Tài liệu Quản lý ngân sách nhà nước tại thị xã phú thọ, tỉnh phú thọ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH LÊ ĐỨC HIẾU QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI THỊ XÃ PHÚ THỌ, TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH LÊ ĐỨC HIẾU QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI THỊ XÃ PHÚ THỌ, TỈNH PHÚ THỌ NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: TS. Ngô Sỹ Trung THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, luận văn nghiên cứu là công trình của riêng tôi, dựa trên cơ sở lý thuyết đã được học tập và qua tìm hiểu tình hình thực tiễn tại Thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ, dưới sự hướng dẫn của TS.Ngô Sỹ Trung. Những số liệu, thông tin và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, các giải pháp đưa ra xuất phát từ thực tiễn nghiên cứu, kinh nghiệm phù hợp với địa phương và chưa được sử dụng để bảo vệ bất cứ một luận văn nào. Các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được ghi rõ nguồn gốc. Một lần nữa tôi xin khẳng định về sự trung thực của lời cam kết trên. Phú Thọ, tháng 7 năm 2019 Tác giả luận văn Lê Đức Hiếu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài: "Quản lý ngân sách nhà nước tại thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ”, ngoài sự cố gắng nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ động viên của nhiều cá nhân, cơ quan, đơn vị có liên quan. Trước hết, tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của TS. Ngô Sỹ Trung - người trực tiếp hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, đóng góp những ý kiến quý báu của Nhà trường, của các thầy cô trong khoa Sau đại học Trường Đại học kinh tế và quản trị kinh doanh thuộc Đại học Thái Nguyên. Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của Cục thống kê tỉnh Phú Thọ; HĐND, UBND Thành phố Việt Trì; lãnh đạo các phòng ban Thị xã Phú Thọ; lãnh đạo các xã, phường thuộc Thị xã Phú Thọ, đã tạo điều kiện giúp đỡ, cung cấp những thông tin và số liệu cần thiết cho tôi để tôi hoàn thành luận văn. Tôi cũng xin được bày tỏ sự biết ơn chân thành tới gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên giúp đỡ khích lệ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Đây là công trình nghiên cứu, là kết quả làm việc nghiêm túc của bản thân, song do khả năng và trình độ có hạn, chắc rằng đề tài sẽ không tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của quý thầy cô, bạn bè và bạn đọc quan tâm tới đề tài. Xin chân thành cảm ơn! Phú Thọ, tháng 7 năm 2019 Tác giả luận văn Lê Đức Hiếu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii MỤC LỤC ....................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................... vii DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................... viii MỞ ĐÂU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài...................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3 4. Những đóng góp của luận văn ...................................................................... 3 5. Cấu trúc của luận văn .................................................................................... 4 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC ......................................................................................... 5 1.1. Ngân sách nhà nước ................................................................................... 5 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của ngân sách nhà nước ..................................... 5 1.1.2. Vai trò của ngân sách nhà nước cấp huyện .......................................... 8 1.1.3. Phân loại ngân sách nhà nước............................................................. 11 1.2. Quản lý ngân sách nhà nước .................................................................... 12 1.2.1. Khái niệm, mục tiêu, ý nghĩa của quản lý ngân sách nhà nước ......... 12 1.2.2. Nguyên tắc và phân cấp quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, thị 16 1.2.3. Nội dung quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, thị ........................ 