chung vµ chøng kho¸n nãi riªng, th«ng tin gi÷ vai trß thiÕt yÕu. Nh©n tè quan träng quyÕt ®Þnh quy m«, h×nh thøc vµ hiÖu qu¶ cña mçi giao dÞch chÝnh lµ møc ®é c©n xøng vÒ th«ng tin gi÷a c¸c bªn liªn quan. XÐt trªn tÇm vÜ m«, nÕu c¸c bªn tham gia cña bÊt kú giao dÞch tµi chÝnh nµo trong nÒn kinh tÕ ®Òu cã ®Çy ®ñ th«ng tin qu¸ khø, hiÖn t¹i vµ t¬ng lai liªn quan ®Õn giao dÞch th× ®ång vèn trong nÒn kinh tÕ lu«n ®Õn ®îc c¸c dù ¸n ®Çu t hiÖu qu¶ nhÊt. ThÞ trêng tµi chÝnh khi ®ã thùc hiÖn tèt nhÊt chøc n¨ng huy ®éng vµ ph©n bæ vèn cho nÒn kinh tÕ. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Qu¸ tr×nh C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam ®Æt ra mét yªu cÇu cÊp thiÕt lµ ph¶i ph¸t triÓn thÞ trêng vèn hiÖu qu¶ nh»m cung cÊp vèn trung vµ dµi h¹n cho nÒn kinh tÕ. §Ó cã mét thÞ trêng vèn nh thÕ, ®ßi hái tríc m¾t lµ ph¶i x©y dùng ®îc mét thÞ trêng chøng kho¸n v÷ng m¹nh. ThÞ trêng chøng kho¸n sÏ lµm t¨ng tÝnh thanh kho¶n cña c¸c c«ng cô huy ®éng vèn, tõ ®ã thóc ®Èy thÞ trêng s¬ cÊp ph¸t triÓn. MÆt kh¸c, thÞ trêng chøng kho¸n kh¾c phôc ®îc ®¸ng kÓ h¹n chÕ vÒ kh«ng gian, thêi gian vµ quy m« trong viÖc huy ®éng vèn. NhËn thøc tÇm quan träng ®ã, sau nhiÒu cè g¾ng thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam ®· chÝnh thøc ®i vµo ho¹t ®éng ngµy 20/7/2000, ®¸nh dÊu bíc chuyÓn m×nh cña thÞ trêng tµi chÝnh ViÖt Nam. Tuy nhiªn sau h¬n ba n¨m ho¹t ®éng, nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®îc cña thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam cha ®¸p øng sù mong mái vµ kú väng cña c¶ nÒn kinh tÕ nãi chung vµ giíi ®Çu t nãi riªng. Khi bµn vÒ thùc tr¹ng nµy, hÇu hÕt c¸c cuéc héi th¶o, bµi b¸o ®Òu ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò th«ng tin. Cô thÓ, ®ã lµ nh÷ng h¹n chÕ trong viÖc c«ng bè th«ng tin thÓ hiÖn ë tÝnh kh«ng kÞp thêi, thiÕu chinh x¸c, kh«ng ®Çy ®ñ vµ cha thèng nhÊt vÒ c¸ch thøc c«ng bè th«ng tin. ChÊt lîng th«ng tin cßn thÊp lµ mét yÕu tè k×m h·m cÇu chøng kho¸n. §ã còng lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc, mét hËu qu¶ tÊt yÕu cña sù kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin. §Ó thÞ trêng chøng kho¸n ®i vµo ho¹t ®éng v÷ng m¹nh, mét ®iÒu kh«ng thÓ thiÕu lµ ph¶i h¹n chÕ tèi ®a sù bÊt c©n xøng vÒ th«ng tin cña c¸c cuéc giao dÞch. §©y lµ vÊn ®Ò ®ang thu hót nhiÒu sù chó ý vµ cÇn ph¶i ®îc gi¶i quyÕt mét c¸ch tèi u. Môc ®Ých nghiªn cøu 3 §ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT Sau khi t×m hiÓu vµ nghiªn cøu häc thuyÕt th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn mét sè ph©n ®o¹n thÞ trêng tµi chÝnh cña c¸c nhµ kinh tÕ häc trªn thÕ giíi, t«i nhËn thøc r»ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng lµ mét yªu cÇu thiÕt thùc vµ xuyªn suèt trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam. V× vËy, t«i ®· m¹nh d¹n t×m hiÓu, ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ møc ®é kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin, kh¶o s¸t thùc tÕ vÊn ®Ò rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam tõ khi ho¹t ®éng ®Õn nay. Do nh÷ng h¹n chÕ c¶ vÒ chñ quan vµ kh¸ch quan nªn luËn v¨n chØ híng vµo môc tiªu chñ yÕu lµ ph¸t hiÖn vµ ph©n tÝch s¬ bé nh÷ng biÓu hiÖn cña ba néi dung trªn. Dùa trªn c¬ së ®ã, mét sè gi¶i ph¸p ®îc ®Ò xuÊt nh»m hoµn thiÖn vÊn ®Ò th«ng tin trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam. T«i còng hy väng nh÷ng ph¸t hiÖn nµy xÏ gióp Ých cho c¸c nghiªn cøu s©u h¬n vÒ vÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu LuËn v¨n ®Ò cËp ®Õn c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n nhÊt vÒ chøng kho¸n vµ thÞ trêng chøng kho¸n, ®ång thêi tr×nh bµy chi tiÕt häc thuyÕt th«ng tin kh«ng c©n xøng vµ c¸c kh¸i niÖm liªn quan. Nh÷ng vÊn ®Ò lý thuyÕt trªn sÏ ®îc vËn dông vµo t×nh h×nh cô thÓ trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam tõ khi chÝnh thøc ho¹t ®éng cho ®Õn nay (tõ 28/7/2000 ®Õn 31/10/2003). T×nh h×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi níc Th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc lµ nh÷ng hiÖn tîng kinh tÕ ®îc c¸c nhµ kinh tÕ häc trªn thÕ giíi nghiªn cøu tõ nh÷ng n¨m 1960. Tuy nhiªn, ph¶i ®Õn nh÷ng n¨m 2000 vÊn ®Ò nµy míi thùc sù ®îc quan t©m vµ nghiªn cøu s©u s¾c. C¸c nghiªn cøu gÇn ®©y tËp trung vµo viÖc x©y dùng c¸c m« h×nh to¸n vµ kh¶o s¸t thùc tr¹ng th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn mét sè ph©n ®o¹n cña thÞ trêng tµi chÝnh, phæ biÕn nhÊt lµ thÞ trêng b¶o hiÓm. C¸c nghiªn cøu ®Òu ®· ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh, ®ãng gãp vµo viÖc x©y dùng mét m« h×nh tæng thÓ cña häc thuyÕt th«ng tin kh«ng c©n xøng. ThÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam tõ khi thµnh lËp ®Õn nay ®· thu hót sù quan t©m cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu. §· cã nhiÒu bµi b¸o, luËn v¨n, luËn ¸n vµ c¶ nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cÊp bé, cÊp nhµ níc tham gia ®ãng gãp, hoµn thiÖn ho¹t ®éng cña thÞ trêng. Tuy nhiªn do trong giai ®o¹n míi h×nh thµnh cßn 4 §ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT qu¸ nhiÒu viÖc ph¶i lµm nªn cha cã nhiÒu nghiªn cøu ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng chøng kho¸n. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu Ph¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng ®ãng vai trß chñ ®¹o trong luËn v¨n v× nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®Òu dùa trªn c¬ së thùc tÕ kh¸ch quan. Bªn c¹nh ®ã t«i ®· sö dông ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt (th«ng qua viÖc tæng hîp vµ ph©n tÝch c¸c nguån tµi liÖu); ph¬ng ph¸p quy n¹p vµ diÔn dÞch. Víi hy väng m« h×nh ho¸ c¸c quan hÖ kinh tÕ, t«i ®· cè g¾ng vËn dông ph¬ng ph¸p ph©n tÝch cung-cÇu th«ng qua c¸c m« h×nh c©n b»ng thÞ trêng ë thÞ trêng cã th«ng tin kh«ng hoµn h¶o cña mét sè nhµ kinh tÕ häc trªn thÕ giíi. Lîi Ých cña luËn v¨n T«i hy väng luËn v¨n sÏ lµ mét tµi liÖu tham kh¶o cho c¸c nhµ ®Çu t vµ nh÷ng ngêi quan t©m ®Õn thÞ trêng chøng kho¸n, th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc. §©y còng cã thÓ lµ tµi liÖu gióp Ých cho c¸c nghiªn cøu s©u h¬n vÒ c¸c vÊn ®Ò trªn. §èi víi c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ níc, t«i tin tëng r»ng nghiªn cøu nµy sÏ gãp phÇn hoµn thiÖn vÊn ®Ò th«ng tin vµ c«ng bè th«ng tin trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam, tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn tríc m¾t vµ l©u dµi cho viÖc ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn cña thÞ trêng. KÕt cÊu cña luËn v¨n Víi c¸c néi dung ®· ®Ò cËp trªn ®©y, luËn v¨n ®îc kÕt cÊu nh sau: Ch¬ng I: Lý luËn chung vÒ thÞ trêng chøng kho¸n, th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc. Ch¬ng II: VÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam. Ch¬ng III: Mét sè nhËn xÐt vµ ®Ò xuÊt ph¬ng híng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam nh»m thóc ®Èy thÞ trêng ph¸t triÓn. NhËn ®îc sù híng dÉn vµ gióp ®ì nhiÖt t×nh tõ Th¹c sü Ph¹m Song H¹nh cïng víi nhiÒu cè g¾ng trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, t«i ®· hoµn thµnh luËn v¨n nµy. Tuy nhiªn do h¹n chÕ vÒ n¨ng lùc, thêi gian vµ nguån tµi liÖu trong khi vÊn ®Ò nghiªn cøu cßn kh¸ míi mÎ vµ tinh tÕ nªn nh÷ng thiÕu sãt vµ nhÇm lÉn lµ 5 §ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT kh«ng thÓ tr¸nh khái. T«i rÊt c¶m ¬n vµ mong nhËn ®îc sù phª b×nh, gãp ý vµ ph¸t triÓn thªm tõ c¸c ThÇy C« gi¸o, nh÷ng nhµ nghiªn cøu, b¹n bÌ nh»m hoµn thiÖn vÊn ®Ò nghiªn cøu. 6 §ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT Ch¬ng I Lý luËn chung vÒ thÞ trêng chøng kho¸n, th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc 1. ThÞ trêng chøng kho¸n 1.1. Kh¸i niÖm Kh¸i niÖm thÞ trêng chøng kho¸n h×nh thµnh vµ hoµn thiÖn theo sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i, thÞ trêng chøng kho¸n lµ mét yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi viÖc duy tr× vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Cho ®Õn nay, c¸c quèc gia cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn ®Òu cã thÞ trêng chøng kho¸n nhng ®Þnh nghÜa vÒ thÞ trêng chøng kho¸n th× cã nhiÒu c¸ch kh¸c nhau: ThÞ trêng chøng kho¸n lµ mét thÞ trêng cã tæ chøc n¬i c¸c chøng kho¸n ®îc mua b¸n theo nh÷ng nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh (theo Longman Dictionary of Business English, 1985 – nguyªn v¨n: ”Securities market is an organized market where securities are bought and sold under fixed rules”) Theo gi¸o tr×nh “ThÞ trêng chøng kho¸n” cña trêng ®¹i häc Ngo¹i Th¬ng, 1998, thÞ trêng chøng kho¸n ®îc ®Þnh nghÜa lµ “mét thÞ trêng mµ ë n¬i ®ã ngêi ta mua b¸n, chuyÓn nhîng, trao ®æi chøng kho¸n nh»m môc ®Ých kiÕm lêi”. NghÞ ®Þnh 48/CP ngµy 11/7/1998 quy ®Þnh: “ThÞ trêng giao dÞch tËp trung lµ ®Þa ®iÓm hoÆc hÖ thèng th«ng tin, t¹i ®ã c¸c chøng kho¸n ®îc mua, b¸n hoÆc lµ n¬i tham kh¶o ®Ó thùc hiÖn c¸c giao dÞch chøng kho¸n”. Kh¸i niÖm thÞ trêng chøng kho¸n lµ mét kh¸i niÖm cã tÝnh lÞch sö nªn trong thùc tÕ, thuËt ng÷ thÞ trêng chøng kho¸n thêng cã c¸ch hiÓu s¸t thùc h¬n vµ cã thÓ cã rÊt nhiÒu néi dung míi. 1.2. Chøc n¨ng, c¬ cÊu vµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n. 1.2.1. Chøc n¨ng. Huy ®éng vèn ®Çu t cho nÒn kinh tÕ Khi nhµ ®Çu t mua chøng kho¸n do c¸c c«ng ry ph¸t hµnh, sè tiÒn nhµn rçi cña hä ®îc ®a vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ qua ®ã gãp phÇn më 7 §ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT réng s¶n xuÊt x· héi. B»ng c¸h hç trî c¸c ho¹t ®äng ®µu t cñ c«ng ty, thÞ trêng chøng kho¸n ®· cã nh÷ng t¸c ®éng quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Th«ng qua thÞ trêng chøng kho¸n, chÝnh phñ vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng còng huy ®éng ®îc c¸c nguån vèn cho môc ®Ých sö dông vµ ®Çu t ph¸t triÓn h¹ t»ng kinh tÕ, phôc vô c¸c nhu cÇu vhung cña x· héi. Cung cÊp m«i trêng ®Çu t cho c«ng chóng ThÞ trêng chøng kho¸n cung cÊp cho c«ng chóng mét m«i trêng ®Çu t lµnh m¹nh víi c¸c c¬ héi lùa chän phong phó. C¸c lo¹i