Tài liệu Quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ở các xã miền núi thành phố hà nội

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI --------------------- NGUYỄN LÊ THY GIANG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC KỸ NĂNG TỰ BẢO VỆ CHO HỌC SINH TIỂU HỌC Ở CÁC XÃ MIỀN NÚI THÀNH PHỐ HÀ NỘI Ngành : Quản lý giáo dục Mã số : 9.14.01.14 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Lê Kim Long Hà Nội - 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Những kết luận khoa học của luận án chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận án Nguyễn Lê Thy Giang MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC KĨ NĂNG TỰ BẢO VỆ CHO HỌC SINH TIỂU HỌC .................................................................................................................9 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu về quản lý hoạt động giáo dục kĩ năng sống trong đó có kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh......................................9 1.1.1. Các hướng nghiên cứu về hoạt động giáo dục kĩ năng sống trong đó có kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh......................................................................9 1.1.2. Các hướng nghiên cứu về quản lý hoạt động giáo dục kĩ năng sống trong đó có kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh .....................................................19 Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC KỸ NĂNG TỰ BẢO VỆ CHO HỌC SINH TIỂU HỌC Ở CÁC XÃ MIỀN NÚI............................................................................................................................26 2.1. Kỹ năng tự bảo vệ của học sinh tiểu học các xã miền núi ........................26 2.2. Hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các xã miền núi ............................................................................................................36 2.3. Quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các xã miền núi .................................................................................................45 2.4. Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các xã miền núi ...........................................................................56 Chương 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC KỸ NĂNG TỰ BẢO VỆ CHO HỌC SINH TIỂU HỌC Ở CÁC XÃ MIỀN NÚI THÀNH PHỐ HÀ NỘI ...........................................................................................61 3.1. Tổ chức và phương pháp nghiên cứu thực trạng .......................................61 3.2. Thực trạng hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh các xã miền núi Hà nội ................................................................................................67 3.3. Thực trạng quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ở các xã miền núi thành phố Hà Nội ..................................................79 3.4. So sánh mức độ thực hiện và mức độ hiệu quả các nội dung quản lý giáo dục kỹ năng tự bảo vệ của học sinh tiểu học ở các xã miền núi thành phố Hà Nội giữa các nhóm khách thể nghiên cứu ...........................................92 3.5. Mối quan hệ giữa các nội dung quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các xã miền núi Hà Nội .....................................94 3.6.Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các xã miền núi Hà Nội ...............................................................96 3.7. Đánh giá chung về thực trạng quản lý giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ở các xã miền núi thành phố Hà Nội .......................... 102 Chương 4: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC KỸ NĂNG TỰ BẢO VỆ CHO HỌC SINH TIỂU HỌC CÁC XÃ MIỀN NÚI THÀNH PHỐ HÀ NỘI ........................................................................................................ 111 4.1. Cơ sở đề xuất các biện pháp ................................................................... 111 4.2. Nguyên tắt đề xuất biện pháp ................................................................. 113 4.3. Một số biện pháp quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ở các xã miền núi thành phố Hà Nội .......................... 116 4.4. Khảo nghiệm mức độ cấp thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất ... 133 4.5. Thử nghiệm biện pháp quản lý giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh các xã miền núi Hà Nội ......................................................................... 