20 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng tới hoạt động quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, thị ......................................................................................................... 26 1.3.1. Yếu tố về thể chế tài chính ................................................................. 26 1.3.2. Yếu tố về bộ máy và cán bộ ............................................................... 26 1.3.3. Yếu tố về trình độ phát triển kinh tế và mức thu nhập ....................... 27 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn iv 1.4. Thực tiễn quản lý ngân sách nhà nước của một số địa phương cấp huyện ở Việt Nam ...................................................................................................... 28 1.4.1. Thực tiễn quản lý ngân sách nhà nước của thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ....................................................................................................... 28 1.4.2. Thực tiễn quản lý ngân sách nhà nước của thành phố Tuyên Quang, tỉnh Tuyên Quang ......................................................................................... 29 1.4.3. Một số bài học kinh nghiệm đối với thị xã Phú Thọ .......................... 32 Chương 2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............................................. 34 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 34 2.2. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 34 2.2.1. Phương pháp thu thập dữ liệu ............................................................. 34 2.2.2. Phương pháp tổng hợp dữ liệu............................................................ 36 2.2.3. Phương pháp phân tích dữ liệu ........................................................... 36 2.3. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................. 37 2.3.1. Các chỉ tiêu về kết quả thu chi ngân sách nhà nước ........................... 37 2.3.2. Các chỉ tiêu về quản lý ngân sách nhà nước....................................... 37 Chương 3 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI THỊ XÃ PHÚ THỌ, TỈNH PHÚ THỌ........................................................ 39 3.1. Khái quát về điều kiện kinh tế - xã hội của thị xã Phú Thọ ..................... 39 3.1.1. Điều kiện kinh tế - xã hội của thị xã Phú Thọ .................................... 39 3.1.2. Những ảnh hưởng của điều kiện kinh tế - xã hội đến hoạt động quản lý ngân sách nhà nước của thị xã Phú Thọ ................................................... 44 3.2. Thực trạng quản lý ngân sách nhà nước tại thị xã Phú Thọ..................... 45 3.2.1. Thực trạng lập dự toán ngân sách nhà nước ....................................... 45 3.2.2. Thực trạng chấp hành ngân sách nhà nước ........................................ 47 3.2.3. Thực trạng quyết toán ngân sách nhà nước ........................................ 61 3.2.4. Thực trạng giám sát, kiểm tra ngân sách nhà nước ............................ 65 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn v 3.3. Các nhân tố ảnh hưởng tới hoạt động quản lý ngân sách nhà nước tại Thị xã Phú Thọ ...................................................................................................... 68 3.3.1. Thể chế tài chính ................................................................................. 68 3.3.2. Bộ máy và cán bộ ............................................................................... 69 3.3.3. Yếu tố trình độ phát triển kinh tế và mức thu nhập ............................ 70 3.4. Đánh giá hoạt động quản lý ngân sách nhà nước tại thị xã Phú Thọ....... 71 3.4.1. Ưu điểm và nguyên nhân .................................................................... 71 3.4.2. Hạn chế và nguyên nhân ..................................................................... 74 Chương 4 GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI THỊ XÃ PHÚ THỌ, TỈNH PHÚ THỌ .................................. 86 4.1. Quan điểm và định hướng trong hoạt động quản lý ngân sách nhà nước của thị xã Phú Thọ........................................................................................... 86 4.1.1. Quan điểm hoàn thiện hoạt động quản lý NSNN của thị xã Phú Thọ đến năm 2022 ................................................................................................ 