Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Quy hoạch khu dịch vụ dạy các kĩ năng chăm sóc cơ bản cho bà mẹ và bé...

Tài liệu Quy hoạch khu dịch vụ dạy các kĩ năng chăm sóc cơ bản cho bà mẹ và bé

.DOC
21
57
95

Mô tả:

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Lêi nãi ®Çu NhËn thøc, t duy con ngêi cã quan hÖ nh thÕ nµo víi thÕ giíi xung quanh? Con ngêi cã kh¶ n¨ng nhËn thøc ®îc thÕ giíi hiÖn thøc hay kh«ng? Mµ khi con ngêi nhËn thøc ®îc thÕ giíi xung quanh th× viÖc ¸p dông c¸c hiÓu biÕt ®ã vµo thùc tiÔn nh thÕ nµo? §©y lµ mét trong hai vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc. Trong triÕt häc Mac - Lª nin, phÐp biÖn chøng duy vËt ®îc coi lµ ph¬ng ph¸p luËn chung nhÊt cña mäi ho¹t ®éng thùc tiÔn, gióp con ngêi nhËn thøc ®îc thÕ giíi. VËy phÐp biÖn chøng lµ g× vµ nã cã ý nghÜa nh thÕ nµo ®èi víi nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ngêi? Chóng ta h·y xem xÐt c¸c vÊn ®Ò nµy ë díi ®©y trong c¸c khÝa c¹nh, ®Ó hiÓu thªm vÒ ph¬ng ph¸p biÖn chøng vµ biÖn chøng duy vËt. 1 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 A I. Ph¬ng ph¸p luËn Tríc khi t×m hiÓu vÒ c¸c vÊn ®Ò cña phÐp biÖn chøng duy vËt ta sÏ xem xÐt qua: Nh thÕ nµo lµ ph¬ng ph¸p luËn? Cã thÓ nãi mét c¸ch tæng qu¸t ph¬ng ph¸p luËn lµ lý luËn vÒ ph¬ng ph¸p, lµ khoa häc vÒ ph¬ng ph¸p, ph¬ng ph¸p gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nh: Ph¬ng ph¸p lµ g×? B¶n chÊt, néi dung, h×nh thøc cña ph¬ng ph¸p nh thÕ nµo? Ph©n lo¹i ph¬ng ph¸p ra sao? Vai trß cña ph¬ng ph¸p trong ho¹t ®éng nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ngêi nh thÕ nµo? … Do ®ã cã thÓ nãi c¸ch kh¸c cô thÓ h¬n, ph ¬ng ph¸p luËn luËn lµ hÖ thèng nh÷ng quan ®iÓm, nh÷ng nguyªn t¾c xuÊt ph¸t chØ ®¹o cô thÓ tæng viÖc x¸c ®Þnh ph¹m vi, kh¶ n¨ng ¸p dông chóng mét c¸ch hîp lý cã hiÖu qu¶ tèi ®a. Mäi khoa häc ®Òu cã lý luËn vÒ ph¬ng ph¸p cña m×nh, v× nghiªn cøu ®èi tîng, c¸c khoa häc ®Òu ph¶i x¸c ®Þnh cho ®îc c¸c ph¬ng ph¸p thÝch hîp, kiÕn gi¶i tÝch tÊt yÕu cña c¸c ph¬ng ph¸p ®îc sö dông vµ mèi liªn hÖ gi÷a c¸c ph¬ng ph¸p ®ã. Ph¬ng ph¸p luËn ®îc ph©n thµnh: - Ph¬ng ph¸p luËn phæ biÕn - Ph¬ng ph¸p luËn chung vµ ph¬ng ph¸p luËn riªng. Gi÷a chóng cã sù liªn hÖ t¸c ®«ng qua l¹i. §Æc biÖt phÐp biÖn chøng duy vËt lµ ph¬ng ph¸p luËn phæ biÕn, cã ý nghÜa rÊt to lín trong ho¹t ®éng nhËn thøc vµ thùc tiÔn x· héi mµ chóng ta sÏ nghiªn cøu díi ®©y. II. Vai trß cña ph¬ng ph¸p luËn 1. Ph¬ng ph¸p biÖn chøng. Tríc hÕt chóng ta cÇn hiÓu ph¬ng ph¸p biÖn chøng lµ hÖ thèng c¸c nguyªn t¾c ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së c¸c nguyªn lý, quy luËt vµ ph¹m trï cña phÐp biÖn chøng duy vËt. C¸c nguyªn t¾c nµy tuy cã néi dung kh¸c nhau song chóng cã sù liªn hÖ bæ sung lÉn nhau, t¹o thµnh mét c«ng cô cã vai trß to lín trong nhËn thøc c¸c quy luËt cña thÕ giíi kh¸ch quan. Ta h·y xem xÐt mét sè nguyªn t¾c cña phÐp duy vËt biÖn chøng: - Nguyªn t¾c vÒ tÝnh kh¸ch quan cña sù xem xÐt. C¬ së lý luËn cña nã lµ vai trß quyÕt ®Þnh cña vËt chÊt trong quan hÖ ®èi víi ý thøc, cßn yªu cÇu ®èi víi mäi khoa häc ta khi nghiªn cøu sù vËt ph¶i xuÊt ph¸t tõ b¶n th©n sù vËt, ®Ó chØ ra c¸c quy luËt kh¸ch quan chi phèi sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña sù vËt Êy. 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 - Nguyªn t¾c vÒ tÝnh toµn diÖn Lµ nguyªn lý vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn. Trong c¸c ngµnh khoa häc, viÖc nhËn thøc b¶n chÊt cña sù vËt ph¶i ®îc xem xÐt trong tr¹ng th¸i toµn vÑn vµ phøc t¹p cña nã. CÇn ph¶i nh×n bao qu¸t vµ nghiªn cøu tÊt c¶ c¸c mÆt, tÊt c¶ c¸c mèi liªn hÖ vµ quan hÖ gi¸n tiÕp cña sù vËt ®ã. - Nguyªn t¾c xem xÐt sù vËt trong sù ph¸t triÓn, trong sù tù vËn ®éng. C¬ së lý luËn lµ nguyªn lý vÒ sù ph¸t triÓn. Víi yªu cÇu lµ khi thùc hiÖn nguyªn t¾c nµy kh«ng chØ dõng ë chç liÖt kª c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn lÞch sö mµ sù vËt ®· tr¶i qua, mµ ph¶i v¹ch ra tÝnh tÊt yÕu, nh÷ng quy luËt chi phèi sù liªn hÖ vµ thay thÕ c¸c tr¹ng th¸i, tõ tr¹ng th¸i nµy sang tr¹ng th¸i kh¸c cña sù vËt. - Nguyªn t¾c thèng nhÊt gi÷a lÞch sö vµ logic. ë ®©y: LÞch sö lµ kh¸ch thÓ ®îc nghiªn cøu trong sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. LogÝc lµ sù t¸i t¹o díi h×nh ¶nh tinh thÇn kh¸ch quan ®ang vËn ®éng vµ ph¸t triÓn víi nh÷ng mèi liªn hÖ tÊt yÕu vµ x¸c ®Þnh. C¬ së lý luËn cña nã lµ: Ph¬ng ph¸p lÞch sö vµ ph¬ng ph¸p logÝc. Yªu cÇu chung lµ ph¬ng ph¸p lÞch sö ph¶i n¾m lÊy c¸i logÝc, xoay quanh c¸i logÝc. Ph¬ng ph¸p logÝc ph¶i dùa trªn c¸c tµi liÖu lÞch sö ®Ó v¹ch ra nh÷ng mèi liªn hÖ tÊt yÕu, nh÷ng quy luËt kh¸ch quan vèn cã trong qu¸ tr×nh lÞch sö. - Nguyªn t¾c thèng nhÊt gi÷a ph©n tÝch vµ tæng hîp, gi÷a qui n¹p vµ diÔn dÞch. Ph©n tÝch vµ tæng hîp ®îc tiÕn hµnh trong qu¸ tr×nh nhËn thøc lµ sù lÆp l¹i trong ý thøc qu¸ tr×nh ph©n gi¶i vµ tæng hîp ë thÕ giíi kh¸ch quan. Quy n¹p lµ thao t¸c mµ t duy ®i tõ tri thøc vÒ c¸i riªng (sù vËt hiÖn tîng, qu¸ tr×nh riªng lÎ), ®Õn tri thøc vÒ c¸i chung, tõ tri thøc Ýt chung ®Õn tri thøc chung h¬n. DiÔn dÞch lµ thao t¸c nhê ®ã t duy ®i tõ tri thøc chung ®Õn tri thøc chung h¬n, ®Õn tri thøc vÒ c¸i riªng. - Nguyªn t¾c ®i tõ lý luËn trõu tîng ®Õn cô thÓ. C¬ së lý luËn