Tài liệu Quản lý nhà nước về phát triển đô thị trên địa bàn huyện mường ảng, tỉnh điện biên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH LÒ VĂN HỒNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ PHÁT TRIỂN ĐÔ THỊ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN MƯỜNG ẢNG, TỈNH ĐIỆN BIÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2020 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH LÒ VĂN HỒNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ PHÁT TRIỂN ĐÔ THỊ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN MƯỜNG ẢNG, TỈNH ĐIỆN BIÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: TS. TẠ THỊ THANH HUYỀN THÁI NGUYÊN - 2020 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng Luận văn thạc sĩ theo định hướng ứng dụng “Quản lý nhà nước về phát triển đô thị trên địa bàn huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên” là quá trình nghiên cứu nghiêm túc của tôi dưới sự giúp đỡ tận tình của giảng viên hướng dẫn là TS. Tạ Thị Thanh Huyền. Số liệu và kết quả nghiên cứu là trung thực và chưa từng được sử dụng trong bất cứ luận văn, luận án nào. Tôi xin cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 5 năm 2020 Tác giả Lò Văn Hồng ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, trước tiên tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu Trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên, Phòng Đào tạo, các thầy cô giáo Trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh Đại học Thái Nguyên, những người đã trang bị cho tôi những kiến thức cơ bản và những định hướng đúng đắn trong học tập và tu dưỡng đạo đức, tạo tiền đề tốt để tôi học tập và nghiên cứu. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới TS. Tạ Thị Thanh Huyền - Người đã dành nhiều thời gian và tâm huyết, tận tình hướng dẫn chỉ bảo cho tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài. Tôi xin chân thành cảm ơn các Phòng, Khoa, Trung tâm Trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên đã cung cấp những thông tin cần thiết và giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân và bạn bè đã quan tâm giúp đỡ, động viên và tạo điều kiện cho tôi trong học tập, tiến hành nghiên cứu và hoàn thành đề tài này. Xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 5 năm 2020 Học viên thực hiện Lò Văn Hồng iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT......................................................................vi DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ ............................................................ vii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu......................................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................................... 3 4. Đóng góp mới của luận văn ............................................................................................. 3 5. Kết cấu của luận văn ........................................................................................................ 3 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ PHÁT TRIỂN ĐÔ THỊ CẤP HUYỆN ...................................... 5 1.1. Cơ sở lý luận quản lý nhà nước về phát triển đô thị cấp huyện ................................. 5 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản............................................................................................ 5 1.1.2. Vai trò của quản lý nhà nước về phát triển đô thị .................................................... 9 1.1.3. Nội dung quản lý nhà nước về phát triển đô thị ..................................................... 11 1.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý phát triển đô thị .............................................. 17 1.2. Kinh nghiệm thực tiễn quản lý nhà nước về phát triển đô thị .................................. 23 1.2.1. Kinh nghiệm từ huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu........................................................ 23 1.2.2. Kinh nghiệm của huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ................................................ 25 1.2.3. Bài học kinh nghiệm rút ra về quản lý nhà nước về quy hoạch và phát triển đô thị cho huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên ............................................................................ 27 Chương 2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................................ 29 2.1. Câu hỏi nghiên cứu ..................................................................................................... 29 2.2. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................ 29 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin .............................................................................. 29 2.2.2. Phương pháp tổng hợp và xử lý thông tin .............................................................. 32 iv 2.2.3. Phương pháp phân tích thông tin ............................................................................ 32 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu...................................................................................... 33 2.3.1. Các chỉ tiêu đánh giá phát triển kinh tế xã hội ....................................................... 33 2.3.2. Các chỉ tiêu quản lý phát triển đô thị tại huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên ..... 34 Chương 3 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ PHÁT TRIỂN ĐÔ THỊ TẠI HUYỆN MƯỜNG ẢNG, TỈNH ĐIỆN BIÊN ....................................... 36 3.1. Khái quát về huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên ..................................................... 36 3.1.1. Điều kiện tự nhiên .................................................................................................... 36 3.1.2. Vị trí và tính chất đô thị ........................................................................................... 37 3.1.3. Tình hình phát triển kinh tế xã hội .......................................................................... 37 3.1.4. Khái quát lịch sử hình thành và phát triển thị trấn Mường Ảng ........................... 38 3.1.5. Khái quát phòng Kinh tế hạ tầng huyện Mường Ảng............................................ 40 3.1.6. Một số văn bản quy phạm pháp luật về đô thị hóa tại Mường Ảng ..................... 43 3.2. Thực trạng quản lý nhà nước về phát triển đô thị tại huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên...................................................................................................................................... 46 3.2.1. Thực trạng quy trình quản lý Nhà nước về phát triển đô thị tại huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên............................................................................................................ 46 3.2.2. Thực trạng quản lý Nhà nước về quy hoạch và phát triển đô thị trên địa bàn huyện Mường Ảng ............................................................................................................. 47 3.2.3. Thực trạng thực hiện quản lý Nhà nước về phát triển đô thị................................. 50 3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý nhà nước về phát triển đô thị tại huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên............................................................................................................ 76 3.3.1. Các yếu tố chủ quan ................................................................................................. 76 3.3.2. Nhân tố khách quan ................................................................................................. 80 3.4. Đánh giá chung công tác quản lý nhà nước về phát triển đô thị tại huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên............................................................................................................ 84 3.4.1. Kết quả đạt được ...................................................................................................... 84 3.4.2. Những tồn tại và nguyên nhân ................................................................................ 86 Chương 4 GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN ĐÔ THỊ TẠI HUYỆN MƯỜNG ẢNG, TỈNH ĐIỆN BIÊN ...................................... 89 v 4.1. Quan điểm, phương hướng và mục tiêu quản lý nhà nước về quy hoạch và phát triển đô thị tại huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên .......................................................... 89 4.1.1. Quan điểm phát triển đô thị tại huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên .................... 89 4.1.2. Phương hướng phát triển đô thị tại huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên .............. 89 4.1.3. Mục tiêu phát triển đô thị tại huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên ........................ 90 4.2. Giải pháp tăng cường quản lý nhà nước về phát triển đô thị tại huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên ..................................................................................................................... 91 4.2.1. Cần hoàn thiện quy trình quản lý nhà nước về pháp triển đô thị tại huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên............................................................................................................ 91 4.2.2. Cần hoàn thiện công tác quy hoạch về phát triển đô thị tại huyện........................ 92 4.2.3. Hoàn thiện quản lý nhà nước về quy hoạch xây dựng và kiến trúc đô thị ........... 92 4.2.4. Hoàn thiện quản lý nhà nước về nhà ở, đất đai tại đô thị huyện Mường Ảng ..... 93 4.2.5. Hoàn thiện quản lý nhà nước về hạ tầng kỹ thuật quy hoạch và phát triển đô thị huyện Mường Ảng ............................................................................................................. 96 4.2.6. Hoàn thiện quản lý phát triển mạng lưới giao thông đô thị Mường Ảng ............. 98 4.2.7. Quản lý công tác cải tạo môi trường ...................................................................... 98 4.2.8. Hoàn thiện quản lý nhà nước về công tác kiểm tra, thanh tra quy hoạch và phát triển đô thị ........................................................................................................................... 99 4.2.9. Các giải pháp khác ................................................................................................... 99 4.3. Kiến nghị.................................................................................................................... 101 4.3.1. Đối với Nhà nước ................................................................................................... 101 4.3.2. Đối với UBND tỉnh Điện Biên.............................................................................. 102 4.3.3. Đối với Sở ban ngành tỉnh Điện Biên ................................................................... 103 4.3.4. Đối với chính quyền địa phương........................................................................... 103 KẾT LUẬN ............................................................................................................104 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 106 PHIẾU ĐIỀU TRA ................................................................................................ 108 vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT QLNN : Quản lý nhà nước UBND : Ủy ban nhân dân TTCN : Tiểu thủ công nghiệp ATGT : An toàn giao thông TN&MT : Tài nguyên & môi trường NN&PTNT : Nông nghiệp & phát triển nông thôn TVQH : Thường vụ quốc hội KTXH : Kinh tế xã hội CTCC : Công trình công cộng VMĐT : Văn minh đô thị GPMB : Giải phóng mặt bằng KHKT : Khoa học kỹ thuật vii DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ Bảng 2.1 : Số lượng mẫu khảo sát tại huyện Mường Ảng năm 2019 ............................. 30 Bảng 3.1: Danh mục các văn bản quy phạm pháp luận liên quan đến đô thị hóa ......... 44 Bảng 3.2: Đánh giá về thực hiện quy hoạch và phát triển đô thị tại Mường Ảng.......... 47 Bảng 3.3: Đánh giá về công tác quy hoạch và phát triển đô thị tại Mường Ảng ........... 49 Bảng 3.4: Thực trạng quy hoạch và phát triển diện tích đất đô thị trên địa bàn huyện 2025 .................................................................................................................. 51 Bảng 3.5: Bảng chỉ tiêu kinh tế thị trấn Mường Ảng qua các năm ................................. 53 Bảng 3.6: Bảng chỉ tiêu dân số thị trấn Mường Ảng qua các năm.................................. 54 Bảng 3.7: Thực trạng quản lý phát triển dân số đô thị tại thị trấn Mường Ảng ............. 55 Bảng 3.8: Thực trạng quản lý phát triển lao động đô thị tại thị trấn Mường Ảng......... 56 Bảng 3.9: Thực trạng quản lý phát triển nhà ở đô thị tại thị trấn Mường Ảng ............... 58 Bảng 3.10: Thực trạng quản lý phát triển công trình công cộng đô thị tại thị trấn Mường Ảng ...................................................................................................... 59 Bảng 3.11: Thực trạng quản lý phát triển giao thông đô thị tại thị trấn Mường Ảng ... 61 Bảng 3.12: Thực trạng quản lý cấp điện, chiếu sáng đô thị tại thị trấn Mường Ảng .... 63 Bảng 3.13: Thực trạng quản lý cấp nước đô thị tại thị trấn Mường Ảng ....................... 65 Bảng 3.14: Thực trạng quản lý hệ thống viễn thông đô thị tại thị trấn Mường Ảng..... 66 Bảng 3.15: Thực trạng quản lý cây xanh, kiến trúc cảnh quan đô thị tại thị trấn Mường Ảng ................................................................................................................... 