86 4.1.2. Định hướng công tác quản lý NSNN của thị xã Phú Thọ đến năm 2022............................................................................................................... 88 4.2. Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước tại thị xã Phú Thọ................................................................................................................... 89 4.2.1. Các giải pháp hoàn thiện quy trình quản lý NSNN ............................ 89 4.2.2. Đổi mới công tác tổ chức và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức quản lý ngân sách nhà nước ........................................................ 99 4.2.3. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động quản lý ngân sách nhà nước..................................................................................... 101 4.2.4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra trong quản lý ngân sách nhà nước ............................................................................................................ 102 4.3. Kiến nghị đề xuất ................................................................................... 103 4.3.1. Đối với Ủy ban nhân dân tỉnh Phú Thọ ............................................ 103 4.3.2. Đối với Ủy ban nhân dân thị xã Phú Thọ ......................................... 104 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn vi 4.3.3. Đối với các xã, phường ..................................................................... 106 KẾT LUẬN .................................................................................................. 107 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 108 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 110 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT HĐND Hội đồng nhân dân KBNN Kho bạc Nhà nước KH Kế hoạch KT-XH Kinh tế - Xã hội NSNN Ngân sách nhà nước TC - KH Tổ chức – Kế hoạch UBND Ủy ban nhân dân WTO Tổ chức thương mại thế giới XHCN Xã hội chủ nghĩa XDCB Xây dựng cơ bản Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1: Tổng hợp thu NSNN trên địa bàn thị xã Phú Thọ năm 2015 ......... 48 Bảng 3.2: Tổng hợp thu NSNN trên địa bàn thị xã Phú Thọ năm 2016 ......... 49 Bảng 3.3: Tổng hợp thu NSNN trên địa bàn thị xã Phú Thọ năm 2017 ......... 50 Bảng 3.4: Tổng hợp thu ngân sách trên địa bàn thị xã Phú Thọ giai đoạn 2015 - 2017 .................................................................................................. 51 Bảng 3.5: Tổng hợp chi NSNN trên địa bàn thị xã Phú Thọ năm 2015 ......... 56 Bảng 3.6: Tổng hợp chi NSNN trên địa bàn thị xã Phú Thọ năm 2016 ......... 57 Bảng 3.7: Tổng hợp chi NSNN trên địa bàn thị xã Phú Thọ năm 2017 ......... 58 Bảng 3.8: Tổng hợp chi ngân sách thị xã Phú Thọ giai đoạn 2015 - 2017 ..... 58 Bảng 3.9: Cân đối Thu - Chi NSNN trên địa bàn thị xã Phú Thọ giai đoạn 2015 - 2017 ......................................................................................... 62 Bảng 3.10: Tình hình thực hiện kế hoạch thu - chi NSNN trên địa bàn thị xã Phú Thọ giai đoạn 2015-2017 ............................................................. 63 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 1 MỞ ĐÂU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Việt Nam đang đi trên con đường đổi mới sau khi gia nhập tổ chức thương mại thế giới (WTO) để hội nhập với nền kinh tế thế giới. Quá trình mở cửa, hội nhập kinh tế trong khu vực tiến đến toàn cầu hóa nền kinh tế đang dần chứng tỏ là một quy luật tiến bộ của loài người. Để bắt kịp với quá trình này thì mỗi quốc gia phải liên tục có những cải cách nền kinh tế để phù hợp và thích nghi với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế thế giới, trong đó đổi mới quản lý ngân sách nhà nước là một trong những nội dung quan trọng. Trên thực tế quản lý điều hành đất nước, ngân sách nhà nước (NSNN) là tấm gương tài chính cho những lựa chọn về kinh tế và xã hội của một quốc gia. Để thực hiện được vai trò quản lý mà người dân đã ủy nhiệm, nhà nước trước hết cần phải đảm bảo thu đủ các nguồn tài chính bằng những công cụ, biện pháp hợp pháp; trên cơ sở đó, sử dụng các nguồn thu này một cách có trách nhiệm và hiệu quả trong các hoạt động của mình nhằm đảm bảo xã hội được phát triển ổn định và bền vững. Đây chính là mục tiêu, nhiệm vụ của quản lý NSNN. Ở Việt Nam, trong những năm qua, cùng với sự đổi mới chung của đất nước và thực hiện chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước, hoạt động quản lý NSNN cũng đã có những thành tựu đáng kể, góp phần quan trọng để Việt Nam thực thi thành công quá trình đổi mới. Từ khi Luật Ngân sách nhà nước năm 2002 có hiệu lực thi hành (Luật này được sửa đổi bổ sung năm 2017), các bộ ngành, địa phương đã có được nhiều thuận lợi trong việc quản lý và điều hành NSNN; giúp tăng cường tiềm lực tài chính đất nước và quản lý thống nhất nền tài chính quốc gia; xây dựng NSNN lành mạnh, thúc đẩy vốn và tài sản nhà nước tiết kiệm, hiệu quả; tăng tích luỹ để thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước; đảm bảo các nhiệm vụ quốc phòng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 2 an ninh và đối ngoại. Ở cấp địa phương, thị xã Phú Thọ - một trong trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa, giáo dục, khoa học - kỹ thuật, y tế, du lịch, dịch vụ của tỉnh Phú Thọ, từ khi Luật NSNN ra đời và có hiệu lực, cơ chế quản lý nguồn NSNN của Thị xã đã dần từng bước được hoàn thiện, tạo được những bước ngoặt trong lĩnh vực quản lý thu chi ngân sách của các đơn vị thụ hưởng ngân sách các cấp. Tuy nhiên việc quản lý nguồn NSNN trong thời gian qua còn tồn tại nhiều bất cập như: Công tác thu ngân sách; phân bổ dự toán, chi đầu tư phát triển từ nguồn NSNN hiệu quả không cao, việc phân bổ kế hoạch vốn đầu tư còn dàn trải, manh mún, gây thất thoát lãng phí vốn. Những hạn chế, bất cập trên đã và đang đặt ra nhiều thách thức đối với các nhà lãnh đạo địa phương: Làm thế nào để tăng cường quản lý NSNN, đổi mới quản lý thu, chi ngân sách trên địa bàn Thị xã nhằm tăng thu ngân sách và sử dụng ngân sách quốc gia hiệu quả. Để giải quyết vấn đề này, việc đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu lý luận và thực tiễn về quản lý NSNN là rất cần thiết, trong khi hiện chưa có đề tài nghiên cứu của cán bộ, công chức, viên chức các cơ quan đơn vị của Thị xã về vấn đề này, đã tạo ra một khoảng trống trong công tác nghiên cứu ứng dụng phục vụ hoạt động quản lý của địa phương. Với lý do trên, tác giả quyết định lựa chọn đề tài "Quản lý ngân sách nhà nước tại thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ” để làm đề tài luận văn cao học chuyên ngành Quản lý kinh tế. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý ngân sách nhà nước, từ đó đưa ra các giải pháp phù hợp, khả thi góp phần hoàn thiện công tác quản lý NSNN tại thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Nghiên cứu làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý NSNN. - Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý NSNN tại thị xã Phú Thọ giai Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 3 đoạn 2015-2017, bao gồm các hoạt động:Lập dự toán ngân sách nhà nước; chấp hành ngân sách nhà nước; quyết toán ngân sách nhà nước; giám sát, kiểm tra ngân sách nhà nước. - Để xuất được các giải pháp hợp lý và khả thi nhằm hoàn thiện công tác quản lý NSNN tại thị xã Phú Thọ trong thời gian tới. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là hoạt động quản lý NSNN cấp huyện. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian và thời gian: Nghiên cứu hoạt động quản lý NSNN trên địa bàn thị xã Phú Thọ giai đoạn 2015-2017. - Phạm vi nội dung: Quản lý NSNN bao gồm nhiều nội dung, tuy nhiên trong giới hạn về thời gian, khả năng tiếp cận thông tin, v.v., tác giả tập trung nghiên cứu bốn nội dung cơ bản gắn với quy trình quản lý ngân sách, bao gồm (1) Lập dự toán ngân sách nhà nước, (2) Chấp hành ngân sách nhà nước, (3) Quyết toán ngân sách nhà nước, (4) Giám sát, kiểm tra ngân sách nhà nước. 4. Những đóng góp của luận văn a) Về mặt lý luận Luận văn góp phần làm sáng tỏ những vấn đề lý luận cơ bản về quản lý NSNN như: Khái niệm, đặc điểm, vai trò, chức năng của NSNN; nội dung, nguyên tắc quản lý NSNN; các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý NSNN. b) Về mặt thực tiễn - Luận văn phân tích được thực trạng