Tài liệu Quản lý rủi ro tín dụng tại ngân hàng nông nghiệp&ptnt thành phố cẩm phả, tỉnh quảng ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH BÙI THANH HÀ QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CHI NHÁNH NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP & PTNT THÀNH PHỐ CẨM PHẢ, TỈNH QUẢNG NINH Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Tố Quyên [ơ THÁI NGUYÊN - 2013 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi, chưa công bố tại bất cứ nơi nào. Mọi số liệu sử dụng trong luận văn này là những thông tin xác thực. Tôi xin chịu mọi trách nhiệm về lời cam đoan của mình. Thái Nguyên, tháng 5 năm 2013 Tác giả luận văn Bùi Thanh Hà Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ii LỜI CẢM ƠN Qua quá trình nghiên cứu làm luận văn, tôi đã nhận được sự giúp đỡ, ủng hộ của cô giáo hướng dẫn, các anh, chị, đồng nghiệp, bạn bè và gia đình tôi đã tạo điều kiện để tôi có thể hoàn thiện luận văn này. Trước tiên, tôi xin chân thành cảm ơn TS. Nguyễn Thị Tố Quyên, cô giáo hướng dẫn luận văn cho tôi, cô đã giúp tôi có phương pháp nghiên cứu đúng đắn, nhìn nhận vấn đề một cách khoa học, lôgíc, qua đó đã giúp cho đề tài của tôi có ý nghĩa thực tiễn và có tính khả thi. Tiếp theo, tôi xin chân thành cảm ơn ban lãnh đạo và các đồng nghiệp Ngân hàng Nông nghiệp&PTNT Cẩm Phả đã góp ý và tạo điều kiện cho tôi để tôi có thể hoàn thành luận văn . Ngoài ra, bên cạnh sự giúp đỡ của cô giáo hướng dẫn, các đồng nghiệp, tôi còn nhận được sự ủng hộ, giúp đỡ của bạn bè và gia đình để hoàn thành luận văn. Một lần nữa tôi xin chân thành cảm ơn TS. Nguyễn Thị Tố Quyên đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn, giúp đỡ và tạo điều kiện để tôi có thể hoàn thành luận văn tốt nghiệp này. Tôi xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 5 năm 2013 Tác giả luận văn Bùi Thanh Hà Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iii MỤC LỤC Lời cam đoan ...................................................................................................... i Lời cảm ơn ........................................................................................................ ii Mục lục ............................................................................................................. iii Danh mục các từ viết tắt................................................................................... vi Danh mục bảng................................................................................................ vii Danh mục biểu đồ .......................................................................................... viii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1.Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 2 3. Tổng quan nghiên cứu trong và ngoài nước ................................................. 2 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 4 5. Những đóng góp mới của đề tài .................................................................... 4 6. Kết cấu của đề tài luận văn ........................................................................... 5 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TRONG HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI .............................................................. 6 1.1. Rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại ........................................... 6 1.1.1. Một số vấn đề cơ bản về ngân hàng thương mại .................................... 6 1.1.2. Rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại ........................................ 7 1.2. Quản lý rủi ro tín dụng ............................................................................. 