Tài liệu Quản trị rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại cổ phần ngoại thương việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH  TRẦN THANH DŨNG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM Chuyên ngành : KINH TẾ TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG Mã số : 60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC : PGS-TS. TRẦM THỊ XUÂN HƯƠNG TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2010 LỜI CAM ĐOAN Tác giả xin cam đoan luận văn thạc sĩ kinh tế: “Quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại thương Việt Nam” là kết quả của quá trình học tập nghiêm túc và là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng bản thân tác giả. Những số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng; được trích dẫn và có tính kế thừa, phát triển từ các tài liệu, tạp chí, các công trình nghiên cứu đã được công bố, các website… Kết quả công trình nghiên cứu của luận văn chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu khác. Các giải pháp nêu trong luận văn được rút ra từ những cơ sở lý luận và quá trình nghiên cứu thực tiễn làm việc tại Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam. Việc công bố một số thông tin mang tính nhạy cảm có thể ảnh hưởng đến hoạt động của các tổ chức có liên quan nên tác giả đã rất cân nhắc khi đưa các vấn đề này vào đề tài nghiên cứu, và mong các tổ chức có liên quan thông cảm giúp tác giả hoàn thành tốt đề tài nghiên cứu của mình. TP.Hồ Chí Minh, ngày 10 tháng 10 năm 2010 Tác giả Luận văn Trần Thanh Dũng Học viên Cao học Đêm 2 - Khóa 16 MỤC LỤC Trang: TRANG PHỤ BÌA LỜI CÁM ƠN LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG BIỄU, PHƯƠNG TRÌNH DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ LỜI MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI .............................................. 4 1.1. Rủi ro tín dụng tại các Ngân hàng Thương mại........................................... 4 1.1.1. Khái niệm về rủi ro và rủi ro tín dụng ...................................................... 4 1.1.1.1. Khái niệm về rủi ro ......................................................................... 4 1.1.1.2. Rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại................................. 4 1.1.2. Phân loại rủi ro tín dụng .......................................................................... 7 1.1.3. Đặc điểm của rủi ro tín dụng ................................................................... 8 1.1.4. Đánh giá rủi ro tín dụng........................................................................... 9 1.1.4.1. Nợ quá hạn và nợ xấu ..................................................................... 9 1.1.4.2. Hệ số rủi ro tín dụng ..................................................................... 11 1.1.5. Nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng ..................................................... 11 1.1.5.1. Nguyên nhân từ môi trường kinh doanh ........................................ 11 1.1.5.2. Nguyên nhân từ phía khách hàng vay ............................................ 12 1.1.5.3. Nguyên nhân từ phía ngân hàng.................................................... 13 1.1.6. Hậu quả của rủi ro tín dụng ................................................................... 13 1.1.6.1. Đối với hoạt động kinh doanh của ngân hàng ............................... 13 1.1.6.2. Đối với hệ thống ngân hàng .......................................................... 13 1.1.6.3. Đối với nền kinh tế ........................................................................ 14 1.1.6.4. Trong quan hệ kinh tế đối ngoại.................................................... 14 1.2. Quản trị rủi ro tín dụng tại các Ngân hàng Thương mại........................... 15 1.2.1. Quản trị rủi ro tín dụng trong hoạt động của NHTM .............................. 15 1.2.2. Sự cần thiết của công tác quản trị rủi ro tín dụng tại các NHTM ............ 16 1.2.3. Chức năng quản trị rủi ro tín dụng ......................................................... 17 1.2.4. Các mô hình đo lường rủi ro tín dụng .................................................... 17 1.2.4.1. Mô hình điểm số Z (Z-credit scoring model).................................. 18 1.2.4.2. Nghiên cứu của Stefanie Kleimeier về mô hình điểm số tín dụng cá nhân áp dụng cho các ngân hàng bán lẻ tại Việt Nam............... 19 1.2.5. Quản trị rủi ro tín dụng tại các NHTM theo yêu cầu của Ủy ban Basel .. 21 1.2.5.1. Nguyên tắc Basel về quản trị rủi ro tín dụng ................................. 21 1.2.5.2. Ứng dụng của nguyên tắc Basel trong xây dựng mô hình quản trị rủi ro tín dụng tại các Ngân hàng Thương mại Việt Nam .............. 23 1.3. Kinh nghiệm quản trị rủi ro tín dụng ở một số nước trên thế giới và bài học cho các Ngân hàng Thương mại Việt Nam.................................... 26 1.3.1. Kinh nghiệm về quản trị rủi ro tín dụng của một số NHTM trên thế giới26 1.3.1.1. Kinh nghiệm của Thái Lan ............................................................ 26 1.3.1.2. Kinh nghiệm của Nhật Bản............................................................ 27 1.3.1.3. Kinh nghiệm của Mỹ ..................................................................... 27 1.3.2. Bài học kinh nghiệm cho các NHTM Việt Nam trong công tác quản trị rủi ro tín dụng........................................................................................ 28 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .................................................................................... 29 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM .............. 30 2.1. Giới thiệu về Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam ......................... 30 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại thương Việt Nam (Vietcombank) .................................. 30 2.1.2. Hoạt động kinh doanh Vietcombank trong thời gian gần đây................. 32 2.2. Thực trạng hoạt động tín dụng tại NH TMCP Ngoại thương Việt Nam .. 34 2.2.1. Thực trạng hoạt động tín dụng tại Vietcombank .................................... 34 2.2.1.1. Giai đoạn từ năm 2001 đến năm 2007........................................... 34 2.2.1.2. Giai đoạn từ năm 2008 đến tháng 6 năm 2010 .............................. 35 2.2.2. Thực trạng phân loại nợ tại Vietcombank .............................................. 41 2.2.3. Nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng tại Vietcombank trong thời gian qua.......................................................................................... 44 2.2.3.1. Nhóm nguyên nhân từ phía khách hàng vay .................................. 44 2.2.3.2. Nhóm nguyên nhân từ phía các chi nhánh Vietcombank ................ 47 2.3. Thực trạng công tác quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam............................................................................... 49 2.3.1. Quy định chung về Chính sách quản lý rủi ro tín dụng tại Vietcombank 49 2.3.1.1. Quy định chung về Chính sách quản lý rủi ro tín dụng .................. 49 2.3.1.2. Bộ máy tổ chức và trách nhiệm thực hiện ...................................... 49 2.3.2. Các nội dung cơ bản của Chính sách quản lý rủi ro tín dụng.................. 52 2.3.2.1. Giới hạn kiểm soát rủi ro tín dụng................................................. 52 2.3.2.2. Quản lý rủi ro tín dụng đối với khách hàng ................................... 53 2.3.2.3. Phân bổ tín dụng ........................................................................... 54 2.3.2.4. Phân loại nợ, trích lập và sử dụng dự phòng rủi ro tín dụng ......... 55 2.3.2.5. Thẩm quyền phán quyết................................................................. 55 2.3.3. Một số thành tựu trong công tác quản trị rủi ro tín dụng tại Vietcombank thời gian qua.......................................................................................... 55 2.3.3.1. Xây dựng chính sách tín dụng an toàn và hiệu quả........................ 55 2.3.3.2. Từng bước hoàn thiện bộ máy tổ chức và mô hình QTRRTD ......... 