lµ sù tæng hîp l¹i nhê t duy lý luËn c¸c tµi liÖu do trùc quan sinh ®éng ®em l¹i, ë ®©y c¸i trõu tîng ph¶n ¸nh nh÷ng mèi liªn hÖ phæ biÕn nhÊt, ®¬n gi¶n nhÊt nhng cã vai trß quyÕt ®Þnh trong c¸i cô thÓ nghiªn cøu. 2. Ph¬ng ph¸p biÖn chøng lµ ®Ønh cao cña t duy khoa häc. 3 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Cã thÓ nãi gi¸ trÞ cña phÐp biÖn chøng duy vËt kh«ng ph¶i xuÊt ph¸t tõ ý muèn chñ quan cña nh÷ng ngêi s¸ng t¹o ra nã mµ gi¸ trÞ ®ã ®îc thÓ hiÖn ë chç "Gi¶i ph¸p nh÷ng vÊn ®Ò mµ t tëng tiÕn tíi cña loµi ngêi ®Æt ra", soi s¸ng c¸c nhiÖm vô lÞch sö ®· chÝn muåi cña nh©n lo¹i, ®ã lµ nhiÖm vô gi¶i phãng con ngêi khái mäi h×nh thøc ¸p bøc lãc lét, khái sù tha ho¸. M¸c kh¼ng ®Þnh: C¸c nhµ triÕt häc tr¬c ®©y chØ t×m mäi c¸ch gi¶i thÝch thÕ giíi b»ng nh÷ng c¸ch kh¸c nhau, song c¸i chÝnh lµ c¶i t¹o thÕ giíi. Cã thÓ nãi r»ng cho ®Õn nay, phÐp biÖn chøng duy vËt vÉn lµ c¬ së thÕ giíi quan, ph¬ng ph¸p luËn khoa häc duy nhÊt ®¸p øng ®îc nhiÖm vô lÞch sö ®ã mµ cha cã mÆt häc thuyÕt nµo cã thÓ th¾ng thÕ ®îc, kh«ng chØ nh÷ng ngêi MacxÝt ch©n chÝnh lµ ngay c¶ mét sè häc gi¶ t s¶n còng thõa nhËn vai trß cña häc thuyÕt ®ã. ChØ cã phÐp biÖn chøng duy vËt míi cã sù gi¶i thÝch khoa häc vÒ nh÷ng qu¸ tr×nh vËn ®éng, ph¸t triÓn cña tù nhiªn, x· héi vµ t duy, n¾m ®îc quy luËt vËn ®éng cña lÞch sö, ®em l¹i mét gi¶i ph¸p khoa häc cho nh÷ng vÊn ®Ò ®ã mét c¸ch khoa häc. Tuy nhiªn, nÕu chØ dõng l¹i ë sù thõa nhËn th«i cha ®ñ. Ngµy nay, khoa häc vµ thùc tiÔn lu«n vËn ®éng, biÕn ®æi nªn triÕt häc Mac Lªnin nãi chung vµ phÐp biÖn chøng duy vËt nãi riªng còng cÇn ®îc bæ sung vµ ph¸t triÓn nÕu chóng ta kh«ng muèn l¹c hËu so víi thùc tiÔn. PhÐp biÖn chøng duy vËt võa lµ yªu cÇu cña thùc tiÔn x· héi, võa lµ yªu cÇu cña néi t¹i häc thuyÕt ®ã. Cã ph¸t triÓn ®îc vµ th«ng qua ph¸t triÓn, häc thuyÕt ®ã míi b¶o vÖ m×nh vµ míi ph¸t huy ®îc t¸c dông vµ nh÷ng gi¸ trÞ cña nã. Tríc Mac - ¡nghen trong cuéc ®Êu tranh trêng kú cña c¸c ph¸i trµo lu triÕt häc, nh©n lo¹i ®· biÕt ®Õn nhiÒu nhµ duy vËt vµ biÖn chøng lín, ®¸nh dÊu nh÷ng bíc ph¸t triÓn míi cña t duy triÕt häc cña con ngêi trªn con ®êng t×m tíi ch©n lý. ThÕ nhng tÊt c¶ c¸c nhµ triÕt häc ®ã do sù h¹n chÕ cña c¸c ®iÒu kiÖn kh¸ch quan vµ chñ quan ®Òu cha ®em l¹i cho loµi ngêi mét thÕ giíi toµn bé triÖt ®Ó, mét ph¬ng ph¸p luËn khoa häc c¸ch m¹ng ë vÞ trÝ ®ã ta thêng b¾t gÆp tÝnh kh«ng nhÊt qu¸n, duy vËt khi gi¶i thÝch vÊn ®Ò nµy, nhng l¹i duy t©m khi gi¶i thÝch vÊn ®Ò kh¸c, duy vËt nhng l¹i siªu h×nh, kh«ng biÖn chøng hoÆc biÕn chøng nhng l¹i tiÕn tíi duy t©m. §iÒu quan träng nhÊt lµ tÊt c¶ c¸c nhµ triÕt häc tríc M¸c ®Ó ®øng l¹i ë nhËn thøc lÜnh vùc tù nhiªn vµ khi chuyÓn sang nhËn thøc vÊn ®Ò x· héi hä ®Òu kh«ng tr¸nh khái r¬i vµo duy t©m, sai lÇm, ph¶n khoa häc. M¸c - ¡nghen lµ nh÷ng ngêi ®Çu tiªn thèng nhÊt chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng hay phÐp biÖn chøng duy vËt, phÐp biÖn chøng ra ®êi ®¸nh dÊu bíc ph¸t triÓn míi vÒ chÊt trong lÜnh vùc 4 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 triÕt häc, ®ã lµ häc thuyÕt triÕt häc hoµn bÞ, triÖt ®Ó thèng nhÊt ®îc x©y dùng trªn lËp trêng thÕ giíi míi. Nã bao hµm c¶ lÜnh vùc tù nhiªn x· héi vµ t duy con ngêi. PhÐp biÖn chøng duy vËt kh«ng ph¶i lµ tæng sè nh÷ng nguyªn lý, quy luËt, ph¹m trï mµ c¸c nhµ kinh ®iÓn cña chóng ta t¹o ra lµ sù liªn hÖ h÷u c¬ cã nguyªn t¾c cña c¸c tri thøc ®· ®îc x¸c lËp trong hÖ thèng Êy. Gi¸ trÞ thêi ®¹i cña häc thuyÕt Êy lµ ë chç nã lµ sù thèng nhÊt h÷u c¬ gi÷a lý luËn vµ ph¬ng ph¸p, gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn, gi÷a tÝnh khoa häc vµ c¸ch m¹ng. PhÐp biÖn chøng duy vËt lµ mét hÖ thèng më, n¨ng ®éng, nã dµnh c¶ mét ph¬ng híng réng lín cho sù chøng minh cña khoa häc, cho sù bï ®¾p cña tri thøc nh©n lo¹i, lµ sù híng dÉn vµ lµ ®éng lùc cho con ngêi trong viÖc c¶i t¹o tù nhiªn x· héi vµ t duy. PhÐp biÖn chøng ra ®êi tõ sù s¸ng t¹o vµ ®ång thêi còng ®Æt ra yªu cÇu s¸ng t¹o trong viÖc vËn dông nã trong nhËn thøc vµ trong ho¹t ®éng thùc tiÔn. NÕu nh tríc ®©y phÐp biÖn chøng ®«i khi do c¸c nhµ duy t©m nghiªn cøu vµ c¸c nhµ duy vËt dï lµ ph¶n ®èi phÐp siªu h×nh th× b©y giê phÐp biÖn chøng ®ã ®· t×m thÊy ngêi b¹n ®ång hµnh tin cËy duy nhÊt cña m×nh lµ chñ nghÜa duy vËt. NÕu nh tríc ®©y lý luËn vµ ph¬ng ph¸p ®«i khi t¸ch rêi nhau, th× b©y giê chóng ®· trë thµnh sù thèng nhÊt g¾n bã lµ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng trong phÐp biÖn chøng duy vËt ®· trë thµnh ph¬ng ph¸p luËn chung nhÊt cña viÖc nhËn thøc vµ c¶i t¹o thÕ giíi. Lª nin kh¼ng ®Þnh phÐp biÖn chøng duy vËt lµ "häc thuyÕt vÒ sù ph¸t triÓn, díi h×nh thøc hoµn bÞ nhÊt, s©u s¾c nhÊt vµ kh«ng phiÕn diÖn". PhÐp biÖn chøng duy vËt kh«ng gièng bÊt cø mét häc thuyÕt triÕt häc nµo kh¸c, bëi v× nã kh«ng ph¶i lµ s¶n phÈm cña ph¬ng ph¸p t duy mµ nã lµ sù ph¶n ¸nh kh¸ch quan thÕ giíi vËt chÊt, lµ sù kÝch thÝch nh÷ng gi¸ trÞ t tëng, v¨n ho¸ nh©n lo¹i, nã kÕ thõa tiÕp thu cã ph©n ho¸ nh÷ng h¹n chÐ cña chñ nghÜa duy vËt vµ phÐp biÖn chøng trong lÞch sö, ®ång kh¸i qu¸t nh÷ng thµnh tùu míi nhÊt cña khoa häc tù nhiªn. Häc thuyÕt ®ã lu«n lÊy thùc tiÔn lµm c¬ së, ®iÓm xuÊt ph¸t cña m×nh. Thùc tiÔn võa lµ c¬ së, võa lµ môc ®Ých, ®éng lùc, tiªu chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸ søc bÒn cña nã. ChÝnh h¬i thë cña thùc tiÔn ®· lµm cho phÐp biÖn chøng duy vËt lu«n sèng ®éng, ph¸t triÓn. Lª nin chØ râ: "Quan ®iÓm vÒ ®êi sèng, vÒ thùc tiÔn, ph¶i lµ quan ®iÓm thø nhÊt vµ c¬ b¶n cña lý luËn vÒ nhËn thøc". Trong qu¸ tr×nh x©y dùng hÖ thèng triÕt häc cña m×nh c¸c nhµ s¸ng lËp chñ nghÜa M¸c lu«n ®Êu tranh kh«ng khoan nhîng chèng l¹i mäi luËn ®iÖu xuyªn t¹c cña kÎ thï vµ b¶o vÖ nh÷ng quan ®iÓm khoa häc cña m×nh. 5 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 6 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 B PhÐp biÖn chøng duy vËt Cã thÓ nãi tõ thêi cæ ®¹i ngêi ta ®· hiÓu phÐp biÖn chøng lµ nghÖ thuËt tranh luËn ®Ó t×m ra ch©n lý, b»ng c¸ch v¹ch ra nh÷ng m©u thuÉn trong lËp luËn cña ®èi ph¬ng. Quan ®iÓm Êy ®· thÓ hiÖn nh÷ng hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh vÒ yÕu tè c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng lµ m©u thuÉn. §Þnh nghÜa phÐp biÖn chøng cho biÕt, phÐp biÖn chøng nãi chung chØ mèi liªn hÖ, vËn ®éng, ph¸t triÓn cña c¸c sù vËt ph¸t triÓn. Thùc chÊt cña c¸c mèi liªn hÖ vËn ®éng ph¸t triÓn Êy lµ sù thèng nhÊt, ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp gäi lµ m©u thuÉn. Quan ®iÓm biÖn chøng cho r»ng c¸c sù vËt, hiÖn tîng hay nh÷ng s¶n phÈm tinh thÇn cña thÕ giíi, tån t¹i trong mèi liªn hÖ, t¸c ®éng lÉn nhau vµ kh«ng ngõng vËn ®éng ph¸t triÓn. §èi lËp víi quan ®iÓm biÖn chøng, quan ®iÓm siªu h×nh cho r»ng c¸c sù vËt hiÖn tîng trong thÕ giíi tån t¹i c« lËp, tÜnh l¹i kh«ng vËn ®éng, kh«ng ph¸t triÓn. NÕu cã sù thõa nhËn trong quan ®iÓm nµy vÒ vËn ®éng cña thÕ giíi th× ®ã lµ sù t¨ng gi¶m ®¬n thuÇn vÒ lîng hoÆc vËn ®éng theo chu kú khÐp kÝn. Nh÷ng ngêi theo quan ®iÓm siªu h×nh nãi chung phñ nhËn sù ph¸t triÓn, hä tuyÖt ®èi ho¸ c¸c mÆt æn ®Þnh cña sù vËt, hiÖn tîng. Hä cho r»ng kh«ng cã sù ra ®êi cña c¸i míi vµ nguån gèc cña chóng n»m ë bªn ngoµi sù vËt, hiÖn tîng. Nh vËy quan ®iÓm biÖn chøng kh¸c quan ®iÓm siªu h×nh ë chç: Nã xem xÐt sù ph¸t triÓn nh mét qu¸ tr×nh tiÕn lªn, th«ng qua nh÷ng bíc nh¶y vät, c¸i cò mÊt ®i vµ c¸i míi ra ®êi. Nã v¹ch ra nguån gèc bªn trong cña sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn, ®ã lµ cuéc ®Êu tranh gi÷a nh÷ng mÆt ®èi lËp bªn trong cña sù vËt, hiÖn tîng. Cã hai lo¹i phÐp biÖn chøng ®ã lµ biÖn chøng kh¸ch quan vµ biÖn chøng chñ quan. Trong lÞch sö triÕt häc cã ba h×nh thøc c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng ph¶n ¸nh tr×nh ®é nhËn thøc kh¸c nhau cña nh©n lo¹i vÒ biÖn chøng kh¸ch quan cña thÕ giíi, phÐp biÖn chøng ng©y th¬, phÐp biÖn chøng duy t©m, phÐp biÖn chøng duy vËt. PhÐp biÖn chøng ng©y th¬ tù ph¸t cæ ®¹i, tiªu biÓu lµ HªcralÝt. ¤ng cho r»ng sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña thÕ giíi gièng nh dßng ch¶y cña mét con s«ng, nh vËy kh«ng ai t¾m hai lÇn trªn mét dßng s«ng. BiÖn chøng ng©y th¬ 7 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 dùa trªn quan s¸t cã tÝnh trùc quan, chØ cã ý nghÜa v« thÇn, chèng l¹i quan niÖm t«n gi¸o vÒ thÕ giíi, Ýt cã gi¸ trÞ khoa häc. BiÖn chøng ng©y th¬ lµ h¹n chÕ, bÞ ph¬ng ph¸p siªu h×nh xo¸ bá. BiÖn chøng duy t©m, ngêi tiªu biÓu cho phÐp biÖn chøng duy t©m kh¸ch quan lµ Heghen. ¤ng lµ ngêi ®Çu tiªn cã c«ng x©y dùng t¬ng ®èi hoµn chØnh phÐp biÖn chøng duy vËt víi hÖ thèng c¸c ph¹m trï, kh¸i niÖm, vµ c¸c qui t¾c c¬ b¶n. Tuy nhiªn, phÐp biÖn chøng cña Heghen cßn thiÕu triÖt ®Ó vµ thiÕu khoa häc. BiÖn chøng duy vËt do M¸c - ¡nghen s¸ng lËp ra vµo gi÷a thÕ kû 19. PhÐp biÖn chøng duy vËt lµ sù thèng nhÊt h÷u c¬ gi÷a thÕ giíi quan duy vËt vµ ph¬ng ph¸p luËn biÖn chøng. Nhê ®ã kh¾c phôc ®îc c¸c h¹n chÕ tríc ®©y cña phÐp biÖn chøng chÊt ph¸c vµ phÐp biÖn chøng duy t©m vµ thùc sù trë thµnh khoa häc, ®a con ngêi tíi bÕn bê ch©n lý. PhÐp biÖn chøng duy vËt bao gåm c¸c nguyªn lý, ph¹m trï, qui luËt. Ta sÏ lÇn lît xem xÐt c¸c khÝa c¹nh nµy. I. Hai nguyªn lý c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng duy vËt. 1. Nguyªn lý vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn cña c¸c sù vËt hiÖn tîng. Tríc hÕt ta cÇn hiÓu mèi liªn hÖ lµ chØ sù phô thuéc t¸c ®éng vµ chuyÓn ho¸ lÉn nhau cña c¸c sù vËt, hiÖn tîng hoÆc gi÷a c¸c yÕu tè, c¸c mÆt hay c¸c qu¸ tr×nh kh¸c nhau cña chóng. C¸c mèi liªn hÖ kh«ng chØ mang tÝnh chÊt phæ biÕn mµ cßn mang tÝnh ®a d¹ng. Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng quan niÖm liªn hÖ phæ biÕn lµ liªn hÖ gi÷a c¸c sù vËt, hiÖn tîng cña toµn bé thÕ giíi kh¸ch quan (gåm c¶ tù nhiªn, x· héi vµ tinh thÇn). Theo nã trong thÕ giíi kh«ng cã sù vËt nµo tån t¹i ®éc lËp, t¸ch rêi, kh«ng liªn hÖ víi c¸c sù vËt kh¸c, tr¸i l¹i chóng ®Òu liªn hÖ víi nhau theo ph¬ng thøc nµo ®ã vµ t¹o nh÷ng hÖ thèng ch»ng chÞt cña thÕ giíi. Liªn hÖ kh«ng chØ gi÷a c¸c sù vËt víi nhau mµ cßn cã c¸c yÕu tè, c¸c mÆt bªn trong cña sù vËt, gi÷a c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau cña sù vËt. §èi lËp víi quan ®iÓm vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn cña phÐp biÖn chøng duy vËt. Quan ®iÓm siªu h×nh cho r»ng sù vËt trong thÕ giíi tån t¹i mét c¸ch c« lËp, t¸ch rêi nhau. Cßn quan ®iÓm biÖn chøng duy vËt cho r»ng mèi liªn hÖ phæ biÕn lµ liªn hÖ hiÖn thùc kh¸ch quan vèn cã trong c¸c sù vËt, hiÖn tîng kh«ng do ai s¾p ®Æt, s¸ng t¹o ra c¶. §Æc trng cña mèi liªn hÖ lµ mang tÝnh phæ biÕn, mang tÝnh kh¸ch quan vµ tÝnh ®a d¹ng. Trong c¸c mèi liªn hÖ, cã thÓ ph©n ra mét sè lo¹i nh sau: 8 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Liªn hÖ bªn trong vµ bªn ngoµi, liªn hÖ bªn trong lµ liªn hÖ gi÷a c¸c yÕu tè c¸c mÆt bªn trong cña sù vËt cßn liªn hÖ bªn ngoµi lµ liªn hÖ gi÷a c¸c sù vËt víi nhau. Liªn hÖ bªn trong qui ®Þnh sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña sù vËt, liªn hÖ bªn ngoµi t¸c ®éng th«ng qua liªn hÖ bªn trong. Mèi liªn hÖ bªn trong vµ bªn ngoµi chØ cã tÝnh t¬ng ®èi. Liªn hÖ c¬ b¶n vµ kh«ng c¬ b¶n, liªn hÖ c¬ b¶n lµ mèi liªn hÖ gi÷a c¸c mÆt, c¸c yÕu tè c¬ b¶n cña sù vËt. Liªn hÖ kh«ng c¬ b¶n lµ mèi liªn hÖ gi÷a c¸c mÆt, c¸c yÕu tè kh«ng c¬ b¶n cña sù vËt. Liªn hÖ c¬ b¶n quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña sù vËt, cßn liªn hÖ kh«ng c¬ b¶n phô thuéc vµo liªn hÖ c¬ b¶n. Sù ph©n biÖt chóng chØ mang tÝnh t¬ng ®èi. Liªn hÖ chñ yÕu vµ liªn hÖ thø yÕu, liªn hÖ chñ yÕu lµ liªn hÖ næi lªn ë mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh trong sù ph¸t triÓn cña sù vËt vµ quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña sù vËt t¹i thêi ®iÓm ®ã, cßn liªn hÖ thø yÕu lµ liªn hÖ kh«ng quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña sù vËt ë thêi ®iÓm nãi trªn. Hai mèi liªn hÖ nµy cã thÓ chuyÓn ho¸ lÉn nhau. Liªn hÖ gi¸n tiÕp vµ liªn hÖ trùc tiÕp, liªn hÖ gi¸n tiÕp lµ liªn hÖ ®îc x¸c lËp qua kh©u trung gian nµo ®ã, cßn liªn hÖ trùc tiÕp lµ liªn hÖ kh«ng qua trung gian. Sù ph©n biÖt nµy chØ mang tÝnh t¬ng ®èi. Nh÷ng mèi liªn hÖ kh¸c nhau cña sù vËt cã néi dung vµ vai trß kh¸c nhau trong sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña sù vËt. ý nghÜa ph¬ng ph¸p luËn nguyªn lý vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn CÇn xuÊt ph¸t tõ tÝnh kh¸ch quan cña mèi liªn hÖ ®Ó nhËn thøc vµ vËn dông nã. CÇn ph¶i cã quan ®iÓm toµn diÖn trong viÖc nhËn thøc vµ t¸c ®éng lªn sù vËt. NghÜa lµ khi nhËn thøc vµ vËn dông nguyªn lý vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn, ph¶i ®Æt sù vËt, hiÖn tîng trong c¸c mèi liªn hÖ kh¸ch quan, vèn cã cña nã ®Ó nghiªn cøu vµ t¸c ®éng lªn chóng. CÇn ph¶i ph©n lo¹i c¸c mèi liªn hÖ ®Ó thÊy ®îc néi dung, vÞ trÝ vµ vai trß cña mèi liªn hÖ trong sù ph¸t triÓn cña sù vËt. 2. Nguyªn lý vÒ sù ph¸t triÓn cña c¸c sù vËt hiÖn tîng. Cã thÓ hiÓu ph¸t triÓn lµ sù vËn ®éng cña c¸c sù vËt, hiÖn tîng theo chiÒu híng ®i lªn tõ thÊp lªn cao, tõ gi¶n ®¬n ®Õn phøc t¹p, ®a ®Õn sù ra ®êi cña c¸i míi thay thÕ cho c¸i cò. Quan ®iÓm siªu h×nh nãi chung vÒ sù ph¸t triÓn lµ coi ph¸t triÓn chØ lµ biÕn ®æi thuÇn tóy vÒ lîng hoÆc phñ nhËn sù ph¸t triÓn cña thÕ giíi. Quan 9 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ®iÓm siªu h×nh cho r»ng, nguån gèc ph¸t triÓn ®îc ®em tõ ngoµi vµo thÕ giíi. Chñ nghÜa duy t©m nãi chung cho r»ng, sù ph¸t triÓn thÕ giíi vÒ thùc chÊt chØ lµ sù ph¸t triÓn cña tinh thÇn vµ do nguyªn nh©n tinh thÇn chi phèi. Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng g¾n liÒn víi sù vËn ®éng, kh«ng cã sù vËn ®éng t¬ng t¸c gi÷a c¸c sù vËt, hiÖn tîng víi nhau th× kh«ng cã kh¶ n¨ng hoÆc tiÒn ®Ò ®Ó cho bÊt cø sù ph¸t triÓn nµo. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i vËn ®éng nµo còng ®a tíi sù ph¸t triÓn. Trong thùc tÕ cã nh÷ng vËn ®éng thôt lïi, k×m h·m tiÕn bé. ChØ cã c¸c vËn ®éng theo chiÒu híng tiÕn lªn, ®a sù ra ®êi cña c¸i míi thay thÕ cho c¸i cò míi lµ sù ph¸t triÓn. Kh«ng cã c¸i míi xuÊt hiÖn th× kh«ng cã sù ph¸t triÓn. C¸i míi bao hµm trong nã c¸i tiÕn bé, c¸i tÝch cùc, sau khi ®· lo¹i bá c¸i tiªu cùc, c¸i l¹c hËu cña c¸i cò. C¸i míi lµ mét chÊt lîng kh¸c, míi trong sù ph¸t triÓn cña sù vËt. Nã tæng hîp sù ph¸t triÓn cña sù vËt tríc ®ã thµnh mét giai ®o¹n cao h¬n. Ph¸t triÓn lµ qu¸ tr×nh kh¸ch quan cña thÕ giíi. Nã kh«ng chØ phô thuéc vµo ý thøc, ý chÝ con ngêi mµ cßn qui ®Þnh ý thøc con ngêi. Ph¸t triÓn cßn lµ qu¸ tr×nh phæ biÕn cña thÕ giíi, ®ång thêi lµ qu¸ tr×nh mang tÝnh ®a d¹ng. Mçi sù vËt, hiÖn tîng trong thÕ giíi cã qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ biÓu hiÖn sù ph¸t triÓn kh¸c nhau. Ph¸t triÓn cßn lµ qu¸ tr×nh thèng nhÊt gi÷a tÝnh tÊt yÕu vµ tÝnh ®a d¹ng. Khuynh híng chung, tÊt yÕu cña thÕ giíi lµ qu¸ tr×nh vËn ®éng ®i lªn tõ thÊp ®Õn cao, tõ gi¶n ®¬n ®Õn phøc t¹p ®a ®Õn sù xuÊt hiÖn cña c¸i míi thay thÕ cho c¸i cò. Ph¸t triÓn lµ mét qu¸ tr×nh quanh co, phøc t¹p, bao hµm cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸i míi vµ c¸i cò, bao hµm c¶ nh÷ng bíc hôt lïi t¹m thêi, nh÷ng sù vËn ®éng ®i chÖch, mét qu¸ tr×nh dêng nh lÆp l¹i c¸i cò nhng ë mét tr×nh ®é cao h¬n. Do ®ã ph¸t triÓn ®îc diÔn ®¹t nh mét ®êng xo¾n èc ®i tõ thÊp lªn cao cña thÕ giíi kh¸ch quan. ý nghÜa ph¬ng ph¸p luËn cña nguyªn lý vÒ sù ph¸t triÓn. CÇn xuÊt ph¸t tõ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kh¸ch quan cña sù vËt ®Ó nhËn thøc, t¸c ®éng lªn nã. Ph¸t triÓn lµ qu¸ tr×nh tÊt yÕu kh¸ch quan cho nªn ph¶i cã quan ®iÓm ph¸t triÓn trong nhËn thøc th× míi ph¶n ¸nh, n¾m b¾t ®óng ®¾n, kÞp thêi nh÷ng thay ®æi cña sù vËt, hiÖn tîng ®Ò tõ ®ã ®Ò ra nh÷ng gi¶i ph¸p t¸c ®éng c¶i biÕn sù vËt mét c¸ch phï hîp. Ph¸t triÓn lµ qu¸ tr×nh bao hµm nh÷ng m©u thuÉn cã c¶ nh÷ng bíc thôt lïi tÊt nhiªn, kh«ng tr¸nh khái, do ®ã cÇn ph¶i lêng tríc vµ biÕt chÊp nhËn nh÷ng thÊt b¹i 10 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 t¹m thêi ®Ó chuÈn bÞ cho nh÷ng bíc tiÕp theo nh»m ®¹t ®îc môc ®Ých cuèi cïng trong ho¹t ®éng. I 11 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 II. Nh÷ng qui luËt c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng duy vËt. 1. Qui luËt m©u thuÉn. M©u thuÉn vµ mÆt ®èi lËp thêng ®îc dïng nh nh÷ng kh¸i niÖm ®ång nghÜa. Nhng hiÓu cho ®óng h¬n th× m©u thuÉn lµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp, cßn mÆt ®èi lËp lµ mçi mÆt hîp thµnh cña m©u thuÉn. Mçi mÆt ®ã hîp thµnh tõ nhiÒu thuéc tÝnh, nhiÒu khuynh híng kh¸c nhau. Trong thùc tÕ kh«ng ph¶i mÆt ®èi lËp nµo còng t¹o thµnh m©u thuÉn, chØ nh÷ng mÆt ®èi lËp nµo liªn hÖ víi nhau thµnh mét chØnh thÓ, t¸c ®éng qua l¹i víi nhau míi thµnh m©u thuÉn. Kh¸i niÖm kh¸c nhau chØ lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc biÓu hiÖn mét giai ®o¹n ph¸t triÓn cña m©u thuÉn. Tuy nhiªn kh«ng chØ cã sù kh¸c nhau biÕn thµnh ®èi lËp, thµnh m©u thuÉn mµ cßn cã c¶ qu¸ tr×nh nh÷ng mÆt ®èi lËp, m©u thuÉn biÕn thµnh sù kh¸c nhau. Kh¸i niÖm ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp chØ sù lo¹i trõ lo¹i bá lÉn nhau, phñ ®Þnh lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp. §Êu tranh xuÊt hiÖn m©u thuÉn ph¸t triÓn cao, ®a ®Õn sù xuÊt hiÖn c¸i míi. §Êu tranh lµ ph¬ng thøc tÊt yÕu ®Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn. Kh¸i niÖm thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp chØ sù liªn hÖ rµng buéc, qui ®Þnh lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp, mÆt nµy lÊy mÆt kia lµm tiÒn ®Ò tån t¹i cho m×nh. Trong qui luËt m©u thuÉn, kh¸i niÖm thèng nhÊt vµ ®ång nhÊt dïng nh nh÷ng kh¸i niÖm ®ång nghÜa. Lª nin nãi vÒ ®iÒu nµy nh sau: "Sù ®ång nghÜa gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp (sù thèng nhÊt cña chóng nãi nh vËy cã lÏ ®óng h¬n? Tuy ë ®©y sù ph©n biÖt gi÷a c¸c tõ thèng nhÊt vµ ®ång nhÊt kh«ng quan träng l¾m. Theo mét nghÜa nµo ®ã th× c¶ hai ®Òu ®óng), ®ã lµ sù thõa nhËn (sù t×m ra), nh÷ng khuynh híng m©u thuÉn bµi trõ lÉn nhau, ®èi lËp trong tÊt c¶ c¸c hiÖn tîng, c¸c qu¸ tr×nh cña giíi tù nhiªn (kÓ c¶ tinh thÇn vµ x· héi). Chóng ta cã thÓ chØ ra mét sè ®Æc ®iÓm cña m©u thuÉn nh sau: M©u thuÉn tån t¹i kh¸ch quan trong c¸c sù vËt, hiÖn tîng. Nã kh«ng nh÷ng tån t¹i ®éc lËp, kh«ng phô thuéc vµo ý thøc, ý chÝ con ngêi mµ cßn qui ®Þnh c¶ ý thøc, ý chÝ con ngêi. M©u thuÉn mang tÝnh phæ biÕn. M©u thuÉn cã trong sù vËt, hiÖn tîng cña thÕ giíi bao gåm c¶ tù nhiªn, x· héi, lÉn t duy con ngêi. M©u thuÉn cã trong c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau cña sù vËt vµ tån t¹i gi÷a c¸c sù vËt, hiÖn tîng. 12 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 M©u thuÉn mang tÝnh ®a d¹ng. Mçi sù vËt qu¸ tr×nh cña thÕ giíi kh¸ch quan tån t¹i nh÷ng m©u thuÉn kh¸c nhau. M©u thuÉn trong tù nhiªn kh¸c m©u thuÉn trong x· héi, kh¸c m©u thuÉn trong t duy. B¶n th©n mäi qu¸ tr×nh kh¸c nhau trong tù nhiªn, x· héi, t duy l¹i cã nh÷ng m©u thuÉn kh¸c nhau. Cã mét sè lo¹i m©u thuÉn: M©u thuÉn bªn trong vµ m©u thuÉn bªn ngoµi: M©u thuÉn bªn trong lµ m©u thuÉn cña c¸c mÆt ®èi lËp bªn trong sù vËt cßn m©u thuÉn bªn ngoµi lµ m©u thuÉn gi÷a c¸c sù vËt kh¸c nhau M©u thuÉn bªn trong quyÕt ®Þnh m©u thuÉn bªn ngoµi vµ lµ nguån gèc bªn trong cña sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña sù vËt, hiÖn tîng. M©u thuÉn bªn ngoµi t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn cña sù vËt ph¶i th«ng qua m©u thuÉn bªn trong. Sù vËt nµo còng cã m©u thuÉn bªn trong vµ m©u thuÉn bªn ngoµi. Ph©n biÖt m©u thuÉn bªn trong vµ bªn ngoµi mang tÝnh t¬ng ®èi. M©u thuÉn c¬ b¶n vµ kh«ng c¬ b¶n: M©u thuÉn c¬ b¶n qui ®Þnh b¶n chÊt cña sù vËt, nã quyÕt ®Þnh sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña sù vËt tõ khi h×nh thµnh cho ®Õn khi biÕn ®æi thµnh sù vËt kh¸c. M©u thuÉn kh«ng c¬ b¶n ®îc t¹o thµnh tõ nh÷ng mÆt ®èi lËp kh«ng c¬ b¶n cña sù vËt, nã qui ®Þnh b¶n chÊt cña sù vËt vµ bÞ qui ®Þnh m©u thuÉn c¬ b¶n. Ph©n biÖt m©u thuÉn c¬ b¶n vµ kh«ng c¬ b¶n chØ mang tÝnh t¬ng ®èi. M©u thuÉn chñ yÕu vµ m©u thuÉn thø yÕu: M©u thuÉn chñ yÕu lµ m©u thuÉn næi lªn trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña sù vËt vµ quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña sù vËt t¹i giai ®o¹n ®ã vµ chi phèi c¸c m©u thuÉn kh¸c. Th«ng thêng, m©u thuÉn chñ yÕu lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cô thÓ cña m©u thuÉn c¬ b¶n trong giai ®o¹n nhÊt ®Þnh cña sù vËt. M©u thuÉn thø yÕu lµ m©u thuÉn kh«ng quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña sù vËt t¹i thêi ®iÓm, giai ®o¹n nµo ®ã, nã t¸c ®éng phô thuéc vµo m©u thuÉn chñ yÕu. Ph©n biÖt m©u thuÉn chñ yÕu vµ thø yÕu cã tÝnh t¬ng ®èi. M©u thuÉn ®èi kh¸ng vµ kh«ng ®èi kh¸ng. §©y lµ nh÷ng lo¹i m©u thuÉn chØ cã trong x· héi. M©u thuÉn ®èi kh¸ng lµ m©u thuÉn gi÷a nh÷ng giai cÊp xuÊt khÈu cã lîi Ých c¨n b¶n ®èi lËp nhau, kh«ng thÓ ®iÒu hoµ ®îc. M©u thuÉn nµy ph¸t triÓn theo xu híng ngµy cµng 13 