12 1.2.1. Khái niệm, vai trò và chức năng của quản lý rủi ro tín dụng trong bối cảnh hiện nay................................................................................................... 12 1.2.2. Nội dung của quản lý rủi ro tín dụng .................................................... 14 1.2.4. Mô hình quản lý rủi ro tín dụng ở các ngân hàng thương mại Việt Nam .. 23 1.3. Kinh nghiệm quản lý rủi ro tín dụng ở một số nước trên thế giới ........... 25 1.3.1. Kinh nghiệm của Trung Quốc ............................................................... 25 1.3.2. Kinh nghiệm của Mỹ............................................................................. 26 1.3.3. Kinh ngiệm từ một số quốc gia khác .................................................... 29 Chƣơng 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................. 39 2.1. Các câu hỏi nghiên cứu ............................................................................ 39 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iv 2.2. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 39 2.2.1. Phương pháp luận.................................................................................. 39 2.2.2. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể ..................................................... 40 Chƣơng 3: THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CHI NHÁNH NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT CẨM PHẢ ....................................................................... 42 3.1. Giới thiệu Ngân hàng Nông nghiệp & PTNT Việt Nam và chi nhánh NHNNo&PTNT Cẩm Phả............................................................................... 42 3.1.1. Hệ thống Ngân hàng Nông nghiệp & PTNT Việt Nam........................ 42 3.1.2. Khái quát về Chi nhánh Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT TP Cẩm Phả ... 42 3.2. Thực trạng hoạt động tín dụng và quản lý rủi ro tín dụng tại ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Cẩm Phả ............................................... 43 3.2.1. Tình hình kinh tế xã hội và những tác động đến hoạt động kinh doanh của các Ngân hàng thương mại hiện nay ........................................................ 43 3.2.2. Hoạt động tín dụng tại Chi nhánh Ngân hàng No&PTNT TP Cẩm Phả ... 46 3.2.3. Thực trạng rủi ro tín dụng tại Ngân hàng NN&PTNT TP Cẩm Phả .... 53 3.2.4. Những yếu kém và hạn chế trong việc quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Thành phố Cẩm Phả ............................................................................... 67 3.3. Nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng và quản lý rủi ro tín dụng yếu kém trong thời gian qua tại chi nhánh NHNNo&PTNT TP Cẩm Phả ................... 67 3.3.1. Nguyên nhân từ môi trường kinh doanh ............................................... 67 3.3.2. Nguyên nhân từ phía khách hàng .......................................................... 71 3.3.3. Nguyên nhân từ phía ngân hàng ........................................................... 76 3.3.4. Nguyên nhân từ phía TSĐB .................................................................. 81 Chƣơng 4: ĐỊNH HƢỚNG GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP & PTNT TP CẨM PHẢ ................................................................ 83 4.1. Định hướng công tác quản lý rủi ro tín dụng tại ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn thành phố Cẩm Phả ................................................... 83 4.1.1. Phát triển hoạt động tín dụng tại chi nhánh cả chiều rộng lẫn chiều sâu .... 83 4.1.2. Xây dựng và điều chỉnh danh mục cho vay từng thời kỳ ..................... 