Tài liệu Quản lý tài chính tại trường đại học hà tĩnh

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- NGUYỄN VĂN ĐÌNH QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC HÀ TĨNH LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG Hà Nội- 2018 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- NGUYỄN VĂN ĐÌNH QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC HÀ TĨNH Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60 34 04 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:TS. NGUYỄN THÙY ANH XÁC NHẬN CỦA CÁN BỘ HƢỚNG DẪN XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ CHẤM LUẬN VĂN TS. NGUYỄN THÙY ANH PGS.TS. PHẠM VĂN DŨNG Hà Nội - 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn thạc sĩ này là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của bản thân tôi. Những số liệu khoa học, kết quả nghiên cứu của luận văn là trung thực, do tôi thu thập, có nguồn gốc rõ ràng và chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nào. LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện Luận văn Thạc sĩ này, tôi đã nhận đƣợc sự giúp đỡ, tạo điều kiện nhiệt tình và quý báu của nhiều cá nhân và tập thể. Trƣớc tiên, tôi xin trân trọng cảm ơn lãnh đạo Trƣờng Đại học Kinh tếĐại học Quốc gia Hà Nội cùng các thầy, cô giáo ở Khoa Kinh tế chính trị, Phòng Đào tạo, Trƣờng Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập tại trƣờng và nghiên cứu, thực hiện luận văn. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo TS . Nguyễn Thùy Anh, ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn và giúp đỡ tận tình tôi trong suốt thời gian nghiên cứu để hoàn thành luận văn này. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn đến tất cả ngƣời thân, bạn bè đã nhiệt tình giúp đỡ, động viên tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu đề tài. Tôi xin trân trọng cảm ơn! MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT....................................................................................i DANH MỤC BẢNG .................................................................................................. ii DANH MỤC SƠ ĐỒ ................................................................................................ iii DANH MỤC BIỂU ĐỒ ............................................................................................ iii PHẦN MỞ ĐẦU .........................................................................................................1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬNVÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP .4 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ......................................................................4 1.1.1. Nghiên cứu trong nước ..........................................................................4 1.1.2. Nghiên cứu nước ngoài ..........................................................................7 1.1.3. Khoảng trống trong nghiên cứu về quản lý tài chính tại trường đại học công lập ..........................................................................................................10 1.2. Cơ sở lý luận về quản lý tài chính tại trƣờng đại học công lập .....................10 1.2.1 Các khái niệm .......................................................................................10 1.2.2. Vai trò, đặc điểm của quản lý tài chính tại trường đại học công lập ..15 1.2.3. Nội dung quản lý tài chính của trường đại học công lập ....................17 1.2.