Tài liệu QUÂN VÀ DÂN NAM BỘ VỚI VŨ KHÍ TỰ TẠO TRONG KHÁNG CHIẾN CHỐNG THỰC DÂN PHÁP (1945-1954)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH ____________________ Lê Thị Kim Liên QUÂN VÀ DÂN NAM BỘ VỚI VŨ KHÍ TỰ TẠO TRONG KHÁNG CHIẾN CHỐNG THỰC DÂN PHÁP (1945-1954) LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ Thành phố Hồ Chí Minh – 2014 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH ____________________ Lê Thị Kim Liên QUÂN VÀ DÂN NAM BỘ VỚI VŨ KHÍ TỰ TẠO TRONG KHÁNG CHIẾN CHỐNG THỰC DÂN PHÁP (1945-1954) Chuyên ngành: Lịch Sử Việt Nam Mã số: 60 22 02 13 LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS HỒ SƠN ĐÀI Thành phố Hồ Chí Minh – 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn này là trung thực và chưa từng được công bố dưới bất kỳ hình thức nào. Học viên Lê Thị Kim Liên 1 MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................ 1 MỤC LỤC ........................................................................................................ 2 MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 5 1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................5 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề và nguồn tài liệu ................................................7 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu..................................................................9 4. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................10 5. Đóng góp mới của luận văn ..........................................................................10 6. Kết cấu của luận văn .....................................................................................11 Chương 1: KHÁI NIỆM VŨ KHÍ TỰ TẠO VÀ NHỮNG YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HOẠT ĐỘNG SẢN XUẤT VÀ SỬ DỤNG VŨ KHÍ TỰ TẠO Ở NAM BỘ TRONG KHÁNG CHIẾN CHỐNG PHÁP ................ 12 1.1.Vũ khí tự tạo và các loại vũ khí tự tạo ......................................................12 1.1.1.Khái niệm vũ khí tự tạo .......................................................................12 1.1.2 Các loại vũ khí tự tạo ...........................................................................13 1.2. Đặc điểm chiến trường Nam Bộ trong kháng chiến chống Pháp ..........16 1.2.1. Địa lý hành chính, địa lý tự nhiên và dân cư Nam Bộ ........................16 1.2.2. Địa lý quân sự .....................................................................................18 1.3. Truyền thống sản xuất và sử dụng vũ khí tự tạo trong lịch sử ..............21 1.3.1. Thời kỳ từ thế kỷ XVII đến năm 1859 ...............................................21 1.3.2. Thời kỳ 1859-1930..............................................................................23 2 1.3.3. Thời kỳ 1930-1945..............................................................................25 1.4. Đường lối của Đảng cộng sản Việt Nam về sản xuất và sử dụng vũ khí tự tạo trong kháng chiến chống Pháp ...................................................................27 1.4.1. Đường lối chiến tranh nhân dân của Đảng Cộng Sản Việt Nam. .......27 1.4.2. Quan điểm của Đảng về sản xuất và sử dụng vũ khí tự tạo trong chiến tranh nhân dân ...........................................................................................................30 Tiểu kết chương 1 ..............................................................................................32 Chương 2: VŨ KHÍ TỰ TẠO Ở NAM BỘ GIAI ĐOẠN 1945 -1950 ...... 33 2.1. Những loại vũ khí thô sơ đầu tiên (1945-1946)........................................33 2.1.1. Giáo mác và gậy tầm vông trong những ngày đầu kháng chiến ở Nam Bộ ..............................................................................................................................33 2.1.2. Sự ra đời của các xưởng sản xuất vũ khí và những loại vũ khí thô sơ đầu tiên ......................................................................................................................35 2.1.3. Hoạt động sử dụng vũ khí tự tạo trong hai năm đầu kháng chiến (1945-1946) ...............................................................................................................40 2.2. Ngành quân giới Nam Bộ ra đời và sự phát triển của vũ khí tự tạo trong những năm 1947-1950 ..................................................................................47 2.2.1. Ngành quân giới Nam Bộ hình thành và hoạt động sản xuất vũ khí tự tạo ..............................................................................................................................47 2.2.2. Sử dụng vũ khí tự tạo trong hoạt động tác chiến chống địch ở Nam Bộ ...................................................................................................................................53 Tiểu kết chương 2 ..............................................................................................61 Chương 3: VŨ KHÍ TỰ TẠO Ở NAM BỘ GIAI ĐOẠN 1951-1954 ....... 62 3.1.Quân và dân Nam Bộ khắc phục khó khăn trong hoạt động sản xuất vũ khí tự tạo những năm 1951-1952 ...........................................................................62 3 3.1.1.Kiện toàn ngành sản xuất vũ khí tự tạo ...............................................62 3.1.2. Khắc phục những khó khăn để sản xuất vũ khí tự tạo ........................68 3.2. Sản xuất và sử dụng vũ khí tự tạo trong những năm 1953-1954 ...........82 3.2.1. Sản xuất vũ khí tự tạo trong những năm 1953-1954 ..........................82 3.2.2. Sử dụng vũ khí tự tạo trong chiến cuộc Đông Xuân 1953-1954 ........84 Tiểu kết chương 3 ..............................................................................................91 KẾT LUẬN .................................................................................................... 92 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 100 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 112 Phụ lục 1 ...........................................................................................................112 Phụ lục 2 ...........................................................................................................117 Phụ lục 3 ...........................................................................................................118 Phụ lục 4 ...........................................................................................................133 Phụ lục 5 ...........................................................................................................141 4 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Vũ khí tự tạo là loại vũ khí có cấu tạo và nguyên lý hoạt động đơn giản, dễ chế tạo ở địa phương bằng những phương pháp và phương tiện thủ công, dùng vật liệu tại chỗ, đạn dược hỏng hoặc cải tiến các loại đạn, bom thu được của đối phương. Vũ khí tự tạo bao gồm vũ khí đánh xa, đánh gần, nóng, lạnh… đánh trên mọi địa hình đồng bằng, trung du, miền núi, ven sông, ven biển. Trong chiến tranh nhân dân ở Việt Nam, vũ khí tự tạo phát huy hiệu quả sát thương cao. Từ ngàn xưa, tổ tiên ta đã biết sử dụng công cụ bằng đá, cung nỏ làm bằng bẫy tre, gỗ để săn bắt, hái lượm và chống lại thú dữ bảo đảm cho sự sinh tồn và phát triển của dân tộc.Thời đại đồ đồng đã biết làm ra các loại rìu chiến, giáo, mác, mũi tên để chống lại kẻ thù xâm lược.Lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc ta gắn liền với lịch sử chống giặc ngoại xâm.Đây cũng là quá trình hình thành và phát triển các loại vũ khí thô sơ tự tạo của Việt Nam.Dân tộc ta tiến hành bảo vệ Tổ quốc luôn trong hoàn cảnh nước nhỏ, nghèo mà đối chọi với kẻ thù luôn mạnh hơn ta gấp nhiều lần về tiềm lực kinh tế, quân sự. Để đánh bại được kẻ thù, dân tộc ta luôn quán triệt tư tưởng “Lấy ít địch nhiều”, tự cung tự cấp, sản xuất ra các loại vũ khí như nỏ, cung tên, giáo, mác, qua, kiếm, long đao… và lấy gỗ đẽo nhọn thành cọc đóng xuống lòng sông để đánh đắm tàu giặc. Nhờ đó, nhân dân ta đã làm nên những chiến thắng thần kỳ, Ngô Quyền đánh tan quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng, Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn ba lần đánh thắng quân Nguyên, Lê Lợi đánh thắng quân Minh, Nguyễn Huệ đại thắng quân Thanh... 5 Kế thừa, phát huy truyền thống đánh giặc giữ nước của cha ông, trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, Đảng ta đề ra đường lối quân sự với quan điểm cơ bản là chiến tranh nhân dân, toàn dân, toàn diện.Khi thực hiện vũ trang toàn dân, phát động toàn dân đánh giặc, Đảng ta luôn coi trọng vấn đề cơ sở vật chất và kỹ thuật, vũ khí và trang bị. Năm 1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến: “Ai có súng dùng súng, ai có gươm dùng gươm. Không có gươm thì dùng cuốc thuổng gậy gộc, ai cũng phải ra sức chống thực dân cứu nước”. Để có vũ khí đánh giặc, quân và dân ta đã sản xuất ra các loại vũ khí tự tạo từ nhiều nguồn: có loại rất thô sơ, có loại được cải tiến từ phương tiện, dụng cụ sinh hoạt, sản xuất, có loại lấy của địch cải tiến để đánh địch... Bằng chất liệu có sẵn ở địa phương tre, gỗ, đá… thu nhặt thanh ray của đường sắt, mẩu sắt, thép, cướp vũ khí của địch, chế tạo làm thành hầm chông, cạm bẫy, mã tấu, dao rựa, cung nỏ, ong vò vẽ, lá độc … để đánh địch. Theo tài liệu của Cục Dân quân Tự vệ, tính đến đầu năm 1954, ta đã sản xuất được 50.000 sản phẩm nguyên chiếc và chi tiết các loại súng đạn thô sơ tự tạo. Ở Nam Bộ, trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, do xa nguồn chi viện từ Trung ương, với tinh thần tự lực tự cường, chủ động sáng tạo, nhân dân và lực lượng vũ trang cách mạng đã sản xuất vũ khí tự tạo với nhiều dạng, loại rất phong phú và hiệu quả. Các loại vũ khí tự tạo được sản xuất phù hợp với mọi lứa tuổi, ai cũng có thể sản xuất và sử dụng để đánh địch ở bất cứ nơi đâu, với mọi địa hình, thời tiết; nhờ đó tạo ra thế tiến công rộng khắp, liên tục của chiến tranh nhân dân ở Nam Bộ, góp phần vào thắng lợi chung của toàn dân tộc. Vũ khí tự tạo không chỉ là sản phẩm của ý chí tự cường, trí thông minh, óc sáng tạo của quân và dân ta mà còn phản ánh một cách sâu sắc đường lối quân sự, nghệ thuật quân sự Việt Nam. Đây chính là nét thần kỳ của chiến 6 tranh nhân dân ở Việt Nam.Từ trước đến nay, đã có nhiều công trình khoa học nghiên cứu về cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, về quân giới và vũ khí trang bị chiến tranh trong đó có vũ khí tự tạo.Tuy nhiên, chưa có một công trình nghiên cứu chuyên khảo về vũ khí tự tạo dưới góc độ lịch sử. Vì những lý do trên, chúng tôi mạnh dạn chọn đề tài “ Quân và dân Nam Bộ với vũ khí tự tạo trong kháng chiến chống Pháp (1945-1954)” để viết luận văn tốt nghiệp cao học. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề và nguồn tài liệu 2.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Đề tài vũ khí tự tạo trong kháng chiến chống Pháp từ trước đến nay đã thu hút sự quan tâm của không ít cơ quan, cá nhân nghiên cứu trên cả hai hướng lý luận và thực tiễn. Trước hết, bộ sách “Vũ khí địa phương” gồm 3 tập do Bộ Tư lệnh Quân giải phóng miền Nam Việt Nam biên soạn năm 1972. Đây là tài liệu đầu tiên nói về sản xuất và cách sử dụng các loại vũ khí tự tạo ở Nam Bộ. Tiếp đó, năm 1993 tác giả Đinh Thu Xuân đã bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ khoa học lịch sử tại Viện Khoa học xã hội Thành phố Hồ Chí Minh với đề tài: “Lịch sử ngành sản xuất vũ khí ở Nam Bộ trong kháng chiến chống Pháp (1945-1954). Đề tài trình bày lịch sử hình thành và phát triển của ngành sản xuất vũ khí nói chung ở Nam bộ, tuy nhiên chưa nghiên cứu một cách hệ thống và chuyên sâu về vũ khí tự tạo và vai trò của vũ khí tự tạo đối với thắng lợi của cuộc kháng chiến. Sách “Lịch sử Quân giới Nam Bộ B2 trong chiến tranh giải phóng (1945-1954)”của TS. Đinh Thu Xuân, doNxb Chính trị Quốc gia Hà Nội xuất bản năm 2008. Sách ghi lại chặng đường lịch sử hình thành và phát triển của ngành sản xuất vũ khí Nam Bộ với những biến động và thăng trầm trong suốt chiều dài cuộc kháng chiến chống Pháp của quân và dân Nam Bộ. Thế nhưng 7 công trình này cũng chỉ đề cập tới ngành sản xuất vũ khí nói chung mà chưa làm rõ vai trò và đặc điểm của vũ khí tự tạo trong kháng chiến. Sách “Lịch sử quân giới Việt Nam trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp” của tác giả Đinh Thu Xuân (chủ biên), do Nxb Lao động xuất bản năm 1990. Trong cuốn sách này, tác giả đã giới thiệu khái quát thời kỳ bước đường hình thành, xây dựng và phát triển của quân giới Nam Bộ trong chín năm kháng chiến. Sách “Đặc trưng của chiến tranh du kích ở chiến trường miền Đông Nam Bộ trong kháng chiến chống Pháp” của Nguyễn Ngọc Lân, Hồ Sơn Đài, Nxb Quân đội nhân dân năm 1998.Đây là công trình tổng kết chiến tranh, đề cập đến đặc trưng sản xuất vũ khí tự tạo và đánh địch bằng vũ khí tự tạo của quân và dân Đông Nam bộ trong thời kỳ 1945-1954. Về phía đối phương, có bộ “Sưu tập bằng hình vẽ 69 loại vũ khí của quân giới Việt Nam sản xuất từ 1945-1954” do Bộ Tham mưu quân đội Pháp ở Đông Dương biên soạn, lưu hành nội bộ năm 1963. Qua tài liệu thu thập được của tổ chức tình báo quân đội và cơ quan nghiên cứu quân khí, Bộ Tham mưu quân viễn chinh Pháp ở Đông Dương công bố các loại vũ khí tự tạo của Việt Minh để cho quân đội nghiên cứu phòng chống. Ngoài ra, còn có nhiều công trình khoa học, luận án, luận văn nghiên cứu về lịch sử chiến tranh, lịch sử kháng chiến Nam Bộ, lịch sử kháng chiến của các quân khu 7, 8, 9, quân khu Sài Gòn - Chợ Lớn và các tỉnh ở Nam Bộ có đề cập rải rác đến vũ khí tự tạo trong các chương nói về công tác bảo đảm vũ khí và hoạt động tác chiến đánh địch. Các công trình nêu trên đề cập trực tiếp hoặc gián tiếp đến vũ khí tự tạo cả về mặt lý luận, khái niệm cũng như về thực tiễn cách thức sản xuất, sử dụng vũ khí tự tạo trong chiến tranh chống xâm lược. Có công trình thì trình bày sơ lược trong mặt bằng chung là lịch sử quân giới, có công trình thì 8 chuyên nghiên cứu dưới góc độ khoa học vũ khí đơn thuần. Cho đến nay, chưa có một công trình khoa học nào trình bày một cách hệ thống và toàn diện lịch sử vũ khí tự tạo ở Nam Bộ. Tuy nhiên những công trình ấy đã cung cấp nhiều luận cứ khoa học và tư liệu lịch sử quan trọng để chúng tôi kế thừa và tiếp tục nghiên cứu trong luận văn này. 2.2. Nguồn tài liệu Để thực hiện đề tài này, tác giả luận văn đã tham khảo, nghiên cứu tài liệu từ các nguồn sau: - Các tác phẩm lý luận chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về chiến tranh cách mạng, các sách lịch sử chiến tranh, lịch sử kháng chiến, các luận án, luận văn khoa học. Các tác phẩm này lưu ở Thư viện Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh, Thư viện Khoa học xã hội thành phố Hồ Chí Minh, Thư viện khoa học Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh, Thư viện Trường Đại học sư Phạm Hồ Chí Minh. - Các văn bản chỉ thị, nghị quyết, tài liệu tổng kết, báo cáo chung niên, báo cáo chuyên đề về vũ khí tự tạo ở Nam bộ, lưu ở Viện Lịch sử quân sự Việt Nam, Trung tâm Lưu trữ Quốc gia 2, Phòng Khoa học quân sự Quân khu 7, Phòng Khoa học quân sự Quân khu 9. - Tư liệu khảo sát điền dã, hồi ký, lời kể của các nhân chứng lịch sử. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Như tên đề tài đã nêu, đối tượng nghiên cứu của luận văn là “lịch sử vũ khí tự tạo ở Nam Bộ”.Luận văn sẽ trình bày bối cảnh, sự ra đời của vũ khí tự tạo, các loại vũ khí tự tạo được sản xuất và sử dụng ở Nam bộ trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, đặc điểm và vai trò của nó trong lịch sử. 3.2. Phạm vi nghiên cứu 9 Về thời gian, luận văn giới hạn phạm vi nghiên cứu trong khoảng từ ngày 23-9-1945 (ngày Nam Bộ kháng chiến) đến ngày 11-8-1954 (ngày lệnh ngừng bắn của Bộ Tổng Tư lệnh Quân đội nhân dân Việt Nam-theo tinh thần của hiệp định Giơnevơ được thực hiện hoàn toàn trên chiến trường Nam Bộ). Về không gian, luận văn giới hạn phạm vi nghiên cứu ở Nam Bộ gồm thành phố Sài Gòn và các tỉnh: Biên Hòa, Gia Định, Chợ Lớn, Bà Rịa, Thủ Dầu Một, Tây Ninh, Tân An, Gò Công, Mỹ Tho, Bến Tre, Sa Đéc, Vĩnh Long, Trà Vinh, Cần Thơ, Long Xuyên, Châu Đốc, Rạch Giá, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Hà Tiên, Cà Mau. 4. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình thực hiện luận văn, tác giả sử dụng hai phương pháp chính, phổ biến của khoa học lịch sử là phương pháp lịch sử và phương pháp logic. Ngoài việc sử dụng hai phương pháp chính trên, luận văn còn sử dụng một số phương pháp liên ngành khác như: so sánh (đồng đại, lịch đại), hình loại học, điền dã, thẩm định nhân chứng, ...Những phương pháp này sẽ bổ trợ một cách hữu ích cho hai phương pháp trên. 5. Đóng góp mới của luận văn Kế thừa thành quả nghiên cứu của các công trình khoa học có trước, luận văn dự kiến góp phần: - Trình bày một cách hệ thống, toàn diện lịch sử sản xuất và sử dụng vũ khí tự tạo để đánh địch ở Nam Bộ trong cuộc kháng chiến chống Pháp (19451954). - Bước đầu phân tích đặc trưng của vũ khí tự tạo trong sự nghiệp kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân Nam Bộ cùng một số đặc điểm của vũ khí tự tạo. 10 - Tập hợp, hệ thống hóa số tài liệu sưu tầm được phục vụ cho công tác nghiên cứu lịch sử. Đồng thời làm tư liệu tham khảo trong việc giảng dạy, giáo dục lịch sử cho học sinh, sinh viên. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần dẫn luận, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung chính của luận văn có 3 chương, gồm: Chương 1. Những yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất và sử dụng vũ khí tự tạo ở Nam Bộ trong kháng chiến chống Pháp Chương 2. Vũ khí tự tạo ở Nam Bộ giai đoạn 1945 -1950 Chương 3.Vũ khí tự tạo ở Nam Bộ giai đoạn 1951-1954 11 Chương 1: KHÁI NIỆM VŨ KHÍ TỰ TẠO VÀ NHỮNG YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HOẠT ĐỘNG SẢN XUẤT VÀ SỬ DỤNG VŨ KHÍ TỰ TẠO Ở NAM BỘ TRONG KHÁNG CHIẾN CHỐNG PHÁP 1.1.Vũ khí tự tạo và các loại vũ khí tự tạo 1.1.1.Khái niệm vũ khí tự tạo Vũ khí tự tạo ra đời từ rất sớm, khi con người biết sử dụng những vật liệu có sẵn trong tự nhiên để cải tạo lại, làm vũ khí chống thú dữ và kẻ thù, duy trì cuộc sống và sinh tồn.Vũ khí gắn liền với lịch sử của các cuộc chiến tranh khi xuất hiện xã hội có giai cấp.Mặc dù vậy, trong thời cổ đại và trung đại chưa hề có khái niệm về vũ khí tự tạo.Khái niệm vũ khí tự tạo chỉ xuất hiện trong thời đại công nghiệp. Theo từ điển Bách khoa Quân sự Việt Nam định nghĩa: “Vũ khí tự tạo là vũ khí có cấu tạo và nguyên lý hoạt động đơn giản, dễ chế tạo ở địa phương bằng những phương pháp và phương tiện thủ công, dùng vật liệu tại chỗ, đạn dược hỏng hoặc cải tiến các loại đạn dược thu được của đối phương. Vũ khí tự tạo có nhiều kiểu loại, ví dụ: mã tấu, giáo, mác, kiếm, dao găm, gậy tầm vông, cung nỏ, chông, bẫy đá, mìn, súng, “ngựa trời”, vũ khí phóng (đạn cối, lượng nổ, lựu đạn, bom, mìn...). Trong kháng chiến chống Pháp vũ khí tự tạo có vai trò quan trọng và sử dụng rộng rãi trong lực lượng vũ trang địa phương”. Từ khái niệm trên ta thấy: Vũ khí tự tạo là vũ khí được cấu tạo đơn giản, bằng phương pháp thủ công. Do đó mỗi người dân Việt Nam, từ các em nhỏ đến cụ già, không phân 12 biệt tuổi tác, ai cũng có thể làm ra được vũ khí và tự trang bị cho mình để đánh giặc. Vũ khí tự tạo được sử dụng rộng rãi trong nhân dân vì đây là phương tiện dùng để đối phó và tiêu diệt đối phương trong đấu tranh vũ trang. Vũ khí tự tạo được làm từ các vật liệu có sẵn trong địa phương, dễ kiếm như: tre, gỗ, đá, gạch, cành cây ong vò vẽ, lá độc, hoặc công cụ lao động cầm tay ...và dây thép, đạn lép thu được của địch. Vũ khí tự tạo có nhiều loại, rất phong phú và đa dạng.Có loại được chế tạo rất thô sơ, có loại được cải tiến từ vũ khí lấy được của địch. Theo đó có thể phân chia thành hai loại chủ yếu: vũ khí hoàn toàn tự tạo và vũ khí có cấu tạo phức tạp hơn (thường do các binh công xưởng sản xuất). 1.1.2 Các loại vũ khí tự tạo Do đặc điểm nguồn nguyên hóa liệu dễ kiếm, dễ chế tạo nên con người đã sản xuất ra rất nhiều loại vũ khí tự tạo khác nhau. Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, quân và dân Nam Bộ đã sản xuất ra nhiều loại vũ khí tự tạo, có thể chia thành hai nhóm sau đây: Nhóm thứ nhất, về các loại vũ khí tự tạo thô sơ đầu tiên, dễ tìm kiếm vật liệu và quy trình sản xuất đơn giản như: Gậy tầm vông, Mã tấu, Dao găm, Giáo, Bẫy, Chông… Gậy tầm vông: là loại vũ khí được làm từ cây tầm vông già vạt nhọn hai đầu, sát thương đối phương bằng đâm, đánh. Gậy tầm vông xuất hiện trong Cách mạng tháng Tám và những ngày đầu kháng chiến chống thực dân Pháp. Mã tấu: là loại dao to bản, cán ngắn, lưỡi dài và cong, mũi nhọn, dài khoảng 60cm, cán tròn bằng gỗ hoặc thép liền với lưỡi. Mã tấu xuất hiện trong Cách mạng tháng Tám và những ngày đầu kháng chiến chống thực dân Pháp. 13 Dao găm: là loại vũ khí được dùng để đánh địch trong nhiều trường hợp bằng các đòn: đâm, móc, cắt,... vào các bộ phận quan trọng của cơ thể, diệt địch ngay tại chỗ hoặc làm cho địch bị tàn phế. Giáo: là vũ khí có cán dài (bằng gỗ hoặc kim loại), mũi nhọn (bằng thép), dùng để sát thương đối phương bằng dâm, phóng. Bẫy: là loại vũ khí thô sơ được bố trí dấu kín hoặc ngụy trang theo địa hình tự nhiên, nhằm sát thương đối phương khi vấp phải. Bẫy xuất hiện từ những ngày đầu kháng chiến chống thực dân Pháp và được sử dụng rộng rãi trong những năm về sau ở chiến trường Nam Bộ. Cung tên: là loại vũ khí thô sơ, gồm một cánh, có tính đàn hồi (bằng tre, gỗ, kim loại). Hai đầu cánh gò lại với nhau bằng một sợi dây bền dẻo, dùng để bắn tên đi. Cung tên xuất hiện từ trước đó, thường do nhân dân và lực lượng vũ trang người dân tộc thiểu số sử dụng trong những ngày đầu kháng chiến chống thực dân Pháp. Chông: là loại vũ khí có mũi nhọn, làm bằng sắt, tre, gỗ… (có ngạnh hoặc không), có thể tẩm chất độc, chất bẩn, được bố trí ở những nơi nhất định để sát thương sinh lực, cản trở việc cơ động của đối phương. Ở Nam Bộ trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp có các loại: Chông hầm, Chông bốn mũi, Chông gùi, Chông lăn, Chông thò, Chông nhím, Chông bằng sắt một ngạnh. Nhóm thứ hai, các loại vũ khí tự tạo có cấu tạo phức tạp hơn, thường do các xưởng sản xuất, như: lựu đạn, mìn, súng... Lựu đạn: là loại vũ khí ném tay, được trang bị để đánh diệt sinh lực và phương tiện quân sự. Ở Nam Bộ trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp có nhiều loại lựu đạn tự tạo như: Lựu đạn ống tre, Lựu đạn quẹt, Lựu đạn có tua đuôi vỏ gang, Lựu đạn đập kiểu Nhật, Lựu đạn đạp vỏ xi măng, Lựu đạn 14 cần bật, Lựu đạn ám sát, Lựu gài ngòi đơn giản, Lựu đạn vỏ gang ngòi cần bật, Lựu đạn vỏ xi măng. Mìn: là loại vũ khí nhằm tiêu diệt sinh lực, phá hoại công trình, phương tiện và xây dựng vật cản, ngăn chặn sự cơ động đối phương bằng sức ép khí thuốc và bằng các mảnh của mìn. Phương pháp đánh địch là đặt mìn tại một điểm nhất định và mìn nổ do ta điều khiển hoặc do địch tác động vào cạm bẫy ta đã đặt sẵn. Ở Nam Bộ trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp có các loại mìn tự tạo như: Mìn đĩa, Mìn lật, Đạp lôi ống tre, Mìn đánh xe ngòi nổ điện, Mìn đánh xe tự động bằng điện, Mìn lắc, Mìn lá, Mìn FT, Mìn pê-ta, Mìn lõm (ba-dô-min) và Thủy lôi. Thủy lôi được sử dụng phổ biến trên các địa bàn có nhiều kênh rạch, sông ngòi ở Nam Bộ. Súng: là loại vũ khí có nòng, bắn ở các tư thế cầm tay, tỳ, vác vai, giá đỡ (cơ động hoặc cố định). Súng được chế tạo theo cơ chế sử dụng nguồn năng lượng sinh công để đẩy viên đạn ra khỏi nòng súng đến mục tiêu. Ở Nam Bộ trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp thường có các loại súng tự tạo: Súng ngắn, Súng kíp, Súng trường, Súng Ba-dô-ca, Súng T45, Súng CA9, Súng SCA, Súng Browning, Súng Rulo Vina, Súng phóng bom, Súng ngữa trời đánh tây, Súng tiểu liên Sten, Súng tiểu liên Tomxon, Súng phóng lựu 51mm, Súng SKZ60mm, Súng SSA66, Súng AAT-53, Súng cối 60mm. Đạn: Là vật thể mang phần tử sát thương hoặc công dụng đặc biệt, nạp vào hỏa khí hay đặt lên thiết bị bắn (phóng) đến mục tiêu. Ở Nam Bộ trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp có các loại dạn tự tạo: Đạn SKZ 60, Đạn SSAL, Đạn SSAF, Đạn SSAT-53, Đạn SSAT-73 L, Đạn SSBL-73, SSBL 81. Từ các loại vũ khí, trang bị kỹ thuật thô sơ như: giáo mác, cung tên đến các loại vũ khí căn bản như: lựu đạn, mìn và các loại vũ khí được coi là tối tân hiện đại lúc bấy giờ (súng không giật, súng phóng bom, bazoka) đã góp phần 15 tạo nên sức mạnh tổng hợp của chiến tranh nhân dân chống lại các phương tiện chiến tranh hiện đại nhất của Pháp, góp phần quan trọng và làm phá sản chiến lược “đánh nhanh thắng nhanh” của thực dân Pháp. 1.2. Đặc điểm chiến trường Nam Bộ trong kháng chiến chống Pháp 1.2.1. Địa lý hành chính, địa lý tự nhiên và dân cư Nam Bộ Nam Bộ là vùng đất ở phía Nam của Tổ quốc. Theo sự phân chia địa giới hành chính thời kỳ 1945-1954, tính từ Bắc vào Nam có các tỉnh: Biên Hòa, Gia Định, Chợ Lớn, Bà Rịa, Thủ Dầu Một, Tây Ninh, Tân An, Gò Công, Mỹ Tho, Bến Tre, Sa Đéc, Vĩnh Long, Trà Vinh, Cần Thơ, Long Xuyên, Châu Đốc, Rạch Giá, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau và Thành phố Sài Gòn. Tổng diện tích các tỉnh nói trên là 64.100 km2, chiếm 20% trong tổng diện tích cả nước (thống kê năm 1950). Địa hình Nam Bộ tương đối bằng phẳng. Hệ thống núi có: núi Bà Đen cao 986 mét (núi này còn được mệnh danh là “nóc nhà của Nam Bộ”), núi Chứa Chan (Đồng Nai) cao 839 mét, núi Bà Rá (Bình Phước) cao 733 mét, núi Bao Quan (Bà Rịa - Vũng Tàu) cao 529 mét, khu vực phía Tây có dãy Thất Sơn (An Giang) và dãy Hàm Ninh,... đến những ngọn núi thấp như Châu Diên, Bửu Long cao vài chục mét. Rừng ở Nam Bộ có đủ loại gồm rừng bán nguyệt, rừng đất đỏ, đất nâu, đất xám, rừng đất phù sa cổ (Bà Rịa), rừng ngập mặn (Rừng Sác), rừng nguyên sinh (Bình Long, Thủ Dầu Một, Định Quán, đông bắc Xuân Lộc, Xuyên Mộc, bắc đông bắc Tân Biên (Tây Ninh). Sông ở Nam Bộ có hai hệ thống sông chủ yếu là sông Đồng Nai và sông Cửu Long. Hệ thống sông Cửu Long với hai nhánh chính là sông Tiền và sông Hậu bồi đắp phù sa cho cả vùng châu thổ và là vựa lúa lớn nhất của Việt Nam rồi đổ ra biển bằng chín cửa sông. Hệ thống sông Đồng Nai là hệ 16 thống sông lớn thứ hai ở Nam Bộ, bắt nguồn từ phía Bắc cao nguyên Lâm Viên, Di Linh, Bảo Lộc và một phần của đồng bằng Nam Bộ. Ngoài hai hệ thống sông nói trên, có hàng ngàn kênh rạch và luồng lạch chằng chịt. Bờ biển Nam Bộ dài 1.350 km với thế hiểm lồi lõm, xen giữa những bãi cát sỏi.Đặc biệt bờ biển Việt Nam có rất nhiều cửa biển, trong đó có biển Cần Giờ được xem là cửa biển quốc tế. Đường bộ ở Nam Bộ gồm có quốc lộ 1, quốc lộ 20, quốc lộ 13, quốc lộ 14, quốc lộ 15, quốc lộ 22,... trong đó quốc lộ 1 là con đường chạy xuyên suốt từ Bắc vào Nam. Ngoài ra, còn có các quốc lộ 91A, 91B,...chạy ngang dọc nối liền các quốc lộ, tỉnh lộ trên toàn Nam Bộ. Từ Sài Gòn còn có 4 tuyến đường sắt đi các nơi: Sài Gòn- Hà Nội, Sài Gòn- Đà Lạt, Sài Gòn- Lộc Ninh, Sài Gòn- Mỹ Tho. Khí hậu ở Nam Bộ là khí hậu nhiệt đới gió mùa.Nhiệt độ cao quanh năm, tiềm năng nhiệt dồi dào.Nhiệt đô trung bình quanh năm là 27 0C.Hàng năm khí hậu phân định hai mùa rõ rệt, là mùa mưa và mùa khô.Từ tháng 5 đến tháng 11, gió nồm đem hơi nước thổi vào đất liền, đó là mùa mưa.Từ tháng 12 đến tháng 4 năm sau là mùa khô mà đặc trưng của nó là nóng và nắng, thuận lợi cơ bản của khí hậu là khá ổn định và ít thiên tai. Tuy vậy khó khăn đáng kể là thiếu nước trầm trọng vào mùa khô và dư thừa nước vào mùa mưa, gây ra hiện tượng ngập úng ở một số tỉnh (An Giang, Đồng Tháp, Kiên Giang, ...) Cộng đồng cư dân ở Nam Bộ có khoảng 3.782.000 người, chiếm 24% dân số toàn quốc (theo thống kê năm 1950). Cư dân Nam Bộ là miền đất trẻ, thuộc nhiều dân tộc khác nhau. Cư dân tụ về có nguồn gốc từ nhiều địa phương khác nhau trên cả nước. Đại bộ phận trong số họ là những người nông dân yêu chuộng tự do và cần cù lao động. Nhu cầu tồn tại, làm chủ thiên 17 nhiên và đấu tranh chống ngoại xâm đã gắn bó họ thành một khối có tinh thần yêu thương, đoàn kết nhất trí cao. Trên cơ sở lưu giữ phần tính cách cốt lõi của dân tộc, quá trình đấu tranh để tồn tại và phát triển trong điều kiện lịch sử mới đã góp phần định hình nên tính cách riêng của người dân Nam Bộ. Đó là tình yêu quê hương đất nước tha thiết; là ý chí bất khuất, khẳng khái và năng động trước mọi trở ngại của hoàn cảnh; là tinh thần chiến đấu táo bạo, kiên cường, trí tuệ mưu lược; là phẩm chất tự lực tự cường, cần cù lao động; là tinh thần đoàn kết tương thân tương ái; là thái độ trung thực và lối ứng xử không chuộng hình thức, “trọng nghĩa khinh tài”, hào hiệp thủy chung. Những đặc điểm vừa nêu trên chính là bắt nguồn từ tính cách của dân tộc, tính cách này đã quyện chặt và góp phần tạo nên tính cách riêng của người dân vùng Nam Bộ. 1.2.2. Địa lý quân sự Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, chiến trường Nam Bộ được tổ chức thành các chiến Khu: Trong giai đoạn 1945-1950, Nam Bộ được chia thành 3 Khu, cụ thể: - Khu 7 gồm Thành phố Sài Gòn và các tỉnh Chợ Lớn, Gia Định, Bà Rịa, Biên Hòa, Thủ Dầu Một, Tây Ninh. (Từ năm 1948, Thành phố Sài Gòn tách ra thành một Khu độc lập gọi là Khu Sài Gòn - Chợ Lớn. Từ tháng 81950, gọi tắt là Đặc khu Sài Gòn- Chợ Lớn). - Khu 8 gồm các tỉnh Tân An, Gò Công, Mỹ Tho, Sa Đéc, Vĩnh Long, Trà Vinh, Bến Tre. - Khu 9 gồm các tỉnh Châu Đốc, Long Xuyên, Hà Tiên, Cần Thơ, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Rạch Giá. Trong giai đoạn 1951-1954, chiến trường Nam Bộ được tổ chức thành hai phân liên khu và một đặc khu. Cụ thể: 18