135 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ...................................................................... 143 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ ................... 147 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 148 DANH MỤC VIẾT TẮT CNH,HĐH: Công nghiệp hóa, hiện đại hóa GD&ĐT: Giáo dục và đào tạo GDMN: Giáo dục mầm non HSTH: Học sinh tiểu học TH: Trung học DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1: Một số đặc điểm của khách thể nghiên cứu là cán bộ và giáo viên ............61 Bảng 3.2. Độ tin cậy của thang đo mức độ thực hiện và hiệu quả hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ..................................................63 Bảng 3.3. Độ tin cậy của thang đo mức độ thực hiện và hiệu quả nội dung quản lý giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ......................................64 Bảng 3.4: Đánh giá về mức độ cần thiết phải giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ....................................................................................................67 Bảng 3.5: Mức độ quan trọng của hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ....................................................................................................68 Bảng 3.6: Mức độ hiện có của các kĩ năng tự bảo vệ ở học sinh tiểu học...................69 Bảng 3.7: Mức độ đáp ứng của các kĩ năng tự bảo vệ .................................................70 Bảng 3.8: Mức độ thực hiện giáo dục các kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ...71 Bảng 3.9: Mức độ hiệu quả thực hiện hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học .............................................................................................72 Bảng 3.10: Mức độ thực hiện các hình thức hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ......................................................................................73 Bảng 3.11: Mức độ hiệu quả khi thực hiện các hình thức hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ..............................................................74 Bảng 3.12: Mức độ thực hiện các phương pháp giáo dục kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học .............................................................................................75 Bảng 3.13: Mức độ hiệu quả khi thực hiện các phương pháp giáo dục kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ...........................................................................76 Bảng 3.14: Mức độ đáp ứng của cơ sở vật chất ...........................................................77 Bảng 3.15: mức độ tham gia giáo dục kĩ năng tự bảo vệ ............................................78 Bảng 3.16: Mức độ thực hiện và mức độ hiệu quả quản lý thực hiện mục tiêu giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ..........................................79 Bảng 3.17: Mức độ thực hiện và mức độ hiệu quả nội dung lập kế hoạch giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ......... Error! Bookmark not defined. Bảng 3.18: Mức độ thực hiện và mức độ hiệu quả nội dung, chương trình giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ..................................................81 Bảng 3.19: Mức độ thực hiện và mức độ hiệu quả quản lý phương pháp giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học .........................................................83 Bảng 3.20: Mức độ thực hiện và mức độ hiệu quả quản lý hình thức giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các xã miền núi thành phố Hà Nội ......84 Bảng 3.21: Mức độ thực hiện và mức độ hiệu quả quản lý giáo viên thực hiện nhiệm vụ giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ..........................85 Bảng 3.22: Mức độ thực hiện và mức độ hiệu quả quản lý phân công giáo viên thực hiện nhiệm vụ giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ..........86 Bảng 3.23: Mức độ thực hiện và mức độ hiệu quả quản lý hoạt động học và rèn luyện kỹ năng tự bảo vệ của học sinh tiểu học ..............................................88 Bảng 3.24: Mức độ thực hiện và mức độ hiệu quả quản lý cơ sở vật chất, trang thiết bị giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ..............................89 Bảng 3.25: Mức độ thực hiện và mức độ hiệu quả quản lý phối hợp các lực lượng tham gia giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ...........................90 Bảng 3.26: Mức độ thực hiện và mức độ hiệu quả kiểm tra, đánh giá giáo dục kỹ năng tự bảo vệ của học sinh tiểu học .............................................................91 Bảng 3.27: So sánh theo biến số các nhóm khách thể khảo sát ...................................92 Bảng 3.28: So sánh biến số các nhóm khách thể khảo sát ...........................................93 Bảng 3.29: Tương quan giữa mức độ thực hiện các nội dung quản lý giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các xã miền núi Hà Nội .......................94 Bảng 3.30: Tương quan giữa mức độ hiệu quả các nội dung quản lý giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các xã miền núi Hà Nội .......................95 Bảng 3.31: Mức độ ảnh hưởng của yếu tố nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về tầm quan trọng của giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học...................................................................................................................96 Bảng 3.32: Mức độ ảnh hưởng của yếu tố trình độ của cán bộ quản lý ......................97 Bảng 3.33: Mức độ ảnh hưởng của yếu tố trình độ của giáo viên ...............................98 Bảng 3.34: Mức độ ảnh hưởng của yếu tố năng lực của cán bộ quản lý .....................99 Bảng 3.35: Mức độ ảnh hưởng của yếu tố năng lực phối hợp các lực lượng tham gia giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh của cán bộ quản lý .................100 Bảng 3.36: Mức độ ảnh hưởng của yếu tố tính tích cực, tự giác, chủ động ..............101 của học sinh ...............................................................................................................101 Bảng 3.37: Mô hình hồi quy đa biến các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ thực hiện ..101 nội dung quản lý ........................................................................................................101 Bảng 4.1: Mức độ cấp thiết của các biện pháp quản lý giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh các xã miền núi Hà Nội ...........................................................133 Bảng 4.2: Mức độ khả thi của các biện pháp quản lý giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh các xã miền núi Hà Nội ...........................................................134 Bảng 4.3: Mức độ thực hiện tổ chức rèn luyện kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các huyên miền núi Hà Nội qua hoạt động trải nghiệm trong thực tiễn ................................................................................................................138 Bảng 4.4: Mức độ thực hiện tổ chức rèn luyện kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các huyên miền núi Hà Nội qua hoạt động trải nghiệm trong thực tiễn ................................................................................................................139 Bảng 4.5: Mức độ khác biệt trước thử nghiệm và sau thử nghiệm ...........................140 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Trong hoạt động sống của cá nhân, con người cần phải có những kỹ năng nhất định. Các kỹ năng này giúp đảm bảo cho cá nhân tồn tại và phát triển trong môi trường sống. Khi cá nhân có kỹ năng sống thì có khả năng thích ứng cao với những biến đổi của môi trường sống, với những tình huống nảy sinh. Đặc biệt là những tình huống không có lợi, ảnh hưởng xấu tới thể chất và tinh thần của cá nhân. Trái lại, nếu cá nhân thiếu kỹ năng sống thì sẽ gặp nhiều bất lợi trong cuộc sống của mình, cá nhân không có khả năng thích nghi với sự biến đổi của môi trường sống, gặp nhiều khó khăn trong việc giải quyết và vượt qua những tình huống có vấn đề nảy sinh trong cuộc sống. Có thể nói, kỹ năng sống là một vấn đề không thể thiếu được đối với mỗi cá nhân. Kỹ năng sống được hình thành và phát triển trong hoạt động sống thực tiễn của con người. Nói cách khác, kỹ năng sống là kết quả của hoạt động giáo dục con người. Trong kỹ năng sống, kỹ năng tự bảo vệ chiếm vị trí vô cùng quan trọng đối với cuộc sống thực tiễn, hoạt động lao động của con người. Kỹ năng tự bảo vệ không phải do bẩm sinh, di truyền mà nó được hình thành, phát triển trong quá trình sống, qua hoạt động, trải nghiệm, tập luyện, rèn luyện, ... Vì vậy, muốn nâng cao chất lượng giáo dục thì cần thiết phải phát triển kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh. Giáo dục Tiểu học có ý nghĩa quan trọng trong việc hình thành nhân cách gốc cho học sinh, đặt cơ sở nền tảng để học sinh phát triển bền vững. Mục tiêu giáo dục tiểu học hướng vào việc trang bị kiến thức kỹ năng cơ bản ban đầu làm cơ sở để học sinh tiếp tục học ở các