Tài liệu Quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu từ thực tiễn thành phố hải phòng

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐINH THỊ HỒNG PHƯƠNG QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI, 2017 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐINH THỊ HỒNG PHƯƠNG QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số: 60 38 01 04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS. TS Võ Khánh Vinh HÀ NỘI, 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận văn này là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các số liệu và kết quả trong luận văn là trung thực và nguồn dẫn rõ ràng. Nếu có sai sót tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm. Tác giải luận văn Đinh Thị Hồng Phương MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT9 ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU ................................................ 9 1.1. Khái niệm và ý nghĩa của quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu .................................................................................................. 9 1.2. Các nguyên tắc, căn cứ quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu .......................................................................................................... 12 Chương 2. THỰC TIỄN QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG .......................................................................................................... 33 2.1. Kết quả quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn thành phố Hải Phòng ............................................................................ 33 2.2. Những vi phạm, sai lầm trong quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn thành phố Hải Phòng và nguyên nhân............... 37 Chương 3. CÁC GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐÚNG ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG ........................................................................ 57 3.1. Yêu cầu bảo đảm quyết định hình phạt đúng đối với các tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn thành phố Hải Phòng ................................................... 57 3.2. Các giải pháp bảo đảm quyết định hình phạt đúng với các tội xâm phạm sở hữu tại thành phố Hải Phòng ........................................................ 59 KẾT LUẬN .................................................................................................... 77 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 79 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 82 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BLHS : Bộ luật Hình sự BLTTHS : Bộ luật Tố tụng hình sự QĐHP : Quyết định hình phạt TNHS : Trách nhiệm hình sự VKSND : Viện kiểm sát nhân dân TAND : Tòa án nhân dân TP. Hải Phòng : Thành phố Hải Phòng XHCN : Xã hội chủ nghĩa DANH MỤC BẢNG BIỂU, BIỂU BẢNG Bảng 2.1:Thống kê tổng số vụ án và bị cáo xét xử sơ thẩm và phúc thẩm tại thành phố Hải Phòng (giai đoạn từ 2011 đến 2016) ....................................... 82 Bảng 2.2: Thống kê số vụ án và bị cáo xét xử sơ thẩm về tội xâm phạm sở hữu của Tòa án nhân dân thành phố Hải Phòng (giai đoạn 2011-2016) ........ 84 Bảng 2.3: Thống kê số vụ án và bị cáo xét xử phúc thẩm của Tòa án nhân dân thành phố Hải Phòng (giai đoạn 2011 - 2016) ................................................ 85 Bảng 2.4: Thống kê số vụ án và bị cáo đã xét xử phúc thẩm về tội xâm phạm sở hữu của Tòa án nhân dân thành phố Hải Phòng (giai đoạn 2011 - 2016) .. 86 BIỂU Biểu đồ 2.1: Tỷ lệ số bị cáo đã xét xử phúc thẩm về các tội xâm phạm sở hữu so với các loại tội phạm khác (giai đoạn 2009 - 2014) ................................... 82 Biểu đồ 2.2: Cơ cấu số bị cáo đã xét xử phúc thẩm về các tội xâm phạm sở hữu so với số bị cáo đã xét xử phúc thẩm về các loại tội khác (giai đoạn 2011 - 2016) ............................................................................................................. 83 Biểu đồ 2.3: Số bị cáo xét xử phúc thẩm về các tội xâm phạm sở hữu tại Hải Phòng bị sửa về hình phạt (Số liệu từ năm 2011 -2016) ................................ 83 Biểu đồ 2.4: Tổng số bị cáo xét xử phúc thẩm bị sửa về hình phạt tại Hải Phòng (Số liệu từ năm 2011 - 2016) ............................................................... 83 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế và tiến hành công cuộc đổi mới toàn diện đất nước, bắt đầu bằng cải cách kinh tế đã làm thay đổi mọi mặt của đời sống xã hội. Sự chuyển đổi kinh tế từ bao cấp sang nền kinh tế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa đã hình thành nhiều thành phần kinh tế với nhiều loại hình sở hữu khác nhau. Trải qua hơn 30 năm đổi mới, bên cạnh những thành tựu đã đạt được, vẫn còn tồn tại những biểu hiện tiêu cực do mặt trái của cơ chế thị trường mang lại như sự phân hóa giàu nghèo ngày càng sâu sắc, các tệ nạn xã hội gia tăng là cơ sở phát sinh các loại tội phạm, đặc biệt là các tội xâm phạm sở hữu, gây ra hậu quả đặc biệt nghiêm trọng về nhiều mặt cho xã hội, tạo ra trở lực đối với sự phát triển của xã hội. Một trong những nhân tố quan trọng thúc đẩy quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam - Nhà nước thực sự của dân, do dân và vì dân là chủ trương đẩy mạnh cải cách tư pháp của Đảng và Nhà nước ta hiện nay. Mục tiêu của chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đã được chỉ ra trong Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/06/2005 của Bộ Chính trị là: "Xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, từng bước hiện đại, phục vụ nhân dân, phụng sự Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa; hoạt động tư pháp mà trọng tâm là hoạt động xét xử được tiến hành có hiệu quả và hiệu lực cao" [3]. Khi kinh tế xã hội ngày càng phát triển mạnh mẽ, ngày càng hội nhập sâu rộng; tình hình tội phạm nói chung ngày càng gia tăng, có chiều hướng phức tạp, tinh vi hơn. Việc xử lý đối với tội phạm gặp nhiều khó khăn và tình trạng oan, sai, bỏ lọt tội phạm vẫn xảy ra và chưa có giải pháp hiệu quả. Để 1 đáp ứng được yêu cầu đặt ra thì cần đảm bảo cho công tác xét xử nhiều yếu tố như: xây dựng pháp luật, công tác tổ chức, đào tạo... Việc nghiên cứu lý luận và thực tiễn các quy định của pháp luật hình sự để xử lý tội phạm là cần thiết và góp phần vào công cuộc cải cách tư pháp, xây dựng nhà nước pháp quyền Việt nam xã hội chủ nghĩa. Trong bối cảnh tình hình tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn TP. Hải Phòng thời gian qua và hiện nay vẫn diễn biến phức tạp không có chiều hướng suy giảm, gây mất ổn định trật tự, trị an, xã hội, ảnh hưởng tiêu cực đến nhiều mặt của đời sống, kinh tế, xã hội của người dân. Mặc dù trong thời gian qua ngành TAND TP. Hải Phòng đã có những đóng góp đáng kể vào công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm xâm phạm sở hữu trên địa bàn thành phố thông qua hoạt động xét xử và quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu nhưng không hẳn hoạt động xét xử và quyết định hình phạt nói chung, quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu nói riêng đã hoàn thiện và đạt kết quả cao nhất. Việc nghiên cứu một cách khoa học, nghiêm túc để chỉ ra những mặt tồn tại; phân tích các nguyên nhân và đề ra các giải pháp để bảo đảm quyết định hình phạt đúng đối với các tội xâm phạm sở hữu trong hoạt động xét xử quyết định hình phạt của ngành TAND TP. Hải Phòng, nhằm nâng cao vai trò và những đóng góp của ngành TAND tới công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm nói chung, tội xâm phạm sở hữu nói riêng trên địa bàn TP. Hải Phòng là đòi hỏi mang tính cấp thiết. Bởi vậy, việc lựa chọn và nghiên cứu đề tài: “Quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu từ thực tiễn thành phố Hải Phòng” làm luận văn thạc sĩ luật học có ý nghĩa và đóng góp quan trọng cả về mặt lý luận và thực tiễn. 2 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Ở Việt Nam, khoa học luật hình sự là một trong những ngành khoa học pháp lý được nhiều người quan tâm hơn so với các ngành khoa học pháp lý khác. Quyết định hình phạt nói chung có vị trí, vai trò quan trọng trong giai đoạn xét xử một vụ án cụ thể. Vì vậy, từ trước tới nay đã có Luận án tiến sĩ, nhiều Luận văn thạc sĩ, các công trình khoa học nghiên cứu về các đề tài có liên quan đến việc Quyết định hình phạt đã được đăng trên các tạp chí, bài báo của các tác giả có tên tuổi trong lĩnh vực pháp luật. Ở góc độ Luận án tiến sĩ luật học, có luận án về đề tài “Quyết định hình phạt trong Luật Hình sự Việt Nam” của tác giả Dương Tuyết Miên đã bảo vệ thành công năm 2003. Bên cạnh đó, có rất nhiều Luận văn thạc sĩ luật học đã nghiên cứu vấn đề quyết định hình phạt như: “Quyết định hình phạt trong những trường hợp đặc biệt” của tác giả Hoàng Chí Kiên bảo vệ năm 2004 tại Đại học Luật Hà Nội; tác giả Phạm Thị Thanh Nga với đề tài “Tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự trong việc định tội danh và quyết định hình phạt” bảo vệ tại Đại học Luật Hà Nội cùng năm 2004; tác giả Phạm Đình Dũng đã bảo vệ đề tài “Căn cứ quyết định hình phạt: những vấn đề lý luận và thực tiễn” tại khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2006. Ngoài ra còn có các Luận văn thạc sĩ đã bảo vệ tại khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội như: “Quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội trong luật hình sự Việt Nam” của tác giả Nguyễn Minh Khuê bảo vệ năm 2007; đề tài “Quyết định hình phạt trong đồng phạm” của tác giả Nguyễn Thị Bình bảo vệ năm 2010; đề tài “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về quyết định hình phạt trong trường hợp phạm tội có tổ chức theo luật hình sự Việt Nam” của tác giả Phí Thành Chung bảo vệ năm 2010; đề tài “Quyết định hình phạt nhẹ hơn luật định: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn: trên cơ sở các số liệu thực tiễn của Tòa án nhân dân tỉnh Nam Định” của tác giả Nguyễn Hải Dũng bảo vệ năm 3 2007; đề tài “Những vấn đề lý luận và thực tiễn về quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt theo luật hình sự Việt Nam” của tác giả Bùi Thị Chinh Phương bảo vệ năm 2011 hay tác giả Chu Thị Trang Vân cũng đã có nhiều bài viết như: “Tìm hiểu việc định tội và quyết định hình phạt từ phương diện là những hoạt động áp dụng pháp Luật Hình sự cơ bản của Toà án”; “Các chế định trách nhiệm hình sự và miễn trách nhiệm hình sự, hình phạt và miễn hình phạt trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền” đăng trên Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Kinh tế - Luật. Liên quan đến tài liệu nghiên cứu vấn đề định quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu còn được đề cập trong trong một số tài liệu chuyên khảo như: PGS. TS. Nguyễn Ngọc Chí về "Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu"; PGS. TS. Trịnh Quốc Toản, "Yếu tố chức vụ, quyền hạn trong các tội xâm phạm sở hữu"; "Một số vấn đề đồng phạm trong các tội xâm phạm sở hữu". Những bài nghiên cứu trên đã khái quát được một số vấn đề lý luận và thực tiễn quyết định hình phạt nói chung. Tuy nhiên, các công trình hoặc mới chỉ nghiên cứu ở phạm vi khái quát những vấn đề lý luận hoặc quyết định hình phạt ở những khía cạnh khác nhau như: Quyết định hình phạt trong trường hợp phạm tội có tổ chức; quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội hoặc phạm tội chưa đạt... Các đề tài và công trình nghiên cứu khoa học cũng chỉ nghiên cứu và đưa ra những giải pháp chung hoặc đi vào vấn đề cụ thể khác nhưng chưa có công trình, đề tài nào nghiên cứu chuyên sâu, chỉ ra những vi phạm, sai lầm và đưa ra các giải pháp cụ thể nhằm khắc phục những vi phạm sai lầm trong việc quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn TP. Hải Phòng. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu, khảo sát trên đây cho thấy, ở nước ta đã có một số công trình, tài liệu nghiên cứu cơ bản và trực diện về quyết định hình phạt. Tuy nhiên, do nền kinh tế xã hội không ngừng vận động và biến đổi, thời gian qua trên địa bàn TP. Hải 4 Phòng số vụ án xâm phạm sở hữu luôn chiếm tỷ lệ cao, trong đó việc quyết định hình phạt của Tòa án trên thực tế còn nhiều vi phạm, sai lầm gây bức xúc trong dư luận quần chúng, làm giảm lòng tin đối với pháp luật và chính sách của Đảng và Nhà nước. Những nghiên cứu về vấn đề QĐHP vẫn nằm ở phạm vi lý luận, khái quát chưa chỉ rõ những tồn tại, vi phạm cụ thể ở trong những phạm vi không gian và thời gian khác nhau, đặc biệt ở một địa bàn cụ thể là TP. Hải Phòng. Như vậy, tổng quan tình hình nghiên cứu trên đây lại một lần nữa cho phép khẳng định việc nghiên cứu đề tài "Quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu từ thực tiễn thành phố Hải Phòng" là đòi hỏi khách quan, cấp thiết, vừa có tính lý luận, vừa có tính thực tiễn. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của đề tài là làm rõ cơ sở lý luận về vấn đề QĐHP và thực trạng việc Quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu của Tòa án nhân dân TP. Hải Phòng nhằm góp phần làm sáng tỏ những vi phạm, sai lầm, xung quanh việc quyết định hình phạt đối với nhóm tội này, từ đó chỉ ra nguyên nhân của những vi phạm, sai lầm; thông qua đó đưa ra những giải pháp nâng cao hiệu quả quyết định hình phạt nói chung và đối với các tội xâm phạm sở hữu nói riêng. 3.1. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu góp phần làm rõ những vấn đề lý luận về quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu; - Phân tích tình hình quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu từ thực tiễn xét xử của ngành Tòa án nhân dân TP. Hải Phòng trong giai đoạn từ năm 2011 - 2016 và nguyên nhân của những vi phạm, sai lầm trong QĐHP; 5 - Phân tích chỉ rõ những những tồn tại, hạn chế của những quy định của pháp luật hình sự hiện hành, Bộ luật Hình sự 2015 nói chung, Bộ luật Hình sự 1999 nói riêng, những tồn tại vi phạm của các cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng trong việc quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn TP. Hải Phòng. Trên cơ sở đó, đề xuất các giải pháp bảo đảm quyết định hình phạt đúng và nâng cao chất lượng quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu; khắc phục những tồn tại, vi phạm trong việc quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu tại TP. Hải Phòng. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu là những vấn đề lý luận, quy định của pháp luật và thực tiễn quyết định hình phạt đối với nhóm tội xâm phạm sở hữu của Tòa án nhân dân hai cấp trên địa bàn TP. Hải Phòng trên cơ sở BLHS năm 1999, sửa đổi, bổ sung năm 2009 và những văn bản pháp luật có liên quan. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Dựa trên tính chất của hành vi khách quan, các tội xâm phạm sở hữu quy định tại Chương XIV Bộ luật hình sự năm 1999 được chia làm 2 nhóm: + Các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt được quy định từ Điều 133 đến Điều 140 Bộ luật Hình sự năm 1999. + Các tội xâm phạm sở hữu không mang tính chiếm đoạt được quy định từ Điều 141 đến Điều 145 Bộ luật Hình sự năm 1999. Trong luận văn sẽ nghiên cứu và giải quyết những vấn đề xung quanh việc quyết định hình phạt qua thực tiễn xét xử tại các Tòa án nhân dân hai cấp trên địa bàn TP. Hải Phòng. 6 Về thời gian: Quyết định hình phạt là một đề tài rộng, phức tạp có liên quan đến nhiều lĩnh vực. Trên cơ sở tình hình thực tế tại địa bàn TP. Hải Phòng luận văn sẽ giới hạn phạm vi nghiên cứu về vấn đề quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu, giai đoạn 2011 đến 2016. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận nghiên cứu Đề tài sẽ thực hiện dựa trên cơ sở phương pháp luận chủ nghĩa duy vật lịch sử và chủ nghĩa duy vật biện chứng Mác-xít, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về xây dựng Nhà nước pháp quyền, về chính sách hình sự, về vấn đề cải cách tư pháp được thể hiện trong các Nghị quyết Đại hội Đảng VIII, IX, X và các Nghị quyết số 08NQ/TW ngày 02/01/2002, Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 26/5/2005 về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 của Bộ Chính trị, các quan điểm, đường lối xử lý các tội xâm phạm sở hữu. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả luận văn đã sử dụng các phương pháp cụ thể và đặc thù của khoa học luật hình sự như: phương pháp phân tích và tổng hợp; phương pháp so sánh, đối chiếu; phương pháp diễn dịch; phương pháp quy nạp; phương pháp thống kê, phân tích và tổng hợp bản án, số liệu thống kê, báo cáo tổng kết của Viện kiểm sát nhân dân và Tòa án nhân dân các cấp trên địa bàn TP. Hải Phòng. Phương pháp so sánh pháp luật để đối chiếu với các quy định của pháp luật với nhau nhằm tìm ra những điểm mới trong quá trình nghiên cứu. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận 7 Luận văn không những là một tài liệu phân tích chuyên sâu và chỉ ra những hạn chế bất cập của các quy phạm pháp luật có liên quan mà còn góp phần mang đến cho người đọc một cái nhìn vừa có tính chất lý luận vừa có tính thực tiễn của hoạt động quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu, để từ đó khắc phục tình trạng thiếu thống nhất, thiếu đồng bộ trong việc giải thích và áp dụng pháp luật do các quy định pháp luật về quyết định hình phạt vẫn còn nằm rải rác trong nhiều văn bản pháp luật khác nhau. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Trên cơ sở kết quả nghiên cứu, luận văn chỉ ra được những tồn tại hạn chế; đề xuất các định hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật thực định và nâng cao hiệu quả hoạt động quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu ở TP. Hải Phòng. Ngoài ra còn góp phần bổ sung và phát triển lý luận, phục vụ yêu cầu thực tiễn của việc không ngừng nâng cao chất lượng áp dụng pháp luật trong xét xử của nói chung, trong việc quyết định hình phạt nói riêng của ngành TAND trong công cuộc cải cách tư pháp hiện nay. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn gồm có 3 Chương: Chương 1. Những vấn đề chung về quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu Chương 2. Thực tiễn quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn TP. Hải Phòng Chương 3. Các giải pháp bảo đảm quyết định hình phạt đúng đối với các tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn TP. Hải Phòng 8 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU 1.1. Khái niệm và ý nghĩa của quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu 1.1.1. Khái niệm quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu Khi nghiên cứu luật hình sự Việt Nam bên cạnh các khái niệm về tội phạm, định tội danh, hình phạt… khái niệm QĐHP được coi là một trong những khái niệm cơ bản và quan trọng thể hiện tập trung nhất bản chất giai cấp và chính sách hình sự của Nhà nước Việt Nam. Trong hầu hết các quốc gia, luật hình sự đều là văn bản quy phạm pháp luật - nơi xác định hành vi nào là nguy hiểm cho xã hội, xâm phạm tới khách thể được pháp luật hình sự bảo vệ, qua đó đưa ra các biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của nhà nước đối với người có hành vi phạm tội. Do đó, có thể khẳng định rằng giữa tội phạm và hình phạt cần có một nhân tố quan trọng đóng vai trò cầu nối, móc xích quan trọng đó là QĐHP. Mặc dù là một khái niệm quan trọng nhưng tới nay, pháp luật hình sự Việt Nam vẫn chưa có một văn bản chính thức để định nghĩa cụ thể về khái niệm QĐHP. Khái niệm này chỉ được nghiên cứu dưới góc độ là một khái niệm khoa học luật hình sự mà chưa được quy định trong hệ thống văn bản pháp lý hình sự có tính chất chính thống. Trong khoa học luật hình sự đã có nhiều nhà nghiên cứu về luật hình sự đã đưa ra các khái niệm khác nhau về vấn đề này. Qua việc nghiên cứu các quan điểm khác nhau về định nghĩa khoa học của QĐHP, tác giả có quan điểm về việc quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu như sau: 9 Quyết định hình phạt đối với các loại tội xâm phạm sở hữu là một giai đoạn áp dụng pháp luật hình sự trong hoạt động xét xử, thể hiện ở việc Tòa án lựa chọn loại và mức hình phạt cụ thể được quy định trong phạm vi quy định tại các điều luật tương ứng thuộc Chương XIV - Các tội xâm phạm sở hữu của BLHS năm 1999 (bao gồm hình phạt chính và hình phạt bổ sung) để áp dụng đối với người phạm tội, thể hiện trong bản án. 1.1.2. Ý nghĩa của quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu QĐHP là một giai đoạn rất quan trọng trọng hoạt động xét xử của Tòa án. QĐHP đối với người phạm tội có ý nghĩa về chính trị, xã hội và pháp lý. QĐHP có căn cứ, đúng pháp luật, công bằng là tiền đề, điều kiện để đạt được mục đích của hình phạt là cải tạo, giáo dục người bị kết án trở thành người có ích cho xã hội, mới có tác dụng răn đe và phòng ngừa chung. Đồng thời, QĐHP đúng còn góp phần tích cực vào cuộc đấu tranh và phòng chống tội phạm, bảo vệ và tăng cường pháp chế XHCN và trật tự pháp luật. Việc quyết định hình phạt đúng sẽ là cơ sở để đạt được mục đích của hình phạt và đương nhiên trong trường hợp này sẽ có tác động tích cực tới công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm. Hiệu quả đạt được của hình phạt càng cao trong thực tế thì càng tiến gần đến mục đích của hình phạt. Việc nhà nước xây dựng hệ thống pháp luật hoàn thiện chỉ có ý nghĩa khi việc quyết định hình phạt trong thực tế được đúng và việc Tòa án quyết định hình phạt đúng cũng sẽ là cơ sở để việc chấp hành hình phạt phát huy tác dụng. Nếu Tòa án quyết định hình phạt không đúng, không tương xứng với tính chất, mức độ, hậu quả của hành vi phạm tội đã gây ra hoặc không phù hợp với nhân thân người phạm tội sẽ làm giảm hiệu quả của hình phạt, người phạm tội bị kết án sẽ không thấy được tính đúng đắn của bản án từ đó không tích cực lao động cải tạo để trở thành người có ích khi tái hòa nhập cộng đồng, gây dư luận xã hội không tốt, 10 làm giảm niềm tin của quần chúng nhân dân đối với pháp luật, không động viên, phát huy được sức mạnh của quần chúng tham gia vào công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm, xa hơn nữa là không bảo đảm mục đích của hình phạt. Quyết định hình phạt đúng là cơ sở pháp lý đầu tiên để đạt được mục đích của hình phạt. Điều 27 BLHS Việt Nam năm 1999 quy định: “Hình phạt không chỉ nhằm trừng trị người phạm tội mà còn giáo dục họ trở thành người có ích cho xã hội, có ý thức tuân theo pháp luật và các quy tắc của cuộc sống xã hội chủ nghĩa, ngăn ngừa họ phạm tội mới. Hình phạt còn nhằm giáo dục người khác tôn trọng pháp luật, đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm” [19]. Vì vậy, khi quyết định hình phạt Tòa án phải luôn cân nhắc để đưa ra được loại và mức hình phạt tương xứng bảo đảm hai mục đích trừng trị và giáo dục của hình phạt. Trừng trị và giáo dục là chức năng của pháp luật, thể hiện rõ sự tiến bộ trong hoạt động lập pháp và thể hiện bản chất nhân đạo của nhà nước ta. Nếu Tòa án quyết định hình phạt thiên về tính trừng trị sẽ làm cho hình phạt quá nặng, người phạm tội có thể nảy sinh tâm lý tiêu cực không chấp hành hoặc chấp hành hình phạt một cách miễn cưỡng mà không thực sự nhận ra lỗi lầm để tự mình lao động, cải tạo, hoàn lương. Ngược lại, nếu Tòa án quyết định hình phạt quá thiên về tính giáo dục sẽ làm cho pháp luật thiếu tính mạnh mẽ, người phạm tội coi thường pháp luật, mất niềm tin đối với quần chúng nhân dân, không thể hiện được tính răn đe, phòng ngừa đối với những người có ý định phạm tội. Do đó, Tòa án không được đề cao hay coi nhẹ mặt nào mà phải đặt trong mối liên hệ tổng quát trên cơ sở các căn cứ quyết định hình phạt để áp dụng một hình phạt cụ thể tương xứng dành cho người đã thực hiện hành vi phạm tội. Quyết định hình phạt đúng còn góp phần quan trọng vào việc duy trì, củng cố nền pháp chế XHCN. Trong hoạt động QĐHP đòi hỏi các Thẩm 11 phán, Hội thẩm nhân dân phải nhận thức sâu sắc, thống nhất và tuyệt đối tuân thủ các quy định về QĐHP cũng như các quy định pháp luật có liên quan nhằm bảo đảm hình phạt đã tuyên phải có tính thống nhất, phù hợp với tình hình, tương xứng với người đã thực hiện hành vi phạm tội, bảo đảm mục đích của hình phạt. Hơn nữa, việc Tòa án tuyên một hình phạt thỏa đáng dành cho người phạm tội sẽ có tác dụng giáo dục sâu rộng trong nhân dân, làm cho quần chúng thấy được sự nghiêm minh của pháp luật để từ đó tự giác tuân thủ pháp luật, tham gia tích cực vào công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm. 1.2. Các nguyên tắc, căn cứ quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu 1.2.1 Các nguyên tắc quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu Các nguyên tắc của luật hình sự là những tư tưởng chủ đạo, xuyên suốt toàn bộ quá trình xây dựng và áp dụng luật hình sự. Các nguyên tắc này không những được tuân thủ khi xây dựng các văn bản pháp luật hình sự mà còn đòi hỏi phải được triệt để tuân thủ khi áp dụng những văn bản này vào thực tế. QĐHP là một khâu quan trọng trong quá trình áp dụng luật hình sự. Vì nếu như việc cân nhắc các mục đích của hình phạt một mặt cho phép xác định được loại và mức hình phạt nào trong những trường hợp cụ thể đó có khả năng tối ưu nhất trong việc bảo vệ các quan hệ xã hội, mặt khác, cũng có khả năng tốt nhất là thỏa mãn ý thức pháp luật của nhân dân, cải tạo và giáo dục người bị kết án thì việc tuân theo các nguyên tắc của luật hình sự nói chung và những nguyên tắc QĐHP nói riêng sẽ bảo đảm hoạt động đúng đắn của Tòa án khi áp dụng các chế tài hình sự, tạo điều kiện cho việc đạt được mục đích và nâng cao hiệu quả của hình phạt. Điều này làm cho việc QĐHP của Tòa án có một cơ sở xã hội, chính trị, pháp lý và đạo đức vững chắc phù hợp 12 với các giá trị tư tưởng, đạo đức tồn tại trong xã hội chúng ta hơn nữa nó còn làm nâng cao uy tín của Tòa án, của các cơ quan bảo vệ pháp luật và của Nhà nước nói chung. Do vậy, trong khi quyết định hình phạt nói chung, quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu nói riêng đòi hỏi cũng phải tuân thủ triệt để theo các nguyên tắc của BLHS. Những nguyên tắc này đảm bảo cho việc QĐHP được công minh, có căn cứ, đúng pháp luật, đạt được mục đích của hình phạt. Cụ thể là: - Nguyên tắc pháp chế Xã hội chủ nghĩa - Nguyên tắc nhân đạo Xã hội chủ nghĩa - Nguyên tắc công bằng - Nguyên tắc cá thể hóa hình phạt. 1.2.1.1. Nguyên tắc pháp chế Xã hội chủ nghĩa Nguyên tắc pháp chế trong quyết định hình phạt đòi hỏi các cơ quan tiến hành tố tụng và người tiến hành tố tụng trong hoạt động xét xử và QĐHP phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của Hiến pháp, pháp luật. Trong hoạt động xét xử của Tòa án, việc QĐHP nói chung, quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu nói riêng là hoạt động trọng tâm cốt lõi của Tòa án. Nguyên tắc pháp chế XHCN yêu cầu trong khi xét xử, nghị án Tòa án phải tuân thủ các quy định của luật hình thức - BLTTHS; tuân thủ các quy định của luật nội dung - BLHS. Tất cả các hình phạt được áp dụng đối với người có hành vi phạm tội đều phải trải qua quá trình tố tụng nghiêm ngặt từ khâu điều tra, truy tố, xét xử và quá trình này phải được thực hiện theo đúng các quy định của BLHS. Đặc biệt là trong khâu xét xử, nghị án, tuyên án. 13 Đối với các tội xâm phạm sở hữu, tính chất và mức độ nghiêm khắc của hình phạt, loại và mức hình phạt được quy định cụ thể tùy thuộc vào mức độ hậu quả thiệt hại về tài sản cụ thể do hành vi phạm tội gây ra; tính chất, động cơ của người phạm tội; nhân thân người phạm tội. Tất cả những yếu tố trên đã được nhà làm luật xác định và quy định cụ thể trong các điều luật tương ứng cụ thể trong Chương XIV BLHS năm 1999. Do đó, nguyên tắc pháp chế trong quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu cũng đòi hỏi hình phạt đã tuyên đối với người có hành vi phạm tội cũng phải nằm trong hệ thống hình phạt do BLHS quy định mà cụ thể là nằm trong các điều luật tương ứng của Chương XIV - Các tội xâm phạm sở hữu của BLHS năm 1999. Hình phạt được Tòa án áp dụng không những phải nằm trong các quy định cụ thể như đã nêu trên mà còn phải tương xứng với tính chất mức, độ thiệt hại cụ thể trong các hành vi phạm tội xâm phạm sở hữu, bảo đảm đạt được các mục đích của hình phạt (phòng ngừa chung và phòng ngừa riêng). Hình phạt trong BLHS hiện hành nói chung, hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu nói riêng không được quy định những loại hình phạt không xác định đối với tội phạm. Vì vậy, khi quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu Tòa án cũng phải quyết định áp dụng một loại và mức hình phạt cụ thể. Nguyên tắc pháp chế về hình phạt cũng đòi hỏi nhà làm luật quy định loại hình phạt áp dụng cũng như mức tối đa và tối thiểu của nó phải được quy định rõ ràng trong các điều luật cụ thể, chỉ có luật mới quy định tội phạm và hình phạt. Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân khi QĐHP không những không có quyền thiết lập hình phạt mới và cũng không thể áp dụng tương tự về hình phạt mà phải hành động trong những giới hạn mà nhà làm luật đã định. Điều đó có nghĩa Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân có nghĩa vụ phải tôn trọng mức giới hạn của hình phạt đã xác định bởi luật. Đây cũng là một điểm thể hiện nguyên tắc pháp chế trong quyết định hình phạt. Cụ thể, khi xét xử và quyết 14