85 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn v 4.1.3. Xác định hạn mức rủi ro trong hoạt động tín dụng ............................... 86 4.1.4. Sử dụng tín dụng đảm bảo chắc chắn ................................................... 87 4.1.5. Công tác thu thập thông tin và hồ sơ tín dụng ...................................... 88 4.1.6. Hoàn thiện kỹ thuật thu hồi các khoản nợ có vấn đề ............................ 89 4.1.7. Nâng cao trình độ và phẩm chất đạo đức cán bộ tín dụng .................... 90 4.2. Các nhóm giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý rủi ro tín dụng tại chi nhánh Ngân hàng NNo&PTNT Cẩm Phả ......................... 91 4.2.1. Nhóm giải pháp về dấu hiệu cảnh báo trong hoạt động quản lý rủi ro tín dụng ........................................................................................................... 91 4.2.2. Nhóm giải pháp phòng ngừa và hạn chế rủi ro ..................................... 94 4.2.3. Sử dụng nghiệp vụ hoán đổi tín dụng để phòng ngừa rủi ro tín dụng 104 4.2.4. Nhóm giải pháp tài trợ rủi ro............................................................... 106 4.2.5. Nhóm giải pháp xử lý nợ có vấn đề và xử lý tổn thất tín dụng .......... 106 4.3. Một số khuyến nghị khác ....................................................................... 111 4.3.1. Khuyến nghị đối với Chính phủ .......................................................... 111 4.3.2. Khuyến nghị với NHNo Việt Nam ...................................................... 111 KẾT LUẬN .................................................................................................. 113 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 115 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CT CP Công ty cổ phần CT TNHH Công ty trách nhiệm hữu hạn DNNN Doanh nghiệp nhà nước KH Khách hàng NH Ngân hàng NHNN Ngân hàng nhà nước NHNo Ngân hàng Nông nghiệp NHNo Việt Nam Ngân hàng Nông nghiệp Việt Nam NHNo CN Cẩm Phả Ngân hàng Nông nghiệp chi nhánh Cẩm Phả NHTM Ngân hàng thương mại NHTMNN Ngân hàng thương mại nhà nước NQH Nợ quá hạn TCKT Tổ chức kinh tế TSĐB Tài sản đảm bảo NK Nợ khoanh CN Cá nhân TG Tiền gửi QLN Quản lý nợ QHKH Quan hệ khách hàng QLRR Quản lý rủi ro CBTD Cán bộ tín dụng CDS Nghiệp vụ hoán đổi tín dụng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn vii DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1: Hoạt động tín dụng tại Chi nhánh Ngân hàng Nông nghiệp & PTNT TP Cẩm Phả ................................................................................... 47 Bảng 3.2: Dư nợ cho vay theo ngành kinh tế năm 2012 ................................ 49 Bảng 3.3 : Dư nợ cho vay theo thành phần kinh tế ......................................... 50 Bảng 3.4: Chỉ tiêu hiệu quả sử dụng vốn ........................................................ 52 Bảng 3.5: Phân loại nợ .................................................................................... 55 Bảng 3.6: Những biểu hiện của một khoản tín dụng xấu và một chính sách tín dụng kém hiệu quả ........................................................................ 65 Bảng 4.1: Phân loại khách hàng và quan điểm đánh giá của NHNo .............. 95 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1: Dư nợ cho vay theo ngành kinh tế năm 2012............................. 49 Biểu đồ 3.2: Dư nợ cho vay theo thành phần kinh tế...................................... 51 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1.Tính cấp thiết của đề tài Hoạt động của ngân hàng có quan hệ mật thiết, hữu cơ với khách hàng và nền kinh tế thông qua quá trình thực hiện các hoạt động kinh doanh, các hoạt động dịch vụ ngân hàng như huy động vốn, cho vay vốn, thanh toán và các hoạt động dịch vụ khác. Có thể nói, rủi ro đối với hoạt động ngân hàng rất đa dạng, chúng tiềm ẩn và xuất hiện gắn liền với mỗi hoạt động dịch vụ và gây tác động với những mức độ khác nhau. Tín dụng là hoạt động quan trọng, có qui mô lớn của ngân hàng thương mại. Nguồn thu từ hoạt động tín dụng luôn chiếm một tỷ lệ lớn trong tổng thu nghiệp vụ ngân hàng và đem lại phần lớn lợi nhuận cho Ngân hàng. Tuy nhiên, rủi ro tín dụng luôn đi đôi với hoạt động này. Nếu rủi ro tín dụng xảy ra sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến sự tồn tại và phát triển của mỗi tổ chức tín dụng, xa hơn nữa, nó tác động ảnh hưởng đến toàn bộ hệ thống ngân hàng bởi những đặc thù trong hoạt động tín dụng, hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Tuy nhiên, rủi ro tín dụng là không thể tránh khỏi, người ta chẳng có cách gì để loại trừ hoàn toàn rủi ro tín dụng mà chỉ có thể sử dụng những giải pháp nhằm giảm thiểu rủi ro tín dụng xuống mức phù hợp có thể chấp nhận được. Quản lý rủi ro tín dụng là vấn đề khó khăn, nhưng rất cấp thiết đối với ngân hàng thương mại Việt Nam, thu nhập từ hoạt động tín dụng chiếm từ 6080% thu nhập của ngân hàng. Với bối cảnh như thế, rủi ro tín dụng luôn là mối quan tâm hàng đầu của các ngân hàng đồng thời quản lý rủi ro tín dụng giữ vị trí trung tâm trong hoạt động quản rủi ro của ngân hàng. Chính vì vậy tôi chọn đề tài “Quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Nông nghiệp&PTNT Cẩm Phả trong giai đoạn hiện nay” làm đề tài nghiên cứu. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2 2. Mục tiêu nghiên cứu - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý rủi ro tín dụng của ngân hàng trong giai đoạn hiện nay - Phân tích và đánh giá khách quan thực trạng hoạt động tín dụng, rủi ro tín dụng và quản lý rủi ro tín dụng tại chi nhánh Ngân hàng Nông nghiệp & PTNT Thành phố Câm Phả. - Đề xuất một số giải pháp quản lý rủi ro tín dụng có thể áp dụng trong thực tiễn để nâng cao hiệu quả công tác quản lý rủi ro tại chi nhánh. - Đưa ra các giải pháp cho Ngân hàng. 3. Tổng quan nghiên cứu trong và ngoài nƣớc Để có cái nhìn tổng quan về đề tài nghiên cứu, tác giả xin tóm tắt một số tài liệu, bài viết và một số công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài: Tín dụng và quản rủi ro tín dụng là vấn đề được nhiều nhà nghiên cứu khoa học trong và ngoài nước nghiên cứu, đặc biệt trong bối cảnh suy thoái của nền kinh tế hiện nay. Tuy nhiên chúng được nghiên cứu dưới những góc độ khác nhau. Cuốn sách "Quản trị rủi ro trong Ngân hàng" của tác giả Joel Bessic, xuất bản năm 2002, gồm 812 trang, đã phân tích những khía cạnh của quản lý rủi ro trong Ngân hàng trong bối cảnh cuộc khủng hoảng tài chính 2007 - 2008. Đưa ra các vấn đề cơ bản trong hoạt động rủi ro của Ngân hàng. “Để có thể quản lý rủi ro tín dụng một cách hiệu quả, nhất thiết phải xây dựng một môi trường rủi ro tín dụng phù hợp với quy trình cấp tín dụng lành mạnh; một hệ thống quản lý, đo lường và theo dõi tín dụng phù hợp; và đặc biệt là phải kiểm soát được rủi ro tín dụng" - TS. Phạm Huy Hùng, Chủ tịch Hội đồng quản trị - Vietinbank đã nhấn mạnh như vậy khi đề cập tới vấn đề xếp hạng tín dụng nội bộ tại các ngân hàng thương mại (NHTM) hiện nay. Theo đánh giá của ông, mặc dù xếp hạng tín dụng nội bộ tại các NHTM đã đạt được một số kết quả, giúp các ngân hàng có thể quản lý rủi ro tốt hơn, tránh và phát hiện sớm các Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3 khoản tín dụng xấu, các khoản tín dụng có vấn đề. Tuy nhiên, để có thể kiểm soát rủi ro tín dụng một cách có hiệu quả, hiện vẫn còn không ít những trở ngại. Trong đó, thách thức lớn nhất đối với các NHTM hiện nay chính là việc thu thập