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý tài chính tại các trường đại học công lập ..........................................................................................................23 1.2.5. Các tiêu chí đánh giá quản lý tài chính của các trường đại học công lập .29 1.4. Kinh nghiệm quản lý tài chính tại một số trƣờng đại học công lập ở Việt Nam .......................................................................................................................31 1.4.1. Trường Đại học Hồng Đức (Thanh Hóa) ............................................31 1.4.2. Trường Đại học Vinh ...........................................................................32 1.4.3. Một số bài học kinh nghiệm cho Trường Đại học Hà Tĩnh .................34 CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................................................35 2.1. Cơ sở nghiên cứu ...........................................................................................35 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu ...............................................................................35 2.3. Phƣơng pháp thu thập dữ liệu ........................................................................35 2.4. Phƣơng pháp xử lý dữ liệu .............................................................................36 2.4.1. Phương pháp tổng hợp xử lý thông tin ................................................36 2.4.2. Phương pháp phân tích thông tin ........................................................36 2.4.3 Phương pháp đối chiếu, so sánh ...........................................................37 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC HÀ TĨNH ..........................................................................................................................38 3.1. Tổng quan về Trƣờng Đại học Hà Tĩnh các và nhân tố ảnh hƣởng đến quản lý tài chính tại trƣờng đại học Hà Tĩnh .................................................................38 3.1.1. Tổng quan về Trường Đại học Hà Tĩnh ..............................................38 3.1.2. Nhân tố khách quan .............................................................................43 3.1.3. Nhân tố chủ quan .................................................................................44 3.2. Thực trạng quản lý tài chính tại Trƣờng Đại học Hà Tĩnh giai đoạn 2012 2016 ......................................................................................................................44 3.2.1. Lập kế hoạch thu - chi hàng năm .........................................................44 3.2.2. Công tác tổ chức quản lý tài chính tại Trường Đại học Hà Tĩnh........46 3.3. Đánh giá thực trạng quản lý tài chính tại Trƣờng Đại học Hà Tĩnh ..............54 3.3.1. Đánh giá theo các tiêu chí về quản lý tài chính ..................................54 3.3.3. Nguyên nhân ........................................................................................60 3.3.4. Hạn chế ................................................................................................61 CHƢƠNG 4: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ TÀI CHÍNHTẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC HÀ TĨNH...........................................................63 4.1. Bối cảnh mới ..................................................................................................63 4.2. Định hƣớng hoàn thiện công tác