Tài liệu Quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5 6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố cẩm phả, tỉnh quảng ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––––– PHẠM THỊ VÂN ANH QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI THEO HƯỚNG GIÁO DỤC LẤY TRẺ LÀM TRUNG TÂM Ở CÁC TRƯỜNG MẦM NON THÀNH PHỐ CẨM PHẢ, TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––––– PHẠM THỊ VÂN ANH QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI THEO HƯỚNG GIÁO DỤC LẤY TRẺ LÀM TRUNG TÂM Ở CÁC TRƯỜNG MẦM NON THÀNH PHỐ CẨM PHẢ, TỈNH QUẢNG NINH Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8 14 01 14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Cán bộ hướng dẫn khoa học: PGS.TS Vũ Lệ Hoa THÁI NGUYÊN - 2020 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn “Quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh” là công trình nghiên cứu của riêng cá nhân tôi. Với các số liệu và kết quả nghiên cứu trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Thái Nguyên, tháng 5 năm 2020 Tác giả luận văn Phạm Thị Vân Anh i LỜI CẢM ƠN Quá trình học tập, nghiên cứu luận văn là quá trình bản thân tôi nhận được sự quan tâm, giúp đỡ của tập thể các thầy cô giáo, các phòng ban, các cấp quản lý giáo dục và đồng nghiệp. Với tình cảm chân thành của mình, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến Ban giám hiệu, các thầy cô giáo khoa sau Đại học, khoa Quản lý giáo dục Trường Đại học sư phạm Thái Nguyên đã giảng dạy, tư vấn, giúp đỡ tôi thực hiện đề tài. Tôi xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo PGS.TS Vũ Lệ Hoa, người đã tận tâm hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong việc viết đề cương cũng như trong suốt quá trình nghiên cứu khoa học để hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn lãnh đạo, chuyên viên Phòng Giáo dục - Đào tạo, Ban giám hiệu các trường mầm non, các đồng chí giáo viên các trường mầm non thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh đã tạo điều kiện thuận lợi, hỗ trợ, giúp đỡ tôi có các thông tin, tài liệu cần thiết để viết đề tài nghiên cứu của mình. Trong suốt thời gian nghiên cứu đề tài, mặc dù bản thân tôi đã cố gắng rất nhiều nhưng không thể tránh khỏi thiếu sót, rất mong các thầy cô giáo và các bạn đồng nghiệp giúp đỡ, góp ý và đưa ra những chỉ dẫn quý báu cho tôi. Tôi xin chân thành cảm ơn ! Thái Nguyên, tháng 5 năm 2020 Tác giả luận văn Phạm Thị Vân Anh ii MỤC LỤC Lời cam đoan .................................................................................................................. i Lời cảm ơn .....................................................................................................................ii Mục lục ........................................................................................................................ iii Danh mục các từ viết tắt ............................................................................................ viii Danh mục các bảng ....................................................................................................... ix MỞ ĐẦU .......................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ...........................................................................3 4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................................3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................................3 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu ................................................................................3 7. Phương pháp nghiên cứu ...........................................................................................4 8. Cấu trúc luận văn .......................................................................................................5 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI THEO HƯỚNG GIÁO DỤC LẤY TRẺ LÀM TRUNG TÂM Ở TRƯỜNG MẦM NON ...........................................6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .................................................................................6 1.1.1. Trên thế giới .........................................................................................................6 1.1.2. Ở Việt Nam ..........................................................................................................7 1.2. Một số khái niệm cơ bản.........................................................................................9 1.2.1. Quản lý .................................................................................................................9 1.2.2. Hoạt động giáo dục ............................................................................................10 1.2.3. Hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ 5 tuổi theo hướng lấy trẻ làm trung tâm ......11 1.2.4. Quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo ở trường mầm non ..12 1.2.5. Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ..........................................................................13 1.3. Hoạt động phát triển ngôn ngữ của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở trường mầm non ..............................................................13 1.3.1. Đặc điểm phát triển ngôn ngữ của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ..................................13 iii 1.3.2. Ý nghĩa của hoạt động phát triển ngôn ngữ theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ......................................................................................................................14 1.3.3. Mục tiêu hoạt động phát triển ngôn ngữ của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ở trường mầm non ......................................................................................................................16 1.3.4. Nội dung hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ..........................................................................17 1.3.5. Phương pháp, hình thức tổ chức hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ............................................18 1.4. Quản lí hoạt động phát triển ngôn ngữ của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở trường mầm non ......................................................22 1.4.1. Vai trò của Hiệu trưởng trường mầm non .........................................................22 1.4.2. Xây dựng kế hoạch hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở trường mầm non ............................24 1.4.3. Tổ chức hoạt động hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở trường mầm non ...................................26 1.4.4. Chỉ đạo hoạt động hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở trường mầm non ...................................27 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động giáo dục của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở trường mầm non ........................30 1.5.1. Đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên .....................................................................30 1.5.2. Chương trình, nội dung giáo dục mầm non .......................................................31 1.5.3. Quy chế, văn bản quy định liên quan giáo dục mầm non ..................................32 1.5.4. Đặc điểm tâm sinh lý của trẻ mầm non .............................................................32 1.5.5. Điều kiện cơ sở vật chất, phương tiện giáo dục nhà trường ..............................33 1.5.6. Công tác phối hợp của nhà trường, gia đình và các tổ chức xã hội địa phương trong tổ chức phát triển ngôn ngữ cho trẻ ......................................................33 Tiểu kết chương 1 ........................................................................................................34 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI THEO HƯỚNG GIÁO DỤC LẤY TRẺ LÀM TRUNG TÂM TẠI CÁC TRƯỜNG MẦM NON THÀNH PHỐ CẨM PHẢ, TỈNH QUẢNG NINH ...........................................................................35 iv 2.1. Khái quát về kinh tế - xã hội và giáo dục của thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh ..................................................................................................................35 2.1.1. Khái quát về kinh tế - xã hội của thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh..........35 2.1.2. Khái quát về giáo dục của thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh ....................35 2.1.3. Khái quát về giáo dục mầm non của thành phố Cẩm Phả .................................37 2.2. Khái quát khảo sát thực trạng ...............................................................................40 2.2.1. Mục đích khảo sát ..............................................................................................40 2.2.2. Đối tượng và địa bàn khảo sát ...........................................................................40 2.2.3. Nội dung khảo sát ..............................................................................................40 2.2.4. Phương pháp khảo sát ........................................................................................41 2.3. Thực trạng hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh .................................................................................................41 