lớp cao hơn. Nội dung giáo dục tiểu học tập trung vào các môn học văn hóa, giáo dục đạo đức, kỹ năng sống cho học sinh vv.., trong những nội dung đó thì giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh chiếm vị trí, vai trò quan trọng, nó ảnh hưởng trực tiếp tới chất lượng và hiệu quả của giáo dục tiểu học. Quỹ Nhi đồng Liên Hiệp Quốc (UNICEP) – là tổ chức có nhiều công trình nghiên cứu sâu về kỹ năng sống dưới góc độ tồn tại và phát triển của cá nhân đã phân loại kỹ năng sống thành ba nhóm cơ bản, và kỹ năng tự bảo vệ là một trong những kỹ năng thuộc nhóm một – gồm các kỹ năng tự nhận thức và sống với chính mình. Vì vậy, nếu xét dưới góc độ tồn tại và phát triển của cá nhân thì kỹ năng tự bảo vệ là kỹ năng rất cần thiết và quan trọng. Học sinh tiểu học là lứa tuổi còn khá nhỏ (khoảng 6 đến 10 tuổi). Ở lứa tuổi này các em hầu như chưa có kinh nghiệm về cuộc sống, đặc biệt là những học sinh đầu cấp (lớp 1, lớp 2). Khi các em học sinh chưa có kỹ năng sống, các em sẽ gặp rất nhiều khó khăn trong học tập và sinh hoạt, trong ứng xử với bạn bè, thầy cô, người thân trong gia đình và mọi người trong xã hội. Một trong những kỹ năng sống quan trọng của học sinh tiểu học là kỹ năng tự bảo vệ bản thân. Sở dĩ kỹ năng này trở nên quan trọng, cần thiết và không thể thiếu được đối với học sinh tiểu học là vì các em chưa phát triển về mặt thể chất. Hay nói cách khác, các em còn rất nhỏ, yếu ớt, không có khả năng phản 1 ứng, đáp lại những tác động tiêu cực từ phía bên ngoài. Đặc biệt là những hành vi có tính xâm hại làm tổn thương thể chất các em. Chính vì vậy, giáo dục để hình thành kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học đã trở thành một nhiệm vụ không thể thiếu được trong nhà trường tiểu học. Đối với học sinh tiểu học các xã miền núi Hà Nội, thì nhiệm vụ giáo dục kĩ năng sống nói chung và kĩ năng tự bảo vệ nói riêng thật sự cấp bách. Bởi vì, trong những năm gần đây, tại các xã miền núi Hà Nội đã xẩy ra một số vấn đề khiến gia đình, nhà trường và xã hội quan tâm, lo lắng. Đó là, tình trạng bạo lực học đường, tình trạng xâm hại tình dục đối với học sinh, tình trạng bắt cóc, tình trạng các tai nạn rủi ro dẫn đến thương tích, thậm chí tử vong đối với học sinh. Tình trạng ngộ độc thực phẩm trong trường học cũng đáng báo động, tai nạn giao thông và đuối nước cũng là những vấn đề rất đáng báo động đối với học sinh hiện nay,…Thực trạng trên đòi hỏi nhà trường, gia đình và toàn xã hội cần quan tâm tới việc giáo dục kỹ năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh tiểu học. Các xã miền núi Hà Nội do điều kiện môi trường sống khó khăn và phức tạp nên các em gặp nhiều rủi do hơn học sinh tiểu học ở các quận nội thành thành phố Hà Nội. Mặt khác, điều kiện kinh tế của gia đình và các xã miền núi Hà Nội còn hạn chế làm cho việc chăm sóc và giáo dục các em cũng gặp nhiều khó khăn. Do vậy, việc giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh các xã miền núi lại càng trở lên bức thiết. Thực hiện Quyết định số 558/QĐ-TTg ngày 17/5/2019 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Đề án vận động nguồn lực xã hội hỗ trợ trẻ em các xã đặc biệt khó khăn thuộc vùng dân tộc thiểu số miền núi giai đoạn 2019 – 2025; UBND thành phố Hà Nội đã ban hành kế hoạch thực hiện Đề án trên địa bàn thành phố. Đề án sẽ được thực hiện tại 14 xã thuộc vùng DTTS và miền núi thuộc thành phố Hà Nội, cụ thể: 07 xã của huyện Ba Vì (Ba Trại, Ba Vì, Khánh Thượng, Minh Quang, Tản Lĩnh,Vân Hòa, Yên Bài); 01 xã của huyện Chương Mỹ (Trần Phú); 01 xã thuộc huyện Mỹ Đức (An Phú); 02 xã thuộc huyện Quốc Oai (Đông Xuân, Phú Mãn) và 03 xã thuộc huyện Thạch Thất (Tiến Xuân, Yên Bình, Yên Trung). Đặc biệt quan tâ 4 xã thuộc khu vục II (xã có điều kiện kinh tế - xã hội còn khó khăn nhưng đã tạm thời ổn định) là Ba Vì, Khánh Thượng, Yên Bài (huyện Ba Vì), An Phú (huyện Mỹ Đức). Trong đó, chú trọng vào việc tổ chức các lớp tập huấn, kỹ năng sống cho trẻ em về phòng, chống xâm hại/lạm dụng; phòng, chống tai nạn thương tích trẻ em. Việc thực hiện đề án này thêm một lần nữa khẳng định tính cấp bách trong việc cần giáo dục cho học sinh tiểu học các xã miền núi Hà Nội kĩ năng sống nói chung và kĩ năng tự bảo vệ nói riêng. Để việc giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học nói chung và học sinh tiểu học các xã miền núi nói riêng đạt hiệu quả tốt thì một trong những yếu tố quyết định là quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các xã miền núi. Vì hoạt động này giúp quản lý hiệu quả mục tiêu, kế hoạch, nội dung 2 chương trình, phương pháp, hình thức, điều kiện cơ sở vật chất, lực lượng tham gia giáo dục,… kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học. Xuất phát từ các lý do trên, chúng tôi chọn đề tài: "Quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ở các xã miền núi thành phố Hà Nội” để làm đề tài luận án tiến sĩ của mình. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận, phân tích và đánh giá thực trạng quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ở các xã miền núi thành phố Hà Nội, luận án đề xuất các biện pháp quản lý giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ở các xã miền núi thành phố Hà Nội, góp phần phát triển kĩ năng tự bảo vệ cho các em nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện nhân cách cho học sinh tiểu học trong giai đoạn hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Tổng quan tình hình nghiên cứu về giáo dục và quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học. Xây dựng cơ sở lý luận về quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ở các xã miền núi. Khảo sát, phân tích và đánh giá thực trạng quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ở các xã miền núi thành phố Hà Nội. Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ở các xã miền núi thành phố Hà Nội. Khảo nghiệm tính cấp thiết, khả thi của các biện pháp đề xuất và thử nghiệm 1 biện pháp trong thực tiễn. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ở các xã miền núi thành phố Hà Nội. 3.2. Phạm vi nghiên cứu 3.2.1. Giới hạn về phạm vi nội dung nghiên cứu Có rất nhiều kĩ năng thành phần thuộc kĩ năng tự bảo vệ của học sinh tiểu học các xã miền núi. Tuy nhiên, luận án sẽ tập trung vào việc nghiên cứu sâu 7 kĩ năng thành phần của kĩ năng này đó là: Kỹ năng an toàn khi tự chơi; Kỹ năng phòng tránh một số trường hợp khẩn cấp và gọi người giúp đỡ; Kỹ năng tránh bị xâm hại thân thể, quấy rối tình dục; Kĩ năng tìm lối thoát hiểm; Kỹ năng ứng xử khi bị lạc; Kỹ năng tham gia giao thông; Kỹ năng thích ứng trong môi trường xã hội. Nghiên cứu tập trung tìm hiểu các nội dung quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ở các xã miền núi theo tiếp cận các thành tố của quá trình giáo dục kĩ năng tự bảo vệ của học sinh tiểu học các xã miền núi. 3 Biện pháp đề xuất dành cho các chủ thể quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ở các xã miền núi Hà Nội theo yêu cầu phân cấp quản lý. 3.2.2. Giới hạn về địa bàn nghiên cứu Nghiên cứu này được thực hiện tại 15 trường tiểu học thuộc các xã Phú Xuyên, Mê Linh, Ứng Hòa, Mỹ Đức, Thạch Thất, Ba Vì, Chương Mỹ Hà Nội (chi tiết xem tại chương 3 của luận án). 3.2.3. Giới hạn về khách thể và địa bàn điều tra, khảo sát của luận án a. Khách thể điều tra, khảo sát Nghiên cứu này được tiến hành trên 409 người thuộc 3 nhóm khách thể là nhóm cán bộ quản lý giáo dục; nhóm giáo viên tiểu học và nhóm học sinh tiểu học. Cụ thể như sau: Cán bộ quản lý giáo dục là 153 người; giáo viên là 226 người; học sinh là 30 người. Nhóm khách thể là cán bộ quản lý và giáo viên được sử dụng để khảo sát bằng phiếu hỏi và phỏng vấn sâu. Riêng khách thể khảo sát là học sinh chỉ sử dụng để khảo sát bằng phương pháp phỏng vấn sâu (chi tiết xem tại chương 3 của luận án). b. Địa bàn khảo sát Nghiên cứu này chỉ tập trung nghiên cứu giáo viên, cán bộ quản lý và học sinh tại 10 trường tiểu học thuộc các xã miền núi như sau: 1)Huyện Ba Vì nghiên cứu 1 trường tiểu học đó là: Trường tiểu học Khánh Thượng, xã Khánh Thượng, Ba Vì Hà Nội; 2) Huyện Thạc Thất nghiên cứu tại 5 trường tiểu học đó là: Trường tiểu học Yên Bình A, Xóm Đình, Xã Yên Bình, Thạch Thất; Trường tiểu học Yên Bình B, Xóm Lụa, Yên Bình, Thạch Thất; Trường tiểu học Yên Trung, Thôn Đầm Bối, Yên Trung, Thạch Thất; Trường tiểu học tiến Xuân A, Gò Chói, Tiến Xuân, Thạch Thất; Trường Tiểu học tiến Xuân B, Thôn Miễu, Tiến Xuân, Thạch Thất; 3) Huyện Quốc Oai nghiên cứu 1 trường tiểu học là: Trường tiểu học Đông Xuân, Thôn Đồng Bèn, Xã Đông Xuân, Huyện Quốc Oai; 4) Huyện Mỹ Đức nghiên cứu tại 1 trường tiểu học là: Trường tiểu học An Phú, huyện Mỹ Đức; 5) Huyện Chương Mỹ nghiên cứu tại 2 trường tiểu học là: Trường tiểu học Trần Phú A và Trường tiểu học Trần Phú B. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cách tiếp cận nghiên cứu - Tiếp cận hệ thống: Tiếp cận hệ thống nhằm nghiên cứu quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các huyên miền núi có nghĩa là phải nghiên cứu vấn đề này trong mối quan hệ biện chứng với các nội dung giáo dục toàn diện cho học sinh tại trường tiểu học nhằm góp phần giúp học sinh hình thành và phát triển nhân cách, thích ứng tốt nhất với môi trường gia đình, nhà trường và ngoài xã hội. Bên cạnh đó, tiếp cận hệ thống cũng xem xét các nội dung quản lý hoạt động giáo 4 dục kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh các trường tiểu học xã miền núi trong mối quan hệ mật thiết, tác động tương hỗ với các yếu tố môi trường sống, môi trường nhà trường, môi trường gia đình và cả các yếu tố thuộc về nhà trường như nhận thức và năng lực của chủ thể quản lý, giáo viên, học sinh, phương pháp giáo dục kĩ năng tự bảo vệ trong nhà trường, sự tự giáo dục, tự rèn luyện của học sinh tiểu học các xã miền núi. - Tiếp cận quá trình: Tiếp cận quá trình trong nghiên cứu hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các huyên miền núi là việc nghiên cứu sâu các thành tố của quá trình giáo dục từ mục đích, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức giáo dục, giáo viên, học sinh tiểu học, các điều kiện cơ sở vật chất, sự phối hợp giữa các lực lượng trong và ngoài nhà trường trong hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các huyên miền núi. Tiếp cận này sẽ giúp cho việc định hướng của chủ thể quản lý hoạt động này xác định được các nội dung chỉ đạo của chủ thể quản lý nhà trường tiểu học đối với việc thực hiện mục tiêu, nguyên tắc, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức giáo dục, giáo viên, học sinh tiểu học, các điều kiện cơ sở vật chất, sự phối hợp giữa các lực lượng trong và ngoài nhà trường trong hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các huyên miền núi với tư cách là các thành tố của quá trình giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các huyên miền núi Hà Nội. Tiếp cận này cũng sẽ là định hướng cơ bản trong việc xác định các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các huyên miền núi Hà Nội. -Tiếp cận chức năng quản lý: tiếp cận chức năng quản lý với 4 chức năng cơ bản như lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra đánh giá là tiền đề, phương thức hành động của các chủ thể quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các huyên miền núi Hà Nội nhằm chỉ đạo để vận hành các thành tố của quá trình giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các huyên miền núi. - Tiếp cận năng lực: Tiếp cận năng lực trong nghiên cứu hoạt động giáo dục và quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các huyên miền núi tạo cơ sở phương pháp luận để luận giải một số vấn đề lí luận cơ bản về hoạt động giáo dục và quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các huyên miền núi. Trong đó gồm có các khái niệm công cụ, các biểu hiện của kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các huyên miền núi dựa trên các năng lực cốt lõi của học sinh tiểu học. Đồng thời, tiếp cận năng lực sẽ là cơ sở đề xuất nội dung, chương trình, phương pháp, hình thức tổ chức hoạt động giáo dục kĩ năng này cho học sinh và là cơ sở để đề xuất nội dung, cách tác động của các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các huyên miền núi theo định hướng hình thành và phát triển năng lực. 4.2. Các phương pháp nghiên cứu Để thực hiện nghiên cứu này, luận án sẽ sử dụng phối hợp đồng bộ giữa các phương pháp nghiên cứu định lượng và định tính sau đây: 5 - Phương pháp nghiên cứu văn bản, tài liệu; - Phương pháp chuyên gia; - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi; - Phương pháp phỏng vấn sâu; -Phương pháp thử nghiệm; - Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học. Ở nội dung mục này, sẽ trình bầy cụ thể phương pháp nghiên cứu văn bản, tài liệu, các phương pháp nghiên cứu còn lại xin được trình bầy cụ thể tại chương 3 và chương 4 của luận án. -Phương pháp nghiên cứu văn bản, tài liệu: +Mục đích: Phương pháp này được sử dụng trong nghiên cứu nhằm mục đích tổng quan các nghiên cứu ttrong và ngoài nước về giáo dục kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học, quản lý kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học. Hệ thống hóa một số vấn đề lí luận cơ bản liên quan tới các khái niệm của nghiên cứu, xây dựng khung lý thuyết cho vấn đề nghiên cứu. +Nội dung: Phân tích, tổng hợp những công trình nghiên cứu của các tác giả ngoài và trong nước về giáo dục kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học, quản lý kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học, chỉ ra những vấn đề còn tồn tại ở các nghiên cứu này để tiếp tục nghiên cứu. Xác định các khái niệm công cụ và các vấn đề liên quan đến nghiên cứu; Xác định nội dung nghiên cứu thực tiễn: dựa vào kết quả tổng hợp của phần lý thuyết, xác định các yếