Tài liệu Quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường thpt phù ninh, huyện phù ninh, tỉnh phú thọ đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC TRÌNH TRẦN LAN ANH QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG PHÙ NINH, HUYỆN PHÙ NINH, TỈNH PHÚ THỌ ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2017 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC TRÌNH TRẦN LAN ANH QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG PHÙ NINH, HUYỆN PHÙ NINH, TỈNH PHÚ THỌ ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số: 60 14 01 14 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS TRẦN THỊ TUYẾT OANH HÀ NỘI - 2017 LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin gửi lời cảm ơn tới các thầy cô giáo trong Ban Giám hiệu trƣờng Đại học giáo dục, Lãnh đạo Phòng đào tạo và Công tác sinh viên, Ban chủ nhiệm khoa Quản lý giáo dục cùng các thầy cô giáo, cán bộ, chuyên viên các phòng ban chức năng trƣờng Đại học giáo dục- Đại học quốc gia Hà Nội đã tận tình giảng dạy, tạo điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thành chƣơng trình học tập, nghiên cứu. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới PGS.TS Trần Thị Tuyết Oanh - Cô giáo đã rất tận tâm trong việc định hƣớng, hƣớng dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn các chuyên viên, đồng chí, đồng nghiệp cấp Sở, cấp trƣờng nơi tôi đang công tác đã hết lòng giúp đỡ, tạo điều kiện cộng tác và cung cấp cho tôi những thông tin, tƣ liệu quí báu trong quá trình thu thập dữ liệu, điều tra khảo sát các nội dung liên quan đến luận văn. Mặc dù đã có nhiều cố gắng song do điều kiện về thời gian, khả năng nghiên cứu nên luận văn không tránh khỏi một số thiếu sót. Kính mong nhận nhận đƣợc những ý kiến đóng góp, chỉ dẫn của các thầy giáo, cô giáo, các bạn đồng nghiệp để luận văn đƣợc hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 9 năm 2017 Tác giả luận văn Trình Trần Lan Anh i DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CNH Công nghiệp hóa CSVC Cơ sở vật chất GV Giáo viên GVCC Giáo viên cốt cán GVCN Giáo viên chủ nhiệm HĐGD Hoạt động giáo dục HĐH Hiện đại hóa HS Học sinh HT Hiệu trƣởng KHKT Khoa học kĩ thuật KTĐG Kiểm tra đánh giá KTDH Kĩ thuật dạy học NCBH Nghiên cứu bài học NTBM Nhóm trƣởng bộ môn PPDH Phƣơng pháp dạy học QL Quản lí QLGD Quản lí giáo dục TBDH Thiết bị dạy học TBGD Thiết bị giáo dục TCM Tổ chuyên môn THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông TNST Trải nghiệm sáng tạo TPCM Tổ phó chuyên môn TTCM Tổ trƣởng chuyên môn XHCN Xã hội chủ nghĩa ii MỤC LỤC Trang Lời cảm ơn ...................................................................................................................... i Danh mục các từ viết tắt ................................................................................................. ii Danh mục các bảng ....................................................................................................... vi Danh mục các biểu đồ, sơ đồ ...................................................................................... vii MỞ ĐẦU ........................................................................................................................ 1 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC5 1.1. Tổng quan nghiên cứu ............................................................................................. 5 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài ......................................................................... 7 1.2.1. Khái niệm quản lý ................................................................................................ 7 1.2.2. Khái niệm quản lý giáo dục, quản lý nhà trƣờng ................................................. 9 1.2.3. Tổ chuyên môn ở trƣờng phổ thông ................................................................... 10 1.2.4. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn ..................................................................... 11 1.3. Một số vấn đề lí luận về hoạt động tổ chuyên môn ở trƣờng phổ thông .................. 12 1.3.1. Vị trí, vai trò của TCM ....................................................................................... 12 1.3.2. Hoạt động của tổ chuyên môn ............................................................................ 12 1.4. Quản lí hoạt động TCM ở trƣờng phổ thông đáp ứng yêucầu đổi mới GD.. ........ 13 1.4.1. Yêu cầu đổi mới giáo dục THPT hiện nay................................................................ 13 1.4.2. Vai trò của các chủ thể trong quản lí hoạt động TCM ở trƣờng THPT………..16 1.4.3. Nội dung quản lí hoạt động TCM ở trƣờng phổ thông đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ........................................................................................................................ 16 1.5. Các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý hoạt động của tổ chuyên môn ở trƣờng phổ thông ............................................................................................................................. 25 1.5.1. Nhóm yếu tố chủ quan ....................................................................................... 25 1.5.2. Nhóm yếu tố khách quan.................................................................................... 27 Tiểu kết Chƣơng 1 ........................................................................................................ 28 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG CỦA TỔ CHUYÊN MÔN Ở TRƢỜNG THPT PHÙ NINH, HUYỆN PHÙ NINH, TỈNH PHÚ THỌ .......................................... 29 2.1. Khái quát về quá trình khảo sát thực trạng ........................................................... 29 iii 2.1.1. Mục đích, đối tƣợng, nội dung khảo sát ............................................................. 29 2.1.2. Phƣơng pháp khảo sát ........................................................................................ 30 2.2. Sơ lƣợc tình hình kinh tế xã hội và giáo dục của huyện Phù Ninh và trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ.................................................................... 30 2.2.1. Tình hình kinh tế - xã hội và tình hình giáo dục của huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ ............................................................................................................................... 30 2.2.2. Quá trình hình thành và phát triển của trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ ................................................................................................................. 33 2.3. Thực trạng hoạt động tổ chuyên môn ở trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ ................................................................................................................. 39 2.3.1. Cơ cấu TCM ở trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ......... 39 2.3.2. Hoạt động TCM ở trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ .... 40 2.4. Thực trạng quản lí hoạt động TCM ở trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ ................................................................................................................. 47 2.4.1. Thực trạng công tác quy hoạch, bổ nhiệm đội ngũ TTCM ở trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ ........................................................................... 47 2.4.2. Thực trạng công tác xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch hoạt động TCM ở trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ ............................................. 49 2.4.3. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học của TCM ở trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ ..................................................................................... 51 2.4.4. Thực trạng quản lý, chỉ đạo thực hiện đổi mới sinh hoạt chuyên môn ở TCM trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ ............................................. 54 2.4.5. Thực trạng quản lý, chỉ đạo thực hiện nhiệm vụ đào tạo, bồi dƣỡng, tự bồi dƣỡng đội ngũ GV ở TCM trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ . 57 2.4.6. Thực trạng công tác kiểm tra đánh giá của TCM ở trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ ..................................................................................... 61 2.5. Đánh giá thực trạng và nguyên nhân..................................................................... 65 2.5.1. Đánh giá thực trạng ............................................................................................ 65 2.5.2. Nguyên nhân của những ƣu điểm, hạn chế ........................................................ 67 Tiểu kết Chƣơng 2 ........................................................................................................ 69 CHƢƠNG 3. MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN iv Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG PHÙ NINH, HUYỆN PHÙ NINH, TỈNH PHÚ THỌ ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC HIỆN NAY ..................... 71 3.1. Nguyên tắc lựa chọn các biện pháp....................................................................... 71 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo mục tiêu giáo dục THPT .................................................. 71 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ ..................................................................... 71 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa ....................................................................... 71 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính phù hợp với nhà trƣờng............................................. 72 3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động TCM ở trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay ............................................ 72 3.2.1. Đổi mới công tác lập kế hoạch hoạt động của TCM.......................................... 72 3.2.2. Đa dạng các hình thức hoạt động cho TCM đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay ........................................................................................................................ 75 3.2.3. Tổ chức bồi dƣỡng năng lực nghề nghiệp cho TTCM, TPCM và GV để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay............................................................................... 84 3.2.4. Kiểm tra đánh giá hoạt động TCM theo các nội dung đổi mới giáo dục ................. 89 3.2.5. Tổ chức thi đua khen thƣởng tạo động lực cho GV, nhân viên ......................... 91 3.3. Khảo nghiệm nhận thức về tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất ...................................................................................................................................... 96 3.3.1. Mục đích khảo nghiệm ....................................................................................... 96 3.3.2. Đối tƣợng và phƣơng pháp khảo nghiệm........................................................... 96 3.3.3. Nội dung và kết quả khảo nghiệm ..................................................................... 97 Tiểu kết Chƣơng 3 ...................................................................................................... 100 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................................ 101 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................... 103 PHỤ LỤC ................................................................................................................... 106 v DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Thống kê về số lƣợng đội ngũ giáo viên (các năm học từ 2014-2015 đến 2016-2017) ................................................................................................................... 35 Bảng 2.2. Thống kê về trình độ, năng lực đội ngũ giáo viên (các năm học từ 20142015 đến 2016-2017) ................................................................................................... 35 Bảng 2.3. Thống kê xếp loại Hạnh kiểm HS (3 năm học từ 2014-2015 đến 2016-2017) ...................................................................................................................................... 38 Bảng 2.4. Thống kê xếp loại Học lực HS (3 năm học từ 2014-2015 đến 2016-2017) ...................................................................................................................................... 38 Bảng 2.5. Thống kê về cơ cấu tổ chuyên môn trƣờng THPT Phù Ninh năm học 20162017 .............................................................................................................................. 39 Bảng 2,6. Tổng hợp kết quả khảo sát, đánh giá chất lƣợng hoạt động của các TCM trƣờng THPT Phù Ninh………………………………………………………………43 Bảng 2.7. Kết quả khảo sát công tác quy hoạch, bổ nhiệm đội ngũ TTCM ở trƣờng THPT Phù Ninh ............................................................................................................ 47 Bảng 2.8. Kết quả khảo sát công tác xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch hoạt động TCM ở trƣờng THPT Phù Ninh .......................................................................... 49 Bảng 2.9. Kết quả khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học của TCM ở trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ......................................................... 51 Bảng 2.10. Kết quả khảo sát quản lý, chỉ đạo thực hiện đổi mới sinh hoạt TCM ở TCM trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ ................................................ 54 Bảng 2.11. Kết quả khảo sát thực trạng quản lý, chỉ đạo thực hiện nhiệm vụ đào tạo, bồi dƣỡng, tự bồi dƣỡng đội ngũ GV ở TCM trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ ....................................................................................................... 57 Bảng 2.12. Kết quả khảo sát thực trạng công tác kiểm tra đánh giá ở TCM trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ......................................................... 61 Bảng 3.1. Tổng hợp ý kiến các đối tƣợng đánh giá về tính cần thiết và chủ thể thực hiện của các biện pháp đã đề xuất…………………………………………….….Error! Bookmark not defined. Bảng 3.2. Tổng hợp ý kiến các đối tƣợng đánh giá về tính khả thi và chủ thể thƣc hiện của các biện pháp vi đã đề xuất……………………………………………………..Error! Bookmark not defined. DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ Biểu đồ 2.1. Độ tuổi của đội ngũ GV trƣờng THPT Phù Ninh Năm học 2016-2017 ...................................................................................................................................... 36 Biểu đồ 2.2. Trình độ chuyên môn của đội ngũ GV trƣờng THPT Phù Ninh (3 năm học từ 2014-2015 đến 2016-2017) ...................................................................................... 37 Biểu đồ 2.3. Năng lực chuyên môn của đội ngũ GV trƣờng THPT Phù Ninh (3 năm học từ 2014-2015 đến 2016-2017) ............................................................................... 37 Sơ đồ 1.1. Quy trình xây dựng kế hoạch TCM nhà trƣờng……………………….18 vii MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong nhà trƣờng thuộc các cấp học bậc học nói chung, nhà trƣờng THPT nói riêng, việc đảm bảo mục tiêu và nâng cao chất lƣợng hoạt động dạy- học và các hoạt động giáo dục là một nhiệm vụ trọng tâm, có tính cấp thiết của các nhà trƣờng. Để góp phần hoàn thành nhiệm vụ này, nhà trƣờng phổ thông bên cạnh thực hiện việc đổi mới phƣơng pháp dạy học, đổi mới kiểm tra, đánh giá, tăng cƣờng cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học và tổ chức các hoạt động giáo dục... thì vấn đề nâng cao chất lƣợng đội ngũ giáo viên, chất lƣợng giáo dục học sinh thông qua hoạt động tổ chuyên môn là một hƣớng giải quyết khả thi và hiệu quả. Tổ chuyên môn là nơi trực tiếp triển khai những yêu cầu về mục tiêu, nội dung, phƣơng pháp dạy học, đổi mới chƣơng trình giáo dục phổ thông… Với nhiệm vụ tổ chức bồi dƣỡng chuyên môn nghiệp vụ cho giáo viên, tổ chuyên môn là một môi trƣờng để hình thành năng lực nghề nghiệp của giáo viên nhằm đáp ứng đƣợc những yêu cầu về đổi mới giáo dục hiện nay. Nghị quyết số 29/NQ-TW ngày 4/11/2013 của Ban chấp hành Trung ƣơng đã nêu rõ định hƣớng đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo là “đổi mới những vấn đề lớn, cốt lõi, cấp thiết, từ quan điểm, tƣ tƣởng chỉ đạo đến mục tiêu, nội dung, phƣơng pháp, cơ chế, chính sách, điều kiện bảo đảm thực hiện; đổi mới từ sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nƣớc đến hoạt động quản trị của các cơ sở giáo dục - đào tạo và việc tham gia của gia đình, cộng đồng, xã hội và bản thân ngƣời học; đổi mới ở tất cả các bậc học, ngành học” [1]. Nhiều năm trƣớc đây, hoạt động tổ chuyên môn của nhà trƣờng chƣa đi vào thực chất để nâng cao chất lƣợng dạy học, sinh hoạt tổ chuyên môn còn chủ yếu mang tính chất giải quyết các sự việc, ghi chép các biên bản hành chính... . Lịch họp tổ chuyên môn tùy thuộc vào sự bố trí của Hiệu trƣởng từng nhà trƣờng, sinh hoạt chuyên môn còn mang tính hình thức, nội dung họp chƣa sát thực tế, chƣa phù hợp với yêu cầu đặt ra đối với giáo dục nhà trƣờng. Tổ trƣởng tổ chuyên môn còn lúng túng trong điều hành, chỉ đạo; vai trò của tổ phó chuyên môn, nhóm trƣởng bộ môn còn mờ nhạt. Vì vậy, chƣa phát huy vai trò tích cực của các thành viên trong tổ chuyên môn. 1 Trƣớc các đòi hỏi thực tiễn và để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay, nhà trƣờng cần phải chủ động thay đổi theo xu hƣớng của giáo dục và đào tạo nhằm nâng cao hơn nữa chất lƣợng giáo dục, đáp ứng đƣợc những yêu cầu trong quá trình đổi mới giáo dục. Đồng thời thực hiện tốt yêu cầu "3 công khai, 4 kiểm tra", thực hiện tốt các cuộc vận động lớn, các phong trào thi đua của toàn ngành giáo dục "Mỗi thầy cô giáo là một tấm gƣơng đạo đức tự học và sáng tạo"; phong trào xây dựng "Trƣờng học thân thiện, học sinh tích cực"…. Học viên là một nhà giáo đồng thời là cán bộ quản lý hoạt động chuyên môn trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ, tôi đã cùng tập thể cán bộ, giáo viên của trƣờng không ngừng tìm tòi, lựa chọn các giải pháp, cải tiến các hình thức tổ chức để nâng cao chất lƣợng hoạt động của tổ chuyên môn góp phần vào việc nâng cao chất lƣợng đội ngũ, chất lƣợng giáo dục toàn diện học sinh nhà trƣờng. Xuất phát từ những yêu cầu về mặt lý luận và thực tiễn nhƣ đã nêu ở trên, học viên chọn đề tài nghiên cứu luận văn thạc sĩ với tiêu đề: “Quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay ” với hi vọng tìm chọn những biện pháp chỉ đạo hoạt động tổ chuyên môn, điều đó sẽ giúp giải quyết tốt những yêu cầu đặt ra đối với nhà trƣờng trong thời gian tới. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và việc khảo sát thực trạng về hoạt động tổ chuyên môn, công tác quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ, để từ đó đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn nhằm mục đích nâng cao chất lƣợng dạy học của trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Hoạt động tổ chuyên môn ở trƣờng trung học phổ thông. 