quản lý NSNN tại thị xã Phú Thọ, qua đó chỉ rõ được những ưu, nhược điểm, nguyên nhân của thực trạng và rút ra bài học kinh nghiệm về công tác quản lý NSNN của Thị xã. - Luận văn đã đề xuất một số giải pháp cơ bản, chủ yếu và khả thi nhằm hoàn thiện quản lý NSNN tại thị xã Phú Thọ, phù hợp với điều kiện cụ thể Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 4 của địa phương. Ngoài ra, luận văn còn có ý nghĩa nhất định đối với hoạt động quản lý NSNN nhằm phát triển kinh tế - xã hội đối với nhiều địa phương có điều kiện tương đồng với thị xã Phú Thọ. Đồng thời, kết quả nghiên cứu đề tài luận văn còn làm tài liệu tham khảo trong hoạt động nghiên cứu liên quan đến chủ đề quản lý NSNN. 5. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và các phụ lục, luận văn gồm 4 chương: - Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước - Chương 2: Phương pháp nghiên cứu - Chương 3: Thực trạng quản lý ngân sách nhà nước tại thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ. - Chương 4: Giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nước tại thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 1.1. Ngân sách nhà nước 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của ngân sách nhà nước a. Khái niệm ngân sách nhà nước Ngân sách nhà nước, hay ngân sách chính phủ, là một phạm trù kinh tế và là phạm trù lịch sử; là một thành phần trong hệ thống tài chính. Thuật ngữ "Ngân sách nhà nước" được sử dụng rộng rãi trong đời sống kinh tế, xã hội ở mọi quốc gia, thế nhưng quan niệm về ngân sách nhà nước lại chưa thống nhất và đã có nhiều định nghĩa về ngân sách nhà nước tùy theo các trường phái và các lĩnh vực nghiên cứu. Các nhà kinh tế Nga quan niệm: Ngân sách nhà nước là bảng liệt kê các khoản thu, chi bằng tiền trong một giai đoạn nhất định của một quốc gia. Ở Việt Nam, Luật NSNN của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam quy định: “Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước” (Khoản 14 Điều 4 luật NSNN số 83/2015/QH13 ngày 25/6/2015). Qua các quan niệm và quy định trên, có thể thấy Ngân sách nhà nước phản ánh các quan hệ kinh tế phát sinh gắn liền với quá trình tạo lập, phân phối, sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước khi Nhà nước tham gia phân phối các nguồn tài chính quốc gia nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước trên cơ sở luật định. Trong đề tài này, tác giả sử dụng quy định của Luật NSNN làm khái niệm công cụ khi nghiên cứu về chủ đề quản lý NSNN. NSĐP là tên chung để chỉ ngân sách của các cấp chính quyền địa phương phù hợp với địa giới hành chính các cấp. Ngân sách xã, phường, thị trấn vừa là một cấp ngân sách, vừa là một bộ phận cấu thành ngân sách cấp Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 6 huyện và quận. Ngân sách huyện, quận vừa là một cấp ngân sách, vừa là một bộ phận cấu thành của ngân sách tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương. Như vậy, ngân sách nhà nước cấp huyện là một cấp ngân sách thực hiện vai trò, chức năng, nhiệm vụ của NSNN trên phạm vi địa bàn huyện. Ngân sách huyện mang bản chất của NSNN, đó là mối quan hệ giữa chính quyền nhà nước cấp huyện với các tổ chức, cá nhân trên địa bàn huyện trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ ngân sách của huyện. Trên cơ sở đó mà đáp ứng các nhu cầu chi nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của chính quyền nhà nước cấp huyện. Mối quan hệ đó được điều chỉnh, điều tiết sao cho phù hợp với bản chất Nhà nước XHCN. Đó là Nhà nước của dân, do dân và vì dân dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. b. Đặc điểm của ngân sách nhà nước - Về hình thức thể hiện bên ngoài: NSNN là một bảng liệt kê các khoản thu, chi bằng tiền của Nhà nước được dự kiến và được phép thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định. - Về cơ cấu: NSNN bao gồm toàn bộ các khoản thu, khoản chi của Nhà nước. - Về mặt pháp lý: NSNN phải được cơ quan có thẩm quyền quyết định. Thẩm quyền quyết định ngân sách Nhà nước, ở hầu hết các nước là thuộc về các cơ quan đại diện (Nghị viện). Ở Việt Nam, Quốc Hội là cơ quan có thẩm quyền thông qua và phê chuẩn ngân sách. Quốc Hội thảo luận và quyết định về tổng mức, cơ cấu và phân bổ ngân sách trung ương. Mọi hoạt động thu chi ngân sách đều được tiến hành trên cơ sở pháp luật do Nhà nước ban hành. - Về thời gian thực hiện: Theo quy định hiện hành, NSNN dự toán và thực hiện trong một năm, năm này gọi là năm ngân sách hay năm Tài khoá. NSNN là quỹ tiền tệ tập trung lớn nhất của Nhà nước. Về bản chất của ngân sách Nhà nước, đằng sau những con số thu, chi đó là các quan hệ lợi ích kinh tế giữa nhà nước và các chủ thể khác như doanh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 7 nghiệp, hộ gia đình, cá nhân trong và ngoài nước gắn liền với quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ Ngân sách. NSNN vừa là nguồn lực để nuôi dưỡng bộ máy Nhà nước, vừa là công cụ hữu hiệu để Nhà nước quản lý, điều tiết nền kinh tế và giải quyết các vấn đề xã hội nên có những đặc điểm chính sau: + Thứ nhất, việc tạo lập và sử dụng quỹ NSNN luôn gắn liền với quyền lực kinh tế - chính trị của Nhà nước, được Nhà nước tiến hành trên cơ sở những luật lệ nhất định. NSNN là một bộ luật tài chính đặc biệt, bởi lẽ trong NSNN, các chủ thể của nó được thiết lập dựa vào hệ thống các văn bản pháp luật có liên quan như hiến pháp, các luật thuế,… nhưng mặt khác, bản thân NSNN cũng là một bộ luật do Quốc hội quyết định và thông qua hằng năm, mang tính chất áp đặt và bắt buộc các chủ thể kinh tế - xã hội có liên quan phải tuân thủ. + Thứ hai, NSNN luôn gắn chặt với sở hữu Nhà nước và luôn chứa đựng lợi ích chung, lợi ích công cộng. Nhà nước là chủ thể duy nhất có quyền quyết định đến các khoản thu - chi của NSNN và hoạt động thu - chi này nhằm mục tiêu giúp Nhà nước giải quyết các quan hệ lợi ích trong xã hội khi Nhà nước tham gia phân phối các nguồn tài chính quốc gia giữa Nhà nước với các tổ chức kinh tế - xã hội, các tầng lớp dân cư... + Thứ ba, NSNN là một bản dự toán thu chi. Các cơ quan, đơn vị có trách nhiệm lập NSNN và đề ra các thông số quan trọng có liên quan đến chính sách mà Chính phủ phải thực hiện trong năm tài khóa tiếp theo. Thu, chi NSNN là cơ sở để thực hiện các chính sách của Chính phủ. Chính sách nào mà không được dự kiến trong NSNN thì sẽ không được thực hiện. Chính vì vậy, việc thông qua NSNN là một sự kiện chính trị quan trọng, nó biểu hiện sự nhất trí trong Quốc hội về chính sách của Nhà nước. Quốc hội mà không thông qua NSNN thì điều đó thể hiện sự thất bại của Chính phủ trong việc đề xuất chính sách đó, và có thể gây ra mâu thuẫn về chính trị. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 8 + Thứ tư, NSNN là một bộ phận chủ yếu của hệ thống tài chính quốc gia. Hệ thống tài chính quốc gia bao gồm: tài chính nhà nước, tài chính doanh nghiệp, trung gian tài chính và tài chính cá nhân hoặc hộ gia đình. Trong đó tài chính nhà nước là khâu chủ đạo trong hệ thống tài chính quốc gia. Tài chính nhà nước tác động đến sự hoạt động và phát triển của toàn bộ nền kinh tế - xã hội. Tài chính nhà nước thực hiện huy động và tập trung một bộ phận nguồn lực tài chính từ các định chế tài chính khác chủ yếu qua thuế và các khoản thu mang tính chất thuế. Trên cơ sở nguồn lực huy động được, Chính phủ sử dụng quỹ ngân sách để tiến hành cấp phát kinh phí, tài trợ vốn cho các tổ chức kinh tế, các đơn vị thuộc khu vực công nhằm thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội. + Thứ năm, đặc điểm của NSNN luôn gắn liền với tính giai cấp. Trong thời kỳ phong kiến, mô hình ngân sách sơ khai và tuỳ tiện, lẫn lộn giữa ngân khố của Nhà vua với ngân sách của Nhà nước phong kiến. Hoạt động thu - chi lúc này mang tính cống nạp - ban phát giữa Nhà vua và các tầng lớp dân cư, quan lại, thương nhân, thợ thuyền và các nước chư hầu (nếu có). Quyền quyết định các khoản thu - chi của ngân sách chủ yếu là do người đứng đầu một nước (nhà vua) quyết định. Trong thời kỳ hiện nay (Nhà nước TBCN hoặc Nhà nước XHCN), ngân sách được dự toán, được thảo luận và phê chuẩn bởi cơ quan pháp quyền, quyền quyết định là của toàn dân được thực hiện thông qua Quốc hội. NSNN được giới hạn thời gian sử dụng, được quy định nội dung thu - chi, được kiểm soát bởi hệ thống thể chế, báo chí và nhân dân. 1.1.2. Vai trò của ngân sách nhà nước cấp huyện a. Vai trò của ngân sách nhà nước Trong nền kinh tế thị trường vai trò của Ngân sách nhà nước được thay đổi và trở nên hết sức quan trọng. Trong quản lý vĩ mô nền kinh tế quốc gia Ngân sách nhà nước có các vai trò như sau: * Vai trò huy động các nguồn tài chính để đảm bảo nhu cầu chi tiêu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 9 của Nhà nước Vai trò này xuất phát từ bản chất kinh tế của Ngân sách nhà nước, để đảm bảo cho hoạt động của nhà nước trong các lĩnh vực chính trị, kinh tế, xã hội đòi hỏi phải có những nguồn tài chính nhất định. Những nguồn tài chính này được hình thành từ các khoản thu thuế và các khoản thu ngoài thuế. Đây là vai trò lịch sử của Ngân sách nhà nước mà trong bất kỳ chế độ xã hội nào, cơ chế kinh tế nào ngân sách nhà nước đều phải thực hiện. * Ngân sách Nhà nước là công cụ điều tiết thị trường, bình ổn giá cả và chống lạm phát Đặc điểm nổi bật của nền kinh tế thị trường là sự cạnh tranh giữa các nhà doanh nghiệp nhằm đạt được lợi nhuận tối đa, các yếu tố cơ bản của thị trường là cung cầu và giá cả thường xuyên tác động lẫn nhau và chi phối hoạt động của thị trường. Sự mất cân đối giữa cung và cầu sẽ làm cho giá cả tăng lên hoặc giảm đột biến và gây ra biến động trên thị trường, dẫn đến sự dịch chuyển vốn của các doanh nghiệp từ ngành này sang ngành khác, từ địa phương này sang địa phương khác. Việc dịch chuyển vốn hàng loạt sẽ tác động tiêu cực đến cơ cấu kinh tế, nền kinh tế phát triển không cân đối. Do đó, để đảm bảo lợi ích cho nhà sản xuất cũng như người tiêu dùng nhà nước phải sử dụng ngân sách để can thiệp vào thị trường nhằm bình ổn giá cả thông qua công cụ thuế và các khoản chi từ ngân sách nhà nước dưới các hình thức tài trợ vốn, trợ giá và sử dụng các quỹ dự trữ hàng hoá và dự trữ tài chính. Đồng thời , trong quá trình điều tiết thị trường ngân sách nhà nước còn tác động đến thị trường tiền tệ và thị trường vốn thông qua việc sử dụng các công cụ tài chính như: phát hành trái phiếu chính phủ, thu hút viện trợ nước ngoài, tham gia mua bán chứng khoán trên thị trường vốn… qua đó góp phần kiểm soát lạm phát. * Ngân sách Nhà nước là công cụ định hướng phát triển sản xuất Để định hướng và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhà nước sử dụng công Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 10 cụ thuế và chi ngân sách. Bằng công cụ thuế một mặt tạo nguồn thu cho ngân sách, mặt khác nhà nước sử dụng thuế với các loại thuế, các mức thuế suất khác nhau sẽ góp phần kích thích sản xuất phát triển và hướng dẫn các nhà đầu tư bỏ vốn đầu tư vào những vùng những lĩnh vực cần thiết để hình thành cơ cấu kinh tế theo hướng đã định. Đồng thời, với các khoản chi phát triển kinh tế, đầu tư vào cơ sở hạ tầng, vào các ngành kinh tế mũi nhọn… nhà nước có thể tạo điều kiện và hướng dẫn các nguồn vốn đầu tư của xã hội vào những vùng, lĩnh vực cần thiết để hình thành cơ cấu kinh tế hợp lý. * Ngân sách Nhà nước là công cụ điều chỉnh thu nhập giữa các tầng lớp dân cư Nền kinh tế thị trường với những khuyết tật của nó sẽ dẫn đến sự phân hoá giàu nghèo giữa các tầng lớp dân cư, nhà nước phải có một chính sách phân phối lại thu nhập hợp lý nhằm giảm bớt khoảng cách chênh lệch về thu nhập trong dân cư. Ngân sách nhà nước là công cụ tài chính hữu hiệu được nhà nước sử dụng để điều tiết thu nhập, với các sắc thuế như thuế thu nhập luỹ tiến, thuế tiêu thụ đặc biệt … một mặt tạo nguồn thu cho ngân sách mặt khác lại điều tiết một phần thu nhập của tầng lớp dân cư có thu nhập cao. Bên cạnh công cụ thuế, với các khoản chi của ngân sách nhà nước như chi trợ cấp, chi phúc lợi cho các chương trình phát triển xã hội: phòng chống dịch bệnh, phổ cập giáo dục tiểu học, dân số và kế hoạch hoá gia đình… là nguồn bổ sung thu nhập cho tầng lớp dân cư có thu nhập thấp . Các vai trò trên của Ngân sách nhà nước cho thấy tính chất quan trọng của Ngân sách nhà nước, với các công cụ của nó có thể quản lý toàn diện và có hiệu quả đối với toàn bộ nền kinh tế . b. Vai trò của ngân sách nhà nước cấp huyện Một là, NSNN cấp huyện là công cụ huy động nguồn tài chính để đảo bảo thực hiện chức năng nhà nước ở địa phương: Sự hoạt động của chính quyền địa phương trong các lĩnh vực chính trị, kinh tế, xã hội luôn đòi hỏi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn