Tài liệu Quy hoạch và lập kế hoạch quản lý tổng hợp vùng bờ vịnh hạ long, quảng ninh- tính chỉ số bền vững cho vùng bờ vịnh hạ long.

Bé khoa häc vµ c«ng nghÖ Dự thảo 1 §Ò tµi 17/2004/H§-§TN§T Hîp t¸c ViÖt Nam – Hoa Kú theo NghÞ ®Þnh th− Quy ho¹ch vµ lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý tæng hîp vïng bê vÞnh H¹ Long, Qu¶ng Ninh C¬ quan chñ tr× ViÖn Kinh tÕ vµ Quy ho¹ch thuû s¶n B¸o c¸o chuyªn ®Ò TÝnh chØ sè bÒn v÷ng cho Vïng Bê VÞNH H¹ LONG - QU¶NG NINH Ng−êi thùc hiÖn: CN. Vò ThÞ Hång Ng©n ViÖn Kinh tÕ vµ Quy ho¹ch thuû s¶n 7507-7 08/9/2009 Hµ néi, 2005 Môc lôc §Æt vÊn ®Ò........................................................................................................ 1 1. Mét sè kh¸i niÖm..................................................................................... 4 1.1. Ph¸t triÓn bÒn v÷ng.......................................................................... 4 1.2. Tiªu chÝ ®¸nh gi¸:............................................................................ 4 1.3. ChØ thÞ (indicator) ............................................................................ 5 1.4. ChØ sè (index) .................................................................................. 6 1.5. Bé chØ thÞ (set of indicators) ............................................................ 7 2. kiÕn t¹o chØ sè vµ ¸p dông tÝnh chØ sè bÒn v÷ng vïng bê vÞnh h¹ long... 9 2.1. Tæng quan vÒ ph−¬ng ph¸p kiÕn t¹o chØ sè cho ®¸nh gi¸ Ph¸t triÓn bÒn v÷ng .................................................................................................... 10 2.1.1. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ph−¬ng ph¸p sö dông chØ thÞ trong ®¸nh gi¸ m«i tr−êng..................................................................... 10 2.1.2. Lång ghÐp chØ thÞ m«i tr−êng vµo ®¸nh gi¸ ph¸t triÓn bÒn v÷ng12 2.1.3. Nh÷ng ¸p dông ban ®Çu ph−¬ng ph¸p kiÕn t¹o chØ sè ®Ó ®¸nh gi¸ PTBV ë ViÖt Nam ............................................................................ 14 2.2. ¸p dông kiÕn t¹o chØ sè ®Ó ®¸nh gi¸ ®é bÒn v÷ng cña vïng bê vÞnh H¹ Long..................................................................................................... 16 2.2.1 KiÕn t¹o bé chØ sè......................................................................... 16 2.2.2. §¸nh gi¸ ®é bÒn v÷ng cña vïng bê vÞnh H¹ Long ...................... 16 3. KÕt luËn. ................................................................................................ 19 Tµi liÖu tham kh¶o ......................................................................................... 21 2 §Æt vÊn ®Ò Ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ mét h−íng ph¸t triÓn mµ tÊt c¶ c¸c n−íc ®ang h−íng tíi. ViÖt Nam ®· vµ ®ang lång ghÐp c¸c néi dung b¶o vÖ m«i tr−êng vµo ph¸t triÓn vµ h−íng tíi Ph¸t triÓn BÒn v÷ng (PTBV). PTBV kh«ng chØ ®¬n gi¶n lµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi trªn c¬ së sö dông hîp lý vµ bÒn v÷ng hÖ tµi nguyªn h¹n hÑp cña tr¸i ®Êt, mµ trªn thùc tÕ, ®ã lµ mét cuéc c¸ch m¹ng s©u s¾c trong c¶ 3 lÜnh vùc: m«i tr−êng, kinh tÕ vµ x· héi. §ã lµ mét c¸ch t− duy ra quyÕt ®Þnh míi, mét c¸ch s¶n xuÊt míi trªn c¬ së tr¸ch nhiÖm ®èi víi thÕ hÖ t−¬ng lai th«ng qua viÖc néi bé ho¸ c¸c chi phÝ m«i tr−êng, mét cÊu h×nh tiªu thô hîp lÝ nh−ng cã chÊt l−îng, mét sù ph©n phèi b×nh ®¼ng h¬n c¸c thu nhËp x· héi... §¸nh gi¸ PTBV lµ mét lÜnh vùc phøc t¹p vµ khã kh¨n, v× cïng lóc, ph¶i lùa chän c¸c tiªu chÝ cña c¶ 3 m¶ng m«i tr−êng, kinh tÕ vµ x· héi. Nh÷ng m¶ng nµy phô thuéc vµo cÊp ®é ®¸nh gi¸ (toµn cÇu - quèc gia - ®Þa ph−¬ng dù ¸n), vµo ®Æc tr−ng sinh th¸i tù nhiªn («n ®íi - nhiÖt ®íi, lôc ®Þa hay biÓn...), vµo ®Æc tr−ng v¨n ho¸ cña céng ®ång, vµ vµo chi phÝ cho viÖc thu thËp vµ xö lý tµi liÖu. Chuyªn ®Ò “tÝnh chØ sè bÒn v÷ng vïng bê VÞnh H¹ Long” lµ mét bé phËn cña ®Ò tµi “Quy ho¹ch vµ lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý tæng hîp vïng bê vÞnh H¹ Long” do ViÖn Kinh tÕ vµ Quy ho¹ch Thuû s¶n chñ tr×. Môc tiªu cña chuyªn ®Ò lµ ¸p dông mét sè bé chØ sè ph¸t triÓn bÒn v÷ng trªn thÕ giíi ®Ó ®¸nh gi¸ ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña vïng bê VÞnh H¹ Long. 3 1. Mét sè kh¸i niÖm 1.1. Ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ ph¸t triÓn ®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña thÕ hÖ hiÖn t¹i mµ kh«ng lµm tæn h¹i ®Õn kh¶ n¨ng ®¸p øng c¸c nhu cÇu ®ã cña c¸c thÕ hÖ t−¬ng lai trªn c¬ së kÕt hîp chÆt chÏ, hµi hoµ gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ, b¶o ®¶m tiÕn bé x· héi vµ b¶o vÖ m«i tr−êng (LuËt b¶o vÖ m«i tr−êng ViÖt Nam). Ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ ph¸t triÓn c©n b»ng trªn 3 lÜnh vùc kinh tÕ, x· héi vµ b¶o vÖ m«i tr−êng cã thÓ ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng c¸c tiªu chuÈn sau: - VÒ kinh tÕ: ®Çu t− ph¸t triÓn ph¶i ®em l¹i lîi nhuËn vµ t¨ng tæng s¶n phÈm trong n−íc. - VÒ x· héi: ph¶i ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi, gi¸o dôc ®µo t¹o, phóc lîi x· héi, søc khoÎ ph¶i ®−îc ch¨m lo, c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc ph¶i ®−îc b¶o vÖ ph¸t huy. - VÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn: ®−îc sö dông trong kh¶ n¨ng t¸i t¹o cña tµi nguyªn mét c¸ch hîp lý, n»m trong kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cña c¸c hÖ sinh th¸i. - 1.2. VÒ m«i tr−êng: ph¶i ng¨n ngõa vµ qu¶n lý « nhiÔm, ®¶m b¶o søc khoÎ céng ®ång vµ c¸c yªu cÇu thÈm mü. Tiªu chÝ ®¸nh gi¸: §Ó ®¸nh gi¸ mét hÖ thèng phøc t¹p gåm nhiÒu chøc n¨ng ng−êi ta ph¶i chän mçi chøc n¨ng mét (vµi) ®Æc ®iÓm ®Æc tr−ng lµm c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸. Nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy cã tÝnh ®¹i diÖn cho hÖ thèng nh−ng kh«ng bao gåm toµn bé tÝnh chÊt cña hÖ thèng, chóng nh¹y c¶m víi nh÷ng biÕn ®æi chÊt l−îng hÖ thèng, ph¶n ¸nh b¶n chÊt cña hÖ thèng. Nh÷ng ®Æc ®iÓm ®Æc tr−ng ®ã ®−îc gäi lµ tiªu chÝ ®¸nh gi¸. Nh− vËy tiªu chÝ ®¸nh gi¸ lµ c¸c th«ng tin ph¶n ¸nh nh÷ng qu¸ tr×nh ®ang x¶y ra trong mét hÖ thèng, chóng lµ c¸c cöa sæ nhá cung cÊp nh÷ng c¸i nh×n vÒ mét bøc tranh lín, chóng cho chóng ta 4 biÕt h−íng ph¸t triÓn (biÕn ®æi) cña mét hÖ thèng: tiÕn bé hay tho¸i bé, t¨ng, gi¶m hay æn ®Þnh. Nh− vËy thay v× mét viÖc kh«ng thÓ lµm ®−îc lµ ®¸nh gi¸ toµn bé hÖ thèng, ng−êi ta xóc tiÕn viÖc ®¸nh gi¸ qua c¸c tiªu chÝ nh¹y c¶m cña hÖ thèng ®ã. C¸c yÕu tè cÊu thµnh mét hÖ thèng lín bao giê còng lµ nh÷ng hÖ thèng con, v× thÕ, c¸c tiªu chÝ nhiÒu tr−êng hîp còng lµ nh÷ng tiªu chÝ phøc hîp, ®−îc x¸c ®Þnh b»ng mét sè c¸c tiªu chÝ ®¬n gi¶n h¬n (¤ 1). ¤ 1. §Æc tÝnh cña tiªu chÝ ®¸nh gi¸ 1. Mçi tiªu chÝ lµ ®Æc ®iÓm ®Æc tr−ng nhÊt cña mét hÖ thèng con. 2. Mçi tiªu chÝ cã thÓ gåm mét sè tiªu chÝ ®¬n gi¶n h¬n. 3. C¸c tiªu chÝ kh«ng nhÊt thiÕt lµ ®Þnh l−îng. 1.3. ChØ thÞ (indicator) Mét tiªu chÝ, nÕu tho¶ m·n c¸c tiªu chuÈn sau th× trë thµnh mét chØ thÞ ®¸nh gi¸: 1. §Þnh l−îng hay cã thÓ l−îng ho¸ ®Ó trë thµnh mét phÐp ®o kh¸ch quan, cã thÓ x¸c minh ®−îc. 2. §−îc x¸c ®Þnh nhanh, ®¬n gi¶n víi gi¸ c¶ hîp lý. (NORAD, 1995) Hai tiªu chuÈn trªn cho thÊy mét tiªu chÝ chØ cã thÓ trë thµnh mét chØ thÞ nÕu nã trë thµnh mét phÐp ®o ®Þnh l−îng, cã thÓ kiÓm chøng, cËp nhËt, tÝnh to¸n ®¬n gi¶n vµ rÎ tiÒn. Cã nh− vËt, chØ thÞ míi trë thµnh c«ng cô cña lÜnh vùc gi¸m s¸t, ®iÒu chØnh, ®¸nh gi¸ mét hÖ thèng. Nh÷ng tiªu chÝ nµo kh«ng thÓ ®Þnh l−îng hay l−îng ho¸ ®−îc ®Ó trë thµnh chØ thÞ, sÏ chØ lµ nh÷ng tiªu chÝ ®¸nh gi¸ hç trî vµ chØ cã gi¸ trÞ tham kh¶o. ¤ 2. Tiªu chÝ kh«ng trë thµnh chØ thÞ 5 VÝ dô tiªu chÝ "Nguyªn nh©n cña sù cè trµn dÇu" ch¾c ch¾n lµ kh«ng thÓ l−îng ho¸. X¸c ®Þnh ®óng nguyªn nh©n lµ mét viÖc mÊt nhiÒu thêi gian, vµ còng sÏ cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau cã thÓ g©y ra sù cè nµy. Trong mét sè tr−êng hîp, c¸c vÊn ®Ò ®−îc ®¸nh gi¸ mét c¸ch hçn hîp th«ng qua mét hÖ chØ tiªu bao gåm c¶ chØ thÞ lÉn c¸c tiªu chÝ ®Þnh tÝnh, mang nhiÒu tÝnh chñ quan cña ng−êi ®¸nh gi¸. C©n nh¾c ®Õn sù quan t©m cña x· héi, Héi ®ång PTBV cña thµnh phè Seattle cßn ®ßi hái c¸c tiªu chuÈn sau ®©y cña mét chØ thÞ PTBV tèt: 1. Ph¶n ¶nh ®−îc xu thÕ biÕn ®æi c¬ b¶n vµ dµi h¹n, xuyªn thÕ hÖ, cña tõng mÆt kinh tÕ, m«i tr−êng hoÆc x· héi. 2. Céng ®ång chÊp nhËn, hiÓu ®−îc r»ng c¸c chØ thÞ ®ã lµ tÝn hiÖu cã gi¸ trÞ cña sù bÒn v÷ng. 3. Thu hót giíi truyÒn th«ng ®¹i chóng: giíi truyÒn th«ng cã thÓ qu¶ng c¸o chóng, sö dông chóng ®Ó gi¸m s¸t vµ ph©n tÝch c¸c xu h−íng biÕn ®æi cña céng ®ång. (YMCA, 1995) Mét chØ thÞ cã thÓ lµ chØ thÞ ®¬n, còng cã thÓ lµ mét chØ thÞ phøc hîp tuú theo viÖc chØ thÞ ®ã ®−îc tÝnh tõ 1 hay nhiÒu chØ tiªu thµnh phÇn. 1.4. ChØ sè (index) ChØ sè lµ chØ thÞ tæng hîp duy nhÊt cña mét hÖ thèng. ChØ sè ®−îc x¸c ®Þnh d−íi d¹ng mét sè l−îng nhÊt ®Þnh c¸c chØ thÞ ®¬n lÎ tËp hîp hµi hoµ víi nhau ®Ó cïng diÔn ®¹t c¸c kÝa c¹nh hoÆc lµ m« t¶ bøc tranh chung vÒ mét chñ ®Ò hay cÊn ®Ò. VÝ dô nh− “Kh¶ n¨ng nãng lªn toµn cÇu (GWP)” lµ mét chØ sè qua ®ã biÓu diÔn ®Þnh l−îng møc ®ãng gãp t−¬ng ®èi cña c¸c laäi khÝ nhµ kÝnh kh¸c nhau ®èi víi viÖc t¨ng hiÖu øng nhµ kÝnh, sau ®ã ®−îc tÝnh to¸n l¹i ®Ó quy ®æi sang l−îng CO2 t−¬ng ®−¬ng vµ cuèi cïng lµ ®−îc biÓu diÔn d−íi d¹ng mét con sè ®¬n lÎ. §Ó ®¸nh gi¸ ph¸t triÓn nh©n v¨n cña c¸c quèc gia, Tæ chøc Ph¸t triÓn Liªn Hîp Quèc chØ dïng mét chØ sè lµ HDI ®−îc cÊu t¹o tõ ba chØ thÞ: 6 1. Tuæi thä b×nh qu©n (chØ thÞ ®¬n) 2. Häc vÊn (chØ thÞ phøc hîp gåm 2 chØ tiªu) 3. Thu nhËp b×nh qu©n tÝnh theo søc mua t−¬ng ®−¬ng (®«la PPP) (chØ thÞ ®¬n) NhiÒu tr−êng hîp (®Æc biÖt trong ngµnh x· héi häc) ng−êi ta gäi chØ sè lµ c¸c "chØ b¸o" - ®iÒu nµy ph¶n ¸nh sù thiÕu thèng nhÊt trong c¸ch dÞch thuËt ng÷ tiÕng Anh sang tiÕng ViÖt. Quan hÖ gi÷a chØ sè - chØ thÞ vµ c¸c tµi liÖu gèc ®−îc minh häa trong s¬ ®å h×nh th¸p th«ng tin (H×nh 1) 4 3b 3a 2 1 H×nh 1: Th¸p th«ng tin 1. Th«ng tin ban ®Çu; 2. th«ng tin ®· xö lý (th«ng tin thø cÊp); 3a. ChØ thÞ ®¬n; 3b. ChØ thÞ phøc hîp; 4. ChØ sè Trong ®¸nh gi¸ c¸c hÖ thèng lín kiÓu nh− hÖ thèng ph¸t triÓn, c«ng chóng chØ quan t©m ®Õn c¸c chØ sè (4) mµ kh«ng cÇn râ chóng ®−îc x©y dùng b»ng c¸ch nµo. §ã còng chÝnh lµ lîi thÕ cña ph−¬ng ph¸p kiÕn t¹o chØ sè. C¸c chØ sè nh− phÇn næi cña t¶ng b¨ng tr«i, cã thÓ dùa vµo phÇn næi ®Ó ®o¸n ®Þnh phÇn ch×m cña t¶ng b¨ng. 1.5. Bé chØ thÞ (set of indicators) Trong thùc hµnh ®¸nh gi¸ hÖ thèng, nhiÒu khi kh«ng ®¹t ®−îc sù ®ång thuËn cña c¸c nhµ ®¸nh gi¸ vµ cña x· héi vÒ c¸c chØ sè (index). Ng−êi ta ®µnh ph¶i gi¶i tr×nh viÖc ®¸nh gi¸ qua rÊt nhiÒu chØ thÞ. C¸c chØ thÞ nµy tæng hîp thµnh mét hay mét sè bé chØ thÞ, bé chØ thÞ gåm mét sè nhãm chØ chÞ (subset of indicators). 7 ¤ 3. Bé chØ thÞ ®¸nh gi¸ PTBV cña Hoa Kú gåm 40 chØ thÞ, tËp hîp thµnh 3 nhãm: - Nhãm chØ thÞ kinh tÕ (13 chØ thÞ) - Nhãm chØ thÞ m«i tr−êng (16 chØ thÞ) - Nhãm chØ thÞ x· héi (11 chØ thÞ) (Interagency Working Group, 1998) Ph¶i nãi r»ng bé chØ thÞ cho phÐp ®¸nh gi¸ chÊt l−îng cña tõng yÕu tè trong hÖ thèng th«ng qua c¸c nhãm chØ thÞ, nh−ng kh«ng chØ râ hÖ thèng ®ã tèt ®Õn møc nµo vµ còng kh«ng cho phÐp so s¸nh c¸c hÖ thèng víi nhau. 8 2. kiÕn t¹o chØ sè vµ ¸p dông tÝnh chØ sè bÒn v÷ng vïng bê vÞnh h¹ long Nh− ®· ph©n tÝch ë trªn, cã thÓ ®Þnh nghÜa ph−¬ng ph¸p kiÕn t¹o chØ sè lµ ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ chÊt l−îng tæng hîp mét hÖ thèng (toµn bé hÖ thèng hoÆc 1 chøc n¨ng ®−îc lùa chän cña hÖ thèng) trªn c¬ së c¸c tiªu chÝ, c¸c chØ thÞ vµ c¸c chØ sè. Tiªu chÝ lµ b−íc s¬ khai ®Çu tiªn cña ph−¬ng ph¸p. §Ó trë thµnh chØ thÞ, c¸c tiªu chÝ cÇn ®Þnh l−îng hoÆc l−îng ho¸ (cho ®iÓm). C¸c chØ thÞ cã thÓ lµ chØ thÞ ®¬n (dùa trªn 1 chØ tiªu), chØ thÞ phøc hîp (dùa trªn 02 chØ tiªu trë lªn) vµ cã thÓ gép l¹i thµnh c¸c nhãm chØ thÞ; mçi nhãm ®¸nh gi¸ 1 chøc n¨ng cña hÖ thèng. C¸c chØ thÞ (nhãm chØ thÞ) ®−îc dïng ®Ó kiÕn t¹o 1 chØ sè duy nhÊt, hoÆc khi ch−a ®ñ ®iÒu kiÖn cã thÓ ®−îc gép thµnh 1 bé chØ thÞ. Bé chØ thÞ hay chØ sè ®−îc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ toµn bé hÖ thèng (h×nh 2). Ph©n tÝch hÖ thèng X©y dùng c¸c tiªu chÝ Tiªu chÝ ®Þnh tÝnh Tiªu chÝ ®Þnh l−îng L−îng ho¸ X©y dùng chØ thÞ X©y dùng bé chØ thÞ X©y dùng chØ sè H×nh 2. C¸c b−íc kiÕn t¹o chØ sè – KiÕn t¹o chØ sè ph¶i dùa trªn ph©n tÝch hÖ thèng 9 2.1. Tæng quan vÒ ph−¬ng ph¸p kiÕn t¹o chØ sè cho ®¸nh gi¸ Ph¸t triÓn bÒn v÷ng ViÖc ®¸nh gi¸ PTBV kh«ng thÓ thiÕu c¸c tiªu chÝ vÒ m«i tr−êng, v× thÕ ph−¬ng ph¸p kiÕn t¹o chØ sè ®Ó ®¸nh gi¸ m«i tr−êng ®· ®Æt nh÷ng nÒn t¶ng ®Çu tiªn cho viÖc ®¸nh gi¸ PTBV. 2.1.1. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ph−¬ng ph¸p sö dông chØ thÞ trong ®¸nh gi¸ m«i tr−êng Ott (1978) lµ t¸c gi¶ ®Çu tiªn trªn thÕ giíi x©y dùng mét bé chØ thÞ m«i tr−êng vµ ®−îc øng dông réng r·i t¹i Hoa Kú. Mét n¨m sau (1979), Ott vµ Inhaber ®· dïng ph−¬ng ph¸p x©y dùng chØ thÞ ®Ó ®¸nh gi¸ « nhiÔm khÝ cña Canada. ThËp niªn 1980 ®−îc ®¸nh dÊu b»ng sù bïng næ cña ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch chØ thÞ m«i tr−êng t¹i c¸c n−íc c«ng nghiÖp: sö dông chØ thÞ ®Ó ®¸nh gi¸ « nhiÔm biÓn (1980 - Canada); ®¸nh gi¸ chÊt l−îng n−íc vµ hÖ sinh th¸i n−íc (1983 - Ch©u ¢u); ®¸nh gi¸ suy tho¸i hÖ thèng sinh th¸i (1983 - Ch©u ¢u). Còng vµo n¨m 1983, Uû ban Kinh tÕ Ch©u ¢u (ECE) cña Liªn Hîp Quèc ®· chÝnh thøc c«ng nhËn tÝnh ph¸p lý cña ph−¬ng ph¸p sö dông chØ thÞ ®Ó ®¸nh gi¸ m«i tr−êng. §Õn n¨m 1990, ®· xuÊt hiÖn c¸c tµi liÖu khoa häc sö dông chØ thÞ ®Ó ®¸nh gi¸ rñi ro sinh th¸i (Suter, G. W) vµ kh¶ n¨ng phôc håi sinh th¸i (Kelly, J. R). N¨m 1991, Notter, M. vµ Lilijelund, L. C. c«ng bè bé chØ thÞ M«i tr−êng cña Thuþ §iÓn. Tæ chøc OECD (Tæ chøc Hîp t¸c vµ Ph¸t triÓn Kinh tÕ Ch©u ¢u) còng ®Ò xuÊt bé chØ thÞ cña hÖ thèng th«ng tin m«i tr−êng cïng lóc víi bé chØ thÞ ®¸nh gi¸ m«i tr−êng do Parker, J. D. E. c«ng bè. §Æc biÖt cïng n¨m 1991, Bé M«i tr−êng Canada, trong b¸o c¸o vÒ hiÖn tr¹ng m«i tr−êng quèc gia ®· c«ng bè mét tµi liÖu khoa häc cã gi¸ trÞ lµ "B¸o c¸o vÒ sù tiÕn bé cña Canada theo h−íng thiÕt lËp bé chØ thÞ m«i tr−êng quèc gia". Cã thÓ nãi Canada lµ n−íc ®Çu tiªn chÝnh thøc sö dông bé chØ thÞ ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng m«i tr−êng cÊp quèc gia. Sù bïng næ ph−¬ng ph¸p chØ thÞ m«i tr−êng khiÕn cho n¨m 1994, Ch−¬ng tr×nh M«i tr−êng cña Liªn Hîp Quèc (UNEP) ®· tiÕn hµnh rµ xÐt l¹i toµn bé hiÖn tr¹ng vµ viÔn c¶nh cña ph−¬ng ph¸p . Sau ®ã 1 n¨m (1995), tæ chøc OECD 10 ®· x©y dùng bé chØ thÞ nh»m n©ng cao n¨ng lùc trong lÜnh vùc m«i tr−êng gåm 4 nhãm: - Nhãm chØ thÞ ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng m«i tr−êng (13 chØ thÞ phøc hîp) - Nhãm chØ thÞ ®¸nh gi¸ n¨ng lùc qu¶n lý m«i tr−êng (14 chØ thÞ phøc hîp) - Nhãm chØ thÞ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ vµ t¸c ®éng (2 chØ thÞ phøc hîp). - Nhãm chØ thÞ ®¸nh gi¸ chÊt l−îng cña qu¸ tr×nh gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ (5 chØ thÞ phøc hîp). N¨m 1995, ®Ó n©ng cÊp ph−¬ng ph¸p kiÕn t¹o chØ sè m«i tr−êng, ViÖn Tµi Nguyªn ThÕ Giíi ®· ®−a tiÕp cËn hÖ thèng vµ khung c¶nh PTBV vµo x©y dùng c¸c chØ thÞ m«i tr−êng. C¸c chØ thÞ ®−îc x©y dùng lÇn ®Çu tiªn theo m«i h×nh Søc Ðp - HiÖn tr¹ng - §¸p øng. Tæng céng cã 4 nhãm chØ thÞ ®−îc ®Ò xuÊt. Ngoµi ra, tµi liÖu cña ViÖn Tµi Nguyªn ThÕ Giíi còng ®Ò xuÊt vÒ nguyªn t¾c viÖc x©y dùng c¸c chØ thÞ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. GÇn ®©y nhÊt (2002), Ch−¬ng tr×nh M«i tr−êng Liªn Hîp Quèc ®· c«ng bè trªn m¹ng Internet tµi liÖu B¸ch khoa th− vÒ c¸c chØ thÞ m«i tr−êng ®« thÞ, gåm 97 chØ thÞ ®¬n. §iÓm ®Æc biÖt lµ trong bé chØ thÞ nµy, c¸c vÊn ®Ò vÒ chÊt l−îng sinh th¸i ®« thÞ, vÒ ®Æc tr−ng x· héi - nh©n v¨n ®« thÞ còng ®· ®−îc tÝnh ®Õn. Cïng thêi gian nµy, hai tr−êng ®¹i häc cña Mü (§¹i häc Yale vµ §¹i häc Columbia) ®· phèi hîp x©y dùng lÇn ®Çu tiªn chØ sè bÒn v÷ng vÒ m«i tr−êng (Environmental Sustainability Index = ESI) sö dông trong DiÔn ®µn Kinh tÕ ThÕ giíi n¨m 2002. ChØ sè ESI ®−îc tÝnh toµn tõ 20 chØ thÞ phøc hîp, mçi chØ thÞ phøc hîp ®−îc tæ hîp tõ 2 ®Õn 8 chØ tiªu. B¸o c¸o nµy còng tÝnh ESI cho 142 n−íc trªn thÕ giíi trong ®ã cã ViÖt Nam . ViÖt Nam (2002) ®øng thø 94 víi chØ sè