quản lý tài chính tại Trƣờng Đại học Hà Tĩnh .......................................................................................................................66 4.3. Các giải pháp trong giai đoạn tới ...................................................................69 4.3.1. Đa dạng hoá các nguồn tài chính, giải quyết hài hoà lợi ích người học và xã hội .........................................................................................................69 4.3.2. Chi tiêu hiệu quả, tiết kiệm và nâng cao chất lượng đào tạo ..............70 4.3.3. Hoàn thiện công tác lập dự toán .........................................................70 4.3.4. Hoàn thiện quản lý đối với chi hoạt động thường xuyên, nghiên cứu khoa học .........................................................................................................71 4.3.5. Quản lý tài chính gắn với hoàn thiện các chính sách, tăng cường tính tự chủ ..............................................................................................................73 4.3.6. Công tác kiểm tra, thanh tra, đánh giá quản lý tài chính ....................73 4.3.7. Hoàn thiện bộ máy quản lý tài chính, thông tin, quy trình quản lý tài chính khoa học ...............................................................................................74 KẾT LUẬN ...............................................................................................................76 TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................77 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 ĐVSN Đơn vị sự nghiệp 2 GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo 3 NSNN Ngân sách nhà nƣớc i DANH MỤC BẢNG TT 1 2 3 Bảng Bảng 3.1 Bảng 3.2 Bảng 3.3 4 Bảng 3.4 5 Bảng 3.5 Nội dung Bảng thống kê nguồn thu qua các năm của Trƣờng Đại học Hà Tĩnh Bảng thống kê nguồn chi qua các năm của Trƣờng Đại học Hà Tĩnh Bảng thống kê sai phạm chính sách và tỉnh lệ thất thoát tài chính Bảng thống kê giá trị thanh và quyết toán các khoản chi từ năm 2012-2016 Bảng thống kê tỉ trọng đầu tƣ trang thiết bị từ 2012-2016 Bảng thống kê tỉ trọng thanh toán tiền lƣơng Trang 47 49 50 51 52 6 Bảng 3.6 7 Bảng 3.7 Bảng thống kê thu nhập tăng thêm 2012-2016 55 8 Bảng 3.8 Bảng thống kê tỉ trọng chi NCKH 2012-2016 57 9 Bảng 3.9 Bảng thống kê tỉ trọng nguồn thu 2012-2016 58 10 Bảng 3.10 2012-2016 Bảng thống kê nguồn thu qua các năm của Trƣờng Đại học Hà Tĩnh ii 55 59 DANH MỤC SƠ ĐỒ TT 1 Sơ đồ Nội dung Sơ đồ 3.1 Bộ máy tổ chức của Trƣờng Đại học Hà Tĩnh Trang 40 DANH MỤC BIỂU ĐỒ TT Hình 1 Hình 3.1 2 Hình 3.2 3 Hình 3.3 Nội dung Biểu đồ thể hiện dự toán năm 2018 Biểu đồ thống kê tỉ trọng thanh toán tiền lƣơng từ năm 2012-2016 Biểu đồ thống kê tỉ trọng nguồn thu từ năm 2012-2016 iii Trang 48 56 59 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong điều kiện đất nƣớc ngày một khó khăn vì nợ công và thâm hụt ngân sách, duy trì chính sách đầu tƣ cho giáo dục liệu có là trọng tâm và hiệu quả nữa hay không? xét về phƣơng diện quản lý việc khai thác nội lực của các trƣờng đại học công lập liệu có thể tự trang trải chi phí nhƣng vẫn nâng cao chất lƣợng giáo dục hay không. Ở Việt Nam, quản lý tài chính ở các trƣờng đại học công lập phần lớn vẫn theo cơ chế Nhà nƣớc cấp phát ngân sách theo kiểu “bình quân chủ nghĩa”, căn cứ trên chỉ tiêu kết quả đầu ra hoặc nhiệm vụ đƣợc giao chứ chƣa tính đến mặt hiệu quả.Hơn nữa, quản lý tài chính theo cơ chế này chƣa làm rõ trách nhiệm chia sẻ kinh phí đào tạo giữa Nhà nƣớc, xã hội và ngƣời học. Do vậy, việc khuyến khích các trƣờng đại học công lập đầu tƣ cơ sở vật chất còn nhiều hạn chế, vẫn còn tạo ra sự thiếu bình đẳng về điều kiện phát triển của các trƣờng đại học công lập với các cơ sở đại học công lập ngoài công lập và đặc biệt là các cơ sở đại học công lập có yếu tố nƣớc ngoài. Để khắc phục vấn đề này, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết 77/2014/NQ - CP ngày 24/10/2014 về thí điểm đổi mới cơ chế hoạt động đối với các cơ sở giáo dục đại học công lập, giai đoạn 2014 - 2017. Qua đó, Nhà nƣớc thực hiện trao quyền tự chủ cho các trƣờng đại học công lập một cách toàn diện hơn. Đầu năm 2015, Chính phủ tiếp tục ban hành Nghị định 16/2015/NĐ CP, quy định quyền tự chủ của các đơn vị sự nghiệp công lập thay thế Nghị định 43/2006/NĐ-CP (bao gồm các trƣờng đại học công lập) và xác định rõ lộ trình thực hiện cơ chế tự chủ cho các đơn vị này. Rõ ràng, Chính phủ đã xác định tự chủ đại học là xu hƣớng tất yếu ở nƣớc ta hiện nay, để từng bƣớc hòa nhập vào môi trƣờng quốc tế cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trƣờng. 1 Các trƣờng đại học công lập buộc phải thích nghi với môi trƣờng hoạt động mới: Đào tạo gắn với nhu cầu xã hội. Trong hoàn cảnh này, công tác quản lý tài chính đƣợc coi là yếu tố quan trọng nhất, để đảm bảo cho yêu cầu của phát triển giáo dục đại học trong điều kiện mới. Việc thực hiện tự chủ tài chính trong giáo dục đại học đƣợc xem là dịch vụ công, đƣợc Nhà nƣớc cung cấp nguồn lực tài chính để phục vụ lợi ích chung, nhằm thực hiện chính sách công bằng xã hội. Để thúc đẩy sự phát triển của giáo dục, trong đó có giáo dục đại học, tài chính là một nguồn lực rất quan trọng, đóng vai trò nền tảng để phát triển các nguồn lực khác nhƣ con ngƣời, cơ sở vật chất... những yếu tố quyết định đến chất lƣợng giáo dục. Trong điều kiện kinh tế - xã hội hiện nay, đòi hỏi giáo dục nƣớc ta phải thay đổi để đáp ứng nhu cầu xã hội, Nhà nƣớc ngoài việc trao quyền tự chủ tài chính cho các trƣờng, tăng cƣờng các biện pháp đảm bảo trách nhiệm xã hội, tăng cƣờng quản lý cấp trƣờng thông qua thành lập hội đồng trƣờng... là điều hiển nhiên. Nhƣ vậy, thực hiện tự chủ tài chính ở các trƣờng đại học công lập đã mở ra cơ hội cho các trƣờng nâng cao tính tích cực chủ động, sáng tạo trong quản lý tài chính và tài sản của đơn vị, sử dụng ngân sách nhà nƣớc đƣợc giao tiết kiệm, hiệu quả hơn. Trƣờng Đại học Hà Tĩnh cũng là một trong những trƣờng đại học công lập đang thực hiện quyền tự chủ tài chính, đứng trƣớc nhiều thách thức.Vì những lý do trên, ngƣời nghiên cứu chọn đề tài: “Quản lý tài chính tại Trường Đại học Hà Tĩnh”. Với mong muốn đƣợc góp phần công sức của mình vào việc nâng cao chất lƣợng quản lý tài chính tạiTrƣờng Đại học Hà Tĩnh. Câu hỏi nghiên cứu - Ban Giám hiệu và cán bộ Phòng Kế hoạch - Tài chính Trƣờng Đại học Hà Tĩnh cần làm gì để tăng cƣờng quản lý tài chính tại Trƣờng? 2 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của đề tài là đề xuấtgiải pháp nhằm tăng cƣờng quản lý tài chính tại Trƣờng Đại học Hà Tĩnh. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý tài chính tại các trƣờng đại học công lập. - Phân tích, đánh giá thực trạng về quản lý tài chính tại Trƣờng Đại học Hà Tĩnh. - Đề xuất một số quan điểm, giải pháp nhằm tăng cƣờng quản lý tài chính tại Trƣờng Đại học Hà Tĩnh. 3. Đối tƣợng nghiên cứu Quản lý tài chính tại Trƣờng Đại học Hà Tĩnh. 4. Phạm vi nghiên cứu - Nội dung: Quản lý tài chính tại Trƣờng Đại học Hà Tĩnh gồm: quan hệ giữa tài chính nhà nƣớc với nhà trƣờng và quan hệ quản lý tài chính trong nội bộ trƣờng. - Thời gian: từ năm 2012 đến 2016 - Địa bàn: tại Trƣờng Đại học Hà Tĩnh 5. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung luận văn gồm: Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu, cơ sởlý luận và thực tiễnvề quản lý tài chính tại trƣờng đại học công lập Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu Chƣơng 3: Thực trạng quản lý tài chính tại Trƣờng Đại Học Hà Tĩnh Chƣơng 4: Giải pháp tăng cƣờng quản lý tài chính tại Trƣờng Đại học Hà Tĩnh. 3 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬNVÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu 1.1.1. Nghiên cứu trong nước Ở Việt nam, các công trình nghiên cứu về quản lý tài chính tại các doanh nghiệp thì có nhiều. Các tác giả tập trung nghiên cứu trên nhiều góc độ khác nhau nhƣ: quản lý tài sản,quản lý nguồn vốn, quản lý các khoản đầu tƣ,…Các công trìnhliên quan đến quản lý tàichính đƣợc công bố trƣớc năm 2000, chủ yếu đƣa ra các lý thuyết mang tính hàn lâm, ít cógiải pháp cụ thể mang tính ứng dụng. Năm 2003, đề tài luận án Tiến sĩ “Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý tài chính tại hệ thống kho bạc Nhà nước ở Việt nam” của tác giả Lê Hùng Sơn (2003) hay “Thiết lập cơ chế quản lý tài chính đối với các doanh nghiệp tư nhân”. Với các đềtài này, các tác giả phân tích từ khái niệm “quản lý tài chính”, tuy nhiên các tác giả cho rằng, quản lý tài chính là chỉ đơn thuần là quản lý thu - chi. Song theo học thuyết quản lý tài chính của Ezra Solomon[92] - Học thuyết mà tác giả sử dụng để phân tích những lý thuyết cơ bản liên quan trong luận án, cho thấy việc quản lý tài chính không chỉ quản lý thu - chi mà còn phải quản lý cho cả giai đoạn lập dự toán và quyết toán, phân tích kế hoạch triển khai(Học thuyết quản lý tài chính - Ezra Solomon), quản lý các mối quan hệ phát sinh giữa chủ thể trong nền kinh tế xã hội, trong mối quan hệ về tiền tề. Bài viết “Hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính đối với các trường phổ thông Hà Nội”của tác giả Nguyễn Duy Phong[58]đi tìm giải pháp để quản lý tài chính của các trƣờng phổ thông. Đề tài mà nghiên cứu sinh đang nghiên 4 cứu cũng dành cho khối các trƣờng học, tuy nhiên, chúng ta không thể mang những cách thức quản lý đối với trƣờng phổ thông áp dụng cho trƣờng đại học đƣợc. Hơn nữa, tác giả Phong chỉ tập trung phân tích cơ chế quản lý tác động đến hiệu quả quản lý của các trƣờng phổ thông trên một địa bàn. Cũng gần với nội dung nghiên cứu sinh đang tìm hiểu, năm 2008, luận án của tác giả Nguyễn Anh Thái -Học viện tài chínhđã đƣợc bảo vệvới đề tài “Hoàn thiện cơ chế quảnlý tài chính đối với các trường đại học ở Việt Nam” [64]. Nếu nhƣ, công trình của tác giả Nguyễn Duy Phong, tác giả đề xuất giải pháp quản lý tài chính cho khối các trƣờng phổ thông, thìtác giả Nguyễn Anh Thái tập trung phân tích nội dung cơ chế chính sách để quảnlý tài chính đối với các trƣờng đại học nói chung. Giải pháp hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính dành cho các trƣờng đại học mà tác giả Nguyễn Anh Thái mang tính hàn lâm, nặng vềlý thuyết. Tác giả đã dừng lại ở việc nêu vấn đề: tạo nguồn tài chính đa dạng cho đào tạo, xây dựng cơ chế kiểm soát, chính sách học phí, học bổng, hoàn thiện mô hình tổ chức bộ máyquản lý đối với các trƣờng đại học, mà chƣa luận giải sâu sắc. Đề tài cấp bộ năm 2005 của tác giả PGS.TS Vũ Duy Hào - khoa Ngân hàng Tài chính - Trƣờng Đại học kinh tế quốc dân“Hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính đối với các trường đại học công lập khối kinh tế ở Việt nam”. Nội dung nghiên cứu của tác giả đƣợc xác định là cơ chế quản lý tài chính và chỉ nghiên cứu trong phạm vi các trƣờng đại học công lập khối kinh tế. Trên cơ sở đó nhóm công sự của PGS.TS Vũ Duy Hào đã khảo sát, phân tích thực trạng cơ chế quản lý tài chính đối với các trƣờng đại học công lập khối kinh tế ở Việt Nam hiện nay, từ đó rút ra những kết quả đạt đƣợc cũng nhƣ hạn chế và nguyên nhân trong cơ chế quản lý tài chính hiện hành. Đồng thời, đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện cơ chếquản lý tài chính đối với các trƣờng đại học công lập khối kinh tế ở Việt Nam hiện nay. Một trong số các giải 5 pháp tác giả đề ra, tác giả cũng đã đề cập đến “nhà nước cần xem xét việc thực hiện thí điểm cơ chế tự chủ tài chính đối vớimột số trường lớn, có uy tín”. Tuynhiên, vào thời điểm năm 2005, mọi điều kiện cơ chế, chính sách Nhà nƣớc đƣa ra ở mứcđộ hạn chế nên tác giả mới chỉ đƣa ra là “thực hiện thí điểm” cơ chế tự chủ. Một công trình khác, nghiên cứu mang tính hệ thống, khá đầy đủ và “gần” với lĩnh vực nghiên cứu của tác giả đang nghiên cứu phải kể đến đề tài cấp bộ năm 2007 của nhóm tácgiả do GS.TS Mai Ngọc Cƣờng (2007) - chủ nhiệm đề tài - Trƣờng Đại học Kinh tế quốc dân“Điều tra thực trạng và khuyến nghị giải pháp thực hiệntự chủ về tài chính ở các trường đại học Việt Nam”[39]. Tác giả đã tập trung đánh giá thực trạng các điều kiện tự chủ tài chính của các trƣờng đạihọc công lập hiện nay; chỉ ranhững thành tựu, hạn chế vànguyên nhân của các trƣờng đại học công lập; đề xuất phƣơng hƣớng và giải pháp để tiếp tục xây dựng và hoàn thiện các điều kiện tự chủ tài chính trong các trƣờng công lập. Đâylà một công trình đồ sộ về số lƣợng và nghiên cứu khá toàn diện vấn đề liên quan đến tự chủ tài chính. Tuy nhiên, theo tác giả tự chủ tài chính là một trong những phƣơng cách để tăng cƣờng quản lý tài chính và chia sẻ gánh nặng với Nhà nƣớc về trách nhiệm của cácđối tƣợng khác trong xã hội về phát triển sự nghiệp giáo dục. Song một trong những điểm cơ bản để có thể tự chủ đƣợc thì cần quản lý tài chính nhƣ thế nào, xây dựng quy trìnhquản lý ra sao, tiêu chí để đánh giá một trƣờng đại học công lập có khả năng tự chủ hay không thì trong đề tài tác giả không đề cập tới. Nhƣ vậy, một loạt các công trình nghiên cứu nói trên cũng có một số công trình trên bàn đến vấn đề quản lý tài chính trong đơn vị sự nghiệp có thu, song đi sâu vào nghiên cứu quản lý tài chính riêng biệt đối với các trƣờng công lập, đặc biệt trong cơchế tự chủ tài chính,cầnthiết lậpđƣợcđiềukiện tự chủ tài chính các trƣờng đại học công lập,hay xây dựng một hệ thống chỉ tiêu 6 đánh giá quản lý tài chính các trƣờng đại họccông lậpcòn mới mẻ và chƣa thật sự phân tích sâu vào vấn đề. Đề tài mà ngƣời nghiên cứu chọn dựa trên tính kế thừa, phát triển và đƣa ra điểm mới so với các đề tài trƣớc đây. 1.1.2. Nghiên cứu nước ngoài Tại những các nƣớc có nền kinh tế phát triển cao nhất thế giới, giáo dục đào tạo gần nhƣ đƣợc Nhà nƣớc bao cấp hoàn toàn qua ngân sách nhà nƣớc. Bởi chỉ có Nhà nƣớc mới có thẩm quyền, uy tín, tài lực đảm đƣơng tính công bằng dân chủ của quốc sách giáo dục: ai cũng có thể đi học, đạt trình độ nếu có năng lực. Tại nƣớc Mỹ, từ năm 1994 Ủy ban chuẩnmựckế toán đã đƣa ra các chuẩn mực về kế toán chi phí áp dụng cho các cơ sở đào tạo có nhậnmột mức tài trợ nhất định từ Chính phủ liên bang. Các chuẩn mực này nhằm bảo đảm các cơ sở đàotạo đó thực hiện mộtcách nhất quán các thủ tục và chính sách về kế toán chi phí đồng thời tuân thủ các qui định liên quan của Chính phủ. Tại nƣớc Anh, Ủy ban bảo trợ đại học (UGC) giữ vai trò phân bổ ngân sách giáo dục cho các trƣờng đại học. Để thực hiện vai trò này, ngoài việc dựa vào các dữ liệu thống kê (số lƣợng sinh viên, giảng viên…), UGC còn phân tích chi phí vàthu nhập của các trƣờng đại học dựa vào các chỉ tiêukết quả hoạt động (thị phần đào tạo, tỷ lệ tốt nghiệp…). Ở Nhật Bản: các trƣờng đại học hoàn toàn tự chủ trong việc cân đối chi phí, cạnh tranh trong việc nâng cao chất lƣợng Giáo dục, giảm tiền học phí hấp dẫn sinh viên và tăng cƣờng đào tạo nguồn lực, cùng với việc thu hút các Giáo sƣ, Giảng viên giỏi bằng chế độ lƣơng cao (nguồn kinh phí lấy từ các nguồn tài trợ các doanh nghiệp),hiện đại hóa điều kiện làm việc, mở rộng các chức năng sáng nghiệp, từ tƣ duy sáng tạo sang hiện thực dự án để hành động thực tiễn, thông qua việc tập đoàn hóa bằng việc liên kết bắt tay giữa các Trƣờng Đại học, các doanh nghiệp và cộng đồng (khách hàng). 7 Tại Trung Quốc: Ngay từ năm 1991,khi nền kinh tế Trung Quốc bắt đầu cải tổ, chuyển từ nền kinh tế tập trung sang nền kinh tế thị trƣờng, Nhà nƣớc Trung Quốc đã nhận ra tầm quan trọng của giáo dục đối với sự phát triển kinh tế đất nƣớc và vào thời điểmđó,ngày15/4/1991, Shengliang Deng, Trƣờng Đại học Saskatchewan, Saskatoon, Trung Quốc và Yinglou Wang, Trƣờng Đại học Giao thông Tây An,Trung quốc, tác giả của bài “Quản lý giáo dục ở Trung Quốc: Quá khứ, hiện tại và tƣơng lai” đã thuyết phục ngƣời đọc rằng: Quản lý giáo dục ở Trung Quốc đã đạt đƣợc nhiều thành tựu và là cơ sở cho quá trình phát triển, cải tổ kinh tế. Tuy nhiên, quản lý giáo dục ở Trung Quốc vẫn đối mặt với nhữngvấn đề nghiêm trọng nhƣ: sự thiếu hụt giáo viên có đủ điều kiện, chƣơng trình giảng dạykhông tƣơng xứng, điều kiện làm việc của giáo viên còn thiếu và trệch hƣớng đi so với nhucầu của xã hội. Tất cả những vấn đề đó đe dọa tới sự cải tổ kinh tế Trung Quốc. Bởi vì, chỉ có đào tạo ra những con ngƣời tốt mới là nền tảng cho sự thành công của các doanh nghiệp vàtạo điều kiện cho kinh tế phát triển. Từ cơ sở đó, bài báo đã tổng quan lại hệ thống quản lý giáo dục của Trung Quốc, thảo luận những vấn đề hiện tại và đề ra những giải pháp cho quản lý giáo dục Trung Quốc. Hai tác giả nhấn mạnh quản lý giáo dục là quản lý trên nhiều mặt (điểm khác với phạm vi nghiên cứu của nghiên cứu sinh): giáo viên, học sinh, sinh viên và ngƣời lãnh đạo các cấp của giáo dục, tài chính dành cho giáo dục. Khác với hai tác giả ở Trung Quốc, Estelle James, Elizabeth M. King and Ace Suryadi - Bộ văn hóa và giáodục, Jakarta, Inđônêxia thì tiến hành nghiên cứu cụ thể hơn, các tác giả đã đi vào sosánh hiệu quả của quản lý tài chính giáo dục khối công lập và khối dân lập, đƣa ra những khẳng định bƣớc đầu qua bài: “Tài chính, quản lý chi phí giữa các trường công lập vàtưthục ở Inđônêxia”. Bằng việc điều tra, phân tích số liệu của những vấn đề liên quan nhƣ: chi phí, hiệu quả của nó tƣơng ứng với mức chi phí bỏ ra, thu nhập của 8 cán bộ công nhân viên chức trong các trƣờng học, số sinh viên đƣợc tuyển dụng sau khi tốt nghiệp các trƣờng dạy nghề, cao đẳng và đại học,… để đƣa ra những giải pháp khắc phục tình trạng quản lý tàichính ở khối các trƣờng dân lập mang lại hiệu quả hơn khối các trƣờng cônglập. Tuy nhiên, những bài báo đã đăng tải trên chúng ta mới chỉ đƣợc kế thừa ở các vấn đề liên quan đến quản lý giáo dục chung chung, chƣa đi vào nghiên cứu các nhân tố ảnh hƣởng tới quản lý tài chính trong các trƣờng đại học. Năm 2003, tạp chí Pergamon (Amsterdam), Peter Lorange, Pergamon, tác giảcủa cuốn sách “Cách nhìn mới về quản lý giáo dục- thách thức đối với nhà quản lý” đãbắt đầu bằng những lập luận cơ bản của mình dựa trên những thuyết về kinh tế, văn hóa,… để tìm ra cách thức quản lý giáo dục mang tính hiện đại. Tác giả đề cập khá nhiều đến làm thếnào để nâng cao hiệu quả của việc học, cách thức của ngƣời quản lý ảnh hƣởng đến sản phẩm giáo dục, những chủ thể trong xã hội sẽ thẩm định lại sản phẩm giáo dục, đặc biệt tác giả nhấn mạnh và khẳng định, chất lƣợng đào tạo tốt, ngƣời quản lý về lĩnh vực giáo dục có tầm nhìn sẽ định hƣớng đƣợc nhu cầu thị trƣờng,…Mặc dù, có rất nhiều điểm mớivề quản lýgiáo dục so với những công trình công bố trƣớc đó, nhƣng đi vào phân tích chuyên sâu để tìm ra giải pháp cho một khía cạnh, ví dụ: quản lý tài chính giáo dục, hay thiết kế quy trình quảnlý tài chính, tìm nguồn tài chính khác ngoài nguồn NSNN cho các trƣờng đại học công lập, đồng thời xây dựng hệ thống chỉ tiêu để phân loại trƣờng Đại học công lập có khả năng tựchủ tài chính thì chƣa thể hiện trong các công trình nghiên cứu đã công bố. Công trình nghiên cứu của tác giả sẽ đi vào giới hạn cụ thể của quản lý tài chính các trƣờng Đại học công lập (quản lý thu - chi - quản lý tài sản công) trên cở sở đó phân loại những trƣờng đại học công lập có khả năng tự chủ toàn bộ và những trƣờng không có khả năng tự chủ toànbộ. 9 1.1.3. Khoảng trống trong nghiêncứu vềquản lýtài chính tại trường đại học công lập Tham khảo những công trình nghiên cứu về quản lý tài chính và tự chủ tài chính đối với các trƣờng đại học công lập của các tác giả có thể rút ra một số nhận xét nhƣ sau: Thứ nhất, hầu hết các công trình nghiên cứu bàn về vấn đề quản lý tài chính đối với các trƣờng đại học công lập nhìn từ phía những quy định của Nhà nƣớc đối với hoạt động tài chính trong các trƣờng đại học công lập, chƣa đi sâu nghiên cứu quản lý tài chính với chủ thể quản lý là các trƣờng đại học công lập. Hai là, các công trình nghiên cứu về quản lý tài chính của Nhà nƣớc đối với các trƣờng đại học công lập đều khẳng định việc mở rộng quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm đối với các trƣờng đại học công lập đã có tác dụng tích cực đến công tác quản lý tài chính trong các trƣờng đại học công lập ở Việt Nam. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu đều khẳng định cơ chế quản lý tài chính của Nhà nƣớc vẫn còn nhiều hạn chế. Chính sách thu học phí nhìn chung còn bất cập: mức thu không đủ bù đắp chi phí cho hoạt động thƣờng xuyên; mô hình quản lý tài chính trong các trƣờng đại học công lập ở Việt Nam vẫn theo mô hình quản lý truyền thống, chƣa sử dụng những công cụ quản lý hiện đại theo mô hình công ty hoạt động phi lợi nhuận, chƣa xây dựng đƣợc tiêu chí, tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả của hoạt động nói chung hoạt động tài chính nói riêng đối với các trƣờng đại học công lập. Hơn nữa, do đối tƣợng nghiên cứu cũng có sự khác biệt. 1.2. Cơ sở lý luận về quản lý tài chính tại trƣờng đại học công lập 1.2.1 Các khái niệm 1.2.1.1. Tài chính Tài chính là một phạm trù kinh tế, tồn tại khách quan và mang tính lịch sử. Tài chính có thể đƣợc xem nhƣ là một khoa học và nghệ thuật về quản lý tiền (Nguyễn Thế Phƣơng, 2012). Tài chính có liên quan đến qui trình, thể 10