và phân loại thông tin chính xác, chi tiết về người vay, về các đặc điểm của các loại hình rủi ro (loại sản phẩm/ngành kinh tế/khu vực địa lý khác nhau…) và kết quả của đầu tư tín dụng vào các loại hình rủi ro đó. Thực tiễn thời gian qua cho thấy, việc xếp hạng tín dụng vẫn còn nhiều hạn chế và chưa đạt được kết quả như mong muốn, cho dù Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã ban hành quyết định số 493/2005/QĐ-NHNN về việc “phân loại nợ, trích lập và sử dụng dự phòng rủi ro để xử lý rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng”. Căn nguyên là do hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ tại các NHTM Việt Nam hiện đều được xây dựng theo phương pháp chuyên gia, nghĩa là việc lựa chọn, quyết định toàn bộ các yếu tố cơ bản của hệ thống xếp hạng hoàn toàn phụ thuộc vào quan điểm chủ quan của các chuyên gia, thay vì dựa trên dữ liệu thống kê lịch sử và phân tích mô hình kinh tế lượng. Kết quả xếp hạng tín dụng nội bộ mang tính chủ quan và chưa thực sự là căn cứ để làm cơ sở xây dựng các thước đo lượng hóa rủi ro, hỗ trợ ngân hàng tính toán chuẩn xác tổn thất dự tính và yêu cầu vốn tối thiểu bù đắp rủi ro. Điều này dẫn đến hạn chế trong quản lý rủi ro danh mục, định giá tín dụng, xác định khẩu vị rủi ro của ngân hàng. Thực hiện công tác quản lý rủi ro tín dụng trong Ngân hàng, Ngân hàng Nông nghiệp & PTNT Việt Nam cũng đã đưa ra các văn bản hướng dẫn thực hiện các nghiệp vụ tín dụng, phòng ngừa và quản lý rủi ro như Quyết định số 469/QĐ-HĐQT, ngày 30 tháng 03 năm 2012 về việc phân loại nợ và trích lập dự phòng rủi ro. Căn cứ quy định số 1197/QĐ-NHNoXLRR ngày 18 tháng 10 năm 2011 của Tổng giám đốc NHNo & PTNT Việt Nam V/v xếp loại khách hàng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4 Ngoài ra, cũng có nhiều công trình và bài viết nghiên cứu liên quan đến rủi ro tín dụng và quản lý trong ngành ngân hàng như cuốn “Quản trị Ngân hàng”, của TS.Hồ Diệu, xuất bản năm 2002; bài viết “ Rủi ro trong hoạt động tín dụng Ngân hàng- nhìn từ góc độ đạo đức” của tác giả Lê Văn Hùng, đăng trên Tạp chí Ngân hang năm 2007… 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu : Quản lý rủi ro tín dụng ở Ngân hàng Nông nghiệp & PTNT Cẩm Phả - Phạm vi nghiên cứu: Tập trung vào rủi ro tín dụng và quản lý rủi ro tín dụng của chi nhánh Ngân hàng Nông nghiệp & PTNT thành phố Cẩm Phả trong khoảng thời gian 5 năm trở lại đây. 5. Những đóng góp mới của đề tài Đề tài luận văn có đóng góp một số điểm mới sau: - Đánh giá những ưu điểm và hạn chế trong công tác thẩm định khách hàng, phân tích các nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng, đặc biệt là trong việc đánh giá khả năng trả nợ của khách hàng. - Đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống thẩm định, tái thẩm định, xếp hạng tín dụng, thu thập thông tin khách hàng, thẩm định khả năng trả nợ của khách hàng tại chi nhánh trong giai đoạn hiện nay. - Nghiên cứu về sự tác động có tính hệ thống đối với quản lý tín dụng trong hoạt động Chi nhánh Ngân hàng Nông nghiệp & PTNT Cẩm Phả, đánh giá năng lực quản lý tín dụng thông qua các chính sách chủ yếu như quản lý vốn, nguồn vốn; cho vay (trong giới hạn chỉ tập trung nghiên cứu loại hình cho vay), phân cấp phán quyết tín dụng, chính sách bảo đảm tiền vay,… - Kết quả của đề tài nghiên cứu có thể áp dụng vào thực tiễn, vì Chi nhánh trong giai đoạn hiện nay có nợ quá hạn cao, tiềm ẩn rủi ro lớn và đang tìm các biện pháp khắc phục. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 5 6. Kết cấu của đề tài luận văn Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, luận văn được chia làm 3 chương, cụ thể: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý rủi ro tín dụng trong hoạt động của các ngân hàng thƣơng mại Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu Chƣơng 3: Thực trạng quản lý rủi ro tín dụng tại Chi nhánh Ngân hàng Nông nghiệp&PTNT Cẩm Phả Chƣơng 4: Định hƣớng giải pháp tăng cƣờng quản lý rủi ro tín dụng tại Chi nhánh Ngân hàng Nông nghiệp & PTNT Cẩm Phả Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 6 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TRONG HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1. Rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thƣơng mại 1.1.1. Một số vấn đề cơ bản về ngân hàng thương mại 1.1.1.1. Vị trí, vai trò và chức năng cơ bản của ngân hàng thương mại Theo Luật các tổ chức tín dụng, Ngân hàng thương mại là một tổ chức tín dụng thực hiện toàn bộ các hoạt động kinh doanh tiền tệ và các hoạt động khác có liên quan. Ngày nay hoạt động của các ngân hàng thương mại đã trở nên hết sức đa dạng và có quan hệ đến nhiều lĩnh vực khác nhau của nền kinh tế. Chức năng cơ bản của ngân hàng thương mại vẫn là trung gian tài chính thực hiện các hoạt động kinh doanh tiền tệ và dịch vụ ngân hàng - NHTM làm trung gian tín dụng: NHTM huy động vốn ngắn, trung, dài hạn từ nền kinh tế để hình thành nguồn vốn cho vay, trên cơ sở nguồn vốn đó, cung cấp tín dụng cho nền kinh tế. + Mọi nguồn vốn tiền tệ trong xã hội sẽ được tập trung vào hệ thống ngân hàng, biến nó thành nguồn vốn tín dụng để đầu tư cho nền kinh tế. + Tỷ lệ tiền nhàn rỗi trong xã hội giảm đến mức thấp nhất . + Làm cho hiệu suất sử dụng vốn của xã hội ngày càng cao mà không cần phải sử dụng đến nguồn phát hành, do đó vừa góp phần thúc đẩy kinh tế phát triển mà còn ngăn chặn nguy cơ lạm phát. Với chức năng này, chức năng làm "cầu nối" giữa người thừa vốn và người thiếu vốn, Ngân hàng đã biến vốn nhàn rỗi không hoạt động thành vốn hoạt động, kích thích quá trình luân chuyển vốn, thúc đẩy sản xuất kinh doanh,.. Đây là chức năng quan trọng nhất của Ngân hàng thương mại, nó quyết định sự duy trì và phát triển của Ngân hàng, đồng thời là cơ sở để thực hiện các chức năng khác. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 7 - NHTM làm trung gian thanh toán: NHTM quản lý tài khoản khách hàng, cung cấp các phương tiện thanh toán như sec, thẻ . . . thực hiện việc thu chi hộ để kết thúc giao dịch thanh toán. Giúp đẩy nhanh quá trình thanh toán, đảm bảo thanh toán an toàn, chính xác. Thanh toán qua ngân hàng thì dễ kiểm tra, kiểm soát, ngăn chặn các hiện tượng tiêu cực. - Ngoài hai chức năng cơ bản trên đây, hoạt động của các ngân hàng thương mại còn có những đặc trưng khác như: Ngân hàng là người tạo ra tiền (tiền ghi sổ). Có thể nói, chức năng tạo tiền là hệ quả của hai chức năng trên trong hoạt động ngân hàng. Khả năng tạo tiền của Ngân hàng thương mại chịu sự kiểm soát của Ngân hàng Trung ương thông qua tỷ lệ dự trữ bắt buộc từ đó ảnh hưởng đến việc tăng, giảm của khối tiền tệ. Đồng thời, với chức năng trung gian tài chính, NHTM cung cấp các dịch vụ tài chính - ngân hàng, tư vấn đầu tư tham gia vào thị trường tiền tệ dưới hình thức mua các chứng khoán, phát hành và bán các cổ phiếu, mua bán số dư trên tài khoản tiền gửi tại Ngân hàng Nhà nước... 1.1.1.2. Ý nghĩa hoạt động tín dụng đối với các ngân hàng thương mại Tín dụng ngân hàng là quan hệ chuyển nhượng sử dụng vốn từ ngân hàng cho khách hàng trong một thời gian nhất định với một khoản chi phí nhất định. Cũng như quan hệ tín dụng khác, tín dụng ngân hàng chứa đựng ba nội dung: - Có sự chuyển nhượng quyền sử dụng vốn từ người sở hữu cho người sử dụng. - Sự chuyển nhượng này có thời hạn. - Sự chuyển nhượng này có kèm theo chi phí và rủi ro. 1.1.2. Rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại 1.1.2.1. Khái