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Quản lí hoạt động tổ chuyên môn ở trƣờng trung học phổ thông. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu giải quyết các nhiệm 2 vụ sau: 4.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lí hoạt động TCM ở trường THPT 4.2. Phân tích và đánh giá thực trạng hoạt động TCM trường THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ 4.3. Đề xuất một số biện pháp quản lí hoạt động TCM ở trường THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay 5. Giới hạn của đề tài Luận văn tập trung nghiên cứu đánh giá thực trạng công tác quản lí hoạt động TCM ở trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ giai đoạn từ năm 2015 đến năm 2020. 6. Câu hỏi nghiên cứu Câu hỏi đặt ra cho nghiên cứu đó là: 6.1. Cơ sở lý luận của vấn đề quản lí hoạt động TCM ở trường THPT gồm những nội dung gì? 6.2. Thực trạng công tác quản lí hoạt động TCM ở trường THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ hiện nay như thế nào? 6.3. Cần có những biện pháp nào để quản lý có hiệu quả hoạt động TCM ở trường THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay? 7. Giả thuyết nghiên cứu Hiện nay, hoạt động TCM trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ đã và đang đƣợc thực hiện, đã đạt đƣợc một số kết quả nhất định. Tuy nhiên, hoạt động quản lý TCM còn nặng về quản lí hành chính hơn là quản lí chuyên môn, sinh hoạt chuyên môn của TCM còn mang tính hình thức, đối phó, chƣa thực hiện thƣờng xuyên, thƣờng chỉ mới tập trung vào các đợt hội giảng, kiểm tra, thực tập các chủ đề dạy học hay các đợt thi giáo viên giỏi cấp trƣờng, chuẩn bị cho kì thi giáo viên giỏi cấp tỉnh... Để khắc phục những tồn tại nêu trên và để công tác quản lí hoạt động TCM ở trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ giai đoạn hiện nay một cách hiệu quả, đúng hƣớng thì cần triển khai các biện pháp chỉ đạo hoạt động các TCM phù hợp và thực hiện chúng một cách đồng bộ để chất lƣợng dạy học ở trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ đƣợc 3 nâng cao, góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục và đào tạo của Huyện và của Tỉnh trong giai đoạn hiện nay. 8. Phƣơng pháp nghiên cứu 8.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết Một số phƣơng pháp nghiên cứu lý luận bao gồm: Phân tích tổng hợp và hệ thống hóa, khái quát hóa đƣợc sử dụng để nghiên cứu các tài liệu về quan điểm chỉ đạo, chủ trƣơng, đƣờng lối, chính sách chỉ đạo của Đảng và nhà nƣớc về giáo dục và đào tạo; Các tài liệu khoa học về QL, QLGD và quản lý trƣờng THPT, quản lý TCM ở trƣờng THPT, các công trình nghiên cứu, tạp chí khoa học của các tác giả đã đƣợc công bố có liên quan đến đề tài…để đƣa ra các luận cứ cho cơ sở lý luận của đề tài nghiên cứu. 8.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Quan sát, khảo sát, phỏng vấn lấy ý kiến của CBQL, GV để tìm hiểu thực trạng công tác chỉ đạo hoạt động TCM ở trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ. - Phân tích, tổng kết kinh nghiệm chỉ đạo hoạt động TCM ở trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. 8.3. Nhóm phương pháp thống kê toán học Sử dụng các công thức toán học để xử lý kết quả nghiên cứu về định lƣợng. 9. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn đƣợc trình bày trong 3 chƣơng: - Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động TCM ở trƣờng phổ thông - Chương 2: Thực trạng hoạt động TCM, quản lí hoạt động TCM ở trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ. - Chương 3: Các biện pháp quản lí hoạt động TCM ở trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. 4 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC 1.1. Tổng quan nghiên cứu Tổ chuyên môn trong nhà trƣờng thuộc các cấp học, bậc học đóng một vai trò hết sức quan trọng trong việc chuẩn bị điều kiện thực hiện hoạt động dạy- học và các hoạt đông giáo dục. Ngƣời TTCM đƣợc ví nhƣ “cánh tay nối dài của Lãnh đạo nhà trƣờng”, trực tiếp điều hành các công việc cụ thể trong hoạt động dạy- học. Công tác lãnh đạo, quản lý của TTCM là một trong yếu tố quyết định đến hiệu quả hoạt động của TCM, góp phần quan trọng đến chất lƣợng giáo dục của các nhà trƣờng. Vì vậy, đổi mới giáo dục trong mỗi nhà trƣờng đều phải bắt đầu từ đổi mới hoạt động TCM, nâng cao chất lƣợng sinh hoạt chuyên môn của TCM để góp phần nâng cao chất lƣợng giáo dục của nhà trƣờng. Những năm gần đây, các công trình nghiên cứu về QLGD nói chung và quản lý hoạt động của TCM nói riêng của các nhà nghiên cứu về khoa học QLGD trong nƣớc đã đề cập đến vấn đề này. Cụ thể là các tác giả nhƣ Đặng Quốc Bảo, Trần Kiểm, Hà Sĩ Hồ, Nguyễn Ngọc Quang, Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Nguyễn Quốc Chí, Phạm Minh Hạc… . Trong các công trình nghiên cứu, các tác giả đề cập đến các vấn đề về QLGD, quản lý nhà trƣờng nói chung, bên cạnh đó là các nội dung đề cập đến hoạt động quản lý chuyên môn, đặc biệt là hoạt động TCM trong nhà trƣờng. Có thể nói, đây là cơ sở lý luận và thực tiễn quan trọng để CBQL, GV trong các nhà trƣờng tập trung nghiên cứu và vận dụng sáng tạo, phù hợp với điều kiện thực tế cơ sở GD của mình nhằm đảm bảo chất lƣợng và từng bƣớc nâng cao chất lƣợng giáo dục của cơ sở. Đối với bậc trung học, cấp THPT, trong thời gian gần đây, có một số tác giả đã đề cấp đến vấn đề quản lý hoạt động của TCM nói chung và quản lý hoạt động TCM theo những vấn đề cụ thể trong nội dung đổi mới (theo tinh thần Nghị quyết số 29/NQ-TW ngày 4/11/2013 của Ban chấp hành Trung ƣơng Đảng, về đổi mới căn bản toàn diện GD&ĐT) nói riêng. Các nội dung nghiên cứu đó đƣợc thể hiện 5 trong sáng kiến kinh nghiệm, trong luận văn thạc sĩ chuyên ngành QLGD… Trƣớc yêu cầu đổi mới, nhiều học viên cao học chuyên ngành Quản lý giáo dục tại các trƣờng Đại học Giáo dục - Đại học quốc gia Hà Nội, Đại học Sƣ phạm Hà Nội, Học viện Quản lý giáo dục… đã quan tâm nghiên cứu về lĩnh vực quản lý hoạt động TCM. Một số luận văn nhƣ: “Biện pháp quản lý tổ chuyên môn của Hiệu trƣởng trƣờng THPT huyện Tam Dƣơng, tỉnh Vĩnh Phúc” của Nguyễn Minh Đăng, năm 2012; “Quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trƣờng THPT Đồng Bành, tỉnh Lạng Sơn”của tác giả Hoàng Mạnh Hùng, năm 2013; “Quản lý hoạt động của tổ chuyên môn đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực dạy học cho giáo viên ở trƣờng THPT Nam Khoái Châu, tỉnh Hƣng Yên” của tác giả Nguyễn Thị Khuyên, năm 2014 [21]; “Quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trƣờng THPT Trung Giã- Sóc Sơn- Hà Nội theo hƣớng nghiên cứu bài học” của tác giả Lƣu Thị Thanh Hảo, năm 2016 [16]. Trong những luận văn này, các tác giả đã hệ thống hóa đƣợc một số vấn đề lý luận có liên quan đến quản lý TCM và khảo sát thực tiễn quản lý hoạt động TCM ở các nhà trƣờng, từ đó đề xuất đƣợc một số biện pháp quản lý hoạt động TCM dựa trên cơ sở các chức năng cơ bản của quản lý, nhằm nâng cao chất lƣợng hoạt động của TCM, góp phần nâng cao chất lƣợng giáo dục của nhà trƣờng, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản toàn diện nền giáo dục theo tinh thần nghị quyết 29/ NQTW của ban chấp hành Trung ƣơng Đảng. Từ năm học 2014-2015 (năm học đầu tiên triển khai nghị quyết trung ƣơng về đổi mới GD&ĐT) đến nay(năm học 2016-2017), cùng với các trƣờng THPT trên phạm vi toàn quốc, Trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ đã xây dựng và triển khai kế hoạch hoạt động để thực hiện chƣơng trình hành động, tích cực chuẩn bị cho đổi mới GD&ĐT. Hiện tại, nhà trƣờng đang trong quá trình tìm tòi, lựa chọn các giải pháp quản lý hiệu quả nhất, nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới, nâng cao chất lƣợng giáo dục. Trong số các giải pháp đƣợc lựa chọn, vấn đề quản lý hoạt động TCM sao cho có chất lƣợng, hiệu quả là nội dung đƣợc quan tâm sát sao.Tuy nhiên trong công tác QL, CBQL nhà trƣờng chƣa có điều kiện thực hiện tất cả các nội dung liên quan đến vấn đề quản lý hoạt động TCM. Với chức trách, nhiệm vụ của phó HT phụ trách chuyên môn nhà trƣờng, tác giả luận văn sẽ đi sâu nghiên cứu cơ sở sở lý luận, khảo sát thực tiễn về hoạt động TCM của nhà trƣờng 6 để từ đó đề xuất một số biện pháp QL hoạt động TCM ở trƣờng THPT Phù Ninh, huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ góp phần nâng cao chất lƣợng, hiệu quả giáo dục của nhà trƣờng trong thời gian tới. 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài 1.2.1. Khái niệm quản lý Qua tài liệu nghiên cứu, có thể thấy, có rất nhiều khái niệm về quản lý đã đƣợc nêu. Mỗi tác giả, khi đƣa ra khái niệm quản lý đều dựa trên những cách tiếp cận khác nhau, vì vậy có sự đa dạng và phong phú trong các quan niệm về quản lý. Theo quan niệm của tác giả F.W. Taylor: “Quản lý là biết chính xác điều bạn muốn ngƣời khác làm và sau đó thấy rằng họ đã hoàn thành công việc một cách tốt nhất và rẻ nhất” [14]. Theo quan niệm của tác giả Đặng Quốc Bảo: “Quản lý là quá trình tác động gây ảnh hƣởng của chủ thể quản lý lên khách thể quản lý nhằm đạt đƣợc mục tiêu chung” [2] và công tác quản lý lãnh đạo một tổ chức xét cho cùng là thực hiện hai quá trình liên hệ chặt chẽ với nhau: Quản và lý. “Quản’’ gồm sự coi sóc, giữ gìn, duy trì hệ thống ở trạng thái ổn định; “ Lý’’ gồm việc sửa sang, sắp xếp, đổi mới đƣa vào thế “ phát triển’’. Theo quan niệm của các tác giả Nguyễn Thị Mỹ Lộc và Nguyễn Quốc Chí: “Quản lý là quá trình đạt đến mục tiêu của tổ chức bằng cách vận dụng các hoạt động. Hoạt động gồm bốn chức năng cơ bản: Kế hoạch hoá (planning); tổ chức (organizing); lãnh đạo/chỉ đạo (Leading) và kiểm tra (controlling) [23]. Từ các khái niệm về quản lý của các tác giả đã nêu ở trên, trong khuôn khổ luận văn này, tác giả luận văn thấy “Quản lý” có thể hiểu nhƣ sau: “Quản lý là quá trình tác động có kế hoạch, có chủ đích, hợp qui luật của chủ thể quản lý đến đối tƣợng quản lý, nhằm sử dụng có hiệu quả các tiềm năng, các cơ hội của tổ chức, đƣa tổ chức đạt đến mục tiêu xác định” Nói cách khác, “ Quản lý là quá trình thực hiện các chức năng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra để đƣa tổ chức đạt đến mục tiêu đã đề ra” Xét theo quá trình quản lý, có bốn chức năng quản lý cơ bản mà ngƣời quản lý dù ở cấp quản lý nào cũng phải thực hiện đó là: Lập kế hoạch; tổ chức thực hiện kế hoạch; lãnh đạo / chỉ đạo việc thực hiện kế hoạch; kiểm tra việc thực hiện kế hoạch. 7 - Chức năng kế hoạch là quá trình xác định các mục tiêu và lựa chọn các biện pháp tốt nhất để đạt các mục tiêu đó. Nội dung thực hiện chức năng kế hoạch bao gồm: Phân tích bối cảnh, xác định mục tiêu phát triển tổ chức; Lập các kế hoạch thực hiện mục tiêu; Triển khai thực hiện kế hoạch; Đánh giá điều chỉnh kế hoạch (nếu cần). - Chức năng tổ chức là quá trình tiếp nhận, phân phối, sắp xếp các nguồn lực tạo ra một cơ cấu tổ chức thích hợp đảm bảo thực hiện tốt mục tiêu đề ra để tổ chức phát triển. Nội dung chức năng tổ chức bao gồm: Xây dựng cơ cấu tổ chức hợp lý và năng động, phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ thực thi nhiệm vụ; Xây dựng, phát triển đội ngũ đảm bảo yêu cầu của tổ chức; Xác lập mối quan hệ và cơ chế hoạt động; Tổ chức công việc khoa học. - Chức năng chỉ đạo là quá trình tác động, ảnh hƣởng tới hành vi, thái độ của cấp dƣới thông qua các hoạt động hƣớng dẫn, giúp đỡ, đôn đốc, động viên và thúc đẩy những ngƣời dƣới quyền làm việc với hiệu quả cao nhằm đạt đƣợc mục tiêu đề ra. Nội dung chức năng chỉ đạo bao gồm: Thực hiện quyền chỉ huy, giao việc và hƣớng dẫn triển khai nhiệm vụ; Đôn đốc, động viên, kích thích tạo động lực làm việc cho nhân viên; Giám sát, sửa chữa đảm bảo các hoạt động đúng hƣớng, bám sát yêu cầu thực thi kế hoạch của tổ chức; Xây dựng môi trƣờng thúc đẩy các hoạt động phát triển. - Chức năng kiểm tra là quá trình xem xét thực tiễn, đánh giá thực trạng, khuyến khích những cái tốt, phát hiện những sai phạm, điều chỉnh nhằm đạt tới những mục tiêu đặt ra và góp phần đƣa toàn bộ hệ thống quản lý lên một trình độ cao hơn. Nội dung thực hiện chức năng kiểm tra bao gồm: Xác định các tiêu chuẩn để đánh giá; Đánh giá kết quả thực tế: thu thập thông tin về đối tƣợng đƣợc kiểm tra; So sánh kết quả đo đạc thực tế với chuẩn để phát hiện mức độ hiện tốt, vừa, xấu của các đối tƣợng quản lý; Điều chỉnh. Bao gồm: tƣ vấn (uốn nắn, sửa chữa), thúc đẩy (phát huy thành tích tốt), hoặc xử lý. Trong một chu trình quản lý, bốn chức năng trên có mối quan hệ mật thiết 8 với nhau, cùng phối hợp, bổ sung cho nhau để kết nối chu trình quản lý theo hƣớng vận động phát triển. Trong đó, một yếu tố xuyên suốt không thể thiếu trong việc thực hiện các chức năng quản lý đó là nguồn thông tin. Thông tin trong quản lý còn là cơ sở để nhà quản lý ra quyết định kịp thời, hiệu quả trong quản lý. 1.2.2. Khái niệm quản lý giáo dục, quản lý nhà trường * Quản lý giáo dục là những tác động có hệ thống, có mục đích, có kế hoạch, hợp quy luật của chủ thể quản lý giáo dục đến hệ thống giáo dục nhằm làm cho hệ thống giáo dục vận hành theo đƣờng lối và nguyên lý giáo dục của Đảng, thực hiện đƣợc các tính chất của nhà trƣờng xã hội chủ nghĩa Việt Nam, mà tiêu điểm tụ hội là quá trình dạy học- giáo dục, đƣa hệ thống giáo dục tới mục tiêu dự kiến, tiến lên trạng thái mới về chất. Từ khái niệm về “Quản lý giáo dục” có thể thấy bản chất của QLGD là quá trình tác động có định hƣớng của chủ thể quản lý lên các thành tố tham gia vào quá trình hoạt động giáo dục nhằm thực hiện có hiệu quả mục tiêu giáo dục đề ra. Trong đó: - Chủ thể quản lý: là bộ máy QLGD các cấp (từ trung ƣơng đến địa phƣơng). - Khách thể quản lý: là hệ thống giáo dục quốc dân với yếu tố cơ bản là hệ thống các trƣờng học. - Các thành tố: Mục tiêu giáo dục, nội dung giáo dục, phƣơng pháp giáo dục, lực lƣợng giáo dục (ngƣời dạy), đối tƣợng giáo dục (ngƣời học), phƣơng tiện giáo dục (cơ sở vật chất kỹ thuật và điều kiện để tổ chức các hoạt động giáo dục). Bản chất của quá trình giáo dục là quá trình truyền đạt và lĩnh hội kinh nghiệm lịch sử - xã hội của các thế hệ loài ngƣời. Ngày nay, với quan điểm học tập thƣờng xuyên, học tập suốt đời, giáo dục không chỉ dành cho hệ thế hệ trẻ mà giáo dục còn dành cho tất cả mọi ngƣời. Vì vậy, QLGD đƣợc hiểu là sự điều hành hệ thống giáo dục quốc dân, trong đó chủ yếu là các cơ sở giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân (các nhà trƣờng), nhằm thực hiện mục tiêu: nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dƣỡng nhân tài. * Quản lý nhà trường Trƣờng học là một bộ phận của xã hội, là tổ chức giáo dục cơ sở mang tính chất nhà nƣớc- xã hội, trực tiếp làm công tác giáo dục thế hệ trẻ, trực tiếp tham gia vào quá trình thực hiện mục tiêu: nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dƣỡng nhân tài cho đất nƣớc. 9 Theo Từ điển giáo dục học thì: “Quản lý trƣờng học là thực hiện hoạt động quản lý giáo dục trong tổ chức nhà trƣờng. Hoạt động quản lý trƣờng học do Chủ thể quản lý nhà trƣờng thực hiện, bao gồm các hoạt động quản lý bên trong nhà trƣờng nhƣ: quản lý giáo viên; quản lý học sinh; quản lý quá trình dạy học, giáo dục; quản lý cơ sở vật chất, thiết bị trƣờng học; quản lý tài chính trƣờng học; quản lý quan hệ nhà trƣờng và cộng đồng xã hội… [18]. Nhƣ vậy, quản lý nhà trƣờng là sự tác động lên tập thể GV, HS và các lực lƣợng giáo dục trong và ngoài nhà trƣờng, nhằm huy động họ cùng phối hợp, cùng tác động, cùng tham gia các hoạt động giáo dục của nhà trƣờng để đạt mục tiêu quản lý. Nói cách khác: QL nhà trƣờng là những tác động của chủ thể quản lý đến các thành tố của quá trình sƣ phạm nhằm đảm bảo kết quả giáo dục phù hợp với mục tiêu đã đề ra. 1.2.3. Tổ chuyên môn ở trường phổ thông Theo thông tƣ số 12/2011/QĐ-BGD&ĐT ngày 28 tháng 3 năm 2011 của Bộ trƣởng Bộ Giáo dục và đào tạo về việc ban hành Điều lệ trƣờng trung học cơ sở, trƣờng trung học phổ thông và trƣờng phổ thông nhiều cấp học (gọi tắt là Điều lệ trƣờng trung học), quy định ở Điều 16: “ Hiệu trƣởng, các Phó Hiệu trƣởng, giáo viên, viên chức làm công tác thƣ viện, thiết bị giáo dục, cán bộ làm công tác tƣ vấn cho học sinh của trƣờng trung học đƣợc tổ chức thành tổ chuyên môn theo môn học, nhóm môn học hoặc nhóm các hoạt động ở từng cấp học THCS, THPT. Mỗi tổ chuyên môn có tổ trƣởng, từ 1 đến 2 tổ phó chịu sự quản lý chỉ đạo của Hiệu trƣởng, do Hiệu trƣởng bổ nhiệm trên cơ sở giới thiệu của tổ chuyên môn và giao nhiệm vụ vào đầu năm học” [5]. Nhƣ vậy theo quy định của điều lệ có thể hiểu: - TCM là một bộ phận của nhà trƣờng, gồm một nhóm giáo viên (từ 3 ngƣời trở lên) cùng giảng về một môn học hay một nhóm môn học hay một nhóm viên chức làm công tác thƣ viện, thiết bị giáo dục, tƣ vấn học đƣờng... đƣợc tổ chức lại để cùng nhau thực hiện các nhiệm vụ theo qui định tại khoản 2 điều 16 của Điều lệ nhà trƣờng. - Mỗi TCM có tổ trƣởng và từ 1- 2 tổ phó do Hiệu trƣởng bổ nhiệm vào đầu năm học. 10 - Trong trƣờng trung học có 2 loại TCM phổ biến: Tổ đơn môn và tổ liên môn. Đối với những trƣờng THPT có quy mô lớn thì có tổ đơn môn (Tổ Toán, tổ Lý, tổ Văn…), những trƣờng qui mô nhỏ và ở cấp THCS thƣờng có tổ liên môn (tổ khoa học tự nhiên, tổ khoa học học xã hội, hay tổ Toán- Lý, tổ Hóa - Sinh, tổ Văn Sử…). Nhiều khi trong một trƣờng cũng có cả hai loại TCM môn này. Đối với tổ liên môn, trong sinh hoạt chuyên môn đôi khi lại đƣợc tách thành các nhóm chuyên môn để sinh hoạt theo điều kiện thực tế và yêu cầu triển khai nhiệm vụ. 1.2.4. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn Quản lý hoạt động TCM là quá trình tác động có định hƣớng, có kế hoạch của chủ thể quản lý đối với tổ chức nghề nghiệp là tập hợp các GV cùng giảng dạy một môn học hoặc một nhóm môn học hay một nhóm viên chức làm công tác thƣ viện, thiết bị giáo dục, tƣ vấn học đƣờng… hành động theo mục tiêu thống nhất. Cụ thể quản lý các hoạt động: Quản lý xây dựng và thực hiện kế hoạch TCM; Quản lý sinh hoạt chuyên môn của TCM bao gồm các hoạt động chuyên môn giảng dạy bộ môn, hội giảng, dự giờ, thăm lớp, làm và sử dụng đồ dùng dạy học. Tổ chức sinh hoạt chuyên đề, bồi dƣỡng GV để nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, KTĐG đối với GV trong TCM; Giải quyết những tình huống nảy sinh, những vấn đề cần tháo gỡ trong TCM. Thực hiện công tác quản lý hoạt động TCM thì sẽ nâng cao chất lƣợng dạy và học trong nhà trƣờng. Quản lý hoạt động TCM cần đảm bảo các nguyên tắc cơ bản. Trong đó, cần bảo đảm việc thực hiện đƣờng lối, chủ trƣơng, chính sách của Đảng về công tác giáo dục; Đảm bảo tập trung dân chủ: Tập trung dân chủ là nguyên tắc bắt buộc bắt nguồn từ bản chất của chế độ XHCN, là nguyên tắc chỉ đạo toàn bộ hoạt động quản lý. (Điều 6- Hiến pháp nƣớc CHXHCN Việt Nam đã nêu rõ: Quốc hội, Hội đồng Nhân dân và các cơ quan khác của Nhà nƣớc đều tổ chức và hoạt động theo nguyên tắc tập trung dân chủ). Tinh thần của nguyên tắc này trong QLGD là ở chỗ phải thƣờng xuyên kết hợp sự lãnh đạo tập trung với sự tham gia của quảng đại quần chúng lao động vào công việc tổ chức QLGD; Đảm bảo tính khoa học, cụ thể và thiết thực: Để đảm bảo nguyên tắc này, ngƣời TTCM trong các hoạt động của mình phải có căn cứ khoa học, biết sử dụng các kiến thức khoa học (khoa học quản lý, tâm lý học, kinh tế học, triết học…) trong điều hành TCM. Tính cụ thể đƣợc thể hiện trong xây dựng kế hoạch, phân công, giao việc, đánh giá…; Tính thiết thực thể 11