ESI lµ 45,7. N¨m 2005, PhÇn Lan lµ n−íc ®¹t chØ sè cao nhÊt víi 75 ®iÓm. ViÖt nam còng ®· ®−îc ®−a vµo danh s¸ch c¸c n−íc tÝnh chØ sè. ViÖt nam ®¹t 42.3 ®iÓm vµ ®øng thø 127 trong sè 146 n−íc trong danh s¸ch. Ph¶i nãi r»ng ESI lµ mét b−íc ®ét ph¸ míi trong kiÕn t¹p chØ sè m«i tr−êng. C¸c chØ thÞ m«i tr−êng ®−îc tæng hîp thµnh mét chØ sè duy nhÊt ESI, tõ ®ã cã thÓ so s¸nh chÊt l−îng m«i tr−êng gi÷a c¸c quèc gia víi nhau trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi. Vµ còng lÇn ®Çu tiªn mét b¶n ®å ESI toµn thÕ giíi ®−îc thiÕt lËp. 11 2.1.2. Lång ghÐp chØ thÞ m«i tr−êng vµo ®¸nh gi¸ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ThËp kû cuèi cïng cña thÕ kû 20 còng lµ thêi gian ph−¬ng ph¸p kiÕn t¹o chØ sè ®Ó ®¸nh gi¸ ph¸t triÓn bÒn v÷ng gÆt h¸i ®−îc nhiÒu thµnh c«ng. §−îc nh− vËy còng nhê nh÷ng thµnh tùu cña kiÕn t¹o chØ sè trong lÜnh vùc m«i tr−êng (®· tr×nh bµy ë trªn) còng nh− trong lÜnh vùc ®¸nh gi¸ ph¸t triÓn con ng−êi. Nh×n vÒ thêi kú xuÊt ph¸t cña viÖc ®¸nh gi¸ PTBV b»ng kiÕn t¹o chØ sè, cã thÓ coi s¸ng kiÕn cña Kuik vµ Verbrugen (1991) lµ xuÊt ph¸t ®iÓm. Trong tµi liÖu khoa häc cã tªn "T×m kiÕm c¸c chØ thÞ ph¸t triÓn bÒn v÷ng", c¸c t¸c gi¶ ®· ®Ò xuÊt ph−¬ng ph¸p AMOEBA ®Ó ®¸nh gi¸ ®é bÒn v÷ng cña hÖ sinh th¸i. Sau c«ng tr×nh ®ét ph¸ cña Kuik vµ Verbrugen, hµng lo¹t ®Ò xuÊt kh¸c ®· xuÊt hiÖn nh−: chØ thÞ dù b¸o tÝnh bÒn v÷ng (Bratt, L., 1991), chØ thÞ trong ph¸t triÓn bÒn v÷ng (EC, 1991). Cho ®Õn n¨m 1995, lÇn ®Çu tiªn xuÊt hiÖn mét bé chØ thÞ ®Ó ®¸nh gi¸ tÝnh bÒn v÷ng cña mét ®Þa ph−¬ng: bang Seattle, gåm 40 chØ thÞ gép thµnh 5 nhãm . S¸ng kiÕn Seattle lµ mét sù kiÖn næi bËt cña thêi kú nµy v× lÇn ®Çu tiªn c¸c chØ thÞ x· héi vµ kinh tÕ ®−îc ®−a vµo ®¸nh gi¸ PTBV cïng víi c¸c chØ thÞ m«i tr−êng cña mét ®Þa ph−¬ng cô thÓ. øng dông vµ c¶i biªn bé chØ thÞ Seattle, De La Court et al. (1999) ®· x©y dùng bé chØ thÞ bÒn v÷ng cña thµnh phè Hague, Hµ Lan, trong ®ã ®· tæ hîp ®−îc c¸c tiªu chÝ vÒ kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr−êng cña ®« thÞ, gåm 6 nhãm víi 19 chØ thÞ . Thêi kú 1995 - 1997 ®−îc ®¸nh dÊu b»ng sù ®Çu t− cña Uû ban PTBV cña céng ®ång Ch©u ¢u vµ Liªn Hîp Quèc còng nh− cña mét sè chÝnh phñ c¸c n−íc c«ng nghiÖp (Anh, Hoa Kú) vµo viÖc x©y dùng vµ thö nghiÖm c¸c bé chØ sè ®¸nh gi¸ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Nh÷ng cè g¾ng nµy ®· thiÕt lËp c¸c bé chØ sè phøc t¹p, ®a d¹ng vµ ®«ng ®¶o gåm hµng tr¨m chØ thÞ ®¬n - cña c¸c m¶ng m«i tr−êng - kinh tÕ vµ x· héi. Bé chØ thÞ phøc t¹p nµy ®ßi hái mét c¬ së d÷ liÖu hoµn chØnh, kÞp thêi vµ cã lÏ chØ c¸c n−íc c«ng nghiÖp míi cã thÓ ®¸p øng ®−îc v× nã ®ßi hái mét cuéc c¸ch m¹ng ®æi míi th«ng tin trong hÖ thèng c¬ quan thèng kª quèc gia. TÝnh phøc t¹p vµ tèn kÐm cña c¸c bé chØ sè qu¸ cô thÓ vµ chi tiÕt nµy khiÕn chóng Ýt ®−îc ¸p dông réng r·i trªn thÕ giíi. ThiÕu sãt nµy ®· ®−îc bæ sung gÇn ®©y nhÊt (2002) b»ng cè g¾ng l−îng ho¸ c¸c chØ thÞ cña nhãm nghiªn cøu "M¹ng l−íi lµng sinh th¸i toµn cÇu" cña 12 Hoa Kú. Nhãm nµy ®· x©y dùng bé chØ thÞ ®Ó ®¸nh gi¸ tÝnh bÒn v÷ng céng ®ång (CSA). CSA gåm 3 nhãm chØ thÞ: Sinh th¸i, X· héi (gåm c¶ kinh tÕ) vµ V¨n ho¸ tinh thÇn; mçi nhãm gåm 7 chØ thÞ. C¸c chØ thÞ ®Òu lµ nh÷ng chØ thÞ phøc hîp gåm nhiÒu chØ tiªu ®−îc cho ®iÓm. NÕu bé chØ thÞ ®¹t tõ 333 ®iÓm trë lªn, céng ®ång ®−îc ®¸nh gi¸ lµ bÒn v÷ng; tõ 165 ®iÓm trë xuèng: kh«ng bÒn v÷ng; nÕu tæng ®iÓm ë vÞ trÝ trung gian lµ kh¸ bÒn v÷ng. ChØ sè CSA cã −u ®iÓm lµ quy thµnh qu¶ cña PTBV vµo mét chØ sè duy nhÊt. Tuy nhiªn CSA kh«ng dùa nhiÒu vµo tµi liÖu thèng kª ®Þa ph−¬ng mµ ®iÒu tra viªn ph¶i tù pháng vÊn vµ cho ®iÓm. V× vËy CSA cÇn nhiÒu thêi gian, kinh phÝ vµ mang nhiÒu yÕu tè chñ quan cña ng−êi ®¸nh gi¸. Nh÷ng cè g¾ng cña hai nhµ khoa häc BØ Nath vµ Talay (1998) trong viÖc thiÕt kÕ chØ sè BÒn v÷ng ®Þa ph−¬ng LSI tá ra cã hiÖu qu¶ h¬n trong øng dông thùc tiÔn. §©y lµ mét chØ sè gåm 5 chØ thÞ ®¬n cã träng sè kh¸c nhau ®−îc tÝnh theo c«ng thøc: LSI = 5 5 i =1 i =1 ∑ Ii / ∑ Ci Trong ®ã Ii lµ chØ thÞ ®¬n thø i vµ Ci lµ träng sè cña chØ thÞ ®¬n Ii t−¬ng øng. Gi¸ trÞ LSI thay ®æi tõ 0,0 (kh«ng bÒn v÷ng) ®Õn 1,0 (bÒn v÷ng). MÆc dï mét vµi chØ thÞ cÇn ph¶i c¶i tiÕn cho phï hîp víi t×nh tr¹ng thiÕu th«ng tin cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn nh−ng râ rµng LSI cã gi¸ trÞ øng dông rÊt cao trong ®¸nh gi¸ ph¸t triÓn bÒn v÷ng cÊp ®Þa ph−¬ng. N¨m 1996, IUCN ®Ò xuÊt chØ sè BS (Barometer of Sustainability) ®−îc tr×nh diÔn b»ng ®å thÞ trªn to¹ ®é vu«ng gãc. Trôc tung lµ gi¸ trÞ phóc lîi sinh th¸i, trôc hoµnh lµ gi¸ trÞ phóc lîi x· héi - kinh tÕ. Mçi lo¹i phóc lîi gåm 5 chØ thÞ phøc hîp. C¸c hÖ thèng ph¸t triÓn cã thÓ ®¹t c¸c gi¸ trÞ cña tõng lo¹i phóc lîi tõ 0 ®Õn 100. 13 Phóc lîi sinh th¸i 100 Vïng 1: BÒn v÷ng Vïng 2: BÒn v÷ng tiÒm n¨ng Vïng 3: Trung b×nh Vïng 4: Kh«ng bÒn v÷ng tiÒm tµng Vïng 5: Kh«ng bÒn v÷ng 1 80 2 60 3 40 4 20 5 Phóc lîi nh©n v¨n 0 20 40 60 80 100 H×nh 3. BiÓu ®å BS Víi hai gi¸ trÞ ®¹t ®−îc cña phóc lîi sinh th¸i vµ phóc lîi x· héi - kinh tÕ, mçi hÖ thèng sÏ ®−îc x¸c ®Þnh t¹i 1 ®iÓm trªn to¹ ®é vu«ng gãc gåm 5 vïng tõ bÒn v÷ng (1) tíi kh«ng bÒn v÷ng (5) (h×nh 3). Ph−¬ng ph¸p kiÕn t¹o chØ sè BS ®−îc nhãm chuyªn gia do Robert Prescott-Allen chØ ®¹o ®· ®−îc ¸p dông ®Ó tÝnh to¸n cho 180 n−íc trªn thÕ giíi víi sù tµi trî cña IUCN, vµ lÇn ®Çu tiªn, mét b¶n ®å BS toµn thÕ giíi ®−îc x¸c lËp n¨m 2002. 2.1.3. Nh÷ng ¸p dông ban ®Çu ph−¬ng ph¸p kiÕn t¹o chØ sè ®Ó ®¸nh gi¸ PTBV ë ViÖt Nam ë ViÖt Nam, nhu cÇu ®¸nh gi¸ vÒ m«i tr−êng nãi riªng vµ PTBV míi næi lªn trong vßng 8 n¨m trë l¹i, sau khi LuËt B¶o vÖ m«i tr−êng cã hiÖu lùc (1994). Sau mét thêi gian ng¾n ®¸nh gi¸ m«i tr−êng mét c¸ch ®Þnh tÝnh, n¨m 1996 ®−îc sù hç trî cña Bé M«i tr−êng Canada vµ UNEP, Côc M«i tr−êng ®· x©y dùng vµ phæ biÕn ph−¬ng ph¸p sö dông chØ thÞ m«i tr−êng ®Ó lËp b¸o c¸o hiÖn tr¹ng m«i tr−êng. Quy tr×nh chung vÒ x©y dùng c¸c chØ thÞ gåm 7 b−íc vµ ¸p dông theo m« h×nh HiÖn tr¹ng - Søc Ðp - §¸p øng. Bé chØ thÞ hiÖn tr¹ng m«i tr−êng gåm 13 nhãm, mçi nhãm gåm mét sè chØ thÞ hiÖn tr¹ng, søc Ðp vµ gi¶i ph¸p ®¸p øng, tæng céng gåm 77 chØ thÞ 14 M« h×nh øng dông c¸c chØ thÞ HiÖn tr¹ng - Søc Ðp - §¸p øng cho ®Õn nay vÉn ®ang ®−îc Côc M«i tr−êng h−íng dÉn cho c¸c Së KHCN vµ MT lËp b¸o c¸o HiÖn tr¹ng m«i tr−êng hµng n¨m. Trong lÜnh vùc ®¸nh gi¸ PTBV, nh÷ng khëi ®éng ®Çu tiªn vÒ ph−¬ng ph¸p luËn thuéc vÒ Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t−. N¨m 1997, trong khu«n khæ cña Dù ¸n N¨ng lùc thÕ kû 21, Bé KH vµ §T ®Ò xuÊt bé chØ tiªu gåm 3 nhãm: kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr−êng gåm 10 chØ tiªu mçi lo¹i Hai n¨m sau, 1999, trong b¸o c¸o "TiÕn tr×nh h−íng tíi Ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ViÖt Nam", bé chØ tiªu nãi trªn ®−îc n©ng cÊp thµnh bé chØ thÞ vÒ PTBV cña ViÖt Nam gåm: - Nhãm ph¸t triÓn x· héi: 14 chØ thÞ - Nhãm ph¸t triÓn kinh tÕ: 4 chØ thÞ - Nhãm b¶o vÖ m«i tr−êng: 5 chØ thÞ (Bé KH vµ §T, 1999) Nh÷ng s¸ng kiÕn ®Ó x©y dùng vµ ph¸t triÓn ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ PTBV cña Bé KH vµ §T míi chØ lµ nh÷ng gîi ý vÒ ph−¬ng ph¸p luËn. Trong sè c¸c "chØ thÞ" hoÆc " chØ tiªu" ®−îc ®Ò xuÊt, cã nh÷ng chØ tiªu ®−îc ®Þnh l−îng ho¸ vµ ®¸p øng ®ñ yªu cÇu cña mét chØ thÞ, tuy nhiªn vÉn cßn kh«ng Ýt chØ tiªu chØ lµ c¸c tiªu chÝ ®Þnh tÝnh. Trªn thùc tÕ, ch−a cã ®Þa ph−¬ng nµo ¸p dông toµn bé c¸c chØ tiªu nµy trong ®¸nh gi¸ PTBV cña ®Þa ph−¬ng m×nh. Trong khu©n khæ hîp t¸c ViÖt Nam vµ tæ chøc Danida cña §an M¹ch, tæ chøc nµy ®ang hç trî ViÖt Nam x©y dùng bé chØ thÞ m«i tr−êng trong dù ¸n “th«ng tin vµ b¸o c¸o m«i tr−êng”. Dù ¸n nµy ®· x©y dùng 3 bé chØ thÞ cho 3 lÜnh vùc bao gåm: « nhiÔm kh«ng khÝ ®« thÞ, tµi nguyªn n−íc mÆt vµ tµi nguyªn n−íc biÓn ®Ó phôc vô cho viÖc cung cÊp th«ng tin m«i tr−êng vµ b¸o cã m«i tr−êng hµng n¨m. Bé chØ thÞ nµy ®−îc x©y dùng theo quy tr×nh DPSIR (Driving forces - ®éng lùc, Pressure - ¸p lùc, State – hiÖn tr¹ng, Impact – t¸c ®éng vµ Response - ®¸p øng). Bé chØ thÞ nµy dù kiÕn sÏ hoµn thµh vµo n¨m 2007. Ch−¬ng tr×nh nghÞ sù 21 quèc gia vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng còng ®ang trong qu¸ tr×nh x©y dùng mét sè bé chØ sè cho ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ ngµnh Thuû s¶n ®−îc chän lµ mét trong 4 ngµnh thùc hiÖn x©y dùng bé chØ sè ph¸t 15 triÓn bÒn v÷ng cña ngµnh (Agenda 21). Tuy nhiªn, ®Õn thêi ®iÓm hiÖn nay ch−a cã bé chØ sè ph¸t triÓn bÒn v÷ng cÊp ngµnh hay cÊp vïng cña ViÖt Nam ®−îc hoµn thiÖn. 