2.3.1. Thực trạng nhận thức của CBGV về ý nghĩa, mục tiêu phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả ......................................................................................41 2.3.2. Thực trạng thực hiện nội dung chương trình hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả ......................................................................................43 2.3.3. Thực trạng thực hiện các phương pháp, hình thức tổ chức hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả ..........................................................45 2.4. Thực trạng quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh...................................................................................................49 2.4.1. Thực trạng xây dựng kế hoạch hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả ......................................................................................................49 2.4.2. Thực trạng tổ chức hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả ...............................................................................................................51 v 2.4.3. Thực trạng chỉ đạo hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả ...........53 2.4.4. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả ......................................................................................................55 2.4.5. Thực trạng quản lý điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị, môi trường giáo dục phục vụ cho thực hiện tổ chức các hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả ......................................................................................................57 2.4.6. Thực trạng phối hợp với cha mẹ trẻ và cộng đồng trong việc tổ chức các hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả ....................................59 2.5. Đánh giá chung và nguyên nhân thực trạng .........................................................60 2.5.1. Những mặt mạnh ...............................................................................................60 2.5.2. Những hạn chế ...................................................................................................61 2.5.3. Nguyên nhân ......................................................................................................61 Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI THEO HƯỚNG GIÁO DỤC LẤY TRẺ LÀM TRUNG TÂM Ở CÁC TRƯỜNG MẦM NON THÀNH PHỐ CẨM PHẢ, TỈNH QUẢNG NINH ...........................................................................63 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ...............................................................................63 3.1.1. Đảm bảo mục tiêu của giáo dục mầm non.........................................................63 3.1.2. Đảm bảo tính kế thừa và phát triển ....................................................................63 3.1.3. Đảm bảo tính hệ thống, đồng bộ ........................................................................63 3.1.4. Đảm bảo tính thực tiễn.......................................................................................64 3.1.5. Đảm bảo tính hiệu quả .......................................................................................64 3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh ..........................................................................................64 vi 3.2.1. Tổ chức nâng cao nhận thức của cán bộ, giáo viên và cha mẹ của trẻ về tầm quan trọng của hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ..........................................................................64 3.2.2. Tổ chức bồi dưỡng kiến thức và năng lực phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm cho CBQL, GV trường mầm non tiếp cận chuẩn và trên chuẩn ........................................................................67 3.2.3. Phối hợp chặt chẽ với cha mẹ của trẻ trong hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ........................71 3.2.4. Đầu tư cơ sở vật chất, ứng dụng công nghệ thông tin và quản lý sử dụng trang thiết bị giáo dục có hiệu quả trong hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ 56 tuổi ở trường mầm non .............................................................................................73 3.2.5. Đẩy mạnh công tác xã hội hoá giáo dục, phát huy các tiềm năng từ xã hội hoá giáo dục cho hoạt động phát triển ngôn ngữ của trẻ 5 tuổi ở các trường mầm non .........76 3.2.6. Thường xuyên kiểm tra việc thực hiện quy chế chuyên môn của giáo viên và xây dựng các tiêu chí đánh giá giáo viên về hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ 5 tuổi ở trường mầm non ........................................................................................78 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ...........................................................................81 3.4. Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất ........................81 3.4.1. Mục đích yêu cầu của khảo nghiệm ..................................................................81 3.4.2. Thang đánh giá khảo nghiệm .............................................................................82 3.4.3. Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp ............82 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................................87 TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................92 PHỤ LỤC vii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BGH Ban giám hiệu CB Cán bộ CBQL Cán bộ quản lý CNTT Công nghệ thông tin CS-GD Chăm sóc - giáo dục CS-ND-GD Chăm sóc - nuôi dưỡng - giáo dục CSVC Cơ sở vật chất CTGDMN Chương trình giáo dục mầm non ĐDDH Đồ dùng dạy học GD Giáo dục GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GDMN Giáo dục mầm non GDQD Giáo dục quốc dân GV Giáo viên HĐ Hoạt động MN Mầm non QL Quản lý TTB Trang thiết bị UBND Ủy ban nhân dân viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Quy mô mạng lưới trường, lớp, học sinh bậc học mầm non thành phố Cẩm Phả từ năm học 2016 - 2017 đến 2018- 2019 ..................................37 Bảng 2.2. Số lượng CBQL và GVMN thành phố Cẩm Phả .......................................38 Bảng 2.3. Cơ cấu giáo viên MN thành phố Cẩm Phả theo nhóm lớp ..........................38 Bảng 2.4. Trình độ chính trị đội ngũ CBGVMN thành phố Cẩm Phả ........................38 Bảng 2.5. Trình độ đào tạo của đội ngũ CBGVMN thành phố Cẩm Phả....................38 Bảng 2.6. Giáo viên dạy giỏi GVMN thành phố Cẩm Phả .........................................39 Bảng 2.7. Thực trạng nhận thức của CBGV về ý nghĩa, mục tiêu phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ...................................................................42 Bảng 2.8. Thực trạng về việc lựa chọn, xây dựng nội dung chương trình hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ................................ 44 Bảng 2.9. Thực trạng thực hiện các phương pháp tổ chức hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả .............................45 Bảng 2.10. Thực trạng thực hiện các hình thức tổ chức các hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả .............................47 Bảng 2.11. Thực trạng kết quả hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 56 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cảm Phả ............................................................................49 Bảng 2.12. Thực trạng xây dựng kế hoạch hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả .......................................................50 Bảng 2.13. Thực trạng tổ chức hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 56 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả ............................................................................52 Bảng 2.14. Thực trạng chỉ đạo thực hiện hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả .......................................................54 ix Bảng 2.15. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả .......................................................56 Bảng 2.16. Thực trạng quản lý các điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị, môi trường giáo dục phục vụ cho thực hiện tổ chức các hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả ......................58 Bảng 2.17. Thực trạng công tác phối hợp với cha mẹ trẻ và cộng đồng trong việc tổ chức các hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả ...................................................................................59 Bảng 3.1. Kết quả thăm dò tính cần thiết của các biện pháp đã đề xuất .....................82 Bảng 3.2. Kết quả thăm dò tính khả thi của các biện pháp quản lý đề xuất.......................84 Biểu đồ 3.1. Sự tương quan của các biện pháp đề xuất ............................................... 86 x MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Giáo dục mầm non là cấp học đầu tiên của hệ thống giáo dục quốc dân. Chương trình giáo dục mầm non do Bộ giáo dục và đào tào ban hành đã xác định: "Mục tiêu của giáo dục mầm non là giúp trẻ em phát triển về thể chất, tình cảm, trí tuệ, thẩm mĩ, hình thành những yếu tố đầu tiên của nhân cách, chuẩn bị cho trẻ em vào lớp 1; hình thành và phát triển ở trẻ em những chức năng tâm sinh lí, năng lực và phẩm chất mang tính nền tảng, những kỹ năng sống cần thiết phù hợp với lứa tuổi, khơi dạy và phát triển tối đa những khả năng tiềm ẩn, đặt nền tảng cho việc học ở các cấp học tiếp theo và cho việc học tập suốt đời" [3, Tr.1]. Những kỹ năng mà trẻ được tiếp thu qua chương trình chăm sóc giáo dục mầm non sẽ là nền tảng cho việc học tập và thành công sau này của trẻ. Phát triển giáo dục mầm non là yếu tố quan trọng trong việc phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước. Trong cuốn Ngôn ngữ và con người, NXB Giáo dục Hà Nội, nhà giáo dục học E.I.TIKHÊ ÊVA người Liên Xô đã khẳng định: "Ngôn ngữ là công cụ để tư duy, là chìa khóa để nhận thức, là vũ khí để chiếm lĩnh kho tàng kiến thức dân tộc của nhân loại. Do vậy ngôn ngữ có vai trò quan trọng đối với con người, đặc biệt là giai đoạn đầu của mỗi con người nên việc phát triển ngôn ngữ cho trẻ bắt đầu từ rất sớm" [8, Tr.15]. Giai đoạn từ 0-6 tuổi là giai đoạn vàng để phát triển ngôn ngữ cho trẻ và có tính quyết định tới sự phát triển giao tiếp sau này của trẻ. Như vậy một trong những nhiệm vụ quan trọng của giáo dục mầm non là phát triển ngôn ngữ cho trẻ. Hoạt động phát triển ngôn ngữ giúp trẻ nghe hiểu lời nói, biết sử dụng lời nói trong giao tiếp hàng ngày và làm quen với việc đọc - viết. Hoạt động này phải được tiến hành trong suốt quá trình chăm sóc, giáo dục trẻ ở trường mầm non. Ngày nay, quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm là một tư tưởng tiến bộ trong giáo dục và đào tạo nói chung, trong các trường mầm non nói riêng, nó trở thành một nhiệm vụ quan trọng trong nhiệm vụ chăm sóc - giáo dục trẻ. Bởi mỗi đứa trẻ là một cá thể riêng biệt, chúng khác nhau về thể chất, tình cảm, xã hội, trí tuệ, hoàn cảnh gia đình, văn hóa và tâm lý; mỗi đứa trẻ có hứng thú, cách học và tốc độ 1 học tập khác nhau và chúng đều có thể thành công. Các nhà giáo dục đều phải thừa nhận một điều rằng: “Cách tiếp cận tốt nhất để giáo dục trẻ đó là lấy trẻ làm trung tâm và ứng dụng các phương pháp dạy học tích cực nhằm thúc đẩy sự phát triển, tính chủ động, khả năng tư duy phản biện và giải quyết vấn đề của trẻ”. Nhưng trên thực tế, việc thực hiện các hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm vẫn tồn tại nhiều khó khăn, bất cập. Mỗi đơn vị, mỗi giáo viên thực hiện theo cách thức và quan điểm riêng của mình cho nên việc thực hiện chưa thực sự đi vào chiều sâu và đúng hướng. Mặt khác vẫn còn một số giáo viên mầm non chưa đầu tư suy nghĩ, tìm tòi, còn ngại đổi mới, ngại sáng tạo nên việc tổ chức các hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm chưa đạt được hiệu quả như mong muốn. Điều này cho thấy việc quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm còn là một thách thức khá lớn, cần được triển khai và thực hiện phù hợp với giáo dục của Việt Nam, bắt kịp với xu thế đổi mới của các nước trong khu vực cũng như trên thế giới. Xuất phát từ thực tiễn, với nhận thức về tầm quan trọng của vấn đề phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non, đặc biệt trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi chuẩn bị bước vào lớp 1, tác giả đã chọn đề tài nghiên cứu luận văn thạc sĩ của mình với tiêu đề: “Quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh” nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện của nhà trường. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận, thực trạng hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả và đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh nhằm góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giáo dục mầm non đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục trên địa bàn nghiên cứu hiện nay. 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động phát triển ngôn ngữ và quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở trường mầm non. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. 4. Giả thuyết khoa học Việc quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh hiện nay đã đạt được một số kết quả nhất định. Tuy nhiên so với quan điểm đổi mới giáo dục "lấy trẻ làm trung tâm" thì công tác quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ cho mẫu giáo 5-6 tuổi còn nhiều hạn chế, thiếu linh hoạt và sáng tạo. Nếu xây dựng được hệ thống các biện pháp quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm phù hợp, hiệu quả sẽ góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, thực hiện mục tiêu Chương trình GDMN hiện nay. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Hệ thống hóa những vấn đề lý luận về quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở trường mầm non. 5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. 