Tài liệu Quản trị rủi ro rủi ro tín dụng tại chi nhánh ngân hàng đầu tư và phát triển tỉnh bình định

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG NGUYỄN ANH DŨNG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CHI NHÁNH NGÂN HÀNG ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN BÌNH ĐỊNH LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH Đà Nẵng, Năm 2012 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG NGUYỄN ANH DŨNG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CHI NHÁNH NGÂN HÀNG ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN BÌNH ĐỊNH Chuyên ngành : Tài chính - Ngân hàng Mã số : 60.34.20 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH Người hướng dẫn khoa học : TS. Nguyễn Hòa Nhân Đà Nẵng, Năm 2012 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả trong luận văn là trung thực và chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn NGUYỄN ANH DŨNG MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 1. Tính cấp thiết của đề tài 1 2. Mục tiêu nghiên cứu 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 2 4. Phương pháp nghiên cứu 3 5. Bố cục đề tài 3 6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu 3 CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 8 1.1. RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 8 1.1.1. Khái niệm rủi ro và rủi ro tín dụng 8 1.1.2. Phân loại rủi ro tín dụng 9 1.1.3. Nguyên nhân rủi ro tín dụng 11 1.1.4. Ảnh hưởng của RRTD đến hoạt động kinh doanh ngân hàng và nền kinh tế 13 1.2. QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 14 1.2.1. Quan niệm về quản trị rủi ro tín dụng của ngân hàng thương mại 14 1.2.2. Nội dung của công tác quản trị rủi ro tín dụng 16 1.2.3. Các chỉ tiêu đánh giá kết quả quản trị rủi ro tín dụng 34 1.3. CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 36 1.3.1. Các nhân tố bên trong ngân hàng 36 1.3.2. Các nhân tố bên ngoài ngân hàng 37 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 39 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI BIDV BÌNH ĐỊNH 40 2.1. GIỚI THIỆU VỀ BIDV BÌNH ĐỊNH 40 2.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển 40 2.1.2 Chức năng nhiệm vụ và cơ cấu tổ chức của BIDV Bình Định 40 2.1.3. Tình hình hoạt động kinh doanh của BIDV Bình Định. 41 2.2. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI BIDV BÌNH ĐỊNH 46 2.2.1. Chính sách quản trị rủi ro tín dụng và công tác tổ chức quản trị rủi ro tín dụng BIDV Bình Định 46 2.2.2 Tình hình thực hiện các nội dung quản trị rủi ro tín dụng tại BIDV Bình Định 48 2.2.3. Kết quả công tác quản trị rủi ro tín dụng tại BIDV Bình Định giai đoạn 2009 – 2011 73 2.3. ĐÁNH GIÁ CHUNG CÔNG TÁC QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI BIDV BÌNH ĐỊNH 78 2.3.1. Những ưu điểm đạt được trong công tác quản trị rủi ro tín dụng của BIDV Bình Định 78 2.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân trong công tác quản trị rủi ro tín dụng của BIDV Bình Định. 81 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 86 CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI BIDV BÌNH ĐỊNH 87 3.1. ĐỊNH HƯỚNG CỦA BIDV VỀ CÔNG TÁC QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG ĐẾN NĂM 2015 87 3.1.1. Định hướng chung 87 3.1.2. Mục tiêu 87 3.2. GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI BIDV BÌNH ĐỊNH 88 3.2.1. Hoàn thiện chức năng phòng quản lý rủi ro 88 3.2.2. Nâng cao chất lượng công tác thẩm định tín dụng 90 3.2.3. Hoàn thiện các công cụ, biện pháp kỹ thuật kiểm soát RRTD 95 3.2.4. Tích cực hạn chế tổn thất do rủi ro tín dụng gây ra 97 3.3. KIẾN NGHỊ 3.3.1. Kiến nghị với Hội sở chính 99 99 3.3.2. Kiến nghị với Ngân hàng Nhà nước 102 3.3.3. Kiến nghị với Chính phủ 104 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 106 KẾT LUẬN 107 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 108 QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN (Bản sao) PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BIDV : Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam BIDV Bình Định : Chi nhánh ngân hàng Đầu tư và Phát triển Bình Định NHNN : Ngân hàng nhà nước NHTM : Ngân hàng Thương mại RRTD : Rủi ro tín dụng TCTD : Tổ chức tín dụng DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu bảng Tên bảng Trang 1.1 Mô hình xếp hạng tín dụng tiêu dùng 22 2.1 Một số chỉ tiêu kinh doanh giai đoạn 2009-2011 41 2.2 Hệ thống các chỉ tiêu tài chính 56 2.3 Tỷ trọng các chỉ tiêu phi tài chính 57 2.4 Chấm điểm khách hàng doanh nghiệp 58 2.5 Kết quả xếp loại 2009-2011 của BIDV Bình Định 59 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Số hiệu sơ đồ Tên sơ đồ Trang 1.1 Sơ đồ phân loại rủi ro tín dụng 9 1.2 Sơ đồ hợp đồng trao đổi tín dụng 31 1.3 Sơ đồ hợp đồng quyền tín dụng 32 1.4 Sơ đồ hợp đồng trao đổi các khoản tín dụng rủi ro 32 1.5 Sơ đồ quy trình chứng khoán hóa khoản vay 33 2.1 Sơ đồ mô hình tổ chức BIDV Bình Định 40 2.2 Sơ đồ mô hình quản trị RRTD tại BIDV Bình Định 47 2.3 Sơ đồ mô hình xếp hạng khách hàng doanh nghiệp 54 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Số hiệu biểu đồ Tên biểu đồ Trang 1.1 Đồ thị đường cong tỷ lệ vỡ nợ cận biên 23 2.1 Biểu đồ tổng tài sản của BIDV Bình Định 42 2.2 Biểu đồ huy động vốn của BIDV Bình Định 43 2.3 Biểu đồ dư nợ tín dụng của BIDV Bình Định 44 2.4 Biểu đồ cơ cấu phí dịch vụ BIDV Bình Định 44 2.5 Biểu đồ chênh lệch thu chi BIDV Bình Định 45 2.6 Biểu đồ cơ cấu tín dụng BIDV Bình Định 74 2.7 Biểu đồ chất lượng tín dụng BIDV Bình Định 76 2.8 Biểu đồ tăng (giảm) các tỷ lệ về chất lượng tín dụng 76 2.9 Nợ ngoại bảng – lãi treo BIDV Bình Định 77 2.10 Biểu đồ tỷ lệ nợ xóa ròng BIDV Bình Định 77 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hệ thống ngân hàng có thể được xem là lĩnh vực cốt lõi, có tầm ảnh hưởng sâu rộng đến sự thăng trầm của mọi nền kinh tế. Cùng với sự tăng trưởng ấn tượng của nền kinh tế Việt Nam trong thời gian qua, hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam đã không ngừng phát triển cả về quy mô và chất lượng. Bên cạnh nguồn vốn được đầu tư từ nhà nước, vốn vay nước ngoài thì nguồn vốn tín dụng từ NHTM cũng đóng góp phần lớn vào thành tựu phát triển của đất nước. Hoạt động tín dụng của các NHTM đã và đang tham gia hỗ trợ hoạt động cho mọi doanh nghiệp, mọi lĩnh vực của nền kinh tế. Ngoài ra, hiện nay tín dụng là hoạt động đặc trưng và mang lại lợi nhuận chủ yếu cho các NHTM. Song hành với những kết quả đạt được, thì hoạt động tín dụng cũng là lĩnh vực dễ xảy ra rủi ro nhất, hậu quả của nó đối với các ngân hàng thường rất lớn. Rủi ro tín dụng buộc ngân hàng phải sử dụng vốn tự có để bù đắp, làm giảm lợi nhuận, uy tín và vị thế của ngân hàng, là nguyên nhân chính làm thu hẹp hoạt động, dễ dẫn đến phá sản, theo đó gây biến động trong nền kinh tế xã hội. Rủi ro tín dụng luôn song hành với hoạt động tín dụng, không thể loại bỏ hoàn toàn, mà chỉ có thể áp dụng các biện pháp để phòng ngừa và giảm tối đa thiệt hại khi rủi ro xảy ra. Thực tiễn tại Việt Nam, hoạt động tín dụng của các ngân hàng thương mại trong thời gian qua đã cho thấy rủi ro tín dụng chưa được kiểm soát một cách hiệu quả và đang có xu hướng ngày càng gia tăng. Chính vì vậy công tác quản trị rủi ro nói chung và đặc biệt là quản trị rủi ro tín dụng bao gồm : nhận biết, đo lường, kiểm soát và tài trợ rủi ro trong giai đoạn hiện nay là một trong những công tác quan trọng để giảm thiểu tổn 2 thất, bảo đảm cho ngân hàng hoạt động kinh doanh hiệu quả, tạo được niềm tin từ khách hàng, đối tác, góp phần nâng cao uy tín và tạo ra lợi thế cạnh tranh trong quá trình hội nhập. Nhận thức được vai trò quan trọng của công tác quản trị rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng, tôi chọn đề tài: “Quản trị rủi ro tín dụng tại Chi nhánh ngân hàng Đầu tư và Phát triển Bình Định” cho luận văn Thạc sỹ. 2. Mục tiêu nghiên cứu Đề tài nghiên cứu giải quyết ba vấn đề cơ bản như sau: - Làm rõ một số vấn đề cơ bản về cơ sở lý luận trong quản trị rủi ro tín dụng của ngân hàng thương mại; - Phân tích thực trạng hoạt động quản trị rủi ro tín dụng tại BIDV Bình Định, từ đó đánh giá những mặt đạt được công tác quản trị rủi ro tín dụng, đồng thời cũng đánh giá những mặt hạn chế và các nguyên nhân đưa đến các hạn chế trong công tác quản trị rủi ro tín dụng; - Nghiên cứu đề xuất những giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện công tác quản trị rủi ro tín dụng tại Chi nhánh ngân hàng Đầu tư và Phát triển Bình Định. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu : Đề tài tập trung nghiên cứu toàn bộ các vấn đề liên quan đến quản trị rủi ro tín dụng của Chi nhánh ngân hàng Đầu tư và Phát triển Bình Định. Phương pháp tiếp cận dựa vào bốn nội dung của quá trình quản trị rủi ro đó là nhận dạng, đo lường, kiểm soát và tài trợ. - Phạm vi nghiên cứu : tuy tên đề tài là quản trị rủi ro tín dụng tại BIDV Bình Định, song do thực tế cho vay cá nhân chỉ chiếm trung bình khoản 7% trên tổng dư nợ vay, hơn nữa để bảo đảm tính thuần nhất về đối tượng nghiên cứu nên đề tài giới hạn phạm vi nghiên cứu chỉ là quản trị rủi ro tín dụng trong cho vay đối với khách hàng doanh nghiệp và thực trạng công tác quản 3 trị rủi ro tín dụng trong cho vay các doanh nghiệp tại Chi nhánh ngân hàng Đầu tư và Phát triển Bình Định trong thời gian 3 năm 2009 - 2011. 4. Phương pháp nghiên cứu Để phù hợp với yêu cầu và đối tượng nghiên cứu của đề tài, phương pháp được thực hiện trong quá trình nghiên cứu gồm phương pháp nghiên cứu thống kê, so sánh, phân tích. Bên cạnh đó, đề tài cũng vận dụng kết quả của các công trình khoa học liên quan để làm phong phú và sâu sắc hơn các cơ sở khoa học và thực tiễn của đề tài và tạo ra cơ sở cho các đề xuất kiến nghị, giải pháp hoàn thiện công tác quản trị rủi ro tín dụng. 5. Bố cục đề tài Ngoài các phần mở đầu và kết luận, kết cấu của đề tài gồm ba chương chính : Chương 1: Những vấn đề cơ bản về quản trị rủi ro tín dụng của ngân hàng thương mại. Chưong 2: Thực trạng quản trị rủi ro tín dụng tại Chi nhánh ngân hàng Đầu tư và Phát triển Bình Định Chương 3: Giải pháp hoàn thiện công tác quản trị rủi ro tín dụng tại Chi nhánh ngân hàng Đầu tư và Phát triển Bình Định. 6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu Hoạt động ngân hàng với chức năng trung gian tài chính giữa người đi vay và người cho vay, vì vậy luôn có tiềm ẩn nhiều rủi ro phát sinh từ nội bộ ngân hàng hoặc do tác động từ bên ngoài. Trong thời gian qua đã có rất nhiều nghiên cứu về quản trị rủi ro trong kinh doanh ngân hàng. Đặc biệt, với thực tiễn kinh doanh hiện nay của các ngân hàng thương mại ở Việt Nam, khi tín dụng vẫn là mảng kinh doanh trọng yếu mang đến phần lớn lợi nhuận cho các NHTM thì công tác quản trị rủi ro tín dụng vẫn được các tài liệu nghiên cứu chú trọng nhiều nhất. 4 Trong quá trình thực hiện đề tài quản trị rủi ro tín dụng này, tác giả tham khảo nhiều tài liệu, công trình nghiên cứu có liên quan như sau: Luận văn Một số giải pháp nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro tín dụng theo chuẩn mực và thông lệ ngân hàng quốc tế, Luận văn thạc sĩ kinh tế 2007, Trường đại học kinh tế TP.HCM - Trần Thị Băng Tâm. Luận văn đi sâu nghiên cứu tầm quan trọng của công tác quản trị rủi ro, nội dung quản trị rủi ro tín dụng theo chuẩn mực và thông lệ ngân hàng thế giới đang áp dụng, nghiên cứu một số kinh nghiệm về công tác quản trị rủi ro của một số ngân hàng nước ngoài để rút ra những bài học kinh nghiệm cho công tác quản trị rủi ro tín dụng của NHTM Việt Nam. Đồng thời qua những nghiên cứu trên, luận văn đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản trị rủi ro tín dụng của các NHTM, giúp cho các NHTM xây dựng được mô hình quản lý rủi ro tín dụng tích cực, thực hiện tăng cường xác định, đo lường và kiểm soát rủi ro. Luận văn Rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại cổ phần Kỹ thương Việt Nam, thực trạng và giải pháp phòng ngừa, Luận văn thạc sĩ kinh tế 2007, Trường đại học kinh tế TP.HCM – Trương Quốc Doanh. Luận văn tập trung nghiên cứu lý luận và thực tiễn quá trình nhận diện phân tích quản trị rủi ro tín dụng tại ngân hàng TMCP Kỹ Thương Việt Nam, từ đó đưa ra các biện pháp phòng ngừa rủi ro tín dụng. Luận văn Quản trị rủi ro tín dụng tại Sở Giao Dịch II Ngân hàng Công thương Việt Nam, Luận văn thạc sĩ kinh tế 2007, Trường đại học kinh tế TP.HCM – Nguyễn Thị Thu Trâm. Luận văn đi sâu nghiên cứu quá trình đo lường và kiểm soát rủi ro tín dụng. Tổng hợp tham khảo từ 3 luận văn trên, tác giả có thể nhận định tốt hơn thực tế về các khâu trong quản trị rủi ro tín dụng : nhận biết – đo lường - kiểm soát – tài trợ rủi ro tín dụng. Đặc biệt với phương pháp tiếp cận thực tiễn kinh 5 doanh quá trình quản trị rủi ro tín dụng phần nào giúp cho tác giả có định hướng rõ ràng hơn trong quá trình nghiên cứu đề tài. Ngoài ra, khi đề xuất các giải pháp kiến nghị hoàn thiện công tác quản trị rủi ro tín dụng tác giả cũng đã tham khảo thêm nguồn tài liệu mang tính tổng quát, đa dạng hơn bao gồm : báo chí, internet, tạp chí ngân hàng … Giáo trình Tài chính Tiền tệ, nhà xuất bản Tài chính – 2012 , TS. Nguyễn Hòa Nhân chủ biên cùng tập thể giảng viên khoa tài chính – Ngân hàng Đại học kinh tế Đà Nẵng biên soạn được xem là nền tảng kiến thức cơ bản để tác giả triển khai phần cơ sở lý