68 Bảng 3.16: Thực trạng quản lý thu gom, xử lý nước thải, chất thải đô thị tại thị trấn Mường Ảng ...................................................................................................... 70 Bảng 3.17: Thực trạng công tác quy hoạch và đào tạo cán bộ quản lý và phát triển đô thị ...................................................................................................................... 72 Bảng 3.18: Đánh giá về công tác kiểm tra, thanh tra về quy hoạch và phát triển đô thị tại Mường Ảng................................................................................................. 73 Bảng 3.19: Thực trạng số vụ vi phạm tại các công trình xây dựng trên địa bàn thị trấn Mường Ảng ...................................................................................................... 75 Sơ đồ 3. 1: Quy trình quản lý Nhà nước về phát triển đô thị tại huyện Mường Ảng..... 46 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Sau hơn 30 năm đổi mới và phát triển đất nước, cùng quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước thì tốc độ đô thị hóa ở nước ta diễn ra rất nhanh. Điều này thấy rõ không chỉ ở các vùng kinh tế trọng điểm quốc gia, mà còn diễn ra ở hầu hết các tỉnh thành trong cả nước. Quá trình đô thị hóa diễn ra nhanh làm nảy sinh về những vấn đề thực tiễn về chất lượng cuộc sống các đô thị, xu hướng di dân từ nông thôn vào thành phố tăng, việc mở rộng quy mô về không gian đô thị, tăng cường hoạt động xây dựng đô thị, cải tạo và mở rộng hạ tầng đô thị. Sự cạnh tranh đô thị với chất lượng cuộc sống ngày càng cao, do đó chúng ta phải có tầm nhìn chiến lược về quá trình xây dựng, phát triển và quản lý đô thị. Về quy hoạch xây dựng, trong những năm qua tỉnh Điện Biên đã được quan tâm cả về diện rộng cũng như chất lượng các quy hoạch ngày càng được nâng cao. Cho đến nay các đồ án quy hoạch xây dựng đã cơ bản đáp ứng xây dựng nhà xưởng được yêu cầu quản lý và phù hợp với định hướng phát triển đô thị; có nhiều thay đổi cả về chất và lượng theo chiều hướng tích cực, là công cụ quan trọng của các cấp chính quyền địa phương trong việc quản lý, điều hành, định hướng phát triển cho các đô thị và các khu vực trong tỉnh. Tỉnh đã chỉ đạo các địa phương trong tỉnh cần xác định các đề án quy hoạch phải thỏa mãn các nhu cầu chức năng phát triển kinh tế - xã hội, phát triển đô thị với chất lượng môi trường và cuộc sống ngày càng cao; đảm bảo duy trì được khả năng thu hút đầu tư phát triển để cạnh tranh với các tỉnh và các TP khác; tiến tới trở thành trung tâm phát triển của khu vực; đảm bảo được tính linh hoạt, năng động cho con người và thúc đẩy sự phát triển kinh tế để phát triển đô thị ngày càng hiện đại, văn minh, bền vững... Với đặc điểm là một huyện miền núi nằm ở phía đông của tỉnh Điện Biên, Huyện Mường Ảng được thành lập theo Nghị định 135/2006/NĐ-CP ngày 14 tháng 11 năm 2006 của Chính phủ trên cơ sở điều chỉnh một phần diện tích và dân số của huyện Tuần Giáo cũ và chính thức đi vào hoạt động từ tháng 4 năm 2007. Mường Ảng là huyện có địa hình phức tạp, được hình thành bởi các dãy núi cao, sườn dốc. Các dãy núi này phần lớn là núi đá vôi, rải rác khắp địa bàn huyện, nằm xen với các 2 dãy núi đá vôi này là những thung lũng hẹp, bằng phẳng. Mặc dù, trong những năm tốc độ đô thị hóa của huyện đã có những chuyển biến tích cực. Tuy nhiên, việc quy hoạch và quản lý đô thị còn nhiều vấn đề đặt ra rất cần được nghiên cứu kỹ. Chẳng hạn như việc mở rộng không gian đô thị, mâu thuẫn giữa quy mô và chất lượng đô thị, giữa bảo tồn và phát triển hay phát triển để bảo tồn di sản đô thị, đảm bảo đô thị phát triển bền vững, việc thiết kế kiến trúc cảnh quan đô thị chưa được lập, thực hiện. Lực lượng cán bộ làm công tác quy hoạch và quản lý quy hoạch vẫn còn thiếu và yếu về chuyên môn. Nguồn vốn cho công tác quy hoạch còn hạn hẹp. Công tác quản lý đầu tư xây dựng cũng còn bất cập, sự phối hợp đồng bộ của các ngành chức năng chưa cao. Việc tuyên truyền phổ biến, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật trong xây dựng cho các chủ đầu tư còn hạn chế, chưa chặt chẽ việc tăng cường kiểm tra, xử lý các vi phạm đảm bảo sự nghiêm minh, chặt chẽ. Xuất phát từ thực tiễn đó tác giả lựa chọn đề tài “Quản lý nhà nước về phát triển đô thị trên địa bàn huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên” làm luận văn thạc sĩ. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Đánh giá thực trạng quản lý phát triển đô thị trên địa bàn huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên. Trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp phù hợp nhằm tăng cường công tác quản lý đô thị trên địa bàn huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên. Từ đó, góp phần vào việc xây dựng và phát triển đô thị theo hướng hiện đại, văn minh đáp ứng các yêu cầu phát triển kinh tế và hội nhập kinh tế quốc tế. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn quản lý nhà nước về phát triển đô thị. - Phân tích và đánh giá thực trạng quản lý nhà nước về phát triển đô thị trên địa bàn huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên. Chỉ ra những kết quả đạt được, hạn chế và những nguyên nhân của hạn chế trong quản lý nhà nước về phát triển đô thị trên địa bàn huyện. - Đề xuất giải pháp nhằm tăng cường quản lý nhà nước về phát triển đô thị trên địa bàn huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên. 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là thực trạng và giải pháp công tác quản lý nhà nước về phát triển đô thị trên địa bàn huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Luận văn được nghiên cứu tại huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên. - Về thời gian: Luận văn tập trung nghiên cứu số liệu thứ cấp từ năm 2016 đến năm 2018, số liệu sơ cấp được điều tra khảo sát năm 2019. - Về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu công tác quản lý nhà nước về phát triển đô thị tại huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên. Trên cơ sở đó đánh giá thực trạng công tác lập quy hoạch phát triển đô thị; thực hiện quản lý nhà nước về quy hoạch và phát triển đô thị; công tác kiểm tra, thanh tra quản lý nhà nước về quy hoạch và phát triển đô thị. Từ đó đề xuất giải pháp tăng cường quản lý nhà nước về phát triển đô thị tại huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên trong giai đoạn tới. 4. Đóng góp mới của luận văn - Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn trong quản lý nhà nước về phát triển và quy hoạch đô thị. - Đánh giá thực trạng quản lý nhà nước về phát triển đô thị trên địa bàn huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên. - Luận văn đề xuất những giải pháp phù hợp nhằm tăng cường công tác quản lý nhà nước về phát triển đô thị trên địa bàn huyện. - Kết quả của đề tài có thể là tài liệu tham khảo có giá trị đối với UBND huyện Mường Ảng và một số địa phương có điều kiện tương đồng trong việc quản lý và phát triển đô thị. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn được kết cấu thành 4 chương, cụ thể như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận và kinh nghiệm thực tiễn của quản lý nhà nước về phát triển đô thị cấp huyện 4 Chương 2: Phương pháp nghiên cứu Chương 3: Thực trạng quản lý nhà nước về phát triển đô thị tại huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên Chương 4: Giải pháp tăng cường quản lý nhà nước về phát triển đô thị tại huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên. 5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ PHÁT TRIỂN ĐÔ THỊ CẤP HUYỆN 1.1. Cơ sở lý luận quản lý nhà nước về phát triển đô thị cấp huyện 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản 1.1.1.1. Khái niệm đô thị Theo tác giả Nguyễn Đình Hương (2003): “Đô thị là điểm dân cư tập trung có vai trò thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội của một vùng lãnh thổ có cơ sở hạ tầng đô thị thích hợp”. Các khái niệm về đô thị đều có tính tương đối xuất phát từ sự khác nhau về trình độ phát triển kinh tế xã hội, đặc điểm văn hoá, hệ thống dân cư. Mỗi nước trên thế giới có quy định riêng tuỳ theo yêu cầu và khả năng quản lý của mình. Nếu xem xét trên một phương diện chung nhất thì đô thị là một không gian cư trú của cộng đồng người sống tập trung và hoạt động trong những khu vực kinh tế phi nông nghiệp. Trên quan điểm xã hội học, đô thị là một hình thức tồn tại của xã hội trong một phạm vi không gian cụ thể và là một hình thức cư trú của con người. “Sự tồn tại của đô thị tự bản thân nó khác hẳn vấn đề đơn giản là xây dựng nhiều nhà cửa độc lập với nhau, ở đây cái tổng hợp, cái chung nhất không phải là con số cộng của những bộ phận cấu thành. Đó là một cơ thể sống riêng biệt theo kiểu của nó” (Lê Trọng Bình, 2009). Trên góc độ quản lý kinh tế - xã hội, đô thị là điểm tập trung dân cư với mật độ cao, chủ yếu là lao động phi nông nghiệp, có cơ sở hạ tầng thích hợp, là trung tâm tổng hợp hay trung tâm chuyên ngành có vai trò thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội của cả nước, của một miền lãnh thổ, một tỉnh. Ở Việt Nam, đô thị được Nhà nước quy định là các thành phố, thị xã, thị trấn có số dân từ 4000 người trở lên, trong đó trên 65% lao động trong lĩnh vực phi nông nghiệp… Hiện nay quan niệm đó được các nhà quản lý bổ sung thêm một tiêu chuẩn nữa là cơ sở hạ tầng kỹ thuật đô thị, cơ sở hạ tầng kỹ thuật của đô thị có thể hoàn chỉnh, đồng bộ hoặc chưa hoàn chỉnh, chưa đồng bộ nhưng phải có quy hoạch 6 chung cho tương lai. Theo Nghị định 42/2009/NĐ-CP ngày 07/5/2009 của Chính phủ quy định, đô thị là điểm dân cư tập trung các cơ sở kinh tế, văn hóa, xã hội, hội tụ đầy đủ các tiêu chuẩn do Nhà nước quy định, có vai trò thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của một vùng lãnh thổ nhất định (Chính phủ, 2009). Từ các quan niệm trên đây, và trong điều kiện hiện nay, quan niệm về đô thị cần có sự đổi mới, nên quan niệm chung về đô thị như sau: Đô thị là một không gian cư trú của con người, ở đó cư dân sống tập trung với mật độ cao, lao động chủ yếu làm việc trong khu vực phi nông nghiệp, cơ sở hạ tầng, kinh tế, xã hội phát triển, có vai trò thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của một lãnh thổ nhất định. Quan niệm như vậy nhằm nhấn mạnh hai mặt là phát triển xã hội và phát triển kinh tế ở đô thị. Về mặt xã hội, đô thị là một hình thức cư trú, ở đó có mật độ dân cư cao, mức sống cao, tiện nghi đầy đủ hơn cùng với những thể chế luật lệ tiến bộ. Không gian đô thị bao gồm không gian kiến trúc, hạ tầng kỹ thuật, cảnh quan môi trường,… Về mặt kinh tế, hoạt động sản xuất ở đô thị chủ yếu là công nghiệp và dịch vụ. Để có sự phát triển kinh tế, xã hội, đô thị phải có một cơ sở hạ tầng kỹ thuật tiên tiến. Nhờ có sự phát triển về kinh tế, xã hội, mà đô thị có vai trò thúc đẩy sự phát triển kinh tế, xã hội của vùng hoặc cả nước. Như vậy, khi nói tới đô thị cần đề cập đến các yếu tố cơ bản cấu thành đô thị như quy mô, mật độ dân số, sự phát triển kinh tế, xã hội, hình thức lao động và tính hiện đại của cơ sở hạ tầng, và vai trò của đô thị đối với vùng và cả nước (Nguyễn Đình Hương, 2003). 1.1.1.2. Quản lý nhà nước về quy hoạch đô thị a. Khái niệm quy hoạch đô thị Theo Luật Quy hoạch đô thị 2009: “Quy hoạch đô thị là việc tổ chức không gian, kiến trúc, cảnh quan đô thị, hệ thống công trình hạ tầng kỹ thuật, công trình hạ tầng xã hội và nhà ở để tạo lập môi trường sống thích hợp cho người dân sống trong đô thị, được thể hiện thông qua đồ án quy hoạch đô thị.” Quy hoạch đô thị là một khái niệm hay được dùng để chỉ các hoạt động kiểm soát hay tổ chức môi trường sống đô thị. Các hoạt động này có thể bao gồm: ban hành luật, quy định kiểm soát phát triển; xây dựng và vận hành các bộ máy quản lý đô thị; đề ra các tiêu chí, lập và phê duyệt quy hoạch; thực hiện các chương trình 7 đầu tư phát triển đô thị; nghiên cứu đô thị; đào tạo bộ máy nhân lực; trao đổi tranh luận về các vấn đề đô thị. Điều cần chú ý là trong các bối cảnh khác nhau, các hoạt động này thường không có mục đích, nội dung hay phương pháp thực hiện giống nhau. Nguyên nhân là đô thị thường có các vấn đề khác nhau trong mỗi giai đoạn phát triển. Việc nhìn nhận, đánh giá, giải quyết các vấn đề đô thị không chỉ phụ thuộc vào năng lực các bộ máy chuyên môn mà còn lệ thuộc nhiều vào chủ trương của bộ máy cầm quyền và khả năng đáp ứng của nền kinh tế. Trong mỗi giai đoạn phát triển, bộ máy cầm quyền thường chỉ chú trọng kiểm soát hay thúc đẩy một số hoạt động quy hoạch đô thị mà họ cho là quan trọng. Trong khi đó, nghiên cứu và đào tạo nhân lực trong các ngành liên quan quy hoạch đô thị thường được coi là lĩnh vực tách biệt với thực tế hành nghề. Kết quả là luôn có nhiều quan điểm về nội dung và cách thức thực hiện quy hoạch đô thị. Quy hoạch xây dựng đô thị là bộ môn khoa học kỹ thuật, xã hội, nhân văn, là nghệ thuật về tổ chức không gian sống cho các đô thị và các khu vực đô thị. Nó là nghệ thuật sắp xếp tổ chức các không gian chức năng, khống chế hình thái kiến trúc trong đô thị trên cơ sở các điều tra, dự báo, tính toán sự phát triển, đặc điểm, vai trò, nhu cầu và nguồn lực của đô thị, nhằm cụ thể hóa chính sách phát triển, giảm thiểu các tác động có hại phát sinh trong quá trình đô thị hóa, tận dụng tối đa mọi nguồn lực, và hướng tới sự phát triển bền vững. Các không gian đô thị, công trình hạ tầng kỹ thuật, công trình hạ tầng xã hội đô thị cần được quy hoạch phù hợp với phát triển tổng thể kinh tế - xã hội- môi trường, an ninh - quốc phòng. Từ các nội dung trên ta thấy công tác Quản lý quy hoạch đô thị là một trong những lĩnh vực quan trọng nhất trong công tác quản lý đô thị. Nội dung quản lý quy hoạch đô thị trong thực tế được cụ thể thành những nhiệm vụ chủ yếu như sau: Lập và xét duyệt quy hoạch đô thị, Soạn thảo và ban hành hệ thống các văn bản pháp quy về quản lý quy hoạch xây dựng đô thị, Xây dựng hệ thống kiểm soát và phát triển đô thị theo quy hoạch và pháp luật, Tổ chức quản lý nhà nước về quy hoạch và xây dựng đô thị. 8 b. Quản lý Nhà nước về quy hoạch đô thị Theo Nghị định số 11/2013/NĐ-CP ngày 14/01/2013 của Chính phủ về quản lý đầu tư phát triển đô thị, quản lý quy hoạch đô thị là “quá trình thiết lập các quy định bắt buộc, lập kế hoạch, điều phối thời gian, nguồn lực và giám sát quá trình phát triển xã hội nhằm đảm bảo cho các đồ án, đề án quy hoạch, các phân khu đô thị,... đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt được thực hiện. Quản lý quy hoạch đô thị cũng là quá trình nghiên cứu những bất cập của các đồ án, đề án quy hoạch, các phân khu đô thị, nghiên cứu các bất cập của những chính sách áp dụng trong quá trình triển khai thực hiện công tác quản lý, đề xuất với các cấp có thẩm quyền để giải quyết một cách kịp thời”. 1.1.1.3. Quản lý nhà nước về phát triển đô thị Theo Nghị định số 11/2013/NĐ-CP ngày 14/01/2013 của Chính phủ về quản lý đầu tư phát triển đô thị, quản lý nhà nước về phát triển đô thị là việc sử dụng nguồn lực để tác động đến công tác quy hoạch và phát triển đô thị nhằm đạt được các mục tiêu kiểm soát hay tổ chức môi trường sống đô thị. Nguyên tắc quản lý phát triển đô thị: 1. Quản lý phát triển đô thị theo chiến lược, quy hoạch, chương trình phát triển đô thị, khu vực phát triển đô thị, dự án đầu tư xây dựng khu đô thị, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững. 2. Phát triển hạ tầng đô thị phải hiện đại, đồng bộ. Việc đầu tư xây dựng các công trình hạ tầng đô thị phải tuân thủ quy hoạch, chiến lược, chương trình phát triển đô thị, hạ tầng đô thị. 3. Tạo ra môi trường sống tốt cho cư dân đô thị, đảm bảo lợi ích của cộng đồng; Giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, bảo tồn và tôn tạo các di tích văn hóa, lịch sử hiện có. 4. Khuyến khích xây dựng đô thị thích ứng với biến đổi khí hậu, tăng trưởng xanh, thông minh; sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên, thực hiện các cam kết quốc tế về cắt giảm phát thải khí nhà kính. 5. Huy động, đa dạng hóa và sử dụng hiệu quả các nguồn lực tài chính cho phát triển đô thị. 9 6. Tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước về phát triển đô thị; phân công, phân cấp, phát huy khả năng tự chủ cho chính quyền đô thị; nâng cao năng lực quản lý đô thị; đảm bảo sự tham gia của các thành phần, cộng đồng xã hội trong quá trình phát triển đô thị theo quy định của pháp luật. 1.1.2. Vai trò của quản lý nhà nước về phát triển đô thị Quản lý quy hoạch đô thị có hai mục đích chính: “Bảo đảm thực hiện đúng quy hoạch, hạn chế tình trạng quy hoạch một đằng thực thi một nẻo; Kịp thời phát hiện những vấn đề mới nảy sinh từ thực tiễn để kiến nghị/ quyết định điều chỉnh quy hoạch. Mục đích thứ hai là cần thiết nhưng mục đích thứ nhất mới là chủ yếu, bởi nếu quy hoạch càng hoàn chỉnh thì mục đích thứ hai càng trở nên ít/ không cần thiết, và ngược lại”. Những hoạt động cụ thể liên quan đến ngành quy hoạch đô thị là: Quản lý Nhà nước về phát triển đô thị là một trong những chức năng quan trong giúp nhà nước thống nhất quản lý, điều tiết thị trường theo quy hoạch và pháp luật. Công tác quản lý Nhà nước về phát triển đô thị là một quá trình mà thực chất là thông qua đó đảng và nhà nước thể hiện ý đồ tác động vào thực trạng phát triển đô thị một cách có lợi nhất trong quá trình phát triển kinh tế- xã hội, bảo vệ cảnh quan môi trường.... Đây là bước tiền đề quan trọng cho toàn bộ quy trình quản lý Nhà nước về phát triển đô thị. Trong quy hoạch, kế hoạch quản lý Nhà nước về phát triển đô thị thì công việc chính là tập trung vào quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đai, và chỉ trong một số trường hợp một số nơi nhà nước mới lập quy hoạch, kế hoạch cho xây dựng, phát triển các khu nhà ở, các công trình trên đất. Nội dung của quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đai bao gồm nhiều việc, nhiều công đoạn trong một hệ thống nhất,trong đó nổi lên các vấn đề chủ yếu là nghiên cứu, triển khai, điều tra, khảo sát, đo đạc, phân loại, thống kê, lập bản đồ địa chính để đế xuất các phương án quy hoạch kế hoạch sử dụng đất từng vùng, từng khu vực trong tưng thời kỳ nhất định gắn với từng giai đoạn phát triển kinh tế- xã hội của đất nước trong cơ chế kế hoạch hoá tập trung, quy hoạch và kế hoạch quản lý Nhà nước về phát triển đô thị tính chất cứng vừa mềm phù hợp với các đối tượng. 10 Quản lý phát triển tốt sẽ góp phần giải quyết việc làm và thu nhập cho người lao động, nhà nước đã ban hành và bổ sung nhiều văn bản pháp lý và các chính sách cụ thể liên quan đến đất đai, nhà ở, tạo lập mặt bằng cho sản xuất, tạo lập quỹ phát triển hạ tầng đô thị, quỹ phát triển nhà ở, chính sách bán nhà thuộc sở hữu nhà nước, thuế chuyển quyền sử dụng, thuế trước bạ,...những chính sách này đã góp phần tạo dựng và định hướng cho quy hoạch và phát triển đô thị theo hướng chuẩn tắc, công khai, minh bạch, đảm bảo đến các vấn đề xã hội và kinh tế trên các mặt: nhà ở, cảnh quan, kiến trúc, truyền thống Nhà nước có vai trò rất lớn trong quản lý đô thị nhằm không những sử dụng nhất quỹ đất hạn hẹp cuả đô thị mà còn chú trọng đúng mức đến các mặt sinh hoạt xã hội khác của đô thị như bề mặt kiến trúc, hệ số sử dụng tầng không gian và tầng ngầm, giao thông vận tải...hoạt động quản lý đô thị của nhà nước có ảnh hưởng đến các hoạt động về kinh tế - xã hội trên nhiều mặt như làm thay không gian đô thị, các khu trung tâm kinh tế, tài chính, cải tạo hệ thống hạ tầng. Nhằm tạo môi trường minh bạch cho quản lý về phát triển đô thị nhà nước thường cố gắng công khai hoá công tác quản lý đô thị thông qua việc cung cấp các thông tin về kế hoạch xây dựng cơ sở hạ tầng, quy hoạch đô thị tổng thể trong một thời gian dài. Ngoài ra nhà nước cũng thu xếp một số loại thuế hợp lý đánh vào những đất đai có lợi do hoạt động đầu tư của nhà nước nhằm điều tiết lợi nhuận do các chủ sử dụng đất thu được mà không phải đầu tư thêm, các chính sách khuyến khích sử dụng tàng không gian với các khu nhà cao tầng cũng như hoạt động khai thác giao thông ngầm dưới mặt đất góp phần làm tăng quỹ đất có thể đem trao đổi thương mại ở các đô thị lớn. Bên cạnh đó, nhà nước còn có chính sách bảo tồn các khu đô thị cổ hoặc đặt ra các yêu cầu về đảm bảo môi trường cho những hộ xung quanh ngôi nhà hoặc thửa đất dự định sang nhượng cho chủ mới,... Trong các chính sách đô thị thì quy hoạch đô thị bao giờ cũng đóng vai trò quan trọng bậc nhất và phải tiến hành đi trước, từ quy hoạch chung, quy hoạch phân khu đến quy hoạch chi tiết, được hoạch định một cách khoa học và thực thi một cách nghiêm túc, hạn chế tối đa tình trạng điều chỉnh quy hoạch. Quy hoạch phát triển phải bao hàm được triết lý phát triển của đô thị hiện đại, đặc biệt là giải quyết mối quan 11 hệ giữa bảo tồn và phát triển, tính nhân tạo và tính thiên tạo, không gian tư và không gian công... Sau khi quy hoạch được phê duyệt thì trách nhiệm rất lớn của chính quyền là tổ chức triển khai thực hiện nghiêm túc theo quy hoạch, lấy kiểm tra và xử lý nghiêm khắc các hành vi vi phạm trật tự đô thị làm điều kiện cho tăng cường kỷ luật đô thị. Cơ sở của quy hoạch đô thị là hệ thống các tiêu chuẩn và các nguyên tắc tổ chức xây dựng đô thị. Dựa vào hệ thống các nguyên tắc này, theo điều kiện thực tế và chính sách, mục tiêu phát triển ngắn hạn và dài hạn; nhóm bốn đối tượng tác động chính đến kết quả đồ án quy hoạch là: các nhà quy hoạch, các nhà quản lý, các nhà đầu tư và những người trực tiếp chịu ảnh hưởng của quy hoạch đề xuất ra các giải pháp, mục đích, thời gian và nguồn lực cụ thể để thực hiện. Hiện nay ở Việt Nam việc lập các đồ án quy hoạch chưa được tổ chức thực hiện còn chưa theo đúng nguyên tắc do điều kiện về kinh phí, trang thiết bị, năng lực chuyên môn còn hạn chế và sự can thiệp tùy tiện của nhiều tổ chức cơ quan tới quá trình lập đồ án Quy hoạch, cũng như các yếu tố khác. Khung luật pháp cho việc thực hiện quy hoạch hiện nay còn thiếu hụt trong khi công tác quản lý và thực thi quy hoạch lại khá lỏng lẻo. Các đồ án Quy hoạch hiện nay đang là công cụ cho việc hợp thức hóa một số chuyển đổi đất sai mục đích hoặc chưa đủ các cơ sở nghiên cứu đánh giá một cách chính xác và khoa học. 1.1.3. Nội dung quản lý nhà nước về pháp triển đô thị 1.1.3.1. Quy trình quản lý Nhà nước về phát triển đô thị cấp huyện Phòng Kinh Tế - Hạ Tầng là đơn vị thực hiện chức năng quản lý Nhà nước về phát triển đô thị, phòng này là cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân huyện, thực hiện chức năng tham mưu, giúp Ủy ban nhân dân huyện thực hiện chức năng quản lý nhà nước về: Quy hoạch xây dựng, kiến trúc; hoạt động đầu tư xây dựng; phát triển đô thị; hạ tầng kỹ thuật đô thị, khu công nghiệp, (bao gồm: Cấp nước, thoát nước đô thị và khu công nghiệp, khu kinh tế, cơ sở sản xuất vật liệu xây dựng; chiếu sáng đô thị, cây xanh đô thị; quản lý sử dụng chung cơ sở hạ tầng kỹ thuật đô thị); nhà ở; công sở trên địa bàn theo quy định của pháp luật.