5.3. Đề xuất biện pháp quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn về nội dung nghiên cứu Đề tài nghiên cứu các biện pháp quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh gồm các nội dung sau: 3 Quản lý hoạt động cho trẻ làm quen với văn học. Quản lý hoạt động cho trẻ làm quen với chữ cái. 6.2. Giới hạn về chủ thể nghiên cứu Hiệu trưởng các trường mầm non phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh 6.3. Giới hạn về địa bàn nghiên cứu Tập trung nghiên cứu ở 4 trường mầm non công lập ở vùng thuận lợi của thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh: Trường mầm non Cẩm Thịnh Trường mầm non Cẩm Phú Trường mầm non Cẩm Thạch Trường mầm non Cửa Ông 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Sử dụng các phương pháp phân tích, so sánh, khái quát hóa, hệ thống hoá để nghiên cứu các vấn đề lý luận về quản lý các hoạt động giáo dục theo quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm. Phân tích, tổng hợp, khái quát hóa các tài liệu để xây dựng cơ sở lý luận của đề tài. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp quan sát: Quan sát cách quản lý, tổ chức hoạt động giáo dục phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi của nhà quản lý và giáo viên ở nhà trường và sự tham gia hoạt động của trẻ nhằm làm rõ thực trạng quản lý phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Sử dụng các phiếu trưng cầu ý kiến nhằm tìm hiểu thực trạng; Thăm dò mức độ cấp thiết và tính khả thi của mỗi biện pháp đề xuất và các điều kiện để thực hiện các biện pháp đề xuất. - Phương pháp phỏng vấn: Tiến hành phỏng vấn trực tiếp CBQL, GV và phụ huynh, trẻ để tìm hiểu thực trạng và làm sáng tỏ hơn các số liệu đã được nghiên cứu bằng phương pháp điều tra. 4 - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: Tổng kết, đúc rút kinh nghiệm thực tiễn về quản lý tại một số trường mầm non trường mầm non trên địa bàn thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. - Phương pháp lấy ý kiến của chuyên gia: để thấy được tính cấp thiết và tính khả thi của một số biện pháp đề xuất. 7.3. Nhóm phương pháp hỗ trợ Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học: Nhằm xử lý, phân tích các số liệu thu thập. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và phần kiến nghị, phụ lục và tài liệu tham khảo, phần nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở trường mầm non. Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ở các trường mầm non thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. 5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI THEO HƯỚNG GIÁO DỤC LẤY TRẺ LÀM TRUNG TÂM Ở TRƯỜNG MẦM NON 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề Ngôn ngữ là chức năng tâm lý cấp cao của con người, là công cụ để tư duy, để giao tiếp, là chìa khoá để con người nhận thức và chiếm lĩnh kho tàng tri thức của dân tộc và nhân loại. Với mỗi cá nhân, sự phát triển ngôn ngữ diễn ra cực kỳ nhanh ở giai đoạn từ 0 - 6 tuổi (lứa tuổi mầm non). Từ chỗ sinh ra chưa có ngôn ngữ, đến cuối 6 tuổi - chỉ một khoảng thời gian rất ngắn so với cả một đời người, trẻ đã có thể sử dụng thành thạo tiếng mẹ đẻ trong sinh hoạt hàng ngày. Đây chính là giai đoạn phát cảm về ngôn ngữ. Ở giai đoạn này nếu không có những điều kiện thuận lợi cho sự phát triển ngôn ngữ thì sau này khó có thể phát triển tốt được. Chính vì vậy ngôn ngữ nói chung và ngôn ngữ của trẻ trước tuổi học là vấn đề được nhiều nhà khoa học trên thế giới và trong nước quan tâm nghiên cứu. 1.1.1. Trên thế giới Vấn đề ngôn ngữ đã được đề cập đến ngay từ thời cổ đại. Nhưng thời cổ đại người ta nghiên cứu ngôn ngữ không tách khỏi triết học và lôgíc học. Các nhà triết học cổ đại đã coi ngôn ngữ như là một hình thức biểu hiện bề ngoài của cái bên trong là "logos", tinh thần, trí tuệ của con người. Trong cuốn "Triết học DESCARTES”, Descartes đã chỉ ra những đặc tính chủ yếu của ngôn ngữ và lấy đó làm tiêu chí phân biệt con người, khác với động vật. Ông đã nhấn mạnh tính chất của ngôn ngữ, cái tín hiệu duy nhất ấy chắc chắn là của một tư duy tiềm tàng trong cơ thể và kết luận rằng "Có thể lấy ngôn ngữ làm chỗ khác nhau thực sự giữa con người và con vật” [7]. Chỉ đến giữa thế kỷ 19 khuynh hướng tâm lý học mới nảy sinh trong ngôn ngữ học. Người đầu tiên sáng lập ra trường phái ngôn ngữ học tâm lý là Shteintal (1823 1899). Ông đã đưa ra học thuyết ngôn ngữ là sự hoạt động của cá nhân và sự phản ánh tâm lý dân tộc. Theo ông, ngôn ngữ học phải dựa vào tâm lý cá nhân trong khi nghiên cứu ngôn ngữ cá nhân, phải dựa vào tâm lý dân tộc trong khi nghiên cứu ngôn ngữ của dân tộc. 6 Sau cách mạng tháng Mười Nga 1917, các