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 gay g¾t h¬n vµ ®ßi ®îc gi¶i quyÕt b»ng b¹o lùc c¸ch m¹ng cña giai cÊp bÞ thèng trÞ chèng l¹i b¹o lùc cña giai cÊp thèng trÞ ®· lçi thêi, ph¶n ®éng. M©u thuÉn kh«ng ®èi kh¸ng lµ m©u thuÉn gi÷a nh÷ng lùc lîng, giai c¸p x· héi kh«ng ®èi lËp nhau vÒ lîi Ých c¨n b¶n. M©u thuÉn nµy ph¸t triÓn theo xu híng ngµy cµng dÞu ®i. C¸ch gi¶i quyÕt m©u thuÉn nµy lµ b»ng con ®êng hoµ b×nh, gi¸o dôc, thuyÕt phôc, phª vµ tù phª b×nh. C¶ hai m©u thuÉn nµy ®Òu ®îc gi¶i quyÕt b»ng con ®êng ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp, chø kh«ng ph¶i lµ ®iÒu hoµ gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp. ý nghÜa ph¬ng ph¸p luËn cña qui luËt m©u thuÉn. T«n träng tÝnh kh¸ch quan cña qui luËt. NghÜa lµ trong ho¹t ®éng thùc tiÔn vµ nhËn thøc qui luËt ph¶i xuÊt ph¸t tõ sù tån t¹i thùc tÕ cña qui luËt m©u thuÉn ®Ó nhËn thøc vµ vËn dông nã, chø kh«ng ®îc xuÊt ph¸t tõ mong muèn, cña nhËn thøc cña chóng ta vÒ m©u thuÉn. Muèn t×m hiÓu ®îc nguån gèc, ®éng lùc cña sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña sù vËt th× ph¶i t×m ra, ph¶i c¨n cø vµo m©u thuÉn cña sù vËt. M©u thuÉn lµ qu¸ tr×nh, do ®ã ph¶i nhËn thøc vµ vËn dông qui luËt m©u thuÉn trong qu¸ tr×nh ph¸t sinh, ph¸t triÓn cña sù vËt, tuú theo mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn cña m©u thuÉn mµ cã nh÷ng c¸ch t¸c ®éng lªn m©u thuÉn kh¸c nhau. Ph¶i cã quan ®iÓm ph©n lo¹i m©u thuÉn trong nhËn thøc vµ vËn dung nã. Mäi m©u thuÉn døt kho¸t ph¶i ®îc gi¶i quyÕt th«ng qua con ®êng ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp, tr¸nh khuynh híng thñ tiªu m©u thuÉn hay ®iÒu hoµ m©u thuÉn díi h×nh thøc nµy hay kh¸c. 2. Qui luËt tõ nh÷ng thay ®æi vÒ lîng dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi vÒ chÊt vµ ngîc l¹i hay cßn gäi lµ qui luËt lîng chÊt. Qui luËt lîng chÊt v¹ch ra ph¬ng thøc hay c¸ch thøc cña sù vËn ®éng ph¸t triÓn cña thÕ giíi. Chóng ta h·y xem xÐt qua mét sè kh¸i niÖm. Tríc hÕt ®ã lµ kh¸i niÖm chÊt, cã thÓ hiÓu chÊt lµ tÝnh qui ®Þnh vèn cã cña sù vËt, hiÖn tîng, lµ sù thèng nhÊt h÷u c¬ cña nh÷ng thuéc tÝnh, yÕu tè cÊu thµnh tõ sù vËt, nãi lªn sù vËt ®ã lµ g× vµ ph©n biÖt nã víi c¸c sù vËt hiÖn tîng kh¸c. 14 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Lîng lµ tÝnh qui ®Þnh cña sù vËt vµ hiÖn tîng vÒ mÆt qui m«, tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nã, biÓu thÞ b»ng con sè c¸c thuéc tÝnh, c¸c yÕu tè cÊu thµnh nã. Gi÷a lîng vµ chÊt cã sù thèng nhÊt: Lîng vµ chÊt lµ hai mÆt cÊu thµnh cña cïng mét sù vËt hiÖn tîng, kh«ng cã lîng tån t¹i t¸ch rêi víi chÊt vµ ngîc l¹i. Lîng vµ chÊt lµ hai mÆt m©u thuÉn cña cïng mét sù vËt, lîng thêng xuyªn biÕn ®æi cßn chÊt cã xu híng æn ®Þnh, bÒn v÷ng h¬n. Lîng vµ chÊt tån t¹i, t¸c ®éng qua l¹i víi nhau trong suèt qu¸ tr×nh tån t¹i, ph¸t triÓn cña sù vËt. Kh¸i niÖm ®é chØ giíi h¹n mµ trong nh÷ng thay ®æi vÒ lîng cha lµm cho chÊt cña sù vËt thay ®æi, sù vËt vÉn lµ nã cha biÕn thµnh sù vËt kh¸c. Tõ thêi ®iÓm mµ sù vËt diÔn ra nh÷ng thay ®æi vÒ chÊt cho ®Õn khi nã chuyÓn hoµn toµn thµnh chÊt míi lµ qu¸ tr×nh mµ ngêi ta gäi lµ bíc nh¶y. T¹i thêi ®iÓm mµ sù vËt biÕn ®æi thµnh sù vËt kh¸c, chÊt cò hoµn toµn thay thÕ b»ng chÊt míi, ta gäi lµ ®iÓm nót trong sù ph¸t triÓn cña sù vËt. Trong c¸c h×nh thøc cña bíc nh¶y, cã thÓ ph©n lo¹i nh sau: Bíc nh¶y toµn bé vµ bíc nh¶y bé phËn, bíc nh¶y nhanh vµ bíc nh¶y chËm, bíc nh¶y lín vµ bíc nh¶y nhá. ý nghÜa ph¬ng ph¸p luËn cña qui luËt. §Ó gi÷ cho sù ph¸t triÓn t¬ng ®èi æn ®Þnh trong mét chÊt x¸c ®Þnh th× ph¶i gi÷ v÷ng sù thèng nhÊt cña chóng trong ®é, sao cho nh÷ng thay ®æi vÒ lîng ë ®ã kh«ng dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi vÒ chÊt. Muèn ®¹t ®îc sù thay ®æi vÒ chÊt cña sù vËt th× ph¶i thùc hiÖn nh÷ng biÕn ®æi dÇn dÇn vÒ lîng, tr¸nh khuynh híng xem thêng nh÷ng biÕn ®æi vÒ lîng ®Ó thùc hiÖn ngay nh÷ng biÕn ®æi vÒ chÊt (t¶ khuynh). Tuú theo tÝnh chÊt cô thÓ cña nh÷ng h×nh thøc t¸c ®éng biÓu hiÖn cña qui luËt mµ cã nh÷ng ph¬ng thøc, biÖn ph¸p t¸c ®éng, vËn dông chóng thÝch hîp. 3. Qui luËt phñ ®Þnh. Cã thÓ nãi phñ ®Þnh lµ qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸i míi trªn c¬ së lo¹i bá nh÷ng c¸i l¹c hËu, c¸i tiªu cùc trong c¸i cò, gi÷ l¹i toµn bé, c¸i tÝch cùc trong nã vµ ®em vµo trong thµnh phÇn cña c¸i míi sau khi ®· c¶i biÕn. Quan ®iÓm trªn lµ quan ®iÓm vÒ phñ ®Þnh biÖn chøng. Nã ®èi lËp víi phñ ®Þnh siªu h×nh lµ qu¸ tr×nh lo¹i bá, t¸ch rêi c¸i cò khái c¸i míi. 15 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vÒ phñ ®Þnh chØ râ, phñ ®Þnh biÖn chøng chØ ra sù n¶y sinh c¸i míi trong lßng c¸i cò, b¾t nguån tõ c¸i cò. ë ®©y phñ ®Þnh lµ sù gi¸n ®o¹n trong sù ph¸t triÓn liªn tôc cña sù vËt. Nhê nh÷ng giai ®o¹n nµy, mµ sù vËt ®¹t ®îc nh÷ng tr¹ng th¸i chÊt lîng míi trong sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña chóng. Phñ ®Þnh biÖn chøng lµ qu¸ tr×nh nhiÒu mÆt, kh«ng nh÷ng phñ ®Þnh vÒ lîng mµ cßn vÒ chÊt, bé phËn vµ toµn bé, phñ ®Þnh bao hµm c¶ kh¼ng ®Þnh. Phñ ®Þnh biÖn chøng lµ sù tù phñ ®Þnh do m©u thuÉn bªn trong cña sù vËt qui ®Þnh, chø kh«ng ph¶i lµ qu¸ tr×nh ®em tõ ngoµi vµo sù vËt. Phñ ®Þnh lµ mét ph¬ng thøc míi, mét thµnh tè tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Sù vËt míi, yÕu tè míi, h×nh thµnh ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh ph¶i phñ ®Þnh sù vËt vµ yÕu tè cò. Kh«ng cã phñ ®Þnh th× kh«ng cã bÊt cø qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nµo. Kh¸i niÖm phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh: Phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh lµ kh¸i niÖm chØ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña sù vËt tõ thÊp lªn cao ®îc thùc hiÖn b»ng hai lÇn phñ ®Þnh c¬ b¶n, nhê ®ã sù vËt míi h×nh thµnh. Trong thùc tÕ, phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh lµ mét chuçi nh÷ng phñ ®Þnh. Mçi phñ ®Þnh ®Òu bao hµm kh¼ng ®Þnh. Phñ ®Þnh cho ta thÊy tÝnh chÊt lÆp l¹i trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña sù vËt. Sau lÇn phñ ®Þnh thø hai sù vËt dêng nh trë l¹i c¸i ban ®Çu. Nhng thùc tÕ sù quay trë l¹i ®ã ®· ë trªn mét tr×nh ®é cao h¬n vÒ chÊt so víi ban ®Çu cña nã. Phñ ®Þnh nèi tiÕp nhau theo nh÷ng chu kú t¹o thµnh ®êng xo¾n èc. Trong thÕ giíi kh¸ch quan, phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh lµ qu¸ tr×nh ®a d¹ng, phong phó, còng ®ång thêi lµ qu¸ tr×nh kh¸ch quan, tÊt yÕu kh«ng phô thuéc vµo ý thøc ý muèn cña con ngêi. Phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh lµ qu¸ tr×nh phæ biÕn trong tù nhiªn, x· héi vµ c¶ t duy con ngêi. ý nghÜa ph¬ng ph¸p luËn cña qui luËt. NhËn thøc vµ t¸c ®éng vµo qui luËt phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh theo quan ®iÓm biÖn chøng cã nghÜa lµ: N¾m v÷ng quan ®iÓm kÕ thõa trong sù ph¸t triÓn, vËn dông qui luËt nµy theo nguyªn t¾c ®i tõ phñ ®Þnh bé phËn ®Õn phñ ®Þnh toµn bé, c¨n cø vµo chu kú ph¸t triÓn cña sù vËt thÓ hiÖn qua phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh ®Ó nhËn thøc xu thÕ tÊt yÕu cña nã, n¾m v÷ng mèi liªn hÖ cña c¸i nhÊt thêi, c¸i bé phËn víi c¸i liªn tôc, c¸i chung vµ c¸i toµn vÑn trong qu¸ tr×nh phñ ®Þnh biÖn chøng. Tãm l¹i, quy luËt m©u thuÉn, quy luËt lîng chÊt, quy luËt phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh ®Òu lµ nh÷ng quy luËt c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng duy vËt. Chóng 16 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ®Òu ph¶n ¸nh nh÷ng mèi liªn hÖ c¨n b¶n phæ biÕn vµ lÆp ®i lÆp l¹i trong thÕ giíi kh¸ch quan, qui ®Þnh nh÷ng mÆt kh¸c nhau trong sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña sù vËt, trong ®ã quy luËt m©u thuÉn ®îc coi lµ quy luËt c¬ b¶n nhÊt, quyÕt ®Þnh nh÷ng quy luËt kh¸c vµ nã ®îc gäi lµ h¹t nh©n cña phÐp biÖn chøng. IV. Nh÷ng cÆp ph¹m trï c¬ b¶n cña chñ nghÜa duy vËt. Ph¹m trï lµ kh¸i niÖm c¬ b¶n cña khoa häc, ph¶n ¸nh c¸c mèi liªn hÖ chung, c¬ b¶n cña c¸c sù vËt, hiÖn tîng. Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng cã mét sè cÆp ph¹m trï sau: C¸i chung vµ c¸i riªng: C¸i riªng lµ ph¹m trï triÕt häc chØ tõng sù vËt, hiÖn tîng, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn trong thÕ giíi kh¸ch quan. C¸i chung lµ ph¹m trï triÕt häc chØ nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng mÆt hoÆc nh÷ng mèi liªn hÖ nhÊt ®Þnh lÆp l¹i, gièng ë nhiÒu sù vËt, hiÖn tîng, qu¸ tr×nh kh¸c nhau. C¸i ®¬n nhÊt lµ ph¹m trï chØ nh÷ng thuéc tÝnh, hay yÕu tè nµo ®ã cña sù vËt nhÊt ®Þnh, kh«ng tån t¹i lÆp l¹i trong c¸c sù vËt kh¸c. Gi÷a c¸i riªng vµ c¸i chung cã mèi liªn hÖ thèng nhÊt víi nhau. Tuy nhiªn gi÷a chóng còng cã sù ®èi lËp, c¸i riªng lµ bé phËn cßn c¸i chung lµ toµn thÓ. C¸i chung, c¸i riªng, c¸i ®¬n nhÊt cã thÓ chuyÓn ho¸ lÉn nhau. Chóng ta ph¶i thÊy ®îc vai trß quan träng, quyÕt ®Þnh cña c¸i chung trong sù thiÕt lËp hÖ thèng c¸c sù vËt, thÊy ®îc tÝnh phong phó, toµn thÓ cña c¸i riªng trong sù tån t¹i tÊt yÕu cña sù vËt. C¸i ®¬n nhÊt thÓ hiÖn tÝnh kh¸c biÖt cña c¸i riªng nµy vµ c¸i riªng kh¸c. Nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶. Nguyªn nh©n lµ sù t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt, c¸c yÕu tè cña sù vËt hay c¸c sù vËt víi nhau trong ®iÒu kiÖn nµo ®ã, th× g©y ra sù biÕn ®æi nµy hay kh¸c cña sù vËt. KÕt qu¶ lµ sù biÕn ®æi do t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c yÕu tè, c¸c mÆt hay c¸c sù vËt kh¸c nhau g©y nªn. Quan hÖ nh©n qu¶ tån t¹i, t¸c ®éng kh¸ch quan, phæ biÕn vµ ®a d¹ng trong thÕ giíi. Gi÷a nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶ cã mét sè mèi quan hÖ: nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶ lµ hai mÆt cña qu¸ tr×nh thèng nhÊt, gi÷a nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶ còng cã sù ®èi lËp, nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶ cã thÓ chuyÓn ho¸ lÉn nhau. Trong nguyªn nh©n l¹i gåm mét sè lo¹i nguyªn nh©n: nguyªn nh©n bªn trong vµ nguyªn nh©n bªn ngoµi, nguyªn nh©n c¬ b¶n vµ nguyªn nh©n kh«ng c¬ b¶n, nguyªn nh©n thø yÕu vµ nguyªn nh©n chñ yÕu, nguyªn nh©n chñ quan vµ nguyªn 17 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 nh©n kh¸ch quan. Chóng ta t«n träng tÝnh kh¸ch quan cña quan hÖ nh©n qu¶. Muèn hiÓu nguyªn nh©n th× ph¶i th«ng qua kÕt qu¶. Ph¶i cã quan ®iÓm ph©n lo¹i nguyªn nh©n míi thÊy râ vai trß cña mçi nguyªn nh©n trong viÖc quyÕt ®Þnh kÕt qu¶. Muèn kh¾c phôc triÖt ®Ó hËu qu¶ ph¶i kh¾c phôc tõ nguyªn nh©n. §ã chÝnh lµ ý nghÜa cña ph¬ng ph¸p luËn cña quan hÖ nh©n qu¶. B¶n chÊt vµ hiÖn tîng. B¶n chÊt lµ tæng hîp nh÷ng mèi liªn hÖ bªn trong tÊt nhiªn t¬ng ®èi æn ®Þnh cña sù vËt vµ qui ®Þnh sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña sù vËt. HiÖn tîng lµ nh÷ng c¸i biÓu hiÖn ra bªn ngoµi cña b¶n chÊt. Gi÷a b¶n chÊt vµ hiÖn tîng cã sù thèng nhÊt, b¶n chÊt lµ c¸i quyÕt ®Þnh hiÖn tîng, kh«ng cã b¶n chÊt th× kh«ng cã hiÖn tîng, hiÖn tîng chØ lµ biÓu hiÖn cña b¶n chÊt. B¶n chÊt thay ®æi th× hiÖn tîng còng thay ®æi. B¶n chÊt vµ hiÖn tîng cßn cã c¸i ®èi lËp, b¶n chÊt trong æn ®Þnh, tÊt yÕu. HiÖn tîng lµ c¸i bÒ ngoµi, c¸i t¹m thêi, ngÉu nhiªn. Ta cÇn lu ý, nhËn thøc b¶n chÊt cña sù vËt p¶i th«ng qua c¸c hiÖn tîng. §Ó gi¶i thÝch ®óng mçi hiÖn tîng l¹i ph¶i dùa vµo hiÓu biÕt b¶n chÊt cña chóng. Muèn cã sù thay ®æi vÒ chÊt cña sù vËt th× ph¶i lµm thay ®æi liªn hÖ c¬ b¶n cña chóng. Néi dung vµ h×nh thøc. Néi dung lµ toµn bé nh÷ng yÕu tè, nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng mÆt, nh÷ng qu¸ tr×nh kh¸c nhau t¹o nªn sù vËt, hiÖn tîng. H×nh thøc lµ c¸ch thøc hay ph¬ng thøc tæ chøc cña néi dung (hay lµ sù liªn kÕt s¾p xÕp c¸c yÕu tè, thuéc tÝnh, c¸c qu¸ tr×nh kh¸c nhau cña sù vËt theo mét ph¬ng thøc hay c¸ch thøc nµo ®ã). Gi÷a néi dung vµ h×nh thøc cã sù thèng nhÊt, néi dung vµ h×nh thøc lµ hai mÆt kh«ng t¸ch rêi nhau cña sù vËt, hiÖn tîng. Kh«ng cã néi dung, kh«ng cã h×nh thøc vµ ngîc l¹i. Tuy nhiªn, cã mét sù ®èi lËp gi÷a néi dung vµ h×nh thøc, néi dung quyÕt ®Þnh h×nh thøc, h×nh thøc t¸c ®éng lªn néi dung nhng kh«ng quyÕt ®Þnh ®èi víi sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña sù vËt. Néi dung vµ h×nh thøc cã thÓ chuyÓn ho¸ cho nhau, gi÷a chóng kh«ng cã ranh giíi tuyÕt ®èi. Qua ®ã, chóng ta nhËn thÊy muèn thay ®æi sù vËt th× ph¶i biÕn ®æi tríc hÕt c¸c yÕu tè cña nã. Trong tæ chøc ho¹t ®éng cña con ngêi, cÇn ph¶i chuÈn bÞ tríc hÕt c¸c nh©n tè, yÕu tè tÝch cùc cho viÖc thiÕt lËp nh÷ng tæ chøc míi. TÊt nhiªn vµ ngÉu nhiªn. TÊt nhiªn lµ c¸i x¶y ra do nguyªn nh©n bªn trong c¬ b¶n cña sù vËt qui ®Þnh vµ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, nã nhÊt ®Þnh ph¶i x¶y ra ®óng nh 18 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 thÓ kh«ng kh¸c ®îc. NgÉu nhiªn lµ c¸i x¶y ra do nguyªn nh©n bªn trong cña sù vËt qui ®Þnh. C¸i tÊt nhiªn vµ c¸i ngÉu nhiªn tån t¹i kh¸ch quan, phæ biÕn vµ ®a d¹ng trong c¸c sù vËt hiÖn tîng. Gi÷a tÊt nhiªn vµ ngÉu nhiªn cã mét sù thèng nhÊt, tÊt nhiªn chØ cã thÓ xem xÐt trong mèi quan hÖ víi c¸i ngÉu nhiªn vµ ngîc l¹i. Kh«ng cã tÊt nhiªn th× kh«ng cã ngÉu nhiªn vµ ngîc l¹i còng nh thÕ. Muèn nhËn thøc c¸i ngÉu nhiªn ph¶i chØ ra nguyªn nh©n bªn trong c¬ b¶n qui ®Þnh nã, ®èi víi c¸i ngÉu nhiªn th× gi¶i thÝch tõ nguyªn nh©n bªn ngoµi. NhËn thøc tÊt nhiªn gióp ta kh¾c phôc hËu qu¶ tõ nguån gèc, tõ nguyªn nh©n cña nã. Kh¶ n¨ng vµ hiÖn thùc. Kh¶ n¨ng lµ nh÷ng tiÒn ®Ò ph¸t sinh cña c¸i míi bªn trong c¸i cò, lµ nh÷ng mÇm mèng, khuynh híng ph¸t triÓn kh¸ch quan trong c¸c sù vËt. HiÖn thùc lµ sù xuÊt hiÖn cña nh÷ng sù vËt, qu¸ tr×nh míi hay lµ kh¶ n¨ng ®· thµnh hiÖn thùc. Kh¶ n¨ng vµ hiÖn thùc lµ hai giai ®o¹n cña mét qu¸ tr×nh thèng nhÊt trong sù ph¸t triÓn cña sù vËt. Kh«ng cã kh¶ n¨ng th× kh«ng cã hiÖn thùc vµ ngîc l¹i. Kh¶ n¨ng nµo th× cã hiÖn thùc ®ã, kh«ng cã kh¶ n¨ng cho mäi hiÖn thùc vµ hiÖn thùc cho mäi kh¶ n¨ng. Kh¶ n¨ng vµ hiÖn thùc kh¸c nhau vÒ b¶n chÊt, kh¶ n¨ng lµ c¸i cã tríc vµ hiÖn thùc lµ c¸i cã sau. Kh¶ n¨ng qui ®Þnh hiÖn thùc cßn hiÖn thùc phô thuéc vµo kh¶ n¨ng. Gi÷a kh¶ n¨ng vµ hiÖn thùc cã thÓ chuyÓn ho¸ lÉn nhau. 19 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 KÕt luËn PhÐp biÖn chøng duy vËt ra ®êi lµ mét qu¸ tr×nh hîp víi qui luËt ph¸t triÓn cña nhËn thøc. §©y lµ mét triÕt häc toµn diÖn nhÊt, s©u s¾c nhÊt vµ triÖt ®Ó nhÊt cña sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña thÕ giíi vËt chÊt. Víi b¶n chÊt khoa häc c¸ch m¹ng. PhÐp biÖn chøng duy vËt ®·, ®ang vµ tiÕp tôc cung cÊp cho chóng ta hÖ thèng c¸c nguyªn t¾c ph¬ng ph¸p luËn phæ biÕn, thùc sù khoa häc vµ cã hiÖu qu¶ trong nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn x· héi nãi chung. VËn dông trung thµnh vµ s¸ng t¹o chñ nghÜa M¸c - Lªnin, ®Æc biÖt lµ phÐp biÖn chøng duy vËt lµ vÊn ®Ò nguyªn t¾c ®èi víi tÊt c¶ c¸c §¶ng Céng S¶n vµ phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ, trong ®ã cã ViÖt Nam. Thùc tiÔn chøng minh r»ng, tr¶i qua nh÷ng bíc kh¸c nhau trong mäi hoµn c¶nh, phÐp biÖn chøng duy vËt lu«n tá ra lµ ®Ønh cao cña trÝ tuÖ loµi ngêi, lu«n cã ý nghÜa thùc tiÔn hÕt søc to lín. Thùc tiÔn còng lu«n x¶y ra c¸c vÊn ®Ò hÕt søc phøc t¹p cña tõng níc, tõng quèc gia, d©n téc vµ ®Æc ®iÓm v¨n ho¸, kinh tÕ, x· héi … Ngµy nay, viÖc b¶o vÖ phÐp biÖn chøng duy vËt díi sù xuyªn t¹c cña nh÷ng kÎ thï t tëng cña nã, còng nh viÖc thêng xuyªn nghiªn cøu, ph¸t triÓn, hoµn thiÖn nã ®Òu hÕt søc quan träng. Muèn b¶o vÖ tríc hÕt ph¶i ph©n tÝch, muèn ph¸t triÓn ph¶i b¶o vÖ b¶n chÊt khoa häc c¸ch m¹ng cña phÐp biÖn chøng duy vËt. Thùc tÕ kh¼ng ®Þnh r»ng, viÖc ®ã kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò thuÇn tuý lý luËn mµ cßn lµ vÊn ®Ò cã ý nghÜa thùc tiÔn s©u s¾c, nãng báng hiÖn nay. 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan