§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
Môc lôc
Trang
Lêi nãi ®Çu ………………………………………………………………...
4
Ch−¬ng I: Lý luËn chung vÒ thÞ tr−êng chøng kho¸n, th«ng tin kh«ng
c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc……………………….
8
1. ThÞ tr−êng chøng kho¸n…………………………………………………
8
1.1. Kh¸i niÖm……………………………………………………………..
8
1.2. Chøc n¨ng, c¬ cÊu vµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng chøng
kho¸n ………………………………………………………………………
9
1.2.1. Chøc n¨ng……………………………………………………………
9
1.2.2. C¬ cÊu cña thÞ tr−êng chøng kho¸n …………………………………
10
1.2.3. C¸c nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng chøng kho¸n……………... 12
1.3. C¸c thµnh phÇn tham gia thÞ tr−êng chøng kho¸n …………………….
13
1.3.1. Tæ chøc ph¸t hµnh …………………………………………………..
13
1.3.2. Nhµ ®Çu t−…………………………………………………………...
13
1.3.3. C¸c tæ chøc kinh doanh trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n ………………. 14
2. Th«ng tin kh«ng c©n xøng………………………………………………. 15
2.1. Kh¸i niÖm vÒ th«ng tin kh«ng c©n xøng………………………………
15
2.2. C©n b»ng thÞ tr−êng trong ®iÒu kiÖn kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin……
19
2.2.1. C©n b»ng thÞ tr−êng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin ®Çy ®ñ………………
21
2.2.1.1. C©n b»ng chung……………………………………………………
21
2.2.1.2. C©n b»ng riªng…………………………………………………….
23
2.2.2. C©n b»ng thÞ tr−êng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin kh«ng c©n xøng……..
24
2.2.2.1. C©n b»ng chung……………………………………………………
25
2.2.2.2. C©n b»ng riªng…………………………………………………….
26
3. Lùa chän ®èi nghÞch…………………………………………………….. 29
3.1. Kh¸i niÖm……………………………………………………………...
29
3.2. Sù h×nh thµnh lùa chän ®èi nghÞch…………………………………….
29
1
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
4. Rñi ro ®¹o ®øc…………………………………………………………...
32
4.1. Kh¸i niÖm……………………………………………………………...
32
4.2. Nguyªn nh©n xuÊt hiÖn rñi ro ®¹o ®øc………………………………...
33
5. T¸c ®éng cña th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro
®¹o ®øc ®èi víi nÒn kinh tÕ ………………………………………………..
36
5.1. T¸c ®éng cña th«ng tin kh«ng c©n xøng vµ lùa chän ®èi nghÞch……...
36
5.2. T¸c ®éng cña rñi ro ®¹o ®øc…………………………………………...
37
Ch−¬ng II: VÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ
rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam ………………
40
1. T×nh h×nh ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam tõ khi thµnh
lËp ®Õn nay…………………………………………………………………
40
1.1. Tæng quan t×nh h×nh ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam
40
1.2. T×nh h×nh ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng chøng kho¸n trong hai n¨m gÇn
®©y………………………………………………………………………….
41
1.2.1. ThÞ tr−êng chøng kho¸n trong n¨m 2002……………………………
41
1.2.2. ThÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam 10 th¸ng ®Çu n¨m 2003………...
44
1.2.2.1. Bèi c¶nh thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam ®Çu n¨m 2003……….
44
1.2.2.2. T×nh h×nh ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng chøng kho¸n 10 th¸ng ®Çu
n¨m 2003…………………………………………………………………..
44
2. Nh÷ng dÊu hiÖu vÒ th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ
rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n
ViÖt Nam ………………………………………………………….……….
47
2.1. Nh÷ng h¹n chÕ trong viÖc c«ng bè th«ng tin vµ qu¶n lý c«ng bè th«ng
tin lµ nguyªn nh©n xuÊt hiÖn th«ng tin kh«ng c©n xøng…………………...
47
2.2. Chªnh lÖch gi÷a gi¸ ph¸t hµnh lÇn ®Çu (hoÆc gi¸ ph¸t hµnh thªm) víi
gi¸ giao dÞch thÞ tr−êng cña chøng kho¸n. ………………………………...
51
2.3. Gi¸ c¶ cæ phiÕu vµ chØ sè VN-Index kh«ng ph¶n ¸nh ®óng t×nh h×nh
s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c c«ng ty niªm yÕt vµ thùc tÕ giao dÞch trªn thÞ
tr−êng ……………………………………………………………………...
53
2
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
2.4. Nh÷ng dÊu hiÖu giao dÞch néi gi¸n – mét biÓu hiÖn cña rñi ro ®¹o ®øc
55
3. Nh÷ng t¸c ®éng cña vÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi
nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc ®Õn ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt
Nam ……………………………………………………………………….
59
Ch−¬ng III: §Ò xuÊt ph−¬ng h−íng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò th«ng tin kh«ng
c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ tr−êng chøng
kho¸n ViÖt Nam ………………………………………………………….
61
1. KhuyÕn khÝch thµnh lËp c¸c c«ng ty s¶n xuÊt vµ b¸n th«ng tin…………
61
2. T¨ng c−êng sù ®iÒu hµnh cña ChÝnh phñ ®Ó lµm t¨ng th«ng tin trªn thÞ
tr−êng chøng kho¸n ……………………………………………………….
62
3. KhuyÕn khÝch thµnh lËp c¸c trung gian tµi chÝnh, ®Æc biÖt lµ c¸c quü
®Çu t− chøng kho¸n………………………………………………………..
63
KÕt luËn……………………………………………………………………
65
Phô lôc 1: BiÓu ®å chØ sè cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty niªm yÕt trªn thÞ tr−êng
chøng kho¸n ViÖt Nam tõ thêi ®iÓm niªm yÕt ®Õn ngµy1/12/2003………..
67
Phô lôc II: C¸c hÖ sè tµi chÝnh cña c¸c c«ng ty niªm yÕt trªn Trung t©m
Giao dÞch Chøng kho¸n Thµnh phè Hå ChÝ Minh 9 th¸ng ®Çu n¨m 2002…
75
Phô lôc III: XÕp h¹ng tµi chÝnh c¸c c«ng ty niªm yÕt t¹i Trung t©m Giao
dÞch Chøng kho¸n Thµnh phè Hå ChÝ Minh……………………………….
79
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o………………………………………………. 80
3
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
Lêi nãi ®Çu
Trong c¸c giao dÞch tµi chÝnh nãi chung vµ chøng kho¸n nãi riªng, th«ng
tin gi÷ vai trß thiÕt yÕu. Nh©n tè quan träng quyÕt ®Þnh quy m«, h×nh thøc vµ
hiÖu qu¶ cña mçi giao dÞch chÝnh lµ møc ®é c©n xøng vÒ th«ng tin gi÷a c¸c bªn
liªn quan. XÐt trªn tÇm vÜ m«, nÕu c¸c bªn tham gia cña bÊt kú giao dÞch tµi
chÝnh nµo trong nÒn kinh tÕ ®Òu cã ®Çy ®ñ th«ng tin qu¸ khø, hiÖn t¹i vµ t−¬ng
lai liªn quan ®Õn giao dÞch th× ®ång vèn trong nÒn kinh tÕ lu«n ®Õn ®−îc c¸c dù
¸n ®Çu t− hiÖu qu¶ nhÊt. ThÞ tr−êng tµi chÝnh khi ®ã thùc hiÖn tèt nhÊt chøc
n¨ng huy ®éng vµ ph©n bæ vèn cho nÒn kinh tÕ.
TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
Qu¸ tr×nh C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam ®Æt ra mét yªu
cÇu cÊp thiÕt lµ ph¶i ph¸t triÓn thÞ tr−êng vèn hiÖu qu¶ nh»m cung cÊp vèn
trung vµ dµi h¹n cho nÒn kinh tÕ. §Ó cã mét thÞ tr−êng vèn nh− thÕ, ®ßi hái
tr−íc m¾t lµ ph¶i x©y dùng ®−îc mét thÞ tr−êng chøng kho¸n v÷ng m¹nh. ThÞ
tr−êng chøng kho¸n sÏ lµm t¨ng tÝnh thanh kho¶n cña c¸c c«ng cô huy ®éng
vèn, tõ ®ã thóc ®Èy thÞ tr−êng s¬ cÊp ph¸t triÓn. MÆt kh¸c, thÞ tr−êng chøng
kho¸n kh¾c phôc ®−îc ®¸ng kÓ h¹n chÕ vÒ kh«ng gian, thêi gian vµ quy m«
trong viÖc huy ®éng vèn. NhËn thøc tÇm quan träng ®ã, sau nhiÒu cè g¾ng thÞ
tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam ®q chÝnh thøc ®i vµo ho¹t ®éng ngµy 20/7/2000,
®¸nh dÊu b−íc chuyÓn m×nh cña thÞ tr−êng tµi chÝnh ViÖt Nam.
Tuy nhiªn sau h¬n ba n¨m ho¹t ®éng, nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®−îc cña thÞ
tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam ch−a ®¸p øng sù mong mái vµ kú väng cña c¶
nÒn kinh tÕ nãi chung vµ giíi ®Çu t− nãi riªng. Khi bµn vÒ thùc tr¹ng nµy, hÇu
hÕt c¸c cuéc héi th¶o, bµi b¸o ®Òu ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò th«ng tin. Cô thÓ, ®ã lµ
nh÷ng h¹n chÕ trong viÖc c«ng bè th«ng tin thÓ hiÖn ë tÝnh kh«ng kÞp thêi,
thiÕu chinh x¸c, kh«ng ®Çy ®ñ vµ ch−a thèng nhÊt vÒ c¸ch thøc c«ng bè th«ng
tin. ChÊt l−îng th«ng tin cßn thÊp lµ mét yÕu tè k×m hqm cÇu chøng kho¸n. §ã
4
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
còng lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc, mét hËu
qu¶ tÊt yÕu cña sù kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin. §Ó thÞ tr−êng chøng kho¸n ®i
vµo ho¹t ®éng v÷ng m¹nh, mét ®iÒu kh«ng thÓ thiÕu lµ ph¶i h¹n chÕ tèi ®a sù
bÊt c©n xøng vÒ th«ng tin cña c¸c cuéc giao dÞch. §©y lµ vÊn ®Ò ®ang thu hót
nhiÒu sù chó ý vµ cÇn ph¶i ®−îc gi¶i quyÕt mét c¸ch tèi −u.
Môc ®Ých nghiªn cøu
Sau khi t×m hiÓu vµ nghiªn cøu häc thuyÕt th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa
chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn mét sè ph©n ®o¹n thÞ tr−êng tµi chÝnh
cña c¸c nhµ kinh tÕ häc trªn thÕ giíi, t«i nhËn thøc r»ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò th«ng
tin kh«ng c©n xøng lµ mét yªu cÇu thiÕt thùc vµ xuyªn suèt trong qu¸ tr×nh ho¹t
®éng cña thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam. V× vËy, t«i ®q m¹nh d¹n t×m hiÓu,
ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ møc ®é kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin, kh¶o s¸t thùc tÕ vÊn
®Ò rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam tõ khi ho¹t ®éng ®Õn
nay. Do nh÷ng h¹n chÕ c¶ vÒ chñ quan vµ kh¸ch quan nªn luËn v¨n chØ h−íng
vµo môc tiªu chñ yÕu lµ ph¸t hiÖn vµ ph©n tÝch s¬ bé nh÷ng biÓu hiÖn cña ba
néi dung trªn. Dùa trªn c¬ së ®ã, mét sè gi¶i ph¸p ®−îc ®Ò xuÊt nh»m hoµn
thiÖn vÊn ®Ò th«ng tin trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam. T«i còng hy väng
nh÷ng ph¸t hiÖn nµy xÏ gióp Ých cho c¸c nghiªn cøu s©u h¬n vÒ vÊn ®Ò th«ng
tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ tr−êng chøng
kho¸n ViÖt Nam.
§èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
LuËn v¨n ®Ò cËp ®Õn c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n nhÊt vÒ chøng kho¸n vµ thÞ
tr−êng chøng kho¸n, ®ång thêi tr×nh bµy chi tiÕt häc thuyÕt th«ng tin kh«ng c©n
xøng vµ c¸c kh¸i niÖm liªn quan.
Nh÷ng vÊn ®Ò lý thuyÕt trªn sÏ ®−îc vËn dông vµo t×nh h×nh cô thÓ trªn
thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam tõ khi chÝnh thøc ho¹t ®éng cho ®Õn nay (tõ
28/7/2000 ®Õn 31/10/2003).
T×nh h×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc
5
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
Th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc lµ
nh÷ng hiÖn t−îng kinh tÕ ®−îc c¸c nhµ kinh tÕ häc trªn thÕ giíi nghiªn cøu tõ
nh÷ng n¨m 1960. Tuy nhiªn, ph¶i ®Õn nh÷ng n¨m 2000 vÊn ®Ò nµy míi thùc sù
®−îc quan t©m vµ nghiªn cøu s©u s¾c. C¸c nghiªn cøu gÇn ®©y tËp trung vµo
viÖc x©y dùng c¸c m« h×nh to¸n vµ kh¶o s¸t thùc tr¹ng th«ng tin kh«ng c©n
xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn mét sè ph©n ®o¹n cña thÞ
tr−êng tµi chÝnh, phæ biÕn nhÊt lµ thÞ tr−êng b¶o hiÓm. C¸c nghiªn cøu ®Òu ®q
®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh, ®ãng gãp vµo viÖc x©y dùng mét m« h×nh
tæng thÓ cña häc thuyÕt th«ng tin kh«ng c©n xøng.
ThÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam tõ khi thµnh lËp ®Õn nay ®q thu hót sù
quan t©m cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu. §q cã nhiÒu bµi b¸o, luËn v¨n, luËn ¸n vµ
c¶ nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cÊp bé, cÊp nhµ n−íc tham gia ®ãng gãp, hoµn
thiÖn ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng. Tuy nhiªn do trong giai ®o¹n míi h×nh thµnh
cßn qu¸ nhiÒu viÖc ph¶i lµm nªn ch−a cã nhiÒu nghiªn cøu ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò
th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ tr−êng
chøng kho¸n.
Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
Ph−¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng ®ãng vai trß chñ ®¹o trong luËn v¨n v×
nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®Òu dùa trªn c¬ së thùc tÕ kh¸ch quan. Bªn c¹nh ®ã t«i ®q
sö dông ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt (th«ng qua viÖc tæng hîp vµ ph©n
tÝch c¸c nguån tµi liÖu); ph−¬ng ph¸p quy n¹p vµ diÔn dÞch. Víi hy väng m«
h×nh ho¸ c¸c quan hÖ kinh tÕ, t«i ®q cè g¾ng vËn dông ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch
cung-cÇu th«ng qua c¸c m« h×nh c©n b»ng thÞ tr−êng ë thÞ tr−êng cã th«ng tin
kh«ng hoµn h¶o cña mét sè nhµ kinh tÕ häc trªn thÕ giíi.
Lîi Ých cña luËn v¨n
T«i hy väng luËn v¨n sÏ lµ mét tµi liÖu tham kh¶o cho c¸c nhµ ®Çu t− vµ
nh÷ng ng−êi quan t©m ®Õn thÞ tr−êng chøng kho¸n, th«ng tin kh«ng c©n xøng,
lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc. §©y còng cã thÓ lµ tµi liÖu gióp Ých cho
c¸c nghiªn cøu s©u h¬n vÒ c¸c vÊn ®Ò trªn.
6
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
§èi víi c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc, t«i tin t−ëng r»ng nghiªn cøu nµy
sÏ gãp phÇn hoµn thiÖn vÊn ®Ò th«ng tin vµ c«ng bè th«ng tin trªn thÞ tr−êng
chøng kho¸n ViÖt Nam, tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn tr−íc m¾t vµ l©u dµi cho viÖc ho¹t
®éng vµ ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng.
KÕt cÊu cña luËn v¨n
Víi c¸c néi dung ®q ®Ò cËp trªn ®©y, luËn v¨n ®−îc kÕt cÊu nh− sau:
Ch−¬ng I: Lý luËn chung vÒ thÞ tr−êng chøng kho¸n, th«ng tin kh«ng c©n
xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc.
Ch−¬ng II: VÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi
ro ®¹o ®øc trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam.
Ch−¬ng III: Mét sè nhËn xÐt vµ ®Ò xuÊt ph−¬ng h−íng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò
th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ tr−êng
chøng kho¸n ViÖt Nam nh»m thóc ®Èy thÞ tr−êng ph¸t triÓn.
NhËn ®−îc sù h−íng dÉn vµ gióp ®ì nhiÖt t×nh tõ Th¹c sü Ph¹m Song
H¹nh cïng víi nhiÒu cè g¾ng trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, t«i ®q hoµn thµnh
luËn v¨n nµy. Tuy nhiªn do h¹n chÕ vÒ n¨ng lùc, thêi gian vµ nguån tµi liÖu
trong khi vÊn ®Ò nghiªn cøu cßn kh¸ míi mÎ vµ tinh tÕ nªn nh÷ng thiÕu sãt vµ
nhÇm lÉn lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái. T«i rÊt c¶m ¬n vµ mong nhËn ®−îc sù phª
b×nh, gãp ý vµ ph¸t triÓn thªm tõ c¸c ThÇy C« gi¸o, nh÷ng nhµ nghiªn cøu, b¹n
bÌ nh»m hoµn thiÖn vÊn ®Ò nghiªn cøu.
7
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
Ch−¬ng I
Lý luËn chung vÒ thÞ tr−êng chøng kho¸n,
th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch
vµ rñi ro ®¹o ®øc
1.
ThÞ tr−êng chøng kho¸n
1.1.
Kh¸i niÖm
Kh¸i niÖm thÞ tr−êng chøng kho¸n h×nh thµnh vµ hoµn thiÖn theo sù ph¸t
triÓn cña nÒn kinh tÕ. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng hiÖn ®¹i, thÞ tr−êng chøng
kho¸n lµ mét yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi viÖc duy tr× vµ ph¸t triÓn cña nÒn
kinh tÕ. Cho ®Õn nay, c¸c quèc gia cã nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ph¸t triÓn ®Òu cã
thÞ tr−êng chøng kho¸n nh−ng ®Þnh nghÜa vÒ thÞ tr−êng chøng kho¸n th× cã
nhiÒu c¸ch kh¸c nhau:
ThÞ tr−êng chøng kho¸n lµ mét thÞ tr−êng cã tæ chøc n¬i c¸c chøng
kho¸n ®−îc mua b¸n theo nh÷ng nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh (theo Longman
Dictionary of Business English, 1985 – nguyªn v¨n: ”Securities market is an
organized market where securities are bought and sold under fixed rules”)
Theo gi¸o tr×nh “ThÞ tr−êng chøng kho¸n” cña tr−êng ®¹i häc Ngo¹i
Th−¬ng, 1998, thÞ tr−êng chøng kho¸n ®−îc ®Þnh nghÜa lµ “mét thÞ tr−êng mµ ë
n¬i ®ã ng−êi ta mua b¸n, chuyÓn nh−îng, trao ®æi chøng kho¸n nh»m môc ®Ých
kiÕm lêi”.
NghÞ ®Þnh 48/CP ngµy 11/7/1998 quy ®Þnh: “ThÞ tr−êng giao dÞch tËp
trung lµ ®Þa ®iÓm hoÆc hÖ thèng th«ng tin, t¹i ®ã c¸c chøng kho¸n ®−îc mua,
b¸n hoÆc lµ n¬i tham kh¶o ®Ó thùc hiÖn c¸c giao dÞch chøng kho¸n”.
Kh¸i niÖm thÞ tr−êng chøng kho¸n lµ mét kh¸i niÖm cã tÝnh lÞch sö nªn
trong thùc tÕ, thuËt ng÷ thÞ tr−êng chøng kho¸n th−êng cã c¸ch hiÓu s¸t thùc
h¬n vµ cã thÓ cã rÊt nhiÒu néi dung míi.
8
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
1.2.
Chøc n¨ng, c¬ cÊu vµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng
chøng kho¸n.
1.2.1. Chøc n¨ng.
Huy ®éng vèn ®Çu t− cho nÒn kinh tÕ
Khi nhµ ®Çu t− mua chøng kho¸n do c¸c c«ng ry ph¸t hµnh, sè tiÒn nhµn
rçi cña hä ®−îc ®−a vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ qua ®ã gãp phÇn më
réng s¶n xuÊt xq héi. B»ng c¸h hç trî c¸c ho¹t ®äng ®µu t− cñ c«ng ty, thÞ
tr−êng chøng kho¸n ®q cã nh÷ng t¸c ®éng quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña
nÒn kinh tÕ quèc d©n. Th«ng qua thÞ tr−êng chøng kho¸n, chÝnh phñ vµ chÝnh
quyÒn ®Þa ph−¬ng còng huy ®éng ®−îc c¸c nguån vèn cho môc ®Ých sö dông vµ
®Çu t− ph¸t triÓn h¹ t»ng kinh tÕ, phôc vô c¸c nhu cÇu vhung cña xq héi.
Cung cÊp m«i tr−êng ®Çu t− cho c«ng chóng
ThÞ tr−êng chøng kho¸n cung cÊp cho c«ng chóng mét m«i tr−êng ®Çu t−
lµnh m¹nh víi c¸c c¬ héi lùa chän phong phó. C¸c lo¹i chøng kho¸n trªn thÞ
tr−êng rÊt kh¸c nhau vÒ thêi h¹n, tÝnh chÊt vµ ®é rñi ro, cho phÐp c¸c nhµ ®Çu t−
cã thÓ lùa chän cho lo¹i hµng ho¸ phï hîp víi kh¶ n¨ng, môc tiªu vµ së thÝch
cña m×nh. ChÝnh v× vËy, thÞ tr−êng chøng kho¸n gãp phÇn ®¸ng kÓ lµm t¨ng
møc tiÕt kiÖm quèc gia.
T¹o tÝnh thanh kho¶n cho c¸c chøng kho¸n
Nhê cã thÞ tr−êng chøng kho¸n, c¸c nhµ ®Çu t− cã thÓ chuyÓn ®æi c¸c
chøng kho¸n hä së h÷u thµnh tiÒn mÆt hoÆc c¸c lo¹i chøng kho¸n kh¸c khi hä
muèn. Kh¶ n¨ng thanh kho¶n lµ mét trong nh÷ng ®Æc tÝnh hÊp dÉn cña chøng
kho¸n ®èi víi nhµ ®Çu t−. §©y lµ yÕu tè cho thÊy tÝnh linh ho¹t, an toµn cña vèn
®Çu t−. ThÞ tr−êng chøng kho¸n ho¹t ®éng cµng n¨ng ®éng vµ hiÖu qu¶ th× cµng
cã kh¶ n¨ng n©ng cao tÝnh thanh kho¶n cña c¸c chøng kho¸n giao dÞch trªn thÞ
tr−êng.
§¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp
9
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
Th«ng qua gi¸ chøng kho¸n, ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ®−îc ph¶n
¸nh mét c¸ch tæng hîp vµ kÞp thêi, gióp cho viÖc ®¸nh gi¸ vµ so s¸nh ho¹t ®éng
cña c¸c doanh nghiÖp ®−îc nhanh chãng vµ thuËn tiÖn, tõ ®ã còng t¹o ra mét
m«i tr−êng c¹nh tranh lµnh m¹nh nh»ng n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn, kÝch
thÝch ¸p dông c«ng nghÖ míi, c¶i tiÕn s¶n phÈm.
T¹o m«i tr−êng gióp chÝnh phñ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ
m«.
C¸c dÊu hiÖu cña thÞ tr−êng chøng kho¸n ph¶n ¸nh ®éng th¸i cña nÒn
kinh tÕ mét c¸ch nh¹y bÐn vµ chÝnh x¸c. Gi¸ c¸c chøng kho¸n t¨ng lªn cho thÊy
®Çu t− ®ang më réng, nÒn kinh tÕ t¨ng tr−ëng, vµ ng−îc l¹i gi¸ chøng kho¸n
gi¶m sÏ cho thÊy c¸c dÊu hiÖu tiªu cùc cña nÒn kinh tÕ. V× thÕ, thÞ tr−êng chøng
kho¸n ®−îc gäi lµ phong vò biÓu cña nÒn kinh tÕ vµ lµ mét c«ng cô quan träng
gióp ChÝnh phñ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«. Th«ng qua thÞ tr−êng
chøng kho¸n, ChÝnh phñ cã thÓ mua vµ b¸n tr¸i phiÕu ChÝnh phñ ®Ó t¹o ra
nguån thu bï ®¾p ng©n s¸ch vµ qu¶n lý l¹m ph¸t. Ngoµi ra, ChÝnh phñ còng cã
thÓ sö dông mét sè chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p t¸c ®éng vµo thÞ tr−êng chøng kho¸n
nh»m ®Þnh h−íng ®Çu t− ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn c©n ®èi cña nÒn kinh tÕ.
1.2.2. C¬ cÊu cña thÞ tr−êng chøng kho¸n
Cã nhiÒu c¨n cø ph©n lo¹i thÞ tr−êng chøng kho¸n nh−ng phæ biÕn vµ
quan träng nhÊt lµ c¨n cø vµo sù lu©n chuyÓn c¸c nguån vèn, theo ®ã thÞ tr−êng
chøng kho¸n ®−îc chia thµnh thÞ tr−êng s¬ cÊp vµ thÞ tr−êng thø cÊp.
ThÞ tr−êng s¬ cÊp
ThÞ tr−êng s¬ cÊp lµ thÞ tr−êng mua b¸n c¸c chøng kho¸n míi ph¸t hµnh.
Trªn thÞ tr−êng nµy, vèn tõ nhµ ®Çu t− sÏ ®−îc chuyÓn sang nhµ ph¸t hµnh
th«ng qua viÖc nhµ ®Çu t− mua c¸c chøng kho¸n míi ph¸t hµnh do ®ã ®©y lµ n¬i
duy nhÊt ®em l¹i vèn ®Çu t− cho tæ chøc ph¸t hµnh. ViÖc mua b¸n trªn thÞ
tr−êng s¬ cÊp th−êng diÔn ra gi÷a c¸c ng©n hµng, c«ng ty ph¸t hµnh, vµ c¸c tËp
®oµn tµi chÝnh lín… gi¸ chøng kho¸n trªn thÞ tr−êng s¬ cÊp do tæ chøc ph¸t
10
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
hµnh Ên ®Þnh vµ th−êng ®−îc in ngay trªn chøng kho¸n. Nh− vËy, cã thÓ thÊy
r»ng, thÞ tr−êng s¬ cÊp ®ãng vai trß chøng kho¸n ho¸ c¸c nguån vèn cÇn huy
®éng ®ång thêi chu chuyÓn vèn tõ n¬i thõa vèn tíi n¬i cÇn vèn vµ chuyÓn nã
thµnh vèn dµi h¹n.
ThÞ tr−êng thø cÊp
ThÞ tr−êng thø cÊp lµ n¬i giao dÞch c¸c chøng kho¸n ®q ®−îc ph¸t hµnh
trªn thÞ tr−êng s¬ cÊp. ThÞ tr−êng thø cÊp ®ãng vai trß ®¶m b¶o tÝnh thanh
kho¶n cho c¸c chøng kho¸n ®q ph¸t hµnh vµ cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau:
Thø nhÊt, trªn thÞ tr−êng thø cÊp, c¸c kho¶n tiÒn thu ®−îc tõ viÖc b¸n
chøng kho¸n thuéc vÒ c¸c nhµ ®Çu t− vµ c¸c nhµ kinh doanh chøng kho¸n chø
kh«ng ph¶i nhµ ph¸t hµnh. Nãi c¸ch kh¸c, c¸c luång vèn kh«ng ch¶y vµo
nh÷ng ng−êi ph¸t hµnh chøng kho¸n mµ vËn chuyÓn gi÷a nh÷ng ng−êi ®Çu t−
chøng kho¸n trªn thÞ tr−êng. ThÞ tr−êng thø cÊp lµ mét bé phËn quan träng cña
thÞ tr−êng chøng kho¸n, g¾n bã chÆt chÏ víi thÞ tr−êng s¬ cÊp.
Thø hai, giao dÞch trªn thÞ tr−êng thø cÊp thÓ hiÖn nguyªn t¾c c¹nh tranh
tù do, gi¸ chøng kho¸n trªn thÞ tr−êng thø cÊp do quan hÖ cung cÇu quyÕt ®Þnh.
Thø ba, thÞ tr−êng thø cÊp lµ thÞ tr−êng ho¹t ®éng liªn tôc, c¸c nhµ ®Çu t−
cã thÓ mua vµ b¸n c¸c chøng kho¸n nhiÒu lÇn trªn thÞ tr−êng nµy.
Ngoµi c¸ch ph©n lo¹i trªn, cã thÓ ph©n lo¹i thÞ tr−êng chøng kho¸n theo
tÝnh chÊt tËp trung cña thÞ tr−êng, theo ®ã thÞ tr−êng chøng kho¸n bao gåm Së
giao dÞch chøng kho¸n (thÞ tr−êng tËp trung) vµ thÞ tr−êng OTC (thÞ tr−êng phi
tËp trung). T¹i së giao dÞch, c¸c giao dÞch ®−îc tËp trung t¹i mét ®Þa ®iÓm, c¸c
lÖnh ®−îc chuyÓn ®Õn sµn giao dÞch vµ tham gia vµo qu¸ tr×nh khíp lÖnh ®Ó
h×nh thµnh gi¸ giao dÞch. Trªn thÞ tr−êng OTC, c¸c giao dÞch (c¶ s¬ cÊp vµ thø
cÊp) ®−îc tiÕn hµnh qua m¹ng l−íi c¸c c«ng ty chøng kho¸n ph©n t¸n kh¾p
quèc gia vµ ®−îc nèi víi nhau b»ng m¹ng m¸y tÝnh. Gi¸ c¶ h×nh thµnh theo
ph−¬ng thøc tho¶ thuËn.
1.2.3. C¸c nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng chøng kho¸n
11
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
Nguyªn t¾c c¹nh tranh
Theo nguyªn t¾c nµy, gi¸ c¶ trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n ph¶n ¸nh quan
hÖ cung cÇu vÒ chøng kho¸n vµ thÓ hiÖn t−¬ng quan c¹nh tranh gi÷a c¸c c«ng
ty. Trªn thÞ tr−êng s¬ cÊp, c¸c tæ chøc ph¸t hµnh c¹nh tranh nhau ®Ó b¸n chøng
kho¸n cña m×nh cho nhµ ®Çu t−, c¸c nhµ ®Çu t− ®−îc tù do lùa chän c¸c chøng
kho¸n theo c¸c môc tiªu cña riªng m×nh. Trªn thÞ tr−êng thø cÊp, c¸c nhµ ®Çu
t− còng c¹nh tranh tù do ®Ó t×m kiÕm cho m×nh mét lîi nhuËn cao nhÊt vµ gi¸
c¶ ®−îc h×nh thµnh theo ph−¬ng thøc ®Êu gi¸.
Nguyªn t¾c c«ng b»ng
Nguyªn t¾c nµy nh»m ®¶m b¶o lîi Ých cho tÊt c¶ nh÷ng ng−êi tham gia
thÞ tr−êng. C«ng b»ng cã nghÜa lµ mäi ng−êi tham gia thÞ tr−êng ®Òu ph¶i tu©n
thñ nh÷ng quy ®Þnh chung, ®−îc b×nh ®¼ng trong viÖc chi sÎ th«ng tin vµ trong
viÖc g¸nh chÞu c¸c h×nh thøc xö ph¹t nÕu vi ph¹m vµo nh÷ng quy ®Þnh ®ã.
Nguyªn t¾c c«ng khai
Chøng kho¸n lµ lo¹i hµng ho¸ cã tÝnh trõu t−îng, ng−êi ®Çu t− kh«ng thÓ
kiÓm tra trùc tiÕp ®−îc c¸c chøng kho¸n nh− c¸c hµng ho¸ th«ng th−êng mµ
ph¶i dùa trªn c¬ së c¸c th«ng tin cã liªn quan. V× vËy thÞ tr−êng chøng kho¸n
ph¶i ®−îc x©y dùng trªn c¬ së hÖ th«ng c«ng bè th«ng tin tèt. Theo luËt ®Þnh,
c¸c bªn tham gia ph¸t hµnh chøng kho¸n cã nghÜa vô cung cÊp ®Çy ®ñ, trung
thùc vµ kÞp thêi nh÷ng th«ng tin cã liªn quan tíi tæ chøc ph¸t hµnh, tíi ®ît ph¸t
hµnh. C«ng bè th«ng tin ®−îc tiÕn hµnh khi ph¸t hµnh lÇn ®Çu còng nh− theo
c¸c chÕ ®é th−êng xuyªn vµ ®ét xuÊt, th«ng qua c¸c ph−¬ng tiªn th«ng tin ®¹i
chóng, së gia dÞch, c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ c¸c tæ chøc cã liªn quan kh¸c.
Nguyªn t¾c trung gian
Theo nguyªn t¾c nµy, trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n, c¸c giao dÞch ®−îc
thùc hiÖn th«ng qua tæ chøc trung gian lµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n. Trªn thÞ
tr−êng s¬ cÊp, c¸c nhµ ®Çu t− th−êng kh«ng mua trùc tiÕp cña tæ chøc ph¸t hµnh
mµ mua tõ c¸c nhµ b¶o lqnh ph¸t hµnh. Trªn thÞ tr−êng thø cÊp, th«ng qua c¸c
12
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
nghiÖp vô m«i giíi, kinh doanh c¸c c«ng ty chøng kho¸n mua b¸n chøng kho¸n
gióp c¸c kh¸ch hµng, hoÆc kÕt nèi c¸c kh¸ch hµng víi nhau th«ng qua viÖc thùc
hiÖn c¸c giao dÞch mua b¸n chøng kho¸n trªn tµi kho¶n cña m×nh.
Nguyªn t¾c tËp trung
ThÞ tr−êng chøng kho¸n ph¶i ho¹t ®éng trªn nguyªn t¾c tËp trung. C¸c
giao dÞch chøng kho¸n chØ diÔn ra trªn së giao dÞch vµ trªn thÞ tr−êng OTC, cã
sù kiÓm tra, gi¸m s¸t cña c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc vµ c¸c tæ chøc tù qu¶n.
Hµng hãa cña thÞ tr−êng chøng kho¸n lµ c¸c s¶n phÈm tµi chÝnh cao cÊp nªn
viÖc giao dÞch ®ßi hái thÞ tr−êng ph¶i cã nh÷ng c¬ së vËt chÊt nhÊt ®Þnh chø
kh«ng thÓ diÔn ra mét c¸ch tuú tiÖn.
1.3.
C¸c thµnh phÇn tham gia trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n
C¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n tham gia thÞ tr−êng chøng kho¸n cã thÓ ®−îc chia
thµnh ba nhãm chÝnh: tæ chøc ph¸t hµnh, nhµ ®Çu t− vµ c¸c tæ chøc kh¸c cã liªn
quan.
1.3.1. Tæ chøc ph¸t hµnh
Tæ chøc ph¸t hµnh lµ c¸c tæ chøc thùc hiÖn huy ®éng vèn th«ng qua thÞ
tr−êng chøng kho¸n. Tæ chøc ph¸t hµnh bao gåm ChÝnh phñ vµ chÝnh quyÒn ®Þa
ph−¬ng (ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ChÝnh phñ vµ tr¸i phiÕu ®Þa ph−¬ng), c¸c c«ng ty
(ph¸t hµnh cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu c«ng ty) vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh kh¸c ®ãng
vai trß cung cÊp hµng ho¸ cho thÞ tr−êng chøng kho¸n.
1.3.2. Nhµ ®Çu t−
Nhµ ®Çu t− lµ nh÷ng ng−êi thùc sù mua b¸n chøng kho¸n trªn thÞ tr−êng
chøng kho¸n. Nhµ ®Çu t− cã thÓ lµ c¸ nh©n hoÆc tæ chøc.
Nhµ ®Çu t− c¸ nh©n lµ nh÷ng ng−êi cã vèn nhµn rçi t¹m thêi, tham gia
mua b¸n chøng kho¸n víi môc ®Ých kiÕm lîi nhuËn. Tuy nhiªn, trong ®Çu t− th×
lîi nhuËn l¹i lu«n g¾n víi rñi ro, lîi nhuËn cµng cao th× rñi ro cµng lín vµ
ng−îc l¹i. ChÝnh v× vËy, c¸c nhµ ®Çu t− c¸ nh©n lu«n ph¶i lùa chän c¸c h×nh
thøc ®Çu t− phï hîp víi kh¶ n¨ng còng nh− møc ®éc chÊp nhËn rñi ro cña m×nh.
13
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
C¸c nhµ ®Çu t− cã tæ chøc, hay cßn gäi lµ c¸c ®Þnh chÕ ®Çu t−, th−êng
xuyªn mua b¸n chøng kho¸n víi sè l−îng lín trªn thÞ tr−êng. C¸c tæ chøc nµy
th−êng cã c¸c bé phËn chøc n¨ng bao gåm nhiÒu chuyªn gia cã kinh nghiÖm ®Ó
nghiªn cøu thÞ tr−êng vµ ®−a ra c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t−. Mét sè nhµ ®Çu t−
chuyªn nghiÖp chÝnh trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n lµ c¸c c«ng ty ®Çu t−, c¸c
c«ng ty b¶o hiÓm, c¸c quü l−¬ng h−u vµ c¸c quü b¶o hiÓm xq héi kh¸c. §Çu t−
th«ng qua c¸c tæ chøc ®Çu t− cã −u ®iÓm næi bËt lµ cã thÓ ®a d¹ng ho¸ danh
môc ®Çu t− vµ c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t− ®−îc thùc hiªn bëi c¸c chuyªn gia giµu
kinh nghiÖp vµ cã chuyªn m«n cao.
Mét bé phËn quan träng cña c¸c tæ chøc ®Çu t− lµ c¸c c«ng ty tµi chÝnh.
C¸c c«ng ty tµi chÝnh ®−îc phÐp kinh doanh chøng kho¸n, cã thÓ sö dông vèn
cñ m×nh ®Ó ®Çu t− vµo chøng kho¸n nh»m môc ®Ých kiÕm lîi.
Bªn c¹nh ®ã, c¸c c«ng ty chøng kho¸n, c¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i còng
cã thÓ trë thµnh nhµ ®Çu t− chuyªn nghiÖp khi hä mua chøng kho¸n cho chÝnh
m×nh.
1.3.3. C¸c tæ chøc kinh doanh trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n
C«ng ty chøng kho¸n
C«ng ty chøng kho¸n lµ nh÷ng c«ng ty ho¹t ®éng trong lÜnh vùc chøng
kho¸n, cã thÓ ®¶m nhËn m«t hoÆc nhiÒu trong sè c¸c nghiÖp vô chÝnh lµ b¶o
lqnh ph¸t hµnh, m«i giíi, tù doanh, qu¶n lý quü ®Çu t−, vµ t− vÊn ®Çu t−.
§Ó cã thÓ thùc hiÖn mçi nghiÖp vô, c¸c c«ng ty chøng kho¸n ph¶i ®¶m
b¶o ®−îc mét sè vèn nhÊt ®Þnh vµ ph¶i ®−îc phÐp cña c¬ quan cã thÈm quyÒn.
C¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i
T¹i mét sè n−íc, c¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i cã thÓ sö dông vèn tù cã ®Ó
t¨ng vµ ®a d¹ng ho¸ lîi nhuËn th«ng qua ®Çu t− chøng kho¸n. Tuy nhiªn c¸c
ng©n hµng chØ ®−îc ®Çu t− vµo chøng kho¸n trong nh÷ng giíi h¹n nhÊt ®Þnh ®Ó
b¶o vÖ ng©n hµng tr−íc nh÷ng biÕn ®éng cña gi¸ chøng kho¸n. Mét sè n−íc
14
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
cho phÐp ng©n hµng th−¬ng m¹i thµnh lËp c«ng ty con ®éc lËp ®Ó kinh doanh
chøng kho¸n vµ thùc hiªn nghiÖp vô b¶o lqnh ph¸t hµnh.
Ngoµi ba thµnh phÇn trªn ®©y, thÞ tr−êng chøng kho¸n cßn cã sù tham
gia kh«ng thÓ thiÕu cña c¸c tæ chøc liªn quan ®Õn thÞ tr−êng chøng kho¸n nh−:
c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc, së giao dÞch chøng kho¸n, hiÖp héi c¸c nhµ kinh
doanh chøng kho¸n, tæ chøc l−u ký vµ thanh to¸n bï trõ chøng kho¸n…
2.
Th«ng tin kh«ng c©n xøng.
Th«ng tin kh«ng c©n xøng vµ nh÷ng b»ng chøng lý thuyÕt còng nh− thùc
nghiÖm vÒ vÊn ®Ò nµy hiÖn nay ®ãng vai trß lµ c«ng cô c¬ b¶n cña mäi nhµ kinh
tÕ häc tµi chÝnh trong nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i. Th«ng tin kh«ng c©n xøng lµ mét
hiÖn t−îng cã ý nghÜa quan träng ®èi víi mét sè vÊn ®Ò cña kinh tÕ häc vµ tµi
chÝnh tõ kinh tÕ häc vÜ m« vµ vi m« (nh− vÊn ®Ò c¸c c«ng cô nî cña doanh
nghiÖp, c¸c chøng chØ ®Çu t− vµ cæ tøc, møc ®an s©u, réng vµ l©u dµi cña c¸c
chu kú kinh tÕ, tû lÖ t¨ng tr−ëng kinh tÕ dµi h¹n) ®Õn c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn
kinh tÕ quèc tÕ vµ nguån gèc cña c¸c cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh. §Ó t¹o c¬ së
cho nh÷ng ph©n tÝch tiÕp theo cña luËn v¨n, trong phÇn nµy t«i xin tr×nh bµy
mét c¸ch chi tiÕt häc thuyÕt Th«ng tin kh«ng c©n xøng vµ c¸c kh¸i niÖm cã liªn
quan.
2.1.
Kh¸i niÖm vÒ th«ng tin kh«ng c©n xøng.
Trong mäi nÒn kinh tÕ, c¸c giao dÞch vÒ tµi chÝnh ®Òu h−íng ®Õn môc
tiªu cuèi cïng lµ chuyÓn nguån vèn nhµn rçi ®Õn nh÷ng dù ¸n ®Çu t− hiÖu qu¶
nhÊt víi chi phÝ thÊp nhÊt cã thÓ. NÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ dÞch vô cña xq héi
liªn tôc ph¸t triÓn lµm gia t¨ng kh«ng ngõng gi¸ trÞ thÆng d−. ChÞu t¸c ®éng bëi
chi phÝ c¬ héi cña viÖc gi÷ tiÒn, nh÷ng chñ nh©n cña phÇn gi¸ trÞ thÆng d− ®ã
lu«n t×m kiÕm c¸c c¬ héi ®Çu t− tèt nhÊt. DiÔn ra ®ång thêi víi qu¸ tr×nh ®ã lµ
sù huy ®éng vèn cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ, nh÷ng ng−êi muèn thµnh lËp hoÆc më
réng ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Sù gÆp nhau cña hai luång nhu cÇu trªn
t¹o nªn c¸c giao dÞch vÒ tµi chÝnh vµ tæng hîp tÊt c¶ c¸c giao dÞch tµi chÝnh ®ã
h×nh thµnh thÞ tr−êng tµi chÝnh cña mét quèc gia.
15
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
Tuy nhiªn sÏ lµ kh«ng ®¬n gi¶n ®Ó c¸c giao dÞch vÒ tµi chÝnh ®¹t ®Õn
môc tiªu cuèi cïng trªn ®©y. Nguyªn nh©n lµ do sù t−¬ng hîp vÒ yªu cÇu gi÷a
ng−êi cho vay vµ ng−êi ®i vay kh«ng ph¶i bao giê còng ®¹t ®−îc.
Tõ phÝa ng−êi cho vay, víi vai trß lµ ng−êi së h÷u vèn, yªu cÇu ®¶m b¶o
an toµn cho ®ång vèn lu«n ®−îc ®Æt lªn tr−íc tiªn. Hä yªu cÇu ng−êi vay vèn
®−a ra nh÷ng b»ng chøng cho thÊy tÝnh an toµn cña ®ång vèn vµ ®iÒu ®ã ph¶i
®−îc thÓ hiÖn thùc tÕ th«ng qua viÖc hoµn tr¶ vèn khi thêi h¹n vay kÕt thóc.
Yªu cÇu chung thø hai cña ng−êi cho vay lµ thu ®−îc lqi suÊt kú väng vµo ®óng
thêi ®iÓm cam kÕt. V× nh÷ng ng−êi cho vay chÊp nhËn cho vay lµ ®Ó chèng l¹i
chi phÝ c¬ héi cña viÖc gi÷ tiÒn mµ biÓu hiÖn ra chÝnh lµ lqi suÊt huy ®éng vèn
(i) cña hÖ thèng ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông, nªn lqi suÊt kú väng kh«ng
thÓ thÊp h¬n i. Ngoµi hai yªu cÇu trªn, trong nh÷ng t×nh huèng cô thÓ ng−êi cho
vay cßn cã nh÷ng yªu cÇu kh¸c vÒ h×nh thøc tr¶ lqi, cung cÊp th«ng tin, …
nh−ng tùu chung l¹i ®ã còng chØ lµ c¸c yªu cÇu ph¸i sinh nh»m ®¶m b¶o hai
yªu cÇu trªn ®©y.
§èi víi ng−êi ®i vay, t×m ®−îc nguån vèn ®ñ lín vÒ quy m«, ®ñ dµi vÒ
thêi h¹n víi lqi suÊt vµ c¸c rµng buéc hîp lý lµ nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n vµ quan
träng nhÊt. ViÖc x¸c ®Þnh nh− thÕ nµo lµ “®ñ” vµ “hîp lý” t−¬ng øng phô thuéc
vµo dù ®Þnh sö dông vèn vµ tho¶ thuËn cña hai bªn trªn c¬ së c¸c ®iÒu kiÖn cho
vay ¸p dông phæ biÕn trong nÒn kinh tÕ. Nh− vËy, ng−êi ®i vay ph¶i mét mÆt
tho¶ mqn ®−îc c¸c yªu cÇu cña ng−êi cho vay vµ mÆt kh¸c ph¶i ®¸p øng ®−îc
c¸c yªu cÇu ®i vay cña chÝnh m×nh. V× vËy, kh¶ n¨ng mét giao dÞch tµi chÝnh
®−îc thùc hiÖn phô thuéc chñ yÕu vµo ng−êi ®i vay.
Tuy nhiªn trong c¸c giao dÞch tµi chÝnh lu«n xuÊt hiÖn mét m©u thuÉn c¬
b¶n vµ cè h÷u, mét m©u thuÉn t¹o nªn c¬ së tån t¹i cña c¸c ®iÒu kiÖn cho vay
trong c¸c tæ chøc tµi chÝnh, ®ã lµ sù kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin gi÷a ng−êi
cho vay vµ ng−êi ®i vay. Ng−êi cho vay ®ãng vai trß cung cÊp vèn trong giao
dÞch tµi chÝnh vµ th−êng kh«ng cã sù kh¸c biÖt lín vÒ ®ång vèn gi÷a nh÷ng
ng−êi cho vay (sù kh¸c biÖt chñ yÕu n»m ë thêi h¹n cho vay vµ c¸c rµng buéc
16
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
liªn quan). Nãi c¸ch kh¸c, nh÷ng th«ng tin vÒ phÝa ®èi t¸c cña m×nh mµ ng−êi
®i vay cã ®−îc lµ t−¬ng ®èi ®ång nhÊt. Ng−êi ®i vay cã thÓ huy ®éng tõ mét
trong nh÷ng ng−êi cung cÊp vèn mµ kh«ng cÇn quan t©m nhiÒu ®Õn bªn cho
vay v× chØ cÇn vay ®−îc vèn lµ hä ®q ®¹t ®−îc gÇn nh− hoµn toµn môc ®Ých cña
mét giao dÞch tµi chÝnh.
Mäi chuyÖn hoµn toµn kh¸c ®èi víi ng−êi cho vay. Hä cã quyÒn lùa chän
mét trong sè nh÷ng ng−êi hái vay, lóc nµy hä cã c¶ quyÒn sö dông vµ ®Þnh ®o¹t
®èi v¬i ®ång vèn, nghÜa lµ hä cã quyÒn së h÷u ®Çy ®ñ. Nh−ng ngay sau khi
giao dÞch tµi chÝnh diÔn ra, quyÒn së h÷u ®ã bÞ chia ®«i, quyÒn sö dông vèn ®q
®−îc chuyÓn sang phÝa ng−êi vay vèn! NÕu kh«ng cã vËt thÕ chÊp hoÆc b¶o
lqnh cña mét tæ chøc tµi chÝnh m¹nh, ng−êi cho vay chØ cßn sù thõa nhËn vÒ
mÆt ph¸p lý ®èi víi kho¶n tiÒn ®ã, hä kh«ng cÇm gi÷ vµ còng kh«ng sö dông
nã. §iÒu nµy ®ång nghÜa víi viÖc rñi ro thu håi vèn t¨ng lªn vµ møc ®é rñi ro
phô thuéc hoµn toµn vµo ng−êi vay vèn.
Do vËy, nh÷ng g× ng−êi cho vay ph¶i lµm ®Ó h¹n chÕ rñi ro lµ ph¶i thu
thËp vµ ph©n tÝch c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn ng−êi vay vèn. Hä cÇn biÕt ng−êi
®i vay sö dông ®ång vèn nh− thÕ nµo, møc ®é rñi ro cao hay thÊp, søc m¹nh tµi
chÝnh, møc ®é tin t−ëng, nguy c¬ dÉn ®Õn viÖc sö dông vèn kh«ng ®óng cam
kÕt cña ng−êi vay, … Tuy nhiªn nh÷ng th«ng tin nh− thÕ ®Õn víi ng−êi cho vay
th−êng kh«ng ®Çy ®ñ hoÆc thiÕu chÝnh x¸c dÉn ®Õn nh÷ng lùa chän cña ng−êi
cho vay cã thÓ lµ mét “lùa chän ®èi nghÞch”
Tãm l¹i, trong c¸c giao dÞch tµi chÝnh th−êng cã sù chªnh lÖch vÒ th«ng
tin gi÷a c¸c bªn tham gia, ®ã chÝnh lµ hiÖn t−îng th«ng tin kh«ng c©n xøng.
Cho ®Õn nay, qua nhiÒu nghiªn cøu, c¸c nhµ kinh tÕ häc cã nhiÒu c¸ch
®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ th«ng tin kh«ng c©n xøng:
17
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
Theo nhµ kinh tÕ häc Markusk K.Brunnermeier, §¹i häc Boston: “Th«ng
tin kh«ng c©n xøng lµ hiÖn t−îng ng−êi ®i vay cã th«ng tin tèt h¬n ng−êi cho
vay” 1.
Theo hai nhµ kinh tÕ häc Udo Schmidt Mohr (University des Saarlandes)
vµ J.Miguel Villas-Boas (University of California at Berkeley) trong cuèn
“Assymetric Information and the Market Structure of the Banking Industry”
(t¹m dÞch: Th«ng tin kh«ng c©n xøng vµ cÊu tróc thÞ tr−êng cña ngµnh ng©n
hµng): Th«ng tin kh«ng c©n xøng lµ t×nh tr¹ng trong ®ã ng−êi mua vµ ng−êi
b¸n cã th«ng tin kh¸c nhau vÒ cïng mét giao dÞch.
Theo nhµ kinh tÕ häc Fredic S.Miskin §¹i häc Columbia, Hoa Kú:
“Th«ng tin kh«ng c©n xøng lµ sù kh«ng ngang b»ng vÒ mét th«ng tin mµ mçi
bªn tham gia vµo mét giao dÞch biÕt ®−îc” 2.
Cã thÓ ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm th«ng tin kh«ng c©n xøng theo nhiÒu c¸ch
kh¸c nhau. Tuy nhiªn mäi tr−êng hîp kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin ®Òu cã ba
®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau:
Thø nhÊt, cã sù kh¸c biÖt vÒ th«ng tin gi÷a c¸c bªn tham gia giao dÞch.
Thø hai, cã nhiÒu trë ng¹i trong viÖc chuyÓn th«ng tin gi÷a hai bªn.
Thø ba, trong hai bªn cã mét bªn cã th«ng tin chÝnh x¸c h¬n.
Mçi thÞ tr−êng ®Òu ®¹t ®Õn mét tr¹ng th¸i c©n b»ng sau sù t−¬ng t¸c qua
l¹i gi÷a ng−êi mua vµ ng−êi b¸n d−íi sù ®iÒu chØnh cña hÖ thèng ph¸p luËt.
Trªn c¬ së sù c©n b»ng ®ã, c¸c quan hÖ kinh tÕ ®−îc ph©n tÝch chi tiÕt h¬n. Tuy
nhiªn, vÞ trÝ c©n b»ng trªn c¸c thÞ tr−êng cã th«ng tin kh«ng c©n xøng cã nhiÒu
thay ®æi. §Ó ph©n tÝch chi tiÕt h¬n sù t¸c ®éng cña th«ng tin kh«ng c©n xøng
®Õn ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng, ta cÇn nghiªn cøu c¸ch ®¹t ®Õn c©n b»ng thÞ
tr−êng vµ c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn sù c©n b»ng ®ã.
1
“Asset pricing under Assymetric Information: Bubbles, Crashes, Technical Analysis and Herding”, NXB §¹i
häc Boston, 1999, trang 27, dßng 18.
2
“Kinh tÕ häc vÒ tiÒn tÖ, ng©n hµng vµ thÞ tr−êng tµi chÝnh”, NXB Khoa häc Kü thuËt, 1999, trang 907.
18
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
Trªn mçi thÞ tr−êng, ®Æc ®iÓm cña sù kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin vµ
tÝnh chÊt t¸c ®éng ®Õn c©n b»ng thÞ tr−êng kh«ng gièng nhau. Vai trß cña th«ng
tin trªn thÞ tr−êng cµng cao th× vÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng trªn c¸c thÞ
tr−êng ®ã cµng râ rÖt vµ thu hót nhiÒu sù quan t©m cña nh÷ng ng−êi tham gia.
Th«ng tin kh«ng c©n xøng xuÊt hiÖn phæ biÕn trªn c¸c thÞ tr−êng tµi chÝnh, ®Æc
biÖt lµ thÞ tr−êng tÝn dông vµ b¶o hiÓm. Trong phÇn d−íi ®©y, t«i xin tr×nh bµy
sù c©n b»ng trªn c¸c thÞ tr−êng b¶o hiÓm xuÊt hiÖn th«ng tin kh«ng c©n xøng
dùa trªn mét nghiªn cøu vÒ thÞ tr−êng b¶o hiÓm thu ho¹ch n«ng s¶n cña Mü do
hai nhµ kinh tÕ häc Shiva S.Makki vµ Agapi Somwaru thuéc Vô Kinh tÕ häc
ThÞ tr−êng vµ Th−¬ng m¹i, ViÖn Nghiªn cøu Kinh tÕ, Bé N«ng nghiÖp Hoa Kú
thùc hiÖn th¸ng 4, 2001. ViÖc lùa chän thÞ tr−êng b¶o hiÓm lµ xuÊt ph¸t tõ
nhiÒu nguyªn nh©n: thø nhÊt, b¶o hiÓm lµ lÜnh vùc mµ th«ng tin ®ãng vai trß
®Æc biÖt quan träng vµ thÓ hiÖn râ rµng nhÊt nh÷ng ®Æc ®iÓm cña th«ng tin
kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc; thø hai, rñi ro ®¹o ®øc
trªn thÞ tr−êng nµy th−êng xuyªn x¶y ra v× sau khi ®−îc b¶o hiÓm, ng−êi ®−îc
b¶o hiÓm cã Ýt nç lùc h¬n trong viÖc b¶o vÖ ®èi t−îng b¶o hiÓm; thø ba, ®q cã
nhiÒu nghiªn cøu ®−îc thùc hiÖn trªn nhiÒu lo¹i thÞ tr−êng b¶o hiÓm nªn c¸c
m« ph©n tÝch ®Òu ®q ®−îc kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n. Dùa trªn c¸c ph©n tÝch ®ã,
viÖc vËn dông nghiªn cøu trªn thÞ tr−êng nµy sang c¸c lÜnh vùc kh¸c cã nhiÒu
®iÓm t−¬ng ®ång vµ do ®ã sÏ ®ãng gãp rÊt lín trong nh÷ng phÇn tiÕp theo cña
luËn v¨n.
2.2.
C©n b»ng thÞ tr−êng trong tr−êng hîp kh«ng c©n xøng vÒ
th«ng tin
Trªn c¸c thÞ tr−êng tµi chÝnh nãi chung vµ thÞ tr−êng b¶o hiÓm nãi riªng,
hiÖn t−îng th«ng tin kh«ng c©n xøng lu«n ®i kÌm vµ cã mèi quan hÖ mËt thiÕt
víi vÊn ®Ò lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc. Trªn thÞ tr−êng b¶o hiÓm, lùa
chän ®èi nghÞch ph¸t sinh do c¸c c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng thÓ ph©n lo¹i mét
c¸ch triÖt ®Ó møc ®é rñi ro cña nh÷ng ng−êi tham gia b¶o hiÓm. Sau khi mua
b¶o hiÓm, ng−êi ®−îc b¶o hiÓm kh«ng cã ®éng lùc ®Ó h¹n chÕ rñi ro. Nh÷ng rñi
19
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
ro nh− vËy gäi lµ rñi ro ®¹o ®øc vµ ng−êi chÞu rñi ro nµy kh«ng ai kh¸c chÝnh lµ
c«ng ty b¶o hiÓm. Nghiªn cøu s¾p tr×nh bµy d−íi ®©y gi¶ thiÕt r»ng c¸c c¸ nh©n
tham gia b¶o hiÓm kh«ng cã kh¶ n¨ng ph©n phèi rñi ro.
Nh÷ng nghiªn cøu trªn thÞ tr−êng b¶o hiÓm th©n thÓ vµ xe h¬i cña mét sè
nhµ kinh tÕ häc trªn thÕ giíi ®q ®i ®Õn ®Õn kÕt luËn r»ng lùa chän ®èi nghÞch
khiÕn nh÷ng ng−êi cã rñi ro thÊp kh«ng muèn tham gia b¶o hiÓm ®ång thêi t¹o
ra hiÖn t−îng chuyÓn thu nhËp tõ nh÷ng ng−êi cã møc rñi ro thÊp sang nh÷ng
ng−êi cã møc rñi ro cao.
§Ó x¸c ®Þnh c©n b»ng thÞ tr−êng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin kh«ng c©n
xøng trªn thÞ tr−êng b¶o hiÓm, tr−íc tiªn cÇn xem xÐt qu¸ tr×nh ®¹t ®Õn c©n
b»ng trªn thÞ tr−êng c¹nh tranh hoµn h¶o b»ng c¸ch sö dông lý thuyÕt cung-cÇu
thÞ tr−êng.
Gi¶ sö mét c¸ nh©n X muèn mua mét hîp ®ång b¶o hiÓm ®Ó æn ®Þnh thu
nhËp tr−íc c¸c rñi ro. §Ó ®¬n gi¶n ta gi¶ thiÕt cã hai kh¶ n¨ng x¶y ra: cã tæn
thÊt vµ kh«ng cã tæn thÊt. Gi¶ sö tiÕp r»ng X muèn tèi ®a ho¸ thu nhËp. NÕu
kh«ng cã hîp ®ång b¶o hiÓm, anh ta sÏ cã tæng thu nhËp kú väng lµ:
V(m,p) = (1 - p)U(m) + pU(m – d)
(1)
Trong ®ã:
m: thu nhËp
p: x¸c suÊt x¶y ra tæn thÊt
U(x): hµm thu nhËp
V: tæng trÞ gi¸ thu nhËp kú väng.
NÕu mua b¶o hiÓm víi møc phÝ b¶o hiÓm a vµ møc båi th−êng i, tæng thu
nhËp kú väng cña X lµ:
V(a,i,p) = (1 – p)U(m – a) + pU(m – d – a + i)
(2)
Gi¶ sö r»ng X lµ ng−êi kh«ng thÝch m¹o hiÓm, khi ®ã U lu«n gi¶m (tøc
lµ U’(x) < 0) ®ång thêi ®å thÞ cña U lµ mét ®−êng cong lâm (do ®ã V còng lµ
20
- Xem thêm -