nhà ngôn ngữ học, tâm lý học Xô Viết đã vận dụng quan điểm của Mác - Lênin vào hoạt động nghiên cứu ngôn ngữ đó là: xem xét ngôn ngữ với tư cách là một hiện tượng xã hội. Ngôn ngữ thể hiện các mối quan hệ giữa con người với con người được quy định bởi những điều kiện cụ thể của thời kỳ lịch sử nhất định. Ngôn ngữ là hiện thực trực tiếp của tư duy và là phương tiện giao tiếp chủ yếu của con người [23]. Với quan điểm này có thể kể đến: L.X.Vygotxki; R.O.Shor; E.D.Polivanov; K.N.Derzhavin; B.A.Larin; M.V.Sergievskij; M.N.Peterson; LJJaKubinskij; A.M.Selishchev.... Họ đã đi vào nghiên cứu tính chất xã hội của ngôn ngữ, về mối quan hệ giữa ngôn ngữ và tư duy, sự phụ thuộc qua lại giữa các thuộc tính của ngôn ngữ. L.X.Vygotxki trong cuốn "Tư duy và ngôn ngữ” đã lập luận rằng hoạt động tinh thần của con người chính là kết quả học tập mang tính xã hội chứ không phải là một học tập chỉ là của cá thể. Theo ông, khi trẻ em gặp phải những khó khăn trong cuộc sống, trẻ tham gia vào sự hợp tác của người lớn và bạn bè có năng lực cao hơn, những người này giúp đỡ trẻ và khuyến khích trẻ. Trong mối quan hệ hợp tác này, quá trình tư duy trong một xã hội nhất định được chuyển giao sang trẻ. Do ngôn ngữ là phương thức đầu tiên mà qua đó, con người trao đổi các giá trị xã hội, L.X.Vygotxki coi ngôn ngữ là vô cùng quan trọng đối với sự phát triển của tư duy [21]. M. Leusina đã tiến hành nghiên cứu sự phát triển ngôn ngữ mạch lạc của trẻ mẫu giáo và đi đến kết luận: Không phải là từ mà là câu và ngôn ngữ mạch lạc là đơn vị của ngôn ngữ như một phương tiện giao tiếp. Trẻ càng lớn tính hoàn cảnh của ngôn ngữ càng giảm dần chuyển sang hình thức nói mạch lạc gắn chặt với sự lĩnh hội của vốn từ, lĩnh hội hệ thống ngữ pháp của tiếng mẹ đẻ [28]. X. L. Rubinxtêin cho rằng: Điều cơ bản trong phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ là chỉnh sửa và hoàn thiện kỹ năng sử dụng lời nói như một phương tiện giao tiếp. Phát triển vốn từ cũng như việc nắm vững các hình thức ngữ pháp đã ảnh hưởng đến lời nói mạch lạc ở từng thời điểm nhất định [28]. 1.1.2. Ở Việt Nam Ngành học Mầm non đang ngày càng khẳng định tầm quan trọng và vị trí trong hệ thống giáo dục quốc dân và thu hút được sự quan tâm của Đảng nhà nước trong việc đầu tư chăm lo cho giáo dục mầm non (GDMN). 7 Để giáo dục mầm non phát triển một cách vững bền, người hiệu trưởng ở các cơ sở cần có tinh thần trách nhiệm cao, năng lực quản lý và tổ chức các mặt hoạt động phù hợp với điều kiện có được của cơ sở giáo dục do mình phụ trách. Nội dung chăm sóc giáo dục trẻ trong trường mầm non đã được quán triệt trong chương trình Giáo dục mầm non được ban hành theo Thông tư số 01/VBHNBGDĐT ra ngày 24 tháng 01 năm 2017 của Bộ GD&ĐT ban hành Chương trình giáo dục mầm non gồm 4 yêu cầu: Giáo dục cho trẻ phát triển thể chất, giáo dục cho trẻ phát triển về nhận thức, giáo dục cho trẻ phát triển về ngôn ngữ và giáo dục cho trẻ phát triển tình cảm, kỹ năng xã hội và phát triển thẩm mỹ. Việc giáo dục phát triển cho trẻ về ngôn ngữ là một trong bốn yêu cầu của bậc học để trẻ có thể phát triển hài hòa, do vậy việc nghiên cứu ngôn ngữ của trẻ em lứa tuổi mầm non (0 - 6 tuổi) cũng được rất nhiều tác giả trong nước quan tâm và tiếp cận sâu ở từng góc độ khác nhau trong sự phát triển ngôn ngữ của trẻ. Có thể kể đến các xu hướng nghiên cứu sau: Vốn từ, khả năng hiểu từ, ngữ pháp của trẻ em ở các độ tuổi khác nhau có các công trình nghiên cứu của Dương Diệu Hoa (1985), Nguyễn Minh Huệ (1989), Hồ Minh Tâm (1989),... Chẳng hạn Lưu Thị Lan (1996) trong công trình nghiên cứu "Những bước phát triển ngôn ngữ trẻ em từ 1 - 6 tuổi” đã chỉ rõ các bước phát triển về ngữ âm của trẻ em Việt nam bắt đầu từ giai đoạn tiền ngôn ngữ (0 - 1 tuổi), giai đoạn ngôn ngữ (1 - 6 tuổi), về mặt ngữ âm có những bước tiến dài đặc biệt là giai đoạn 4 - 6 tuổi. Các bước phát triển về từ vực được tác giả thống kê từng lứa tuổi với số lượng từ tối thiểu và số lượng từ tối đa. Từ 18 tháng tuổi trở đi trẻ có sự nhảy vọt về số lượng từ và yếu tố văn hoá, xã hội ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển vốn từ của trẻ. Các bước phát triển về ngữ pháp trong ngôn ngữ của trẻ em Việt Nam được tác giả nghiên cứu rất cụ thể từng lứa tuổi. Nhìn chung vấn đề ngôn ngữ trẻ em được các nhà khoa học quan tâm nghiên cứu ở nhiều mặt, nhiều lứa tuổi khác nhau. Có nghiên cứu về cấu trúc đặc biệt của ngôn ngữ, có nghiên cứu về yếu tố ảnh hưởng tác động đến quá trình hình thành và phát triển ngôn ngữ, một số nghiên cứu khác lại nghiên cứu biện pháp phát triển ngôn ngữ cho trẻ... Tuy nhiên, ở Việt Nam các công trình nghiên cứu đi sâu vào việc nâng cao hiệu quả phát triển ngôn ngữ nhất là cấp 8