chøng kho¸n trªn thÞ trêng rÊt kh¸c nhau vÒ thêi h¹n, tÝnh chÊt vµ ®é rñi ro, cho phÐp c¸c nhµ ®Çu t cã thÓ lùa chän cho lo¹i hµng ho¸ phï hîp víi kh¶ n¨ng, môc tiªu vµ së thÝch cña m×nh. ChÝnh v× vËy, thÞ trêng chøng kho¸n gãp phÇn ®¸ng kÓ lµm t¨ng møc tiÕt kiÖm quèc gia. T¹o tÝnh thanh kho¶n cho c¸c chøng kho¸n Nhê cã thÞ trêng chøng kho¸n, c¸c nhµ ®Çu t cã thÓ chuyÓn ®æi c¸c chøng kho¸n hä së h÷u thµnh tiÒn mÆt hoÆc c¸c lo¹i chøng kho¸n kh¸c khi hä muèn. Kh¶ n¨ng thanh kho¶n lµ mét trong nh÷ng ®Æc tÝnh hÊp dÉn cña chøng kho¸n ®èi víi nhµ ®Çu t. §©y lµ yÕu tè cho thÊy tÝnh linh ho¹t, an toµn cña vèn ®Çu t. ThÞ trêng chøng kho¸n ho¹t ®éng cµng n¨ng ®éng vµ hiÖu qu¶ th× cµng cã kh¶ n¨ng n©ng cao tÝnh thanh kho¶n cña c¸c chøng kho¸n giao dÞch trªn thÞ trêng. §¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp Th«ng qua gi¸ chøng kho¸n, ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ®îc ph¶n ¸nh mét c¸ch tæng hîp vµ kÞp thêi, gióp cho viÖc ®¸nh gi¸ vµ so s¸nh ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ®îc nhanh chãng vµ thuËn tiÖn, tõ ®ã còng t¹o ra mét m«i trêng c¹nh tranh lµnh m¹nh nh»ng n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn, kÝch thÝch ¸p dông c«ng nghÖ míi, c¶i tiÕn s¶n phÈm. T¹o m«i trêng gióp chÝnh phñ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«. C¸c dÊu hiÖu cña thÞ trêng chøng kho¸n ph¶n ¸nh ®éng th¸i cña nÒn kinh tÕ mét c¸ch nh¹y bÐn vµ chÝnh x¸c. Gi¸ c¸c chøng kho¸n t¨ng lªn cho thÊy ®Çu t ®ang më réng, nÒn kinh tÕ t¨ng trëng, vµ ngîc l¹i gi¸ chøng kho¸n gi¶m sÏ cho thÊy c¸c dÊu hiÖu tiªu cùc cña nÒn kinh tÕ. V× thÕ, thÞ trêng chøng kho¸n ®îc gäi lµ phong vò biÓu cña nÒn kinh tÕ vµ lµ mét c«ng cô quan träng gióp ChÝnh phñ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«. Th«ng qua thÞ trêng chøng 8 §ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT kho¸n, ChÝnh phñ cã thÓ mua vµ b¸n tr¸i phiÕu ChÝnh phñ ®Ó t¹o ra nguån thu bï ®¾p ng©n s¸ch vµ qu¶n lý l¹m ph¸t. Ngoµi ra, ChÝnh phñ còng cã thÓ sö dông mét sè chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p t¸c ®éng vµo thÞ trêng chøng kho¸n nh»m ®Þnh híng ®Çu t ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn c©n ®èi cña nÒn kinh tÕ. 1.2.2. C¬ cÊu cña thÞ trêng chøng kho¸n Cã nhiÒu c¨n cø ph©n lo¹i thÞ trêng chøng kho¸n nhng phæ biÕn vµ quan träng nhÊt lµ c¨n cø vµo sù lu©n chuyÓn c¸c nguån vèn, theo ®ã thÞ trêng chøng kho¸n ®îc chia thµnh thÞ trêng s¬ cÊp vµ thÞ trêng thø cÊp. ThÞ trêng s¬ cÊp ThÞ trêng s¬ cÊp lµ thÞ trêng mua b¸n c¸c chøng kho¸n míi ph¸t hµnh. Trªn thÞ trêng nµy, vèn tõ nhµ ®Çu t sÏ ®îc chuyÓn sang nhµ ph¸t hµnh th«ng qua viÖc nhµ ®Çu t mua c¸c chøng kho¸n míi ph¸t hµnh do ®ã ®©y lµ n¬i duy nhÊt ®em l¹i vèn ®Çu t cho tæ chøc ph¸t hµnh. ViÖc mua b¸n trªn thÞ trêng s¬ cÊp thêng diÔn ra gi÷a c¸c ng©n hµng, c«ng ty ph¸t hµnh, vµ c¸c tËp ®oµn tµi chÝnh lín… gi¸ chøng kho¸n trªn thÞ tr êng s¬ cÊp do tæ chøc ph¸t hµnh Ên ®Þnh vµ thêng ®îc in ngay trªn chøng kho¸n. Nh vËy, cã thÓ thÊy r»ng, thÞ trêng s¬ cÊp ®ãng vai trß chøng kho¸n ho¸ c¸c nguån vèn cÇn huy ®éng ®ång thêi chu chuyÓn vèn tõ n¬i thõa vèn tíi n¬i cÇn vèn vµ chuyÓn nã thµnh vèn dµi h¹n. ThÞ trêng thø cÊp ThÞ trêng thø cÊp lµ n¬i giao dÞch c¸c chøng kho¸n ®· ®îc ph¸t hµnh trªn thÞ trêng s¬ cÊp. ThÞ trêng thø cÊp ®ãng vai trß ®¶m b¶o tÝnh thanh kho¶n cho c¸c chøng kho¸n ®· ph¸t hµnh vµ cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau: Thø nhÊt, trªn thÞ trêng thø cÊp, c¸c kho¶n tiÒn thu ®îc tõ viÖc b¸n chøng kho¸n thuéc vÒ c¸c nhµ ®Çu t vµ c¸c nhµ kinh doanh chøng kho¸n chø kh«ng ph¶i nhµ ph¸t hµnh. Nãi c¸ch kh¸c, c¸c luång vèn kh«ng ch¶y vµo nh÷ng ngêi ph¸t hµnh chøng kho¸n mµ vËn chuyÓn gi÷a nh÷ng ngêi ®Çu t chøng kho¸n trªn thÞ trêng. ThÞ trêng thø cÊp lµ mét bé phËn quan träng cña thÞ trêng chøng kho¸n, g¾n bã chÆt chÏ víi thÞ trêng s¬ cÊp. Thø hai, giao dÞch trªn thÞ trêng thø cÊp thÓ hiÖn nguyªn t¾c c¹nh tranh tù do, gi¸ chøng kho¸n trªn thÞ trêng thø cÊp do quan hÖ cung cÇu quyÕt ®Þnh. Thø ba, thÞ trêng thø cÊp lµ thÞ trêng ho¹t ®éng liªn tôc, c¸c nhµ ®Çu t cã thÓ mua vµ b¸n c¸c chøng kho¸n nhiÒu lÇn trªn thÞ trêng nµy. Ngoµi c¸ch ph©n lo¹i trªn, cã thÓ ph©n lo¹i thÞ trêng chøng kho¸n theo tÝnh chÊt tËp trung cña thÞ trêng, theo ®ã thÞ trêng chøng kho¸n bao gåm Së 9 §ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT giao dÞch chøng kho¸n (thÞ trêng tËp trung) vµ thÞ trêng OTC (thÞ trêng phi tËp trung). T¹i së giao dÞch, c¸c giao dÞch ®îc tËp trung t¹i mét ®Þa ®iÓm, c¸c lÖnh ®îc chuyÓn ®Õn sµn giao dÞch vµ tham gia vµo qu¸ tr×nh khíp lÖnh ®Ó h×nh thµnh gi¸ giao dÞch. Trªn thÞ trêng OTC, c¸c giao dÞch (c¶ s¬ cÊp vµ thø cÊp) ®îc tiÕn hµnh qua m¹ng líi c¸c c«ng ty chøng kho¸n ph©n t¸n kh¾p quèc gia vµ ®îc nèi víi nhau b»ng m¹ng m¸y tÝnh. Gi¸ c¶ h×nh thµnh theo ph¬ng thøc tho¶ thuËn. 1.2.3. C¸c nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n Nguyªn t¾c c¹nh tranh Theo nguyªn t¾c nµy, gi¸ c¶ trªn thÞ trêng chøng kho¸n ph¶n ¸nh quan hÖ cung cÇu vÒ chøng kho¸n vµ thÓ hiÖn t¬ng quan c¹nh tranh gi÷a c¸c c«ng ty. Trªn thÞ trêng s¬ cÊp, c¸c tæ chøc ph¸t hµnh c¹nh tranh nhau ®Ó b¸n chøng kho¸n cña m×nh cho nhµ ®Çu t, c¸c nhµ ®Çu t ®îc tù do lùa chän c¸c chøng kho¸n theo c¸c môc tiªu cña riªng m×nh. Trªn thÞ trêng thø cÊp, c¸c nhµ ®Çu t còng c¹nh tranh tù do ®Ó t×m kiÕm cho m×nh mét lîi nhuËn cao nhÊt vµ gi¸ c¶ ®îc h×nh thµnh theo ph¬ng thøc ®Êu gi¸. Nguyªn t¾c c«ng b»ng Nguyªn t¾c nµy nh»m ®¶m b¶o lîi Ých cho tÊt c¶ nh÷ng ngêi tham gia thÞ trêng. C«ng b»ng cã nghÜa lµ mäi ngêi tham gia thÞ trêng ®Òu ph¶i tu©n thñ nh÷ng quy ®Þnh chung, ®îc b×nh ®¼ng trong viÖc chi sÎ th«ng tin vµ trong viÖc g¸nh chÞu c¸c h×nh thøc xö ph¹t nÕu vi ph¹m vµo nh÷ng quy ®Þnh ®ã. Nguyªn t¾c c«ng khai Chøng kho¸n lµ lo¹i hµng ho¸ cã tÝnh trõu tîng, ngêi ®Çu t kh«ng thÓ kiÓm tra trùc tiÕp ®îc c¸c chøng kho¸n nh c¸c hµng ho¸ th«ng thêng mµ ph¶i dùa trªn c¬ së c¸c th«ng tin cã liªn quan. V× vËy thÞ trêng chøng kho¸n ph¶i ®îc x©y dùng trªn c¬ së hÖ th«ng c«ng bè th«ng tin tèt. Theo luËt ®Þnh, c¸c bªn tham gia ph¸t hµnh chøng kho¸n cã nghÜa vô cung cÊp ®Çy ®ñ, trung thùc vµ kÞp thêi nh÷ng th«ng tin cã liªn quan tíi tæ chøc ph¸t hµnh, tíi ®ît ph¸t hµnh. C«ng bè th«ng tin ®îc tiÕn hµnh khi ph¸t hµnh lÇn ®Çu còng nh theo c¸c chÕ ®é thêng xuyªn vµ ®ét xuÊt, th«ng qua c¸c ph¬ng tiªn th«ng tin ®¹i chóng, së gia dÞch, c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ c¸c tæ chøc cã liªn quan kh¸c. Nguyªn t¾c trung gian Theo nguyªn t¾c nµy, trªn thÞ trêng chøng kho¸n, c¸c giao dÞch ®îc thùc hiÖn th«ng qua tæ chøc trung gian lµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n. Trªn thÞ trêng s¬ 10 §ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT cÊp, c¸c nhµ ®Çu t thêng kh«ng mua trùc tiÕp cña tæ chøc ph¸t hµnh mµ mua tõ c¸c nhµ b¶o l·nh ph¸t hµnh. Trªn thÞ trêng thø cÊp, th«ng qua c¸c nghiÖp vô m«i giíi, kinh doanh c¸c c«ng ty chøng kho¸n mua b¸n chøng kho¸n gióp c¸c kh¸ch hµng, hoÆc kÕt nèi c¸c kh¸ch hµng víi nhau th«ng qua viÖc thùc hiÖn c¸c giao dÞch mua b¸n chøng kho¸n trªn tµi kho¶n cña m×nh. Nguyªn t¾c tËp trung ThÞ trêng chøng kho¸n ph¶i ho¹t ®éng trªn nguyªn t¾c tËp trung. C¸c giao dÞch chøng kho¸n chØ diÔn ra trªn së giao dÞch vµ trªn thÞ trêng OTC, cã sù kiÓm tra, gi¸m s¸t cña c¬ quan qu¶n lý nhµ níc vµ c¸c tæ chøc tù qu¶n. Hµng hãa cña thÞ trêng chøng kho¸n lµ c¸c s¶n phÈm tµi chÝnh cao cÊp nªn viÖc giao dÞch ®ßi hái thÞ trêng ph¶i cã nh÷ng c¬ së vËt chÊt nhÊt ®Þnh chø kh«ng thÓ diÔn ra mét c¸ch tuú tiÖn. 1.3. C¸c thµnh phÇn tham gia trªn thÞ trêng chøng kho¸n C¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n tham gia thÞ trêng chøng kho¸n cã thÓ ®îc chia thµnh ba nhãm chÝnh: tæ chøc ph¸t hµnh, nhµ ®Çu t vµ c¸c tæ chøc kh¸c cã liªn quan. 1.3.1. Tæ chøc ph¸t hµnh Tæ chøc ph¸t hµnh lµ c¸c tæ chøc thùc hiÖn huy ®éng vèn th«ng qua thÞ trêng chøng kho¸n. Tæ chøc ph¸t hµnh bao gåm ChÝnh phñ vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng (ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ChÝnh phñ vµ tr¸i phiÕu ®Þa ph¬ng), c¸c c«ng ty (ph¸t hµnh cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu c«ng ty) vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh kh¸c ®ãng vai trß cung cÊp hµng ho¸ cho thÞ trêng chøng kho¸n. 1.3.2. Nhµ ®Çu t Nhµ ®Çu t lµ nh÷ng ngêi thùc sù mua b¸n chøng kho¸n trªn thÞ trêng chøng kho¸n. Nhµ ®Çu t cã thÓ lµ c¸ nh©n hoÆc tæ chøc. Nhµ ®Çu t c¸ nh©n lµ nh÷ng ngêi cã vèn nhµn rçi t¹m thêi, tham gia mua b¸n chøng kho¸n víi môc ®Ých kiÕm lîi nhuËn. Tuy nhiªn, trong ®Çu t th× lîi nhuËn l¹i lu«n g¾n víi rñi ro, lîi nhuËn cµng cao th× rñi ro cµng lín vµ ngîc l¹i. ChÝnh v× vËy, c¸c nhµ ®Çu t c¸ nh©n lu«n ph¶i lùa chän c¸c h×nh thøc ®Çu t phï hîp víi kh¶ n¨ng còng nh møc ®éc chÊp nhËn rñi ro cña m×nh. C¸c nhµ ®Çu t cã tæ chøc, hay cßn gäi lµ c¸c ®Þnh chÕ ®Çu t, thêng xuyªn mua b¸n chøng kho¸n víi sè lîng lín trªn thÞ trêng. C¸c tæ chøc nµy thêng cã c¸c bé phËn chøc n¨ng bao gåm nhiÒu chuyªn gia cã kinh nghiÖm ®Ó nghiªn cøu thÞ trêng vµ ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t. Mét sè nhµ ®Çu t chuyªn nghiÖp 11 §ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT chÝnh trªn thÞ trêng chøng kho¸n lµ c¸c c«ng ty ®Çu t, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm, c¸c quü l¬ng hu vµ c¸c quü b¶o hiÓm x· héi kh¸c. §Çu t th«ng qua c¸c tæ chøc ®Çu t cã u ®iÓm næi bËt lµ cã thÓ ®a d¹ng ho¸ danh môc ®Çu t vµ c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t ®îc thùc hiªn bëi c¸c chuyªn gia giµu kinh nghiÖp vµ cã chuyªn m«n cao. Mét bé phËn quan träng cña c¸c tæ chøc ®Çu t lµ c¸c c«ng ty tµi chÝnh. C¸c c«ng ty tµi chÝnh ®îc phÐp kinh doanh chøng kho¸n, cã thÓ sö dông vèn cñ m×nh ®Ó ®Çu t vµo chøng kho¸n nh»m môc ®Ých kiÕm lîi. Bªn c¹nh ®ã, c¸c c«ng ty chøng kho¸n, c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i còng cã thÓ trë thµnh nhµ ®Çu t chuyªn nghiÖp khi hä mua chøng kho¸n cho chÝnh m×nh. 1.3.3. C¸c tæ chøc kinh doanh trªn thÞ trêng chøng kho¸n C«ng ty chøng kho¸n C«ng ty chøng kho¸n lµ nh÷ng c«ng ty ho¹t ®éng trong lÜnh vùc chøng kho¸n, cã thÓ ®¶m nhËn m«t hoÆc nhiÒu trong sè c¸c nghiÖp vô chÝnh lµ b¶o l·nh ph¸t hµnh, m«i giíi, tù doanh, qu¶n lý quü ®Çu t, vµ t vÊn ®Çu t. §Ó cã thÓ thùc hiÖn mçi nghiÖp vô, c¸c c«ng ty chøng kho¸n ph¶i ®¶m b¶o ®îc mét sè vèn nhÊt ®Þnh vµ ph¶i ®îc phÐp cña c¬ quan cã thÈm quyÒn. C¸c ng©n hµng th¬ng m¹i T¹i mét sè níc, c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i cã thÓ sö dông vèn tù cã ®Ó t¨ng vµ ®a d¹ng ho¸ lîi nhuËn th«ng qua ®Çu t chøng kho¸n. Tuy nhiªn c¸c ng©n hµng chØ ®îc ®Çu t vµo chøng kho¸n trong nh÷ng giíi h¹n nhÊt ®Þnh ®Ó b¶o vÖ ng©n hµng tríc nh÷ng biÕn ®éng cña gi¸ chøng kho¸n. Mét sè níc cho phÐp ng©n hµng th¬ng m¹i thµnh lËp c«ng ty con ®éc lËp ®Ó kinh doanh chøng kho¸n vµ thùc hiªn nghiÖp vô b¶o l·nh ph¸t hµnh. Ngoµi ba thµnh phÇn trªn ®©y, thÞ trêng chøng kho¸n cßn cã sù tham gia kh«ng thÓ thiÕu cña c¸c tæ chøc liªn quan ®Õn thÞ trêng chøng kho¸n nh: c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ níc, së giao dÞch chøng kho¸n, hiÖp héi c¸c nhµ kinh doanh chøng kho¸n, tæ chøc lu ký vµ thanh to¸n bï trõ chøng kho¸n… 2. Th«ng tin kh«ng c©n xøng. Th«ng tin kh«ng c©n xøng vµ nh÷ng b»ng chøng lý thuyÕt còng nh thùc nghiÖm vÒ vÊn ®Ò nµy hiÖn nay ®ãng vai trß lµ c«ng cô c¬ b¶n cña mäi nhµ kinh tÕ häc tµi chÝnh trong nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i. Th«ng tin kh«ng c©n xøng lµ mét hiÖn tîng cã ý nghÜa quan träng ®èi víi mét sè vÊn ®Ò cña kinh tÕ häc vµ tµi 12 §ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT chÝnh tõ kinh tÕ häc vÜ m« vµ vi m« (nh vÊn ®Ò c¸c c«ng cô nî cña doanh nghiÖp, c¸c chøng chØ ®Çu t vµ cæ tøc, møc ®an s©u, réng vµ l©u dµi cña c¸c chu kú kinh tÕ, tû lÖ t¨ng trëng kinh tÕ dµi h¹n) ®Õn c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn kinh tÕ quèc tÕ vµ nguån gèc cña c¸c cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh. §Ó t¹o c¬ së cho nh÷ng ph©n tÝch tiÕp theo cña luËn v¨n, trong phÇn nµy t«i xin tr×nh bµy mét c¸ch chi tiÕt häc thuyÕt Th«ng tin kh«ng c©n xøng vµ c¸c kh¸i niÖm cã liªn quan. 2.1. Kh¸i niÖm vÒ th«ng tin kh«ng c©n xøng. Trong mäi nÒn kinh tÕ, c¸c giao dÞch vÒ tµi chÝnh ®Òu híng ®Õn môc tiªu cuèi cïng lµ chuyÓn nguån vèn nhµn rçi ®Õn nh÷ng dù ¸n ®Çu t hiÖu qu¶ nhÊt víi chi phÝ thÊp nhÊt cã thÓ. NÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ dÞch vô cña x· héi liªn tôc ph¸t triÓn lµm gia t¨ng kh«ng ngõng gi¸ trÞ thÆng d. ChÞu t¸c ®éng bëi chi phÝ c¬ héi cña viÖc gi÷ tiÒn, nh÷ng chñ nh©n cña phÇn gi¸ trÞ thÆng d ®ã lu«n t×m kiÕm c¸c c¬ héi ®Çu t tèt nhÊt. DiÔn ra ®ång thêi víi qu¸ tr×nh ®ã lµ sù huy ®éng vèn cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ, nh÷ng ngêi muèn thµnh lËp hoÆc më réng ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Sù gÆp nhau cña hai luång nhu cÇu trªn t¹o nªn c¸c giao dÞch vÒ tµi chÝnh vµ tæng hîp tÊt c¶ c¸c giao dÞch tµi chÝnh ®ã h×nh thµnh thÞ trêng tµi chÝnh cña mét quèc gia. Tuy nhiªn sÏ lµ kh«ng ®¬n gi¶n ®Ó c¸c giao dÞch vÒ tµi chÝnh ®¹t ®Õn môc tiªu cuèi cïng trªn ®©y. Nguyªn nh©n lµ do sù t¬ng hîp vÒ yªu cÇu gi÷a ngêi cho vay vµ ngêi ®i vay kh«ng ph¶i bao giê còng ®¹t ®îc. Tõ phÝa ngêi cho vay, víi vai trß lµ ngêi së h÷u vèn, yªu cÇu ®¶m b¶o an toµn cho ®ång vèn lu«n ®îc ®Æt lªn tríc tiªn. Hä yªu cÇu ngêi vay vèn ®a ra nh÷ng b»ng chøng cho thÊy tÝnh an toµn cña ®ång vèn vµ ®iÒu ®ã ph¶i ®îc thÓ hiÖn thùc tÕ th«ng qua viÖc hoµn tr¶ vèn khi thêi h¹n vay kÕt thóc. Yªu cÇu chung thø hai cña ngêi cho vay lµ thu ®îc l·i suÊt kú väng vµo ®óng thêi ®iÓm cam kÕt. V× nh÷ng ngêi cho vay chÊp nhËn cho vay lµ ®Ó chèng l¹i chi phÝ c¬ héi cña viÖc gi÷ tiÒn mµ biÓu hiÖn ra chÝnh lµ l·i suÊt huy ®éng vèn (i) cña hÖ thèng ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông, nªn l·i suÊt kú väng kh«ng thÓ thÊp h¬n i. Ngoµi hai yªu cÇu trªn, trong nh÷ng t×nh huèng cô thÓ ngêi cho vay cßn cã nh÷ng yªu cÇu kh¸c vÒ h×nh thøc tr¶ l·i, cung cÊp th«ng tin, … nh ng tùu chung l¹i ®ã còng chØ lµ c¸c yªu cÇu ph¸i sinh nh»m ®¶m b¶o hai yªu cÇu trªn ®©y. §èi víi ngêi ®i vay, t×m ®îc nguån vèn ®ñ lín vÒ quy m«, ®ñ dµi vÒ thêi h¹n víi l·i suÊt vµ c¸c rµng buéc hîp lý lµ nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n vµ quan träng 13 §ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT nhÊt. ViÖc x¸c ®Þnh nh thÕ nµo lµ “®ñ” vµ “hîp lý” t¬ng øng phô thuéc vµo dù ®Þnh sö dông vèn vµ tho¶ thuËn cña hai bªn trªn c¬ së c¸c ®iÒu kiÖn cho vay ¸p dông phæ biÕn trong nÒn kinh tÕ. Nh vËy, ngêi ®i vay ph¶i mét mÆt tho¶ m·n ®îc c¸c yªu cÇu cña ngêi cho vay vµ mÆt kh¸c ph¶i ®¸p øng ®îc c¸c yªu cÇu ®i vay cña chÝnh m×nh. V× vËy, kh¶ n¨ng mét giao dÞch tµi chÝnh ®îc thùc hiÖn phô thuéc chñ yÕu vµo ngêi ®i vay. Tuy nhiªn trong c¸c giao dÞch tµi chÝnh lu«n xuÊt hiÖn mét m©u thuÉn c¬ b¶n vµ cè h÷u, mét m©u thuÉn t¹o nªn c¬ së tån t¹i cña c¸c ®iÒu kiÖn cho vay trong c¸c tæ chøc tµi chÝnh, ®ã lµ sù kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin gi÷a ngêi cho vay vµ ngêi ®i vay. Ngêi cho vay ®ãng vai trß cung cÊp vèn trong giao dÞch tµi chÝnh vµ thêng kh«ng cã sù kh¸c biÖt lín vÒ ®ång vèn gi÷a nh÷ng ngêi cho vay (sù kh¸c biÖt chñ yÕu n»m ë thêi h¹n cho vay vµ c¸c rµng buéc liªn quan). Nãi c¸ch kh¸c, nh÷ng th«ng tin vÒ phÝa ®èi t¸c cña m×nh mµ ngêi ®i vay cã ®îc lµ t¬ng ®èi ®ång nhÊt. Ngêi ®i vay cã thÓ huy ®éng tõ mét trong nh÷ng ngêi cung cÊp vèn mµ kh«ng cÇn quan t©m nhiÒu ®Õn bªn cho vay v× chØ cÇn vay ®îc vèn lµ hä ®· ®¹t ®îc gÇn nh hoµn toµn môc ®Ých cña mét giao dÞch tµi chÝnh. Mäi chuyÖn hoµn toµn kh¸c ®èi víi ngêi cho vay. Hä cã quyÒn lùa chän mét trong sè nh÷ng ngêi hái vay, lóc nµy hä cã c¶ quyÒn sö dông vµ ®Þnh ®o¹t ®èi v¬i ®ång vèn, nghÜa lµ hä cã quyÒn së h÷u ®Çy ®ñ. Nhng ngay sau khi giao dÞch tµi chÝnh diÔn ra, quyÒn së h÷u ®ã bÞ chia ®«i, quyÒn sö dông vèn ®· ®îc chuyÓn sang phÝa ngêi vay vèn! NÕu kh«ng cã vËt thÕ chÊp hoÆc b¶o l·nh cña mét tæ chøc tµi chÝnh m¹nh, ngêi cho vay chØ cßn sù thõa nhËn vÒ mÆt ph¸p lý ®èi víi kho¶n tiÒn ®ã, hä kh«ng cÇm gi÷ vµ còng kh«ng sö dông nã. §iÒu nµy ®ång nghÜa víi viÖc rñi ro thu håi vèn t¨ng lªn vµ møc ®é rñi ro phô thuéc hoµn toµn vµo ngêi vay vèn. Do vËy, nh÷ng g× ngêi cho vay ph¶i lµm ®Ó h¹n chÕ rñi ro lµ ph¶i thu thËp vµ ph©n tÝch c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn ngêi vay vèn. Hä cÇn biÕt ngêi ®i vay sö dông ®ång vèn nh thÕ nµo, møc ®é rñi ro cao hay thÊp, søc m¹nh tµi chÝnh, møc ®é tin tëng, nguy c¬ dÉn ®Õn viÖc sö dông vèn kh«ng ®óng cam kÕt cña ngêi vay, … Tuy nhiªn nh÷ng th«ng tin nh thÕ ®Õn víi ngêi cho vay thêng kh«ng ®Çy ®ñ hoÆc thiÕu chÝnh x¸c dÉn ®Õn nh÷ng lùa chän cña ngêi cho vay cã thÓ lµ mét “lùa chän ®èi nghÞch” Tãm l¹i, trong c¸c giao dÞch tµi chÝnh thêng cã sù chªnh lÖch vÒ th«ng tin gi÷a c¸c bªn tham gia, ®ã chÝnh lµ hiÖn tîng th«ng tin kh«ng c©n xøng. 14 §ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT Cho ®Õn nay, qua nhiÒu nghiªn cøu, c¸c nhµ kinh tÕ häc cã nhiÒu c¸ch ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ th«ng tin kh«ng c©n xøng: Theo nhµ kinh tÕ häc Markusk K.Brunnermeier, §¹i häc Boston: “Th«ng tin kh«ng c©n xøng lµ hiÖn tîng ngêi ®i vay cã th«ng tin tèt h¬n ngêi cho vay” 1. Theo hai nhµ kinh tÕ häc Udo Schmidt Mohr (University des Saarlandes) vµ J.Miguel Villas-Boas (University of California at Berkeley) trong cuèn “Assymetric Information and the Market Structure of the Banking Industry” (t¹m dÞch: Th«ng tin kh«ng c©n xøng vµ cÊu tróc thÞ trêng cña ngµnh ng©n hµng): Th«ng tin kh«ng c©n xøng lµ t×nh tr¹ng trong ®ã ngêi mua vµ ngêi b¸n cã th«ng tin kh¸c nhau vÒ cïng mét giao dÞch. Theo nhµ kinh tÕ häc Fredic S.Miskin §¹i häc Columbia, Hoa Kú: “Th«ng tin kh«ng c©n xøng lµ sù kh«ng ngang b»ng vÒ mét th«ng tin mµ mçi bªn tham gia vµo mét giao dÞch biÕt ®îc” 2. Cã thÓ ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm th«ng tin kh«ng c©n xøng theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau. Tuy nhiªn mäi trêng hîp kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin ®Òu cã ba ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau: Thø nhÊt, cã sù kh¸c biÖt vÒ th«ng tin gi÷a c¸c bªn tham gia giao dÞch. Thø hai, cã nhiÒu trë ng¹i trong viÖc chuyÓn th«ng tin gi÷a hai bªn. Thø ba, trong hai bªn cã mét bªn cã th«ng tin chÝnh x¸c h¬n. Mçi thÞ trêng ®Òu ®¹t ®Õn mét tr¹ng th¸i c©n b»ng sau sù t¬ng t¸c qua l¹i gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n díi sù ®iÒu chØnh cña hÖ thèng ph¸p luËt. Trªn c¬ së sù c©n b»ng ®ã, c¸c quan hÖ kinh tÕ ®îc ph©n tÝch chi tiÕt h¬n. Tuy nhiªn, vÞ trÝ c©n b»ng trªn c¸c thÞ trêng cã th«ng tin kh«ng c©n xøng cã nhiÒu thay ®æi. §Ó ph©n tÝch chi tiÕt h¬n sù t¸c ®éng cña th«ng tin kh«ng c©n xøng ®Õn ho¹t ®éng cña thÞ trêng, ta cÇn nghiªn cøu c¸ch ®¹t ®Õn c©n b»ng thÞ trêng vµ c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn sù c©n b»ng ®ã. Trªn mçi thÞ trêng, ®Æc ®iÓm cña sù kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin vµ tÝnh chÊt t¸c ®éng ®Õn c©n b»ng thÞ trêng kh«ng gièng nhau. Vai trß cña th«ng tin trªn thÞ trêng cµng cao th× vÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng trªn c¸c thÞ trêng ®ã cµng râ rÖt vµ thu hót nhiÒu sù quan t©m cña nh÷ng ngêi tham gia. Th«ng tin kh«ng c©n xøng xuÊt hiÖn phæ biÕn trªn c¸c thÞ trêng tµi chÝnh, ®Æc biÖt lµ thÞ 1 “Asset pricing under Assymetric Information: Bubbles, Crashes, Technical Analysis and Herding”, NXB §¹i häc Boston, 1999, trang 27, dßng 18. 2 “Kinh tÕ häc vÒ tiÒn tÖ, ng©n hµng vµ thÞ trêng tµi chÝnh”, NXB Khoa häc Kü thuËt, 1999, trang 907. 15 §ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT trêng tÝn dông vµ b¶o hiÓm. Trong phÇn díi ®©y, t«i xin tr×nh bµy sù c©n b»ng trªn c¸c thÞ trêng b¶o hiÓm xuÊt hiÖn th«ng tin kh«ng c©n xøng dùa trªn mét nghiªn cøu vÒ thÞ trêng b¶o hiÓm thu ho¹ch n«ng s¶n cña Mü do hai nhµ kinh tÕ häc Shiva S.Makki vµ Agapi Somwaru thuéc Vô Kinh tÕ häc ThÞ trêng vµ Th¬ng m¹i, ViÖn Nghiªn cøu Kinh tÕ, Bé N«ng nghiÖp Hoa Kú thùc hiÖn th¸ng 4, 2001. ViÖc lùa chän thÞ trêng b¶o hiÓm lµ xuÊt ph¸t tõ nhiÒu nguyªn nh©n: thø nhÊt, b¶o hiÓm lµ lÜnh vùc mµ th«ng tin ®ãng vai trß ®Æc biÖt quan träng vµ thÓ hiÖn râ rµng nhÊt nh÷ng ®Æc ®iÓm cña th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc; thø hai, rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng nµy thêng xuyªn x¶y ra v× sau khi ®îc b¶o hiÓm, ngêi ®îc b¶o hiÓm cã Ýt nç lùc h¬n trong viÖc b¶o vÖ ®èi tîng b¶o hiÓm; thø ba, ®· cã nhiÒu nghiªn cøu ®îc thùc hiÖn trªn nhiÒu lo¹i thÞ trêng b¶o hiÓm nªn c¸c m« ph©n tÝch ®Òu ®· ®îc kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n. Dùa trªn c¸c ph©n tÝch ®ã, viÖc vËn dông nghiªn cøu trªn thÞ trêng nµy sang c¸c lÜnh vùc kh¸c cã nhiÒu ®iÓm t¬ng ®ång vµ do ®ã sÏ ®ãng gãp rÊt lín trong nh÷ng phÇn tiÕp theo cña luËn v¨n. 2.2. C©n b»ng thÞ trêng trong trêng hîp kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin Trªn c¸c thÞ trêng tµi chÝnh nãi chung vµ thÞ trêng b¶o hiÓm nãi riªng, hiÖn tîng th«ng tin kh«ng c©n xøng lu«n ®i kÌm vµ cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi vÊn ®Ò lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc. Trªn thÞ trêng b¶o hiÓm, lùa chän ®èi nghÞch ph¸t sinh do c¸c c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng thÓ ph©n lo¹i mét c¸ch triÖt ®Ó møc ®é rñi ro cña nh÷ng ngêi tham gia b¶o hiÓm. Sau khi mua b¶o hiÓm, ngêi ®îc b¶o hiÓm kh«ng cã ®éng lùc ®Ó h¹n chÕ rñi ro. Nh÷ng rñi ro nh vËy gäi lµ rñi ro ®¹o ®øc vµ ngêi chÞu rñi ro nµy kh«ng ai kh¸c chÝnh lµ c«ng ty b¶o hiÓm. Nghiªn cøu s¾p tr×nh bµy díi ®©y gi¶ thiÕt r»ng c¸c c¸ nh©n tham gia b¶o hiÓm kh«ng cã kh¶ n¨ng ph©n phèi rñi ro. Nh÷ng nghiªn cøu trªn thÞ trêng b¶o hiÓm th©n thÓ vµ xe h¬i cña mét sè nhµ kinh tÕ häc trªn thÕ giíi ®· ®i ®Õn ®Õn kÕt luËn r»ng lùa chän ®èi nghÞch khiÕn nh÷ng ngêi cã rñi ro thÊp kh«ng muèn tham gia b¶o hiÓm ®ång thêi t¹o ra hiÖn tîng chuyÓn thu nhËp tõ nh÷ng ngêi cã møc rñi ro thÊp sang nh÷ng ngêi cã møc rñi ro cao. §Ó x¸c ®Þnh c©n b»ng thÞ trêng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin kh«ng c©n xøng trªn thÞ trêng b¶o hiÓm, tríc tiªn cÇn xem xÐt qu¸ tr×nh ®¹t ®Õn c©n b»ng trªn thÞ trêng c¹nh tranh hoµn h¶o b»ng c¸ch sö dông lý thuyÕt cung-cÇu thÞ trêng. 16 §ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT Gi¶ sö mét c¸ nh©n X muèn mua mét hîp ®ång b¶o hiÓm ®Ó æn ®Þnh thu nhËp tríc c¸c rñi ro. §Ó ®¬n gi¶n ta gi¶ thiÕt cã hai kh¶ n¨ng x¶y ra: cã tæn thÊt vµ kh«ng cã tæn thÊt. Gi¶ sö tiÕp r»ng X muèn tèi ®a ho¸ thu nhËp. NÕu kh«ng cã hîp ®ång b¶o hiÓm, anh ta sÏ cã tæng thu nhËp kú väng lµ: V(m,p) = (1 - p)U(m) + pU(m – d) (1) Trong ®ã: m: thu nhËp p: x¸c suÊt x¶y ra tæn thÊt U(x): hµm thu nhËp V: tæng trÞ gi¸ thu nhËp kú väng. NÕu mua b¶o hiÓm víi møc phÝ b¶o hiÓm a vµ møc båi thêng i, tæng thu nhËp kú väng cña X lµ: V(a,i,p) = (1 – p)U(m – a) + pU(m – d – a + i) (2) Gi¶ sö r»ng X lµ ngêi kh«ng thÝch m¹o hiÓm, khi ®ã U lu«n gi¶m (tøc lµ U’(x) < 0) ®ång thêi ®å thÞ cña U lµ mét ®êng cong lâm (do ®ã V còng lµ mét ®êng cong lâm). Trong c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm, X sÏ chän hîp ®ång cã V cùc ®¹i. Gi¶ sö tiÕp r»ng thu nhËp tõ c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm cña c«ng ty b¶o hiÓm phô thuéc vµo c¸c biÕn ngÉu nhiªn. Do vËy, khi b¸n ®îc hîp ®ång b¶o hiÓm, c«ng ty xÏ thu ®îc (1 - p)a vµ ph¶i tr¶ p(i - a) khi tæn thÊt x¶y ra. Lîi nhuËn cña c«ng ty lµ:  (a,i,p) = (1 - p)a - p(i - a) (3) Trªn thÞ trêng c¹nh tranh hoµn h¶o, lîi nhuËn cña c«ng ty b»ng 0 nªn: (1 - p)a - p(i - a) = 0 (4) Mçi hîp ®ång b¶o hiÓm ®îc ®Æc trng bëi møc phÝ b¶o hiÓm a vµ møc båi thêng i. Do ®ã, ph¬ng tr×nh (4) thÓ hiÖn tÊt c¶ c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm cña c«ng ty. T¹i mét x¸c suÊt x¶y ra rñi ro nhÊt ®Þnh p, c«ng ty sÏ ®Þnh gi¸ a vµ i sao cho ph¬ng tr×nh (4) ®îc tho¶ m·n. Tøc lµ: (1 - p)a -p(i - a) = 0 hay a - pi = 0 17 §ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT Ph¬ng tr×nh (2) vµ ph¬ng tr×nh (4) thÓ hiÖn ®êng cÇu vµ cung b¶o hiÓm. Sù t¬ng t¸c gi÷a cung vµ cÇu b¶o hiÓm ®îc thÓ hiÖn trªn trôc m10m2, trong ®ã m1 vµ m2 thÓ hiÖn thu nhËp trong hai trêng hîp t¬ng øng: kh«ng cã tæn thÊt vµ cã tæn thÊt. 2.2.1. C©n b»ng thÞ trêng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin ®Çy ®ñ. Trªn thÞ trêng b¶o hiÓm c¹nh tranh hoµn h¶o, cã hai kiÓu c©n b»ng lµ c©n b»ng chung vµ c©n b»ng riªng. C©n b»ng chung x¶y ra khi thÞ trêng cã mét lo¹i kh¸ch hµng ®ång nhÊt vÒ møc ®é rñi ro, c«ng ty b¶o hiÓm chØ cÇn ®Þnh gi¸ mét lo¹i hîp ®ång b¶o hiÓm. Trong trêng hîp c©n b»ng riªng, thÞ trêng cã nhiÒu nhãm kh¸ch hµng kh¸c nhau vÒ møc ®é rñi ro. Khi ®ã, c«ng ty b¶o hiÓm b¸n c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau cho tõng ®èi tîng kh¸ch hµng cã ®é rñi ro phï hîp. ThÞ trêng ®¹t ®Õn c©n b»ng t¹i nhiÒu ®iÓm øng víi tõng lo¹i kh¸ch hµng. 2.2.1.1. C©n b»ng chung m2 F T m- a - d+i K U m- d × nh 1.1 O E m– a m m1 H×nh 1.1: C©n b»ng thÞ tr êng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin ®Çy ®ñ vµ mét møc rñi ro H×nh 1.1 biÓu diÔn ®iÓm c©n b»ng chung cña thÞ trêng b¶o hiÓm c¹nh tranh hoµn h¶o víi mét lo¹i kh¸ch hµng ®ång nhÊt vµ 1 tû lÖ x¸c suÊt x¶y ra rñi ro, trong ®iÒu kiÖn th«ng tin ®Çy ®ñ. Trôc hoµnh m 1 vµ trôc tung m2 biÓu diÔn thu nhËp trong hai trêng hîp t¬ng øng: kh«ng cã tæn thÊt vµ cã tæn thÊt. §êng cong U thÓ hiÖn tËp hîp c¸c ®iÓm kÕt hîp thu nhËp cña ngêi mua b¶o hiÓm trong hai trêng hîp trªn, phô thuéc vµo a, i vµ d, chÝnh lµ ®êng cÇu b¶o hiÓm. §êng th¼ng OT biÓu diÔn c¸c tËp hîp ®iÓm cã kÕt hîp thu nhËp b»ng nhau dï tæn thÊt cã x¶y ra hay kh«ng. §êng th¼ng EF lµ ®å thÞ cña ph¬ng tr×nh 18 §ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT (4) biÓu diÔn c¸c kÕt hîp thu nhËp cña c«ng ty b¶o hiÓm vµ chÝnh lµ ®êng cung b¶o hiÓm. §é dèc cña ®êng EF ®îc x¸c ®Þnh b»ng tû lÖ 1 p p . §é dèc cña ®êng U ®îc x¸c ®Þnh b»ng tû lÖ thay thÕ cËn biªn cña thu nhËp trong hai trêng hîp m1 vµ m2, tøc lµ b»ng U ' ( m1 ) . U ' ( m2 ) ThÞ trêng ®¹t tíi tr¹ng th¸i c©n b»ng khi ®é dèc cña ®êng cÇu U b»ng ®é dèc cña ®êng cung EF. Gi¶ X cã ®iÓm kÕt hîp thu nhËp ban ®Çu t¹i E. T¹i ®iÓm nµy X sÏ cã thu nhËp m nÕu tæn thÊt kh«ng x¶y ra vµ m - d nÕu tæn thÊt x¶y ra. §Ó h¹n chÕ rñi ro, X mua mét hîp ®ång b¶o hiÓm däc theo ®êng EF. Trong sè c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm, hîp ®ång t¹i ®iÓm K tèi ®a ho¸ thu nhËp kú väng cña anh ta. Hîp ®ång t¹i K lµ mét hîp ®ång b¶o hiÓm toµn bé rñi ro vµ c©n b»ng thu nhËp cña X trong c¶ hai trêng hîp cã hay kh«ng cã tæn thÊt. T¹i ®iÓm c©n b»ng, hîp ®ång ®îc mua b¸n trong ®iÒu kiÖn c¶ hai bªn ®Òu biÕt râ vÒ nhau. V× vËy K chÝnh lµ ®iÓm c©n b»ng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin ®Çy ®ñ, lóc nµy ngêi b¶o hiÓm kh«ng cã l·i ( = 0). 2.2.1.2. C©n b»ng riªng H×nh 1.2 díi ®©y biÓu diÔn ®iÓm c©n b»ng cña thÞ trêng b¶o hiÓm c¹nh tranh hoµn h¶o, ®Çy ®ñ th«ng tin nhng nh÷ng ngêi tham gia b¶o hiÓm cã møc rñi ro kh¸c nhau. §Ó ®¬n gi¶n, ta gi¶ sö chØ cã hai nhãm kh¸ch hµng: LR vµ HR víi x¸c suÊt x¶y ra rñi ro t¬ng øng lµ pH vµ pL (pH > pL). m2 F UL T UH A H B E O H×nh 1.2: C©n b»ng thÞ tr êng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin ®Çy ®ñ vµ nhiÒu møc rñi ro m1 19 §ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT VÉn víi c¸c gi¶ thiÕt nh phÇn trªn ta thÊy: C¸c hîp ®ång b¶o hiÓm cã rñi ro thÊp ®îc thÓ hiÖn trªn ®êng EF, cã ®é dèc lµ (1 – pL)/pL. C¸c hîp ®ång b¶o hiÓm cã rñi ro cao ®îc tËp hîp trªn ®êng EH, cã ®é dèc b»ng (1 – pH)/pH. Trong trêng hîp nµy, ®é dèc vµ ®é lâm cña ®êng cÇu øng víi mçi nhãm kh¸ch hµng phô thuéc vµo møc tæn thÊt khi rñi ro x¶y ra (d) vµ ®Æc ®iÓm rñi ro (tuú theo tõng ®Æc ®iÓm rñi ro mµ c«ng ty b¶o hiÓm ®a ra møc phÝ a vµ møc båi thêng i phï hîp). Gäi hai ®êng nµy t¬ng øng lµ UL vµ UH. V× c«ng ty b¶o hiÓm biÕt râ x¸c suÊt x¶y ra rñi ro cña hai nhãm kh¸ch hµng nªn hä sÏ ®a ra hai lo¹i hîp ®ång b¶o hiÓm t¬ng øng víi hai møc rñi ro. T¹i ®iÓm c©n b»ng, c¶ hai nhãm kh¸ch hµng ®Òu ®îc b¶o hiÓm toµn bé rñi ro vµ ë mét møc gi¸ c¶ c«ng b»ng. 2.2.2. C©n b»ng thÞ trêng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin kh«ng c©n xøng. Nhµ kinh tÕ häc Akerlof, trong nghiªn cøu vÒ th«ng tin kh«ng c©n xøng n¨m 1970 ®· ®a ra nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t sinh trªn thÞ trêng b¶o hiÓm th©n thÓ khi ngêi ®îc b¶o hiÓm biÕt râ t×nh tr¹ng søc khoÎ cña m×nh cßn c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng biÕt ®Õn ®iÒu ®ã. ¤ng ®a ra mét vÝ dô trong ®ã c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng thÓ ph©n lo¹i kh¸ch hµng theo møc ®é rñi ro vµ ®Þnh gi¸ c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm ë mét møc trung b×nh. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, chØ nh÷ng ngêi cã møc rñi ro cao h¬n møc trung b×nh míi muèn mua b¶o hiÓm. §iÒu nµy khiÕn c«ng ty b¶o hiÓm bÞ lç vµ do ®ã, phÝ b¶o hiÓm ph¶i ®îc t¨ng lªn ®Ó ®¶m b¶o cho c«ng ty hoµ vèn. TiÕp tôc, trong sè nh÷ng ngêi mua b¶o hiÓm tríc ®©y, chØ nh÷ng ngêi cã møc rñi ro cao h¬n møc trung b×nh míi mua b¶o hiÓm ë møc gi¸ míi cao h¬n. Qu¸ tr×nh t¬ng tù diÔn ra liªn tôc cho ®Õn khi chØ nh÷ng ngêi cã møc rñi ro rÊt cao míi s·n sµng mua b¶o hiÓm ë mét møc phÝ b¶o hiÓm còng rÊt cao 3. N¨m 1976, nghiªn cøu cña hai nhµ kinh tÕ häc Rothschild vµ Stiglitz ®· gi¶i thÝch sù ®¹t ®Õn c©n b»ng trªn thÞ trêng b¶o hiÓm trong ®iÒu kiÖn th«ng tin kh«ng c©n xøng x¶y ra gi÷a ngêi b¶o hiÓm vµ ngêi ®îc b¶o hiÓm. Víi sù thiÕu hôt vÒ th«ng tin, thÞ trêng nµy sÏ cã hai kiÓu c©n b»ng: c©n b»ng chung (Pooling Equilibrium) vµ c©n b»ng riªng (Seperating Equilibrium). Trong trêng hîp c©n b»ng chung, c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng thÓ ph©n lo¹i kh¸ch hµng theo møc ®é rñi ro nªn phÝ b¶o hiÓm ®îc x¸c ®Þnh ë møc trung b×nh. C¸c hîp ®ång b¶o hiÓm ®îc b¸n víi cïng mét møc gi¸ cho mäi nhãm kh¸ch hµng. T×nh tr¹ng 3 “The Market for ‘Lemons’: Quality Uncertainty and the Market Mechanism”, Quarterly Journal of Economics Sè 84, Hoa Kú (Th¸ng 8/1970), trang 488-500. 20