57 2.3.3.3. Xây dựng Quy trình tín dụng chặt chẽ và phù hợp với thực tiễn..... 60 2.3.3.4. Xây dựng và triển khai Hệ thống XHTD nội bộ và Chính sách DPRR theo Điều 7 Quyết định 493/2005/QĐ-NHNN..................... 62 2.3.3.5. Hoàn thiện Chính sách Bảo đảm tín dụng phù hợp với yêu cầu quản lý rủi ro tín dụng................................................................... 65 2.3.3.6. Tích cực trong công tác xử lý nợ xấu............................................. 66 2.3.3.7. Thiết lập hệ thống kiểm tra và kiểm soát nội bộ từ hội sở đến các chi nhánh ................................................................................ 69 2.3.4. Những tồn tại trong công tác quản trị rủi ro tín dụng tại Vietcombank ... 70 2.3.4.1. Chính sách khách hàng tín dụng chưa được hoàn chỉnh................ 70 2.3.4.2. Chính sách và quy trình tín dụng đối với nhóm khách hàng có liên quan chưa được định hình ...................................................... 70 2.3.4.3. Việc tuân thủ Chính sách tín dụng ở một số chi nhánh chưa triệt để........................................................................................... 71 2.3.4.4. Một số chi nhánh thiếu kiên quyết xử lý nợ xấu ............................. 72 2.3.4.5. Công tác kiểm tra, kiểm soát nội bộ chưa phát huy hiệu quả cao .. 72 2.3.4.6. Hệ thống Thông tin tín dụng nội bộ hạn chế về chất lượng............ 73 2.3.4.7. Công tác bố trí và đào tạo cán bộ làm công tác tín dụng chưa được quan tâm đúng mức ....................................................................... 74 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .................................................................................... 75 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NH TMCP NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM .... 76 3.1. Quan điểm và mục tiêu nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam .......................................... 76 3.1.1. Quan điểm của Vietcombank về quản trị rủi ro tín dụng ........................ 76 3.1.2. Mục tiêu của các giải pháp nâng cao chất lượng quản trị rủi ro tín dụng tại Vietcombank .................................................................................... 78 3.2. Các giải pháp nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam ............................................... 79 3.2.1. Xây dựng Chiến lược tín dụng............................................................... 79 3.2.2. Xây dựng và hoàn thiện Chính sách tín dụng hiệu quả........................... 80 3.2.2.1. Chính sách khách hàng ................................................................. 81 3.2.2.2. Định hướng khách hàng vay.......................................................... 83 3.2.2.3. Thiết lập danh mục đầu tư tín dụng hợp lý .................................... 85 3.2.3. Tiếp tục đánh giá và rà soát Hệ thống XHTD nội bộ và Chính sách DPRR theo Điều 7 Quyết định 493/2005/QĐ-NHNN............................ 86 3.2.4. Hiện đại hóa hệ thống Thông tin tín dụng .............................................. 87 3.2.5. Nhóm các giải pháp phòng ngừa rủi ro tín dụng .................................... 88 3.2.5.1. Nâng cao chất lượng thẩm định và phân tích tín dụng................... 88 3.2.5.2. Quản lý, giám sát và kiểm soát chặt chẽ quá trình giải ngân và sau khi cho vay.............................................................................. 89 3.2.5.3. Nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra nội bộ.................................. 90 3.2.6. Nhóm các giải pháp hạn chế, bù đắp tổn thất khi rủi ro xảy ra ............... 91 3.2.6.1. Tăng cường hiệu quả công tác xử lý nợ có vấn đề ......................... 91 3.2.6.2. Sử dụng các công cụ bảo hiểm và bảo đảm tiền vay ...................... 92 3.2.7. Các giải pháp về nhân sự ....................................................................... 92 3.3. Một số kiến nghị khác.................................................................................. 93 3.3.1. Kiến nghị đối với Ngân hàng Nhà nước................................................. 93 3.3.2. Kiến nghị đối với Chính phủ.................................................................. 94 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 .................................................................................... 95 KẾT LUẬN .......................................................................................................... 96 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC 1: HỆ THỐNG VĂN BẢN TÍN DỤNG HIỆN HÀNH CỦA VCB PHỤ LỤC 2: SƠ ĐỒ QUY TRÌNH HỆ THỐNG XHTD NỘI BỘ PHỤ LỤC 3: THÔNG TIN TÁC NGHIỆP KHÁCH HÀNG DOANH NGHIỆP PHỤ LỤC 4: BẢNG XẾP HẠNG TÍN DỤNG, PHÂN LOẠI NỢ VÀ TRÍCH LẬP DỰ PHÒNG ĐỐI VỚI KHÁCH HÀNG DOANH NGHIỆP PHỤ LỤC 5: SỰ KHÁC BIỆT VỀ PHƯƠNG PHÁP PHÂN LOẠI NỢ PHỤ LỤC 6: NỢ XẤU THEO NGÀNH KINH TẾ ĐẾN 30/06/2010 DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT KÝ HIỆU ~ DIỄN GIẢI : Khoảng ATM : Máy rút tiền tự động (Automated Teller Machine) Basel : Hiệp ước về giám sát hoạt động ngân hàng CAR : Hệ số an toàn vốn CBCNV : Cán bộ công nhân viên CIC : Trung tâm Thông tin Tín dụng của Ngân hàng Nhà Nước CP : Cổ phần ĐHCĐ : Đại hội cổ đông DNNN : Doanh nghiệp Nhà nước DPRR : Dự phòng rủi ro tín dụng FDI : Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài GDP : Tổng sản phẩm quốc dân (Gross Domestic Product) GHTD : Giới hạn Tín dụng HĐQT : Hội đồng quản trị HĐTD TW : Hội đồng tín dụng doanh nghiệp HĐTD : Hợp đồng tín dụng HSC : Hội sở chính HTLS : Hỗ trợ lãi suất KH : Khách hàng KTNB : Kiểm tra nội bộ L/C : Thư tín dụng (Letter of Credit) LD : Liên doanh NH : Ngân hàng NHNN : Ngân hàng Nhà nước NHNT/NHNT VN : Ngân hàng Ngoại Thương Việt Nam NHTM : Ngân hàng Thương Mại NHTMCP : Ngân hàng Thương Mại Cổ phần PGD : Phòng Giao dịch POS : Điểm chấp nhận thanh toán thẻ (Point of Sell) QĐ 493 : Quyết định 493/2005/QĐ-NHNN ngày 22/04/2005 QHKH : Bộ phận Quan hệ Khách hàng QLN : Bộ phận Quản lý nợ QLRR : Quản lý rủi ro QLRRHCM : Bộ phận Quản lý rủi ro tín dụng đặt tại TP.HCM QLRRHSC : Quản lý rủi ro tín dụng tại Hội sở chính QLRRTD : Quản lý rủi ro tín dụng QTRRTD : Quản trị rủi ro tín dụng RRTD : Rủi ro tín dụng SMEs : Doanh nghiệp nhỏ và vừa (Small & Medium Enterprises) TCKT : Tổ chúc kinh tế TCTD : Tổ chức Tín dụng Thông tư 13 : Thông tư số 13/2010/TT-NHNN ngày 20/05/2010 TW : Trung Ương UBQLRR : Ủy ban Quản lý rủi ro VCLI : Công ty TNHH Bảo hiểm nhân thọ Vietcombank - Cardif Vietcombank/VCB : Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại Thương Việt Nam XHTD : Xếp hạng Tín dụng DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 1.1 Trang Chỉ tiêu chấm điểm XHTD cá nhân bước một theo 20 Stefanie Kleimeier 1.2 Ký hiệu XHTD cá nhân theo Stefanie Kleimeier 21 2.1 Hoạt động góp vốn liên doanh, mua cổ phần tính đến 30/06/2010 31 2.2 Một số chỉ tiêu chủ yếu của Vietcombank từ năm 2005 đến 33 tháng 06 năm 2010 2.3 Cơ cấu dư nợ tín dụng của Vietcombank từ năm 2005 đến 36 tháng 6 năm 2010 2.4 Tăng trưởng dư nợ theo khu vực địa lý đến ngày 30/06/2010 41 2.5 Bảng tổng hợp phân loại nợ của Vietcombank thời gian qua 42 2.6 Chi nhánh có tỷ lệ nợ xấu trên 5% tính đến ngày 30/06/2010 68 DANH MỤC CÁC PHƯƠNG TRÌNH Phương trình Trang 1.1 Tỷ lệ nợ quá hạn 9 1.2 Tỷ lệ nợ xấu 10 1.3 Hệ số rủi ro tín dụng 11 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Sơ đồ Trang 1.1 Phân loại rủi ro tín dụng theo nguyên nhân phát sinh 7 2.1 Hệ thống hóa văn bản tín dụng của Vietcombank 52 2.2 Mô hình tín dụng 03 khối theo tư vấn của ING Bank 58 2.3 Hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ áp dụng cho doanh nghiệp 63 3.1 Mô hình bán chéo sản phẩm, dịch vụ kèm theo sản phẩm ĐTDA 82 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ Trang 2.1 Tốc độ tăng trưởng tín dụng qua từng thời kỳ 37 2.2 Cơ cấu dư nợ cho vay theo kỳ hạn của Vietcombank 38 2.3 Cơ cấu dư nợ cho vay theo loại tiền của Vietcombank 39 2.4 Cơ cấu dư nợ của Vietcombank theo đối tượng vay vốn 40 2.5 Cơ cấu dư nợ của Vietcombank theo ngành kinh tế (31/12/2009) 40 NHỮNG ĐIỂM MỚI/KẾT QUẢ ĐẠT CỦA ĐỀ TÀI 1. NHỮNG ĐIỂM MỚI CỦA ĐỀ TÀI LUẬN VĂN Luận văn trình bày sự cần thiết phải hoàn thiện mô hình quản trị rủi ro tín