luận đề tài. Nội dung cuốn sách bao gồm nhiều nội dung : Tài chính doanh nghiệp, quyết định đầu tư và tài trợ, quản trị ngân hàng thương mại, lý thuyết tài chính - tiền tệ. Cuốn sách đã cung cấp cho tác giả những kiến thức cốt lõi về rủi ro tín dụng và vấn đề quản trị rủi ro tín dụng, qua đó có thể tiếp cận nghiên cứu chuyên sâu về lĩnh vực này trong các tài liệu khác. Tài liệu giảng dạy môn học Quản trị ngân hàng thương mại năm 2011, khoa tài chính ngân hàng, Trường Đại học kinh tế - Đại học Đà Nẵng của PGS.TS Lâm Chí Dũng, đã khái quát quá trình quản trị rủi ro theo 4 bước cơ bản: Nhận dạng rủi ro (Risk identification); Đánh giá rủi ro (Risk Assessment); Kiểm soát rủi ro (Risk controlling); Tài trợ rủi ro (Risk financing). Với xu hướng tiếp cận các mô hình quản trị rủi ro hiện đại, bài giảng giới thiệu mô hình quản trị rủi ro ngân hàng của một số chuyên gia kinh tế: Peter S.Rose, Shelagh Heffernan (Anh), Joseph F.Sinkey với rủi ro tín dụng là yếu tố luôn hiện hữu trong các mô hình này. Tài liệu chuyên sâu nghiên cứu các công cụ, kỹ thuật đánh giá đo lường các loại rủi ro trong hoạt động kinh doanh ngân hàng như: rủi ro tín dụng, rủi ro lãi suất, rủi ro tỷ giá, rủi ro thanh khoản … rất đa dạng, hữu ích. Sách Quản trị ngân hàng thương mại hiện đại, nhà xuất bản Phương 6 Đông – 2010 chủ biên PGS. TS. Nguyễn Đăng Dờn trường đại học kinh tế TP. Hồ Chí Minh đã đặt vấn đề nghiên cứu và nâng cao hiệu quả quản trị trong các ngân hàng thương mại. Cuốn sách đề cập đến nhiều nội dung phong phú, đi từ vấn đề tổng quan về ngân hàng thương mại và quản trị ngân hàng thương mại hiện đại đến các nội dung cụ thể trong quản trị ngân hàng như : quản trị nguồn vốn, quản trị tài sản nợ, quản trị tài chính, quản trị các loại rủi ro trong kinh doanh ngân hàng ... Mặt khác cuốn sách đề cập đến các văn bản hiện hành có liên quan đến lĩnh vực tiền tệ và hoạt động ngân hàng. Với tài liệu này người đọc có thể tiếp cận được các nội dung quản trị ngân hàng, nắm bắt được nội dung phương pháp quản trị ngân hàng một cách hiệu quả. Bài giảng Quản trị rủi ro trong kinh doanh ngân hàng thương mại năm 2011, khoa ngân hàng, trường Đại học kinh tế TP.HCM của PGS.TS. Trần Huy Hoàng, đây cũng là tài liệu về quản trị các loại rủi ro thường gặp trong ngân hàng: rủi ro tín dụng, rủi ro thanh khoản, rủi ro tỷ giá … Tuy nhiên, góc độ nghiên cứu tài liệu mang tính thực tiễn nhiều hơn lý thuyết, trong từng loại rủi ro giáo trình đi sâu nghiên cứu tình huống phát sinh trong thực tế và đưa ra các vị dụ minh họa điển hình. Tài liệu được xem như sợi dây liên kết giữa lý luận và thực tiễn, rất hữu ích cho người tham khảo. Sách Quản trị Ngân hàng Thương mại, nhà xuất bản Tài chính 2001 của Giáo sư Peter S.Rose: đây có thể được xem là cẩm nang của mọi giáo trình về quản trị ngân hàng thương mại. Cuốn sách cung cấp cho người đọc kho tàng kiến thức phong phú ở tất cả các khâu trọng yếu trong hoạt động kinh doanh ngân hàng. Tuy nhiên bối cảnh hình thành tài liệu này xuất phát từ Mỹ, có quan hệ mật thiết và phụ thuộc vào thể chế chính sách của chính phủ Mỹ. Do vậy cần chọn lọc tham khảo các nội dung phù hợp với tình hình hiện nay của Việt nam. Với khả năng còn hạn chế, tác giả chỉ có thể tiếp cận một phần nhỏ (tham khảo một số công cụ, kỹ thuật tài trợ rủi ro tín dụng) trong 7 kho tàng kiến thức này. Sách Quản trị rủi ro trong ngân hàng, Nhà xuất bản lao động xã hội 2012 của Giáo sư Joel Bessis. Cuốn sách khảo sát mọi khía cạnh quản trị rủi ro và cung cấp cho người đọc các mô hình kỹ thuật mới về : quản trị rủi ro tại ngân hàng, các mô hình rủi ro thị trường, các mô hình về rủi ro tín dụng .... Với tài liệu này, người đọc có thể tiếp cận được các kỹ thuật đo lường rủi ro mới, phức tạp đã được các nước tiên tiến trên thế giới áp dụng trong quản lý ngân hàng hiện đại; cung cấp cho người đọc kiến thức chuyên sâu trong nghiên cứu, ứng dụng mô hình quản trị ngân hàng hiện đại. Tác giả cũng tham khảo thêm một số tài liệu có tính thực tiễn hơn, bao gồm : Luật các tổ chức tín dụng (đã sửa đổi, bổ sung năm 2004) cung cấp những khái niệm mang tín pháp lý về thành lập, tổ chức và hoạt động của các tổ chức tín dụng ở Việt Nam. Quyết định 493/2005/QĐ-NHNN về phân loại nợ, trích lập và sử dụng dự phòng để xử lý rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng của tổ chức tín dụng do Thống đốc NHNN Việt Nam ban hành 2005 quy định chi tiết về phân loại nợ và phương thức trích lập dự phòng rủi ro tín dụng nhằm đảm bảo an toàn trong hoạt động tín dụng tại Việt Nam giúp tác giả có cơ sở vững chắc hơn trong việc đưa ra các chỉ tiêu đánh giá rủi ro tín dụng ngân hàng. Các báo cáo thường niên, quy trình, văn bản, chế độ chính sách do BIDV ban hành là nguồn tài liệu quan trọng giúp tác giả khái quát bức tranh toàn cảnh về quá trình quản trị rủi ro tín dụng của BIDV Bình Định. Báo cáo tài chính, báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh giai đoạn 2009 – 2011 của BIDV Bình Định cũng là nguồn tài liệu quan trọng giúp tác giả tập hợp số liệu viết đề tài. Từ đó có thể phân tích, so sánh các chỉ tiêu đưa ra những đánh giá có cơ sở. 8 CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1. RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1.1. Khái niệm rủi ro và rủi ro tín dụng Rủi ro là điều không ai mong đợi nhưng phải chấp nhận sống chung. Nhận diện được rủi ro, có giải pháp phòng tránh, hạn chế tổn thất khi có rủi ro là phương án tích cực thay vì kinh doanh liều lĩnh. Đã có nhiều định nghĩa về rủi ro : Khái niệm rủi ro nói chung theo từ điển tiếng Việt “rủi ro là điều không lành, không tốt bất ngờ xảy ra”. Theo nhà kinh tế học H.King (Mỹ) cho rằng: “rủi ro là các kết quả bất lợi có thể đo lường được”. Rủi ro còn được định nghĩa như là sự khác biệt giữa giá trị thực tế và giá trị kỳ vọng. Tựu trung lại, rủi ro có hai điểm chủ yếu : thứ nhất đó là các sự kiện bất ngờ, không mong đợi; thứ hai là khi xảy ra, rủi ro gây tổn thất. Rủi ro có thể xảy ra với bất kỳ loại hình kinh doanh nào, tuy nhiên với hoạt động kinh doanh ngân hàng, do sự đa dạng về nguồn rủi ro nên nó có những điểm khác biệt hơn so với các lĩnh vực kinh doanh khác về loại rủi ro, về mức độ và nguyên nhân rủi ro. Rủi ro trong kinh doanh ngân hàng có khả năng lan truyền với tác động xấu khá lớn. Tín dụng là hoạt động đặc trưng và mang lại lợi nhuận chủ yếu cho ngân hàng, nhưng cũng là nghiệp vụ tiềm ẩn rủi ro rất lớn. “Về mặt bản chất, tín dụng là sự vận động độc lập tương đối các luồng giá trị từ chủ thể này sang chủ thể khác với điều kiện phải hoàn trả đúng hạn, có lãi và đảm bảo giá trị”. [9, tr. 216] Rủi ro tín dụng đã được rất nhiều nhà khoa học nghiên cứu và đưa ra nhiều quan niệm khác nhau, nhưng có thể tổng hợp lại như sau: Rủi ro tín 9 dụng là khoản lỗ tiềm tàng vốn có được tạo ra khi ngân hàng cấp tín dụng cho khách hàng, là những thiệt hại, mất mát và tổn thất về tài chính mà ngân hàng gánh chịu do khách hàng vay vốn không thực hiện đúng nghĩa vụ cam kết trong hợp đồng tín dụng, với biểu hiện cụ thể là khách hàng chậm trả nợ, trả nợ không đầy đủ hoặc không trả nợ khi đến hạn các khoản gốc và lãi. Căn cứ văn bản pháp quy hiện hành thì: “Rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng của tổ chức tín dụng là khả năng xảy ra tổn thất trong hoạt động ngân hàng của tổ chức tín dụng do khách hàng không thực hiện hoặc không có khả năng thực hiện nghĩa vụ của mình theo cam kết”. [7] Việc tiến hành phân loại rủi ro tín dụng sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về bản chất rủi ro tín dụng. 1.1.2. Phân loại rủi ro tín dụng [5] Căn cứ vào nguyên nhân phát sinh, RRTD được phân chia thành : rủi ro giao dịch (Transaction risk) và rủi ro danh mục (Portfolio risk): Sơ đồ 1.1 : Phân loại rủi ro tín dụng - Rủi ro giao dịch: nguyên nhân phát sinh là do những hạn chế trong quá trình giao dịch và xét duyệt cho vay, đánh giá khách hàng. Rủi ro giao dịch có ba bộ phận chính là rủi ro lựa chọn, rủi ro bảo đảm và rủi ro nghiệp vụ. + Rủi ro lựa chọn là rủi ro có liên quan đến quá trình đánh giá và phân tích tín dụng, lựa chọn khách hàng khi tác nghiệp chưa tốt. Cụ thể việc phân 10 tích đánh giá khách hàng còn nhiều sơ hở; Lựa chọn phương án vay vốn còn qua loa; Phương án thu nợ thiếu chắc chắn dẫn đến rủi ro. + Rủi ro bảo đảm phát sinh từ các tiêu chuẩn đảm bảo như các điều khoản trong hợp đồng cho vay, các loại tài sản đảm bảo, chủ thể đảm bảo, cách thức đảm bảo và mức cho vay trên trị giá của tài sản đảm bảo. + Rủi ro nghiệp vụ là rủi ro liên quan đến công tác quản lý khoản vay và hoạt động cho vay, bao gồm cả việc sử dụng hệ thống xếp hạng rủi ro và kỹ thuật xử lý các khoản cho vay có vấn đề - Rủi ro danh mục: Là một hình thức của rủi ro tín dụng mà nguyên nhân phát sinh là do những hạn chế trong quản lý danh mục cho vay của ngân hàng, được phân chia thành hai loại: Rủi ro nội tại (Intrinsic risk) và rủi ro tập trung (Concentration risk). + Rủi ro nội tại xuất phát từ các yếu tố, các đặc điểm riêng có, mang tính riêng biệt bên trong của mỗi chủ thể đi vay hoặc ngành, lĩnh vực kinh tế. Nó xuất phát từ đặc điểm hoạt động hoặc đặc điểm sử dụng vốn của khách hàng vay vốn. + Rủi ro tập trung là trường hợp ngân hàng tập trung vốn cho vay quá nhiều đối với một số khách hàng, cho vay quá nhiều doanh nghiệp hoạt động trong cùng một ngành, lĩnh vực kinh tế; hoặc trong cùng một vùng địa lý nhất định; hoặc cùng một loại hình cho vay có rủi ro cao. Ngoài ra Rủi ro tín dụng còn có thể được phân thành RRTD khách quan (là rủi ro do các nguyên nhân khách quan như thiên tai, địch họa, người vay chết, mất tích, bỏ trốn,…và các biến động ngoài dự kiến khác dẫn đến thất thoát vốn vay); rủi ro tín dụng chủ quan (là rủi ro do nguyên nhân chủ quan của người vay và người cho vay do vô tình hay cố ý làm thất thoát vốn vay). Về lý thuyết, các hoạt động kinh doanh luôn có những rủi ro rình rập. Thay vì thống kê các rủi ro (là điều khó khăn), tiếp cận vấn đề từ việc nhận