niệm về rủi ro tín dụng Theo nghĩa rộng, rủi ro tín dụng là tất cả những khả năng mà theo đó, Ngân hàng sẽ không thể thu hồi đầy đủ và đúng hạn các khoản tín dụng đã cấp. Nói cách khác, rủi ro tín dụng là rủi ro phát sinh trong quá trình cấp tín dụng của ngân hàng, biểu hiện trên thực tế qua việc khách hàng không trả được nợ hoặc trả Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 8 không đúng hạn cho ngân hàng. Như vậy có thể nói rằng rủi ro tín dụng có thể xuất hiện trong các mối quan hệ mà trong đó ngân hàng là chủ nợ, mà khách nợ lại không thực hiện hoặc không đủ khả năng thực hiện nghĩa vụ trả nợ khi đến hạn. Đây là loại rủi ro gắn liền với hoạt động tín dụng ngân hàng. Về mặt định lượng: rủi ro tín dụng được phản ánh bởi chính số lượng nợ quá hạn, nợ đọng của mỗi tổ chức tín dụng. Về mặt định tính: rủi ro tín dụng có quan hệ ngược chiều với chất lượng tín dụng. Theo đó chất lượng tín dụng càng cao thì mức độ rủi ro càng thấp và ngược lại, chất lượng tín dụng thấp, nợ quá hạn cao thì rủi ro tín dụng là rất lớn và có tác động ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh doanh ngân hàng. Rủi ro tín dụng là đặc trưng tiêu biểu, dễ xảy ra nhất trong mọi hoạt động của ngân hàng. Nó gắn liền với hoạt động quan trọng nhất, có qui mô lớn nhất của ngân hàng thương mại, đó là hoạt động tín dụng. Hoạt động tín dụng là hoạt động đa dạng, một loại kinh doanh tiền tệ phức tạp,… 1.1.2.3. Phân loại rủi ro tín dụng Theo sách Ngân hàng Thương Mại, xuất bản năm 2008, Trường ĐH KTQD, nếu căn cứ vào nguyên nhân phát sinh rủi ro thì rủi ro tín dụng được phân chia thành các loại sau: Rủi ro Tín dụng Rủi ro giao dịch Rủi ro danh mục Rủi ro Rủi ro Rủi ro Rủi ro Rủi ro lựa đảm nghiệp nội tập chọn bảo vụ tại trung Theo sơ đồ trên, rủi ro tín dụng được chia thành hai loại là rủi ro giao dịch (transaction risk) và rủi ro danh mục (Portfolio risk) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 9 - Rủi ro giao dịch: Là một hình thức của rủi ro tín dụng mà nguyên nhân phát sinh là do những hạn chế trong quá trình giao dịch và xét duyệt cho vay, đánh giá khách hàng. Rủi ro giao dịch gồm ba bộ phận: + Rủi ro lựa chọn là rủi ro liên quan đến quá trình đánh giá phân tích tín dụng, khi ngân hàng lựa chọn phương án vay vốn có hiệu quả để ra quyết định cho vay. + Rủi ro bảo đảm phát sinh từ các tiêu chuẩn đảm bảo như các điều khoản trong hợp đồng cho vay, các loại tài sản đảm bảo, chủ thể đảm bảo, cách thức đảm bảo và mức cho vay trên giá của tài sản đảm bảo. + Rủi ro nghiệp vụ là rủi ro liên quan đến công tác quản lý khoản vay và hoạt động cho vay, bao gồm cả việc sử dụng hệ thống xếp hạng rủi ro và kỹ thuật xử lý các khoản cho vay có vấn đề. - Rủi ro danh mục: Là một hình thức của rủi ro tín dụng mà nguyên nhân phát sinh là do những hạn chế trong quản lý danh mục cho vay của Ngân hàng, được phân chia thành hai loại: Rủi ro nội tại (Intrinsic) và rủi ro tập trung (Concentration risk). + Rủi ro nội tại xuất phát từ các yếu tố, các đặc điểm riêng có, mang tính riêng biệt bên trong của mỗi chủ thể đi vay hoặc nghành, lĩnh vực kinh tế. Nó xuất phát từ đặc điểm hoạt động hoặc đặc điểm sử dụng vốn của khách hàng vay vốn. + Rủi ro tập trung là trường hợp ngân hàng tập trung vốn cho vay quá nhiều đối với một số khách hàng, cho vay quá nhiều doanh nghiệp hoạt động trong cùng một nghành, lĩnh vực kinh tế; hoặc trong cùng một vùng địa lý nhất định; hoặc cùng một loại hình cho vay có rủi ro cao Nếu căn cứ vào khả năng trả nợ của khách hàng, rủi ro tín dụng được phân chia thành các loại sau: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 10 + Rủi ro không hoàn trả nợ đúng hạn (rủi ro đọng vốn): Khi thiết lập mối quan hệ tín dụng, ngân hàng và khách hàng phải quy ước về khoảng thời gian hoàn trả nợ vay. Tuy nhiên đến thời hạn mà ngân hàng vẫn chưa thu hồi được vốn vay, những tổn thất xảy ra trong trường hợp này người ta gọi đó là rủi ro không hoàn trả nợ đúng hạn. + Rủi ro do không có khả năng trả nợ: là rủi ro xảy ra trong trường hợp doanh nghiệp đi vay đã mất khả năng chi trả. Do vậy ngân hàng phải thanh lý tài sản của doanh nghiệp để thu nợ. 1.1.2.4. Nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng Theo giáo trình Tài chính Ngân hàng - Trường ĐHKTQD năm 2008, có bốn nguyên nhân cơ bản gây nên rủi ro tín dụng: Đó là nguyên nhân khách quan từ môi trường bên ngoài, từ phía khách hàng, nguyên nhân do chính ngân hàng và nguyên nhân từ các đảm bảo tín dụng tạo nên: 1.1.2.4.1. Nguyên nhân khách quan từ môi trường bên ngoài Nguyên nhân bất khả kháng: Các thiệt hại từ thiên tai, bão lụt, hạn hán, hỏa họan và động đất. Những thay đổi về nhu cầu của người tiêu dùng hoặc về kỹ thuật một ngành công nghiệp có thể làm sụp đổ cả cơ nghiệp của một hãng kinh doanh và đặt người đi vay từng làm ăn có lãi vào thế thua lỗ. Một cuộc đình công kéo dài, việc giảm giá để cạnh tranh hoặc việc mất một người quản lý giỏi có thể làm thiệt hại nghiêm trọng đến khả năng chi trả tiền vay của người đi vay. Thông tin không cân xứng: Thông tin không cân xứng trên thị trường tài chính dẫn đến sự lựa chọn đối nghịch và rủi ro đạo đức đã đặt các ngân hàng trước nguy cơ rủi ro cao. Môi trường kinh tế: Có ảnh hưởng đến sức mạnh tài chính của người đi vay và thiệt hại hay thành công đối với người cho vay. Nguyên nhân do chính sách của Nhà nước: Trong điều kiện kinh tế mở cửa dưới nhiều hình thức và phương tiện, những biến động lớn về kinh tế Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 11 chính trị trên thế giới có ảnh hưởng đến các quan hệ kinh tế đối ngoại của một nước mà biểu hiện là cán cân thanh toán, tỷ giá hối đoái…biến động đến sự biến động của giá cả hàng hóa xuất nhập khẩu, lãi suất, mức cầu tiền tệ… Môi trường pháp lý: Cùng với môi trường kinh tế, môi trường pháp lý tạo nên môi trường cho vay của các ngân hàng thương mại. Môi trường cho vay có thể ảnh hưởng tích cực hay tiêu cực, có thể làm hạn chế hay tăng thêm rủi ro đối với hoạt động kinh doanh tín dụng của các ngân hàng thương mại. 1.1.2.4.2. Nguyên nhân từ phía người vay Nguyên nhân từ phía người đi vay là một trong những nguyên nhân chính gây ra rủi ro tín dụng cho ngân hàng. Nhìn chung các nguyên nhân này ngân hàng có thể xác định được thông qua quá trình tìm hiểu, nắm vững “tình hình sức khỏe của khách hàng” cả trước, trong và sau khi cho vay, tìm hiểu mục đích sử dụng tiền vay và hiệu quả của phương án sản xuất kinh doanh. Rủi ro trong kinh doanh của người đi vay: Rủi ro kinh doanh của doanh nghiệp được thể hiện ở mức độ biến động ít hay nhiều theo chiều hướng xấu của kết quả kinh doanh. Rủi ro trong kinh doanh của doanh nghiệp sẽ xảy ra nếu việc xây dựng và triển khai các phương án, dự án đầu tư sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp không khoa học, việc dự toán chi phí và xác định mức sản lượng không phù hợp. Các thiệt hại doanh nghiệp phải gánh chịu do sự biến động của thị trường cung cấp, thị trường tiêu thụ. Rủi ro tài chính: Rủi ro tài chính của doanh nghiệp thể hiện ở các doanh nghiệp không thể đối phó với các nghĩa vụ trả nợ gốc và lãi tiền vay cho chủ nợ. Rủi ro tài chính diễn ra cùng với mức độ sử dụng nợ, nó gắn liền với cơ cấu tài chính doanh nghiệp. 1.1.2.4.3. Nguyên nhân từ phía ngân hàng - Chính sách tín dụng không hợp lý, quá nhấn mạnh vào lợi nhuận ngân hàng nên khi cho vay quá chú trọng về lợi tức. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn