Tài liệu Quản trị rủi ro trong kinh doanh ngoại tệ tại ngân hàng tmcp xuất nhập khẩu việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM ---------- TẠ THỊ NGỌC DIỆP QUẢN TRỊ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI TỆ TẠI NGÂN HÀNG TMCP XUẤT NHẬP KHẨU VIỆT NAM Chuyên ngành: Tài chính - ngân hàng Mã số : 60340201 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS PHẠM VĂN NĂNG TP.HỒ CHÍ MINH-NĂM 2012 LỜI CÁM ƠN Tôi xin gửi lời chân thành cám ơn đến Quý thầy cô Trƣờng Đại học Kinh Tế TP.HCM đã tận tình giảng dạy cho tôi nhiều kiến thức quý báu trong thời gian tôi học tại trƣờng. Xin chân thành cám ơn Thầy Phạm Văn Năng ngƣời đã tận tình hƣớng dẫn tôi thực hiện luận văn này. Xin chân thành cám ơn Quý thầy cô trong Hội đồng chấm luận văn đã có những đóng góp để luận văn đƣợc hoàn chỉnh hơn. Xin gửi lời cám ơn đến ban lãnh đạo, các bạn đồng nghiệp của Eximbank đã giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập dữ liệu để hoàn thành luận văn. Cuối cùng, tôi xin chân thành cám ơn gia đình và những ngƣời bạn đáng quý đã động viên, khuyến khích tôi trong suốt thời gian qua. Ngƣời thực hiện đề tài LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn sau là bài viết nghiên cứu của bản thân dƣới sự hƣớng dẫn khoa học của PGS.TS Phạm Văn Năng. Việc vận dụng các số liệu và kết quả nêu trong bài là từ những nguồn thông tin xác thực. TP.HCM, ngày tháng năm 2012 Ngƣời thực hiện Tạ Thị Ngọc Diệp MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng, biểu Danh mục các hình vẽ, đồ thị, sơ đồ Lời mở đầu Trang Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI TỆ................................................................................................... 1 1.1.Kinh doanh ngoại tệ: ......................................................................................... 1 1.1.1.Khái niệm và những định nghĩa liên quan: ............................................... 1 1.1.1.1.Ngoại hối, ngoại tệ và thị trƣờng ngoại tệ: .......................................... 1 1.1.1.2.Tỷ giá: .................................................................................................. 2 1.1.1.3.Trạng thái luồng tiền và trạng thái ngoại hối:...................................... 2 1.1.2.Các hoạt động giao dịch và phạm vi: ......................................................... 4 1.1.2.1.Giao dịch giao ngay – SPOT: .............................................................. 4 1.1.2.2.Giao dịch kỳ hạn – FORWARD: ......................................................... 5 1.1.2.3.Giao dịch hoán đổi – SWAP: ............................................................... 6 1.1.2.4.Giao dịch quyền chọn – OPTIONS: .................................................... 7 1.1.2.5.Giao dịch tiền tệ tƣơng lai – FURTURE: ............................................ 9 1.1.3.Chức năng và vai trò: ............................................................................... 10 1.2.Rủi ro trong kinh doanh ngoại tệ: .................................................................... 10 1.2.1.Khái niệm và phân loại rủi ro:.................................................................. 10 1.2.1.1.Khái niệm: .......................................................................................... 10 1.2.1.2.Phân loại: ........................................................................................... 10 1.2.2.Rủi ro trong hoạt động kinh doanh ngân hàng: ........................................ 11 1.2.2.1.Rủi ro môi trƣờng: ............................................................................. 12 1.2.2.2.Rủi ro quản trị: ................................................................................... 12 1.2.2.3.Rủi ro phân phối: ............................................................................... 12 1.2.2.4.Rủi ro tài chính: ................................................................................. 13 1.2.2.5.Rủi ro công nghệ: ............................................................................... 13 1.2.3.Rủi ro trong kinh doanh ngoại tệ: ............................................................ 14 1.2.3.1.Rủi ro tỷ giá: ...................................................................................... 14 1.2.3.2.Rủi ro tỷ lệ Swap: .............................................................................. 14 1.2.3.3.Rủi ro thực hiện: ................................................................................ 14 1.2.3.4.Rủi ro kinh doanh: ............................................................................. 15 1.2.3.5.Rủi ro tác nghiệp: ............................................................................... 15 1.3.Quản trị rủi ro trong kinh doanh ngoại tệ: ....................................................... 15 1.3.1.Quản trị rủi ro và quản trị rủi ro trong ngân hàng: ................................... 15 1.3.1.1.Quản trị rủi ro: ................................................................................... 15 1.3.1.2.Quản trị rủi ro trong ngân hàng: ....................................................... 16 1.3.2.Quản trị rủi ro trong kinh doanh ngoại tệ:................................................ 17 1.3.2.1.Quản trị rủi ro tỷ giá: ......................................................................... 17 1.3.2.2.Quản trị rủi ro tác nghiệp: .................................................................. 21 1.3.3.Một số công cụ quản trị rủi ro trong kinh doanh tiền tệ: ......................... 23 1.3.3.1.Tự đánh giá rủi ro KCSA ( Key control self assesment): .................. 23 1.3.3.2.Báo cáo chỉ số rủi ro chính KRI (Key risk indicator): ....................... 24 1.3.3.3.Bản đồ rủi ro (Risk map): .................................................................. 24 1.3.3.4.Mô hình Var (Var model): ................................................................. 25 Kết luận chƣơng 1: .......................................................................................... 25 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI TỆ TẠI NGÂN HÀNG TMCP XUẤT NHẬP KHẨU VIỆT NAM: .......... 26 2.1.Giới thiệu về NH TMCP Xuất Nhập Khẩu Việt Nam: .................................. 26 2.1.1.Quá trình hình thành và phát triển: ........................................................ 26 2.1.2.Cơ cấu tổ chức và hoạt động kinh doanh: .............................................. 27 2.1.2.1.Hoạt động kinh doanh: .................................................................. 27 2.1.2.2.Cơ cấu tổ chức: .............................................................................. 28 2.1.3.Kết quả hoạt động kinh doanh: .............................................................. 28 2.2.Kinh doanh ngoại tệ tại NH TMCP Xuất Nhập Khẩu Việt Nam: .................. 31 2.2.1.Giới thiệu phòng kinh doanh ngoại tệ:................................................... 31 2.2.2.Quy trình kinh doanh ngoại tệ: .............................................................. 32 2.2.2.1.Quy trình xử lý nghiệp vụ chung: ................................................. 32 2.2.2.2.Quy trình giao dịch với khách hàng: ............................................. 33 2.2.2.3.Quy trình giao dịch trên thị trƣờng liên hàng và quốc tế: ............. 38 2.2.3.Thực trạng hoạt động kinh doanh ngoại tệ: ........................................... 39 2.2.3.1.Các sản phẩm kinh doanh ngoại tệ: ............................................... 39 2.2.3.2.Kết quả hoạt động kinh doanh ngoại tệ: ........................................ 40 2.3.Quản trị rủi ro trong kinh doanh ngoại tệ tại Ngân hàng TMCP Xuất Nhập Khẩu Việt Nam: .............................................................................................. 43 2.3.1.Giới thiệu Phòng Quản lý rủi ro thị trƣờng: .......................................... 43 2.3.2.Giới thiệu Phòng Quản lý rủi ro hoạt động: .......................................... 44 2.3.3.Quản trị rủi ro trong kinh doanh ngoại tệ: ............................................. 45 2.3.3.1.Quản trị rủi ro tỷ giá: ..................................................................... 45 2.3.3.2.Quản trị rủi ro hoạt động: .............................................................. 47 2.4.Đánh giá những thuận lợi, khó khăn trong quản trị rủi ro kinh doanh ngoại tệ tại Eximbank: .................................................................................................. 49 2.4.1.Những thuận lợi: ...................................................................................... 49 2.4.1.1.Những thuận lợi từ nền kinh kinh và ngành ngân hàng.................... 50 2.4.1.2.Môi trƣờng pháp lý: .......................................................................... 51 2.4.1.3.Những thuận lợi từ phía Eximbank: ................................................. 54 2.4.2.Những khó khăn: .................................................................................... 56 2.4.2.1.Những khó khăn từ nền kinh tế và ngành ngân hàng: ...................... 56 2.4.2.2.Những hạn chế trong hệ thống văn bản Pháp luật: ........................... 57 2.4.2.3.Thị trƣờng ngoại tệ liên ngân hàng chƣa hoàn thiện: ....................... 61 2.4.2.4.Những hạn chế từ Eximbank: ........................................................... 64 Kết luận chƣơng 2: ............................................................................................... 65 Chƣơng 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN TRỊ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI TỆ TẠI NGÂN HÀNG TMCP XUẤT NHẬP KHẨU VIỆT NAM: ......................................................................................................................... 66 3.1.Chính sách quản lý ngoại hối của Nhà nƣớc và định hƣớng hoạt động kinh doanh ngoại tệ của EIB trong thời gian tới: ................................................... 66 3.1.1.Chính sách quản lý ngoại hối của Nhà nƣớc: ........................................ 66 3.1.2.Định hƣớng hoạt động kinh doanh ngoại tệ của EIB trong thời gian tới: ................................................................................................................. 68 3.2.Kiến nghị chung với NHNN:.......................................................................... 69 3.2.1.Hoàn thiện các văn bản pháp luật: ......................................................... 69 3.2.1.1.Đổi mới quy định về trạng thái ngoại hối cuối ngày cho các TCTD:.............................................................................................. 69 3.2.1.2.Quy định chặt chẽ hơn về quản lý ngoại hối và thống nhất cách tính vốn tự có: .................................................................................. 70 3.2.1.3.Chính sách tỷ giá hối đoái linh hoạt tạo điều kiện cho các ngân hàng trong kinh doanh ngoại tệ: ...................................................... 70 3.2.1.4.Hoàn thiện các quy định về hoạt động và hạch toán kinh doanh ngoại tệ: ........................................................................................... 71 3.2.2.Phát triển thị trƣờng ngoại tệ liên ngân hàng: ........................................ 72 3.2.2.1.Đẩy mạnh doanh số mua bán ngoại tệ trên thị trƣờng liên ngân hàng: ................................................................................................ 73 3.2.2.2.Tăng cƣờng vai trò của NHNN trong việc can thiệp trên thị trƣờng ngoại tệ: ............................................................................... 73 3.2.2.3.Nhanh chóng đa dạng hóa và hoàn thiện các nghiệp vụ kinh doanh ngoại tệ: ........................................................................................... 74 3.2.2.4.Từng bƣớc xóa bỏ thị trƣờng ngoại tệ không chính thức: ............. 75 3.3.Kiến nghị đối với Eximbank: ......................................................................... 76 3.3.1.Nâng cao hiệu quả kinh doanh ngoại tệ: ................................................ 76 3.3.2.Hoàn thiện công tác quản trị rủi ro kinh doanh ngoại tệ: ...................... 78 3.3.3.Lập danh mục kinh doanh các ngoại tệ sao cho rủi ro của danh mục là nhỏ nhất: .................................................................................................. 82 3.3.4.Sử dụng các công cụ phái sinh để phòng chống rủi ro tỷ giá: ............... 84 3.3.5.Nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực: ................................................... 86 3.3.6.Đổi mới trang thiết bị và công nghệ: ..................................................... 86 Kết luận chƣơng 3: ............................................................................................... 87 Kết luận Tài liệu tham khảo Phụ lục DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ALCO (Asset-Liability Management Committe): Ủy ban quản lý Tài sản nợ- Tài sản có. BGĐ: Ban Giám đốc BP: bộ phận CCPS: Công cụ phái sinh DVKHCN: dịch vụ khách hàng cá nhân DVKHDN: dịch vụ khách hàng doanh nghiệp Eximbank/EIB: Ngân hàng TMCP Xuất Nhập Khẩu Việt Nam HT: hình thức HĐQT: hội đồng quản trị LĐP: lãnh đạo phòng KHCN: khách hàng cá nhân KHDN: khách hàng doanh nghiệp KDNH: kinh doanh ngoại hối KDNT: kinh doanh ngoại tệ KDTT: kinh doanh tiền tệ KSNB: kiểm soát nội bộ KSV: kiểm soát viên NH: ngân hàng NHNN: Ngân Hàng Nhà Nƣớc NHTW: Ngân hàng Trung ƣơng NHTM: Ngân hàng Thƣơng mại TCTD: Tổ chức tín dụng TMCP: Thƣơng mại cổ phần DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU VÀ SƠ ĐỒ Bảng 1.1: Mối quan hệ giữa trạng thái ngoại hối, biến động tỷ giá và lợi nhuận của ngân hàng Bảng 1.2: Những giao dịch hoán đổi có kỳ hạn nhỏ hơn 1 tháng Bảng 1.3: Mối tƣơng quan giữa các công cụ phái sinh, trạng thái ngoại hối và sự thay đổi của tỷ giá Bảng 2.1: Các bộ phận giao dịch mua bán ngoại tệ theo tỷ giá Eximbank công bố Bảng 2.2: Các bộ phận giao dịch mua bán ngoại tệ theo tỷ giá thỏa thuận và quy trình mua bán ngoại tệ theo giá thỏa thuận Bảng 2.3: Lãi (lỗ) thuần hoạt động KDNH của Eximbank năm 2010-2011 Bảng 2.4: Giá trị quy đổi của các công cụ phái sinh tiền tệ của Eximbank (2008-2011) Bảng 3.1: Biên độ tỷ giá giai đoạn 2002-2011 Bảng 3.2: Các NH cung cấp những sản phẩm phái sinh ngoại tệ hiện nay Bảng 3.3: Ứng dụng Var trong đánh giá trạng thái ngoại tệ Bảng 3.4: Các mức độ đánh giá rủi ro trong kinh doanh ngoại tệ Bảng 3.5: Quyết định sử dụng công cụ phái sinh đối với trạng thái ngoại hối đoản khi tỷ giá tăng Bảng 3.6: Quyết định sử dụng công cụ phái sinh đối với trạng thái ngoại hối trƣờng khi tỷ giá giảm Biểu đồ 2.1: Sự tăng trƣởng tài sản của Eximbank (2007-2011) Biểu đồ 2.2: Sự tăng trƣởng của Vốn điều lệ và vốn chủ sở hữu của Eximbank (2007-2011) Biểu đồ 2.3: Lợi nhuận trƣớc thuế của EIB, ACB và STB (2007-2011) Biểu đồ 2.4: Doanh số mua bán ngoại tệ của Eximbank (2007-2011) Biểu đồ 2.5: Lãi (lỗ) thuần hoạt động kinh doanh ngoại hối của Eximbank (2007-2011) Sơ đồ 1.1: Quy trình quản trị rủi ro tác nghiệp của NH LỜI MỞ ĐẦU 1.Tính cần thiết của đề tài Bất kỳ một hoạt động kinh danh nào đều chứa đựng đồng thời những cơ hội lẫn nguy cơ tiềm ẩn. Kinh doanh ngoại tệ là hoạt động nghiệp vụ mang lại nhiều lợi ích cho nhƣng đồng thời cũng cũng gây không ít những rủi ro cho hoạt động của các ngân hàng. Nắm bắt đƣợc điều trên, Ngân hàng TMCP Xuất Nhập Khẩu Việt Nam đã sử dụng nhiều biện pháp để quản trị rủi ro hoạt động kinh doanh ngoại tệ của mình. Tuy nhiên, các biện pháp và công cụ sử dụng trong công tác phòng ngừa rủi ro vẫn chƣa đầy đủ và còn nhiều hạn chế. Đó là lý do ngƣời viết đi vào nghiên cứu đề tài: “Quản trị rủi ro trong kinh doanh ngoại tệ tại Ngân hàng TMCP Xuất Nhập Khẩu Việt Nam”. 2.Mục tiêu nghiên cứu: Nghiên cứu thực tế hoạt động kinh doanh ngoại tệ và công tác quản trị rủi ro trong kinh doanh ngoại tệ tại Ngân hàng TMCP Xuất Nhập Khẩu Việt Nam. Trên cơ sở đó kiến nghị những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh ngoại tệ và hoàn thiện công tác quản trị rủi ro. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu: Đối tƣợng nghiên cứu: kinh doanh ngoại tệ & quản trị rủi ro kinh doanh ngoại tệ (chủ yếu giai đoạn 2007-2011) Phạm vi nghiên cứu: Eximbank 4. Phƣơng pháp nghiên cứu: Phƣơng pháp nghiên cứu dựa trên cơ sở thu thập, thống kê, phân tích, so sánh, tổng hợp thông tin, số liệu từ các nguồn thống kê của Eximbank, NHNN và một số NHTM cũng nhƣ các tài liệu khác từ sách, tạp chí, internet… 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Đề tài phân tích thực trạng kinh doanh ngoại tệ và quản trị rủi ro kinh doanh ngoại tệ tại Eximbank. Từ đó giúp ngân hàng kiểm soát, ngăn ngừa, hạn chế những rủi ro xảy ra và nâng cao hiệu quả hoạt động này. 6. Những điểm nổi bật của luận văn: Luận văn tập trung nghiên cứu một vấn đề quản trị rủi ro trong kinh doanh ngoại tệ và những hạn chế của công tác này tại Eximbank. Luận văn đã đƣa ra những kiến nghị giải pháp có khả năng ứng dụng để khắc phục những hạn chế và nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro kinh koanh ngoại tệ của Eximbank. 7.Kết cấu của luận văn: Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục… luận văn gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI TỆ Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ RỦI RO KINH DOANH NGOẠI TỆ TẠI NGÂN HÀNG TMCP XUẤT NHẬP KHẨU VIỆT NAM Chƣơng 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN TRỊ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI TỆ TẠI NGÂN HÀNG TMCP XUẤT NHẬP KHẨU VIỆT NAM Mặc dù đã hết sức cố gắng nhƣng bài viết chắc chắn sẽ còn nhiều thiếu sót, rất mong đƣợc sự đóng góp của quý thầy cô và các bạn để bài viết đƣợc hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn và trân trọng. Ngƣời thực hiện đề tài Tạ Thị Ngọc Diệp 1 Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI TỆ 1.1. Kinh doanh ngoại tệ: 1.1.1.Khái niệm và những định nghĩa liên quan: 1.1.1.1.Ngoại hối, ngoại tệ và thị trƣờng ngoại tệ: Ngoại hối: là các phƣơng tiện thanh toán đƣợc sử dụng rộng rãi trong các giao dịch quốc tế nhằm phục vụ cho các quan hệ ngoại thƣơng, dịch vụ - tài chính tín dụng quốc tế và các quan hệ quốc tế khác. Theo Pháp lệnh ngoại hối số 28/2005/PL-UBTVQH11 ngày 13 tháng 12 năm 2005 thì ngoại hối bao gồm: Đồng tiền của quốc gia khác hoặc đồng tiền chung châu Âu và đồng tiền chung khác đƣợc sử dụng trong thanh toán quốc tế và khu vực (sau đây đƣợc gọi là ngoại tệ). Phƣơng tiện thanh toán bằng ngoại tệ, gồm séc, thẻ thanh toán, hối phiếu đòi nợ, hối phiếu nhận nợ và các phƣơng tiện thanh toán khác. Các loại giấy tờ có giá khác bằng ngoại tệ, gồm trái phiếu chính phủ, trái phiếu công ty, kỳ phiếu, cổ phiếu và các loại giấy tờ có giá khác. Vàng thuộc dự trữ ngoại hối Nhà nƣớc, trên tài khoản nƣớc ngoài của ngƣời cƣ trú; vàng dƣới dạng khối, thỏi, hạt, miếng trong trƣờng hợp mang vào mang ra khỏi lãnh thổ Việt Nam. Đồng tiền của nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong trƣờng hợp chuyển vào và chuyển ra khỏi lãnh thổ Việt Nam hoặc đƣợc sử dụng trong thanh toán quốc tế. Ngoại tệ là đồng tiền của quốc gia khác hoặc đồng tiền chung châu Âu và đồng tiền chung khác đƣợc sử dụng trong thanh toán quốc tế và khu vực. 2 Thị trường ngoại tệ: là nơi diễn ra các hoạt động mua bán ngoại tệ. Thị trƣờng ngoại tệ Việt Nam bao gồm: thị trƣờng ngoại tệ liên ngân hàng và thị trƣờng ngoại tệ giữa ngân hàng và khách hàng. 1.1.1.2.Tỷ giá: Tỷ giá hối đoái: là giá cả của một đồng tiền đƣợc biểu thị thông qua một đồng tiền khác. Theo luật Ngân Hàng Nhà Nƣớc Việt Nam, tỷ giá hối đoái là: giá trị của đồng Việt Nam với giá trị của đồng tiền nƣớc ngoài. Các loại tỷ giá thường được sử dụng trong kinh doanh ngoại tệ: Tỷ giá mua vào – Bid rate: là tỷ giá tại đó ngân hàng yết giá sẵn sàng mua vào đồng tiền yết giá. Tỷ giá bán ra – Offer rate: là tỷ giá mà tại đó ngân hàng yết giá sẵn sàng bán ra đồng yết giá. Tỷ giá tiền mặt – Banknote rate: là tỷ giá tiền mặt áp dụng cho ngoại tệ tiền mặt kim loại, tiền giấy, séc du lịch và thẻ tín dụng. Tỷ giá chuyển khoản – Transaction rate: là tỷ giá áp dụng cho các giao dịch mua bán ngoại tệ là các loại tiền gửi tại ngân hàng. Tỷ giá bình quân liên ngân hàng: là tỷ giá do Ngân hàng trung ƣơng công bố, nó phản ánh chính thức về giá trị đối ngoại của đồng ngoại tệ. 1.1.1.3. Trạng thái luồng tiền và trạng thái ngoại hối: Trạng thái luồng tiền: Các giao dịch trên thị trƣờng tiền tệ (đi vay và cho vay) làm phát sinh các luồng tiền dƣơng và âm của một đồng tiền tại các thời điểm khác nhau. Các giao dịch ngoại hối (vào ngày thực hiện) làm phát sinh luồng tiền âm và dƣơng của các đồng tiền khác nhau tại cùng một thời điểm. Trạng thái luồng tiền ròng (Net cash flow position – NCFP): là chênh lệch giữa tổng luồng tiền vào (Positive cash flow) và tổng luồng tiền ra (Negative cash flow) trong một kỳ nhất định. Thông thƣờng trạng thái luồng tiền ròng thƣờng đƣợc tính vào thời điểm cuối ngày. 3 Chính vì vậy khi trạng thái luồng tiền ròng không cân bằng thì ngƣời kinh doanh ngoại tệ sẽ đối mặt với rủi ro lãi suất. Trạng thái ngoại hối: Các giao dịch mua bán ngoại hối làm phát sinh trạng thái ngoại hối khi ký kết hợp đồng. Giao dịch mua ngoại hối làm phát sinh trạng thái ngoại hối trƣờng đối với ngoại tệ (Long foreign exchange position – LFEP), ngƣợc lại giao dịch bán ngoại hối làm phát sinh trạng thái ngoại hối đoản (Short foreign exchange position – SFEP). Trạng thái ngoại hối ròng (Net foreign exchange position – NFEP): là chênh lệch giữa doanh số mua ngoại tệ và doanh số bán ngoại tệ trong một kỳ nhất định. Bảng 1.1: Mối quan hệ giữa trạng thái ngoại hối, biến động tỷ giá và lợi nhuận của ngân hàng Biến động tỷ giá Trạng thái ngoại hối Tỷ giá tăng Tỷ giá giảm Trạng thái ngoại hối dƣơng NH có lãi NH lỗ Trạng thái ngoại hối âm NH lỗ NH có lãi Trạng thái ngoại hối cân bằng Không ảnh hƣởng tới thu Không ảnh hƣởng tới nhập của NH thu nhập của NH Do đó, nếu trạng thái ngoại hối ròng không cân bằng thì ngƣời kinh doanh ngoại tệ sẽ đối mặt với rủi ro tỷ giá. Phân biệt trạng thái ngoại hối và trạng thái luồng tiền: Trạng thái luồng tiền phát sinh từ các giao dịch trên thị trƣờng tiền tệ và thị trƣờng ngoại hối. Trạng thái ngoại hối phát sinh từ các giao dịch trên thị trƣờng ngoại hối. Các giao dịch ngoại hối làm phát sinh đồng thời trạng thái ngoại hối và trạng thái luồng tiền. Tuy nhiên, trong một giao dịch ngoại hối trạng thái ngoại hối phát sinh trƣớc trạng thái luồng tiền. Trạng thái ngoại hối xảy ra vào ngày giao dịch/ ngày hợp đồng còn trạng thái tiền tệ xảy ra vào ngày giá trị. 4 1.1.2.Các hoạt động giao dịch và phạm vi: Các giao dịch ngoại hối đƣợc chia làm 2 loại: Nghiệp vụ cơ sở: giao dịch giao ngay – SPOT Nghiệp vụ phái sinh: bao gồm - Giao dịch kỳ hạn – FORWARD - Giao dịch hoán đổi – SWAP - Giao dịch quyền chọn – OPTIONS - Giao dịch tiền tệ tƣơng lai – FURTURE 1.1.2.1. Giao dịch giao ngay – SPOT: Khái niệm: giao dịch hối đoái giao ngay là giao dịch mua bán một số lƣợng ngoại tệ giữa hai bên theo tỷ giá giao ngay tại thời điểm giao dịch và kết thúc thanh toán trong hai ngày làm việc tiếp theo. Trong đó, ngày kí kết hợp đồng giao dịch mua bán ngoại tệ đƣợc gọi là ngày hợp đồng (contract day). Ngày thực hiện việc thanh toán đƣợc gọi là ngày giá trị (value day). Trong trƣờng hợp ngày thanh toán rơi vào ngày lễ, ngày nghỉ của một trong hai nƣớc thì việc thanh toán đƣợc chuyển sang ngày làm việc gần nhất có giá trị đối với cả hai nƣớc. Một số giao dịch SPOT đặc biệt: Tod: việc thanh toán đƣợc thực hiện vào ngày giao dịch. Tom: việc thanh toán đƣợc thực hiện vào ngày hôm sau. Spot/next: Việc thanh toán đƣợc thực hiện vào ngày hôm thứ ba. Yết tỷ giá giao ngay: Khi yết giá trên thị trƣờng, các nhà tạo thị trƣờng thƣờng đƣa ra các loại tỷ giá: tỷ giá giao ngay mua vào và tỷ giá giao ngay bán ra. Ngân hàng (nhà tạo thị trƣờng) luôn mua đồng tiền với giá thấp và bán với giá cao. Khách hàng ở vị thế với ngân hàng, tức mua với giá cao và bán với giá thấp. 5 Spot bán lẻ và spot liên ngân hàng: Spot bán lẻ: là giao dịch diễn ra giữa khách hàng và ngân hàng thƣơng mại. Trong đó, ngân hàng là nhà tạo giá, khách hàng là ngƣời chấp nhận giá. Spot liên ngân hàng: là giao dịch diễn ra giữa các ngân hàng với nhau. Việc giao dịch đƣợc thực hiện dƣới hai hình thức: thị trƣờng liên ngân hàng trực tiếp giữa các ngân hàng và thị trƣờng liên ngân hàng gián tiếp thông qua môi giới. Trong đó các ngân hàng đều là những nhà tạo giá và các giao dịch diễn ra liên tục. Mục đích của giao dịch giao ngay: các ngân hàng thực hiện giao dịch giao ngay nhằm: Đáp ứng nhu cầu của các doanh nghiệp cần ngoại tệ để thanh toán với đối tác nƣớc ngoài hoặc kinh doanh hộ khách hàng, điều này giúp ngân hàng có đƣợc nguồn thu từ phí mang lại và không phải đối mặt với rủi ro tỷ giá. Phục vụ cho các nhu cầu của mình nhƣ mua sắm máy móc thiết bị, cho vay, thanh toán xuất nhập khẩu…Đồng thời, tự kinh doanh kiếm lời thông qua kinh doanh chênh lệch tỷ giá. Cân bằng trạng thái ngoại hối, làm giảm rủi ro biến động tỷ giá. 1.1.2.2.Giao dịch kỳ hạn – FORWARD: Khái niệm: giao dịch kỳ hạn là sự cam kết mua hoặc bán một khoản ngoại tệ nhất định tại một thời điểm xác điểm trong tƣơng lai theo mức tỷ giá đƣợc ấn định ngay tại thời điểm ký kết hợp đồng. Tỷ giá kỳ hạn mua bán/ngoại tệ trong giao dịch kỳ hạn đƣợc xác định trên cơ sở: tỷ giá giao ngay, lãi suất của hai đồng tiền và kỳ hạn của giao dịch. Công thức tính : Trong đó: F S (1 i ) (1 i * ) (1.1) F: tỷ giá kỳ hạn một năm của đồng tiền yết giá S: tỷ giá giao ngay i : lãi suất kỳ hạn một năm của đồng tiền định giá i*: lãi suất kỳ hạn một năm của đồng tiền yết giá 6 Tỷ giá kỳ hạn cũng có thể đƣợc xác định thông qua tỷ giá giao ngay tại ngày ký kết hợp đồng và điểm kỳ hạn (là chênh lệch giữa tỷ giá kỳ hạn và tỷ giá giao ngay). Mục đích của giao dịch kỳ hạn: các NH đƣa ra hợp đồng kỳ hạn nhằm: Cung cấp cho các doanh nghiệp, các nhà xuất nhập khẩu công cụ bảo hiểm rủi ro tỷ giá cho các khoản phải thu và phải trả bằng ngoại tệ. Việc này giúp xác định trƣớc đƣợc doanh thu và chi phí, tạo tính chủ động hơn trong những quyết định kinh doanh tiếp theo của các doanh nghiệp, các nhà xuất nhập khẩu. Các ngân hàng ứng dụng hợp đồng kỳ hạn để cân bằng trạng thái ngoại hối trong tƣơng lai nhằm chống lại rủi ro tỷ giá có thể xảy ra và tự kinh doanh kiếm lời thông qua việc khai thác sự chênh lệch về lãi suất và điểm kỳ hạn. 1.1.2.3.Giao dịch hoán đổi – SWAP: Khái niệm: giao dịch hoán đổi ngoại hối là giao dịch trong đó đồng thời diễn ra việc mua và bán ra cùng một số lƣợng tiền tệ nhất định nhƣng ngày giá trị mua vào và ngày giá trị bán ra khác nhau. Giao dịch hoán đổi có thể bao gồm: một giao dịch giao ngay và một giao dịch kỳ hạn, hoặc hai giao dịch kỳ hạn có ngày giá trị khác nhau. Bảng 1.2: Những giao dịch hoán đổi có kỳ hạn nhỏ hơn 1 tháng Kỳ hạn ngắn O/N Overnight Ngày giá trị thứ nhất Hôm nay Ngày giá trị thứ hai Ngày làm việc thứ nhất sau ngày hôm nay T/N Tomorrow-next Ngày làm việc thứ nhất Ngày làm việc thứ hai sau ngày sau ngày hôm nay hôm nay = ngày giá trị giao ngay S/N Spot-next Ngày giá trị giao ngay Ngày làm việc đầu tiên sau ngày giá trị giao ngay S/W Spot-one week Ngày giá trị giao ngay 1 tuần sau ngày giá trị giao ngay = 7 ngày bình thƣờng 7 Tỷ giá hoán đổi – Swap rate (còn gọi là điểm hoán đổi – Swap point): phản ánh chêch lệch lãi suất giữa hai đồng tiền đƣợc hoán đổi, tại đó ngân hàng yết giá sẵn sàng hoán đổi hai đồng tiền nhất định thông qua giao dịch giao ngay và giao dịch kỳ hạn, nên điểm hoán đổi cũng chính là điểm kỳ hạn. Điểm kỳ hạn = Tỷ giá giao ngay* + điểm kỳ hạn (1.2) Trong đó, “tỷ giá giao ngay*” trong giao dịch hoán đổi có thể là: tỷ giá giao ngay mua vào, tỷ giá giao ngay bán ra, hoặc tỷ giá bình quân của tỷ giá giao ngay mua vào và tỷ giá giao ngay bán ra. Mục đích sử dụng giao dịch hoán đổi: ngân hàng thực hiện giao dịch hoán đổi nhằm: Đáp ứng nhu cầu nguồn vốn kinh doanh của doanh nghiệp về một đồng tiền khi doanh nghiệp đang ở trạng thái trƣờng đối với đồng tiền khác. Bên cạnh đó, giúp các doanh nghiệp và nhà xuất khẩu kéo dài hay thu ngắn thời gian của các hợp đồng kỳ hạn đã ký khi các đối tác thực hiện khác thời gian quy định. Kinh doanh chênh lệch lãi suất có bảo hiểm, hạn chế rủi ro trong kinh doanh ngoại tệ. Đây cũng là công cụ để tiết kiệm chi phí huy động nguồn vốn ngoại tệ cho ngân hàng trong lúc thiếu hụt. 1.1.2.4.Giao dịch quyền chọn – OPTIONS: Khái niệm: Giao dịch quyền chọn tiền tệ là một thỏa thuận trong đó ngƣời mua quyền chọn trả cho ngƣời bán quyền chọn một khoản phí để có quyền mua hoặc bán một đồng tiền với số lƣợng nhất định vào một ngày xác định trong tƣơng lai tại một mức tỷ giá thỏa thuận xác định từ trƣớc. Có hai loại quyền chọn: quyền chọn mua và quyền chọn bán một lƣợng ngoại tệ. Quyền lựa chọn mua (Call option): là quyền đƣợc mua ngoại tệ với tỷ giá thỏa thuận trong một khoảng thời gian hoặc thời điểm đã xác định. Quyền lựa chọn bán (Put option): là quyền đƣợc bán ngoại tệ với tỷ giá thỏa thuận trong một khoảng thời gian hoặc thời điểm đã xác định.