dụng tại Vietcombank theo các chuẩn mực quốc tế. Đề tài nghiên cứu tập trung vào hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ và chính sách phân loại nợ định tính mới được Vietcombank triển khai trong thời gian gần đây. Xây dựng thành công hệ thống Xếp hạng Tín dụng khách hàng không chỉ giúp Vietcombank phân loại nợ trung thực hơn, mà còn là công cụ tư vấn, giúp các nhà quản trị NH có định hướng chiến lược kinh doanh rõ ràng áp dụng phù hợp cho từng nhóm đối tượng khách hàng. 2. NHỮNG KẾT QUẢ ĐẠT CỦA ĐỀ TÀI LUẬN VĂN Luận văn mô tả chi tiết chính sách quản lý rủi ro tín dụng tại Vietcombank; phân tích đánh giá những thành tựu và những tồn tại trong công tác quản trị rủi ro tín dụng, đặc biệt phân tích những điểm nổi bật của hệ thống Xếp hạng Tín dụng khách hàng và Chính sách phân loại nợ định tính. Kết quả đề tài nghiên cứu này thông qua các giải pháp đề xuất có thể áp dụng vào thực tiễn nhằm hoàn thiện công tác quản trị rủi ro tín dụng tại Vietcombank. -1- LỜI MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Quá trình toàn cầu hóa làm tăng thêm mức độ phụ thuộc lẫn nhau giữa các nền kinh tế trên thế giới. Trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng (NH) cũng không ngoại lệ. Khủng hoảng tín dụng đã có những ảnh hưởng không nhỏ đến nền kinh tế. Thời gian qua, cuộc khủng hoảng tín dụng tại Mỹ là khởi nguồn cho cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu. Các quốc gia phải thực hiện cải cách, xây dựng hệ thống quản lý tài chính và cơ chế phòng ngừa rủi ro tài chính quốc tế, công khai, minh bạch trong hoạt động NH để tránh những nguy cơ biến động mạnh của thị trường tài chính, hoạt động tuân theo quy luật chung của thị trường. Trong kinh doanh ngân hàng tại Việt Nam, lợi nhuận từ hoạt động tín dụng chiếm tỷ trọng chủ yếu trong thu nhập của các NH. Tuy nhiên, hoạt động này luôn tiềm ẩn rủi ro cao, đặc biệt là ở các nước có nền kinh tế mới nổi như Việt Nam bởi hệ thống thông tin thiếu minh bạch và không đầy đủ, trình độ quản trị rủi ro còn nhiều hạn chế, tính chuyên nghiệp của cán bộ NH chưa cao… Trong năm 2007, tình hình tín dụng tăng trưởng đột biến đã chứa đựng nhiều nguy cơ rủi ro trong hoạt động các NH Việt Nam. Năm 2008, tăng trưởng tín dụng có phần giảm, tuy nhiên những hậu quả của tăng trưởng năm 2007 vẫn còn những dấu hiệu đáng lo ngại. Rủi ro tín dụng (RRTD) luôn tồn tại và nợ xấu là một thực tế hiển nhiên ở bất cứ NH nào, kể cả các NH hàng đầu trên thế giới bởi có những rủi ro nằm ngoài tầm kiểm soát của con người. Tuy nhiên, sự khác biệt cơ bản của các NH có năng lực quản trị RRTD là khả năng quản trị nợ xấu ở một tỷ lệ có thể chấp nhận được nhờ xây dựng một mô hình quản trị rủi ro hiệu quả, phù hợp với môi trường hoạt động để hạn chế được những RRTD mang tính chủ quan, xuất phát từ yếu tố con người và những RRTD khác có thể kiểm soát được. Kiểm soát tốt RRTD là công việc cần thiết phải làm đối với các NH, song song với hoạt động tín dụng. Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại Thương Việt Nam (Vietcombank) là một trong những NH hàng đầu trong hệ thống ngân hàng thương mại (NHTM) Việt Nam về mọi mặt, tình hình kiểm soát tín dụng thời gian qua cũng được xem là khá -2- tốt. Tuy nhiên, trong tình hình hiện nay, việc hướng đến các tiêu chuẩn quốc tế là việc nên làm đối với bất kỳ NH nào, và Vietcombank cũng không ngoại lệ. Do đó, yêu cầu xây dựng một mô hình quản trị RRTD có hiệu quả và phù hợp với điều kiện Việt Nam là một đòi hỏi bức thiết để đảm bảo hạn chế rủi ro trong hoạt động cấp tín dụng, hướng đến các chuẩn mực quốc tế trong quản trị rủi ro và phù hợp với môi trường hội nhập. Đó là lý do cần thiết tác giả chọn đề tài nghiên cứu “Quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại thương Việt Nam”. 2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI Đề tài nghiên cứu này nhằm trả lời cho câu hỏi của các nhà quản trị là tại sao tình trạng nợ xấu thuộc khối khách hàng cá nhân và doanh nghiệp của Vietcombank vẫn gia tăng mặc dù NH này đã áp dụng phương pháp tiên tiến trong quản trị rủi ro là chấm điểm xếp hạng tín dụng khách hàng từ năm 2003 đến nay, và ngay cả khi hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ này đã được chỉnh sửa vào năm 2007 nhưng tình hình nợ xấu vẫn còn ở mức đáng phải quan tâm. Nghiên cứu này nhằm tiếp cận cơ sở lý luận hiện đại về rủi ro tín dụng và quản trị rủi ro tín dụng theo nguyên tắc Basel; xem xét kinh nghiệm quản trị rủi ro tín dụng của một số NHTM trên thế giới và rút ra bài học kinh nghiệm cho các NHTM Việt Nam. Đồng thời, phân tích tình hình hoạt động kinh doanh, rủi ro tín dụng và hoạt động quản trị rủi ro tín dụng tại Vietcombank trong thời gian qua. Từ kết quả nghiên cứu này, đề tài sẽ cho thấy được một số thành tựu cũng như những hạn chế tồn tại của công tác quản trị rủi ro tín dụng đang được áp dụng tại Vietcombank. Qua đó, đề tài nghiên cứu mạnh dạn đề xuất những giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro tín dụng trong thời gian tới được tốt hơn. 3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU - Đối tượng nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu hoạt động tín dụng và mô hình quản trị RRTD tại Vietcombank đối với KH là doanh nghiệp và cá nhân. - Phạm vi nghiên cứu: Đề tài chỉ giới hạn thực hiện nghiên cứu RRTD phát sinh trong nghiệp vụ cho vay KH tại Vietcombank, chủ yếu giai đoạn từ năm 2005 đến tháng 6 năm 2010. Lý do giới hạn thời gian nghiên cứu như trên vì mô hình quản trị RRTD của Vietcombank thể hiện rõ nét bắt đầu từ năm 2005. -3- 4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Luận văn sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu khoa học kết hợp với các phương pháp thống kê, so sánh, phân tích, tổng hợp… đi từ cơ sở lý thuyết đến thực tiễn nhằm giải quyết và làm sáng tỏ mục tiêu nghiên cứu của đề tài. Đồng thời, luận văn có tiếp thu ý kiến phản biện của chuyên gia và Ban Tư vấn có liên quan để hoàn thiện giải pháp. 5. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI Luận văn trình bày sự cần thiết phải hoàn thiện mô hình quản trị rủi ro tín dụng tại Vietcombank theo các chuẩn mực quốc tế. Đề tài nghiên cứu tập trung vào hệ thống xếp hạng tín dụng (XHTD) nội bộ và chính sách phân loại nợ định tính mới được Vietcombank triển khai trong thời gian gần đây. Xây dựng thành công hệ thống XHTD khách hàng không chỉ giúp NH phân loại nợ trung thực hơn, mà còn là công cụ tư vấn, giúp các nhà quản trị NH có định hướng chiến lược kinh doanh rõ ràng áp dụng phù hợp cho từng nhóm đối tượng khách hàng. 6. NHỮNG ĐIỂM NỔI BẬT CỦA LUẬN VĂN Luận văn mô tả chi tiết chính sách quản lý rủi ro tín dụng tại Vietcombank; phân tích đánh giá những thành tựu và những tồn tại trong công tác quản trị rủi ro tín dụng, đặc biệt phân tích những điểm nổi bật của hệ thống XHTD và chính sách phân loại nợ định tính. Kết quả đề tài nghiên cứu này thông qua các giải pháp đề xuất có thể áp dụng vào thực tiễn nhằm hoàn thiện quản trị RRTD tại Vietcombank. 7. KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, nội dung chính của luận văn gồm 3 chương và có kết cấu như sau:  Chương 1: Cơ sở lý luận về quản trị rủi ro tín dụng tại NHTM.  Chương 2: Thực trạng quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại thương Việt Nam.  Chương 3: Giải pháp nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại thương Việt Nam. -4- CHƯƠNG I : CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1. RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1.1. Khái niệm về rủi ro và rủi ro tín dụng 1.1.1.1. Khái niệm về rủi ro Rủi ro (risk) là sự không chắc chắn (uncertainty), một tình trạng bất ổn hay sự biến động tiềm ẩn ở kết quả. Tuy nhiên, không phải sự không chắc chắn nào cũng là rủi ro. Chỉ có những tình trạng không chắc chắn nào có thể ước đoán được xác suất xảy ra mới được xem là rủi ro. Những tình trạng không chắc chắn nào chưa từng xảy ra và không thể ước đoán được xác suất xảy ra được xem là sự bất trắc chứ không phải là rủi ro. Rủi ro trong kinh doanh NH là những biến cố không mong đợi khi xảy ra sẽ dẫn đến sự tổn thất về tài sản của NH, giảm sút lợi nhuận thực tế so với dự kiến hoặc phải bỏ ra thêm một khoản chi phí để có thể hoàn thành được một nghiệp vụ tài chính nhất định. Do đặc thù kinh doanh nên hoạt động NH phải đối mặt với các loại rủi ro như: rủi ro tín dụng, rủi ro thanh khoản, rủi ro lãi suất, rủi ro hối đoái… Trong tất cả các loại rủi ro kể trên thì rủi ro tín dụng là loại rủi ro chính, phức tạp nhất và là mối quan tâm hàng đầu của các NHTM. 1.1.1.2. Rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại Trong hoạt động kinh doanh NH, tín dụng là hoạt động kinh doanh đem lại lợi nhuận chủ yếu của NH nhưng cũng là nghiệp vụ tiềm ẩn rủi ro rất lớn. Các thống kê và nghiên cứu cho thấy, rủi ro tín dụng chiếm đến 70% trong tổng rủi ro hoạt động NH. Mặc dù hiện nay đã có sự chuyển dịch trong cơ cấu lợi nhuận của NH, theo đó thu nhập từ hoạt động tín dụng có xu hướng giảm xuống và thu dịch vụ có xu hướng tăng lên nhưng thu nhập từ tín dụng vẫn chiếm từ 1/2 đến 2/3 thu -5- nhập NH 1. Kinh doanh NH là kinh doanh rủi ro, theo đuổi lợi nhuận với rủi ro chấp nhận được là bản chất NH. P. Volker, Cựu Chủ tịch Cục Dự trữ liên bang Mỹ (FED) cho rằng: “Nếu ngân hàng không có những khoản vay tồi thì đó không phải là hoạt động kinh doanh”. Rủi ro tín dụng là một trong những nguyên nhân chủ yếu gây tổn thất và ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng kinh doanh NH. Có nhiều định nghĩa khác nhau về rủi ro tín dụng: - Trong tài liệu “Financial Institutions Management–A Modern Perpective” của A. Saunder và H. Lange có định nghĩa rủi ro tín dụng là khoản lỗ tiềm tàng khi NH cấp tín dụng cho một khách hàng, nghĩa là khả năng các luồng thu nhập dự tính mang lại từ khoản cho vay của NH không thể được thực hiện đầy đủ về cả số lượng và thời hạn. - Theo Timothy W.Koch (Bank Management, University of South Carolina, The Dryden Press, 1995, Page 107): Một khi NH nắm giữ tài sản sinh lợi, rủi ro xảy ra khi khách hàng sai hẹn - có nghĩa là khách hàng không thanh toán vốn gốc và lãi theo thỏa thuận. Rủi ro tín dụng là sự thay đổi tiềm ẩn của thu nhập thuần và thị giá của vốn xuất phát từ việc khách hàng không thanh toán hay thanh toán trễ hạn. - Theo Hannie Van Greuning - Sonja Brajovic Bratanovic (Analyzing Banking Risk, 1999, The World Bank): Rủi ro tín dụng được định nghĩa là nguy cơ mà người đi vay không thể chi trả tiền lãi hoặc hoàn trả vốn gốc so với thời hạn đã ấn định trong hợp đồng tín dụng. Đây là thuộc tính vốn có của hoạt động NH. Rủi ro tín dụng tức là việc chi trả bị trì hoãn, hoặc tồi tệ hơn là không hoàn trả được toàn bộ. Điều này gây ra sự cố đối với dòng lưu chuyển tiền tệ và gây ảnh hưởng đến khả năng thanh khoản của NH. - Tại Việt Nam: Theo khoản 1, điều 2 Quy định về phân loại nợ, trích lập và sử dụng dự phòng để xử lý rủi ro tín dụng trong hoạt động NH của tổ chức tín dụng ban hành kèm theo Quyết định số 493/2005/QĐ-NHNN ngày 22/04/2005 của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước, rủi ro tín dụng là khả năng xảy ra tổn thất trong hoạt động ngân hàng của tổ chức tín dụng do khách hàng không thực hiện hoặc không có khả năng thực hiện nghĩa vụ của mình theo cam kết. 1 Peter Rose (2004), Quản trị Ngân hàng Thương mại [5] -6- Các định nghĩa khá đa dạng nhưng tập trung lại chúng ta có thể rút ra các nội dung cơ bản của rủi ro tín dụng như sau: • Rủi ro tín dụng khi người vay sai hẹn (defaut) trong thực hiện nghĩa vụ trả nợ theo hợp đồng, bao gồm vốn và/hoặc lãi. Sự sai hẹn có thể là trễ hạn (delayed payment) hoặc không thanh toán (non-payment). • Rủi ro tín dụng sẽ dẫn đến tổn thất tài chính, tức là giảm thu nhập ròng và giảm giá trị thị trường của vốn. Trong trường hợp nghiêm trọng có thể dẫn đến thua lỗ hoặc ở mức độ cao hơn có thể dẫn đến phá sản. • Đối với các nước đang phát triển (như Việt Nam), các NH thiếu đa dạng trong kinh doanh cả dịch vụ tài chính, các sản phẩm dịch vụ còn nghèo nàn, vì vậy tín dụng được coi là dịch vụ sinh lời chủ yếu, đặc biệt đối với các NH nhỏ. Vì vậy, rủi ro tín dụng cao hay thấp sẽ quyết định hiệu quả kinh doanh của NH. • Mặt khác, rủi ro và lợi nhuận kỳ vọng của NH là hai đại lượng đồng biến với nhau trong một phạm vi nhất định (lợi nhuận kỳ vọng càng cao, thì rủi ro tiềm ẩn càng lớn). • Rủi ro là một yếu tố khách quan cho nên người ta không thể nào loại trừ hoàn toàn được mà chỉ có thể hạn chế sự xuất hiện của chúng, cũng như tác hại do chúng gây ra. Tuy nhiên, chúng ta cần hiểu rủi ro tín dụng theo nghĩa xác suất, là khả năng, do đó có thể xảy ra hoặc không xảy ra tổn thất. Điều này có nghĩa là một khoản vay dù chưa quá hạn nhưng vẫn luôn tiềm ẩn nguy cơ xảy ra tổn thất, một NH có tỷ lệ nợ quá hạn thấp nhưng nguy cơ rủi ro tín dụng sẽ rất cao nếu danh mục đầu tư tín dụng tập trung vào một nhóm khách hàng, ngành hàng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Cách hiểu này sẽ giúp cho hoạt động quản trị rủi ro tín dụng được chủ động trong phòng ngừa, trích lập dự phòng, đảm bảo chống đỡ và bù đắp tổn thất khi rủi ro xảy ra. 1.1.2. Phân loại rủi ro tín dụng Có nhiều cách phân loại rủi ro tín dụng khác nhau, tùy theo mục đích và yêu -7- cầu nghiên cứu. Tùy theo tiêu chí phân loại mà người ta chia rủi ro tín dụng thành các loại khác nhau.  Nếu căn cứ vào nguyên nhân phát sinh rủi ro, rủi ro tín dụng được phân chia thành các loại sau : Rủi ro tín dụng Rủi ro giao dịch Rủi ro lựa chọn Rủi ro bảo đảm Rủi ro danh mục Rủi ro nghiệp vụ Rủi ro nội tại Rủi ro tập trung Sơ đồ 1.1: Phân loại rủi ro tín dụng theo nguyên nhân phát sinh Nguồn: PGS.TS Trần Huy Hoàng (2007), Quản trị NHTM, NXB LĐXH, tr.127 [1] Theo sơ đồ trên, rủi ro tín dụng đuợc chia ra thành hai loại là rủi ro giao dịch (Transaction risk) và rủi ro danh mục (Portfolio risk) : • Rủi ro giao dịch: là một hình thức của rủi ro tín dụng mà nguyên nhân phát sinh là do những hạn chế trong quá trình giao dịch và xét duyệt cho vay, đánh giá khách hàng. Rủi ro giao dịch có ba bộ phận chính là rủi ro lựa chọn, rủi ro bảo đảm và rủi ro nghiệp vụ. - Rủi ro lựa chọn là rủi ro có liên quan đến quá trình đánh giá và phân tích tín dụng, khi NH lựa chọn những phương án vay vốn có hiệu quả để ra quyết định cho vay. - Rủi ro bảo đảm phát sinh từ các tiêu chuẩn đảm bảo như các điều khoản trong hợp đồng cho vay, các loại tài sản đảm bảo, chủ thể đảm bảo, cách thức đảm bảo và mức cho vay trên trị giá của tài sản đảm bảo. -8- - Rủi ro nghiệp vụ là rủi ro liên quan đến công tác quản lý khoản vay và hoạt động cho vay, bao gồm cả việc sử dụng hệ thống xếp hạng rủi ro và kỹ thuật xử lý các khoản cho vay có vấn đề. • Rủi ro danh mục: là một hình thức của rủi ro tín dụng mà nguyên nhân phát sinh là do những hạn chế trong quản lý danh mục cho vay của NH, được phân chia thành hai loại là rủi ro nội tại (Intrinsic risk) và rủi ro tập trung (Concentration risk). - Rủi ro nội tại xuất phát từ các yếu tố, các đặc điểm riêng có, mang tính riêng biệt bên trong của mỗi chủ thể đi vay hoặc ngành, lĩnh vực kinh tế. Nó xuất phát từ đặc điểm hoạt động hoặc đặc điểm sử dụng vốn của khách hàng vay vốn. - Rủi ro tập trung là trường hợp NH tập trung vốn cho vay quá nhiều đối với một số khách hàng, doanh nghiệp hoạt động trong cùng một ngành hoặc lĩnh vực kinh tế; hoặc trong cùng một vùng địa lý nhất định; hoặc cùng một loại hình cho vay có rủi ro cao.  Nếu căn cứ vào nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng thì có thể chia thành rủi ro khách quan và rủi ro chủ quan: • Rủi ro khách quan: là rủi ro bắt nguồn từ các nguyên nhân khách quan như thiên tai, luật pháp, sự biến động của kinh tế vĩ mô, người vay bị chết, mất tích hoặc các rủi ro ngoài dự kiến khác làm thất thoát vốn vay trong khi người vay đã thực hiện nghiêm túc chế độ chính sách. • Rủi ro chủ quan: là các rủi ro bắt nguồn từ phía người vay như cố ý lừa đảo NH, năng lực điều hành và quản lý doanh nghiệp kém hiệu quả. Ngoài ra còn có rủi ro chủ quan bắt nguồn từ phía NH. Ngoài ra còn nhiều hình thức phân loại khác như: phân loại căn cứ theo cơ cấu các loại hình rủi ro; phân loại theo nguồn gốc hình thành, theo đối tượng sử dụng vốn vay… 1.1.3. Đặc điểm của rủi ro tín dụng Để chủ động phòng ngừa rủi ro tín dụng có hiệu quả, nhận biết các đặc điểm của rủi ro tín dụng rất cần thiết và hữu ích. Rủi ro tín dụng có những đặc điểm cơ bản sau :