2.2. ¸p dông kiÕn t¹o chØ sè ®Ó ®¸nh gi¸ ®é bÒn v÷ng cña vïng bê vÞnh H¹ Long. 2.2.1 KiÕn t¹o bé chØ sè. KiÕn t¹o bé chØ sè ph¸t triÓn bÒ v÷ng ®èi víi vïng bê VÞnh H¹ Long dùa vµo c¸c b−íc kiÕn t¹o chØ sè nh− sau: - B−íc 1: §¸nh gi¸ thùc tr¹ng vïng bê vÞnh H¹ Long trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhÊn m¹nh nh÷ng mÆt lµm ®−îc, nh÷ng viÖc ch−a lµm ®−îc, nh÷ng thuËn lîi, khã kh¨n, c¬ héi vµ th¸ch thøc; - B−íc 2: X¸c ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh trong vïng bê vÒ c¸c mÆt kinh tÕ, x· héi, m«i tr−êng, liªn quan ®Õn ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn; - B−íc 3: Môc tiªu ph¸t triÓn cña vïng bê VÞnh H¹ Long h−íng ®Õn ph¸t triÓn bÒn v÷ng vÒ c¸c mÆt kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr−êng; - B−íc 4: X¸c ®Þnh c¸c ho¹t ®éng liªn quan nh»m ®¹t ®−îc c¸c môc tiªu ph¸t triÓn - B−íc 5: X¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu ph¸t triÓn ; - B−íc 6: X©y dùng bé chØ sè ®¸nh gi¸ tÝnh bÒn v÷ng cña vïng bê VÞnh H¹ Long. 2.2.2. §¸nh gi¸ ®é bÒn v÷ng cña vïng bê vÞnh H¹ Long Vïng bê VÞnh H¹ Long (khu vùc nghiªn cøu) cã chiÒu dµi 13 km cã ®Þa h×nh phøc t¹p, chñ yÕu lµ ®åi nói (thuéc d·y nói c¸nh cung §«ng TriÒu) cã ®é cao trung b×nh trªn 150m, ®Þa h×nh dèc theo h−íng tõ phÝa T©y-B¾c xuèng §«ng-Nam. Sù ph©n ho¸ m¹nh mÏ vÒ l·nh thæ ®· t¹o nªn tiÒm n¨ng rÊt lín ®Ó ph¸t triÓn ®a ngµnh. ë ®©y tËp trung rÊt nhiÒu ngµnh kinh tÕ kh¸c nhau nh− khai th¸c má, n«ng nghiÖp, thuû s¶n, c«ng nghiÖp, c¶ng, du lÞch..... . 16 Vïng bê VÞnh H¹ Long lµ khu vùc cã m«i tr−êng rÊt nh¹y c¶m, sù ph¸t trÓn cña bÊt cø mét ngµnh nµo còng ®Òu ¶nh h−ëng ®Õn c¸c ngµnh kh¸c vµ t¸c ®éng ®Õn m«i tr−êng. Mçi ngµnh cã nh÷ng t¸c ®éng ®Õn m«i tr−êng kh¸c nhau vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi mang l¹i còng kh¸c nhau. Do ®ã, mét trong nh÷ng bµi to¸n cÇn ®Æt ra ®Ó gi¶i quyÕt lµ ph¸t triÓn ®a ngµnh nh− thÕ nµo ®Ó võa ®¶m b¶o ph¸t triÓn ®a ngµnh vµ h−íng tíi ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Nãi ®Õn ph¸t triÓn bÒn v÷ng chóng ta ph¶i ®¸nh gi¸ ®−îc 3 mÆt ®ã lµ kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr−êng. ChØ sè (Index) ph¸t triÓn bÒn v÷ng còng ph¶i thÓ hiÖn ®−îc 3 néi dung trªn. X©y dùng bé chØ sè ph¸t triÓn bÒn v÷ng vïng bê vÞnh H¹ Long dùa trªn c¬ së c¸c chØ sè ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña Mü, Canada, EU vµ mét sè chØ sè ®· vµ ®ang ®−îc x©y dùng trong n−íc. Môc ®Ých : Sö dông mét sè bé chØ sè ph¸t triÓn bÒn v÷ng hiÖn cã ®Ó thö nghiÖm ®¸nh gi¸ tÝnh bÒn v÷ng cña vïng bê VÞnh H¹ Long. Bé chØ sè sÏ cã 3 m¶ng kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr−êng mçi m¶ng gåm 5 chØ thÞ vµ lÊy träng sè ngang b»ng cña mçi chØ thÞ lµ 1.C¸c chØ thÞ dùa trªn bé chØ thÞ cña EU vµ bé chØ sè ESI. Sè liÖu ®Çu vµo phôc vô cho viÖc tÝnh to¸n dùa vµo tiªu chÝ ®Æt ra trong NghÞ quyÕt 03 cña Ban th−êng vô TØnh uû tØnh Qu¶ng Ninh, NghÞ quyÕt ®¹i héi §¶ng bé Thµnh phè H¹ Long lÇn thø XXI. Nh÷ng sè liÖu hiÖn tr¹ng dùa vµo c¸c b¸o c¸o vÒ Kinh tÕ- x· héi vµ qu¶n lý m«i tr−êng cña thµnh phè H¹ Long. Ngoµi ra nh÷ng sè liÖu trªn cßn dùa vµo niªn gi¸m thèng kª cña thµnh phè H¹ Long n¨m 2002. KÕt qu¶ tÝnh to¸n chØ sè ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña vïng bê vÞnh H¹ long ®−îc thÓ hiÖn trong b¶ng 1. B¶ng 1: Bé chØ thÞ ®Ò môc ®Ó tÝnh chØ sè bÒn v÷ng vïng bê vÞnh H¹ Long n¨m 2002 ®iÓm TT Tªn chØ thÞ Môc tiªu hiÖn tr¹ng sè X∙ héi 1 2 3 TØ lÖ gia t¨ng d©n sè Tû lÖ nghÌo ®ãi Tû lÖ trÎ em trong ®é tuæi ®i häc ®−îc ®Õn tr−êng 1.01% 5% 1.09 2% 0 1 100% 100% 1 17 4 5 Ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng chi cho y tÕ Tû lÖ thÊt nghiÖp 23% 3-5% 23% 6,40% 1 0 100.000 12% 8,197 108.668 12.65% 15,490 1 1 1 Kinh tÕ 1 2 3 4 Thu ng©n s¸ch nhµ n−íc (triÖu ®ång) Tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ Thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi (triÖu ®ång) Tû träng tæng chi cho Nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn trong GDP (%) Tû träng ®Çu t− vµo XDCB trong GDP (%) M«i tr−êng 1 ChÊt l−îng m«i tr−êng kh«ng khÝ Kh«ng kh«ng ®¸ng ®−a vµo kÕ kÓ ho¹ch 0 5 2 3 4 5 chÊt l−îng m«i tr−êng n−íc ven bê Sè d©n ®−îc sö dông n−íc s¹ch §é che phñ rõng Tû lÖ diÖn tÝch ®−îc b¶o vÖ (b¶o tån) Tæng sè 40% kh«ng « nhiÔm 43.80% 80% 41% « nhiÔm (5 chØ tiªu v−ît TCVN) « nhiÔm (3 chØ tiªu v−ît TCVN) 40% 16.68% 100% 100% kh«ng « nhiÔm 1 0 0 0 0 1 8 KÕt qu¶ tÝnh to¸n víi sè liÖu n¨m 2002 cho thÊy vïng bê vÞnh H¹ Long ®−îc 8/15 ®iÓm xÕp ë møc trung b×nh (theo c¸ch ph©n h¹ng cña biÓu ®å BS). Nguyªn nh©n lµ do m¶ng m«i tr−êng ®Æc biÖt lµ « nhiÔm m«i tr−êng n−íc vµ kh«ng khÝ cßn ®ang diÔn ra. Ngoµi ra ®é che phñ rõng cßn thÊp, tØ lÖ gia t¨ng d©n sè cßn cao vµ tØ lÖ thÊt nghiÖp cßn cao. KÕt qu¶ ph©n tÝch còng cho thÊy tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cña H¹ Long kh¸ cao so víi mÆt b»ng chung cña tØnh vµ cña c¶ n−íc nh−ng viÖc ®Çu t− cho nghiªn cøu, khoa häc c«ng nghÖ cßn thÊp. Tuy nhiªn, do khu©n khæ cña ®Ò tµi ch−a thÓ x©y dùng riªng 1 bé chØ sè bÒn v÷ng vïng bê nªn nh÷ng kÕt qu¶ trªn ch−a ph¶n ¸nh hÕt hiÖn tr¹ng ph¸t triÓn cña vïng bê vÞnh H¹ Long. 18 Tõ kÕt qu¶ ph©n tÝch trªn chóng ta cã thÓ thÊy trong nh÷ng n¨m tiÕp theo thµnh phè H¹ Long cÇn quan t©m ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò sau: Gi¶m tØ lÖ sinh b»ng c¸ch t¨ng c−êng c«ng t¸c vÒ kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh. T¨ng c−êng c«ng t¸c gi¸o dôc nghÒ b»ng c¸ch më c¸c líp d¹y nghÒ ®Æc biÖt lµ cho ®é tuæi thanh niªn. CÇn ®Çu t− cho nghiªn cøu vµ khoa häc c«ng nghÖ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn bëi ®Ó ph¸t triÓn l©u bÒn vµ gi¶m thiÓu t¸c ®éng m«i tr−êng th× khoa häc c«ng nghÖ ®ãng vai trß hÕt søc quan träng vµ ®©y lµ m¶ng hiÖn nay ch−a ®−îc ®Çu t− ®óng møc. M«i tr−êng kh«ng khÝ bÞ « nhiÔm chñ yÕu lµ do s¶n xuÊt than do ®ã trong nh÷ng n¨m tíi cÇn cã kÕ ho¹ch ®Çu t− c«ng nghÖ s¶n xuÊt s¹ch h¬n, ngoµi ra mét phÇn cßn do giao th«ng vµ x©y dùng. M«i tr−êng n−íc bÞ « nhiÔm chÊt h÷u c¬, dÇu, coliform ... §©y lµ vÊn ®Ò mang tÝnh liªn ngµnh do ®ã ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trªn cÇn cã sù phèi hîp chÆt chÐ gi÷a c¸c ngµnh vµ c¸c cÊp míi cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc. HiÖn nay míi chØ cã 40% sè d©n ®−îc sö dông n−íc s¹ch, ®©y lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ®−îc quan t©m v× n−íc s¹ch lµ yÕu tè ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn søc khoÎ céng ®ång. 3. KÕt luËn. VÞnh H¹ Long lµ di s¶n thiªn nhiªn thÕ giíi, cã nhiÒu tiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ. Nh÷ng cè g¾ng cña c¸c cÊp c¸c ngµnh trong nh÷ng n¨m võa qua phÇn nµo ®· thÓ hiÖn môc tiªu võa ph¸t triÓn võa b¶o tån di s¶n nµy. KÕt qu¶ tÝnh to¸n cho thÊy møc ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë ®©y ë lo¹i trung b×nh vµ kÕt qu¶ nµy phÇn nµo ®· thÓ hiÖn sù quan t©m ®Õn c¶ 3 m¶ng kinh tÕ, x· h«i vµ m«i tr−êng cña thµnh phè H¹ Long. 19 Trong nh÷ng n¨m tíi cÇn quan t©m dÇu t− h¬n cho c¸c m¶ng sau: tØ lÖ gia t¨ng d©n sè, gi¶i quyÕt viÖc lµm, ®Çu t− cho khoa häc vµ c«ng nghÖ, ®Çu t− cho ho¹t ®éng cÊp n−íc s¹ch, xö lý n−íc th¶i vµ khÝ th¶i §Ó ®¸nh gi¸ ph¸t triÓn cÇn cã nh÷ng sè liÖu ®Çu vµo ®ñ vµ liªn tôc. Trong khu©n khæ cña ®Ò tµi chóng t«i ch−a thÓ x©y dùng bé chØ sè cho vïng bê vÞnh H¹ Long mµ chØ øng dông mét sè bé chØ sè vµ chØ thÞ hiÖn nay ®ang ®−îc sö dông trªn thÕ giíi vµ trong n−íc. §Ó cã thÓ ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c h¬n hiÖn tr¹ng ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë ®©y cÇn cã nh÷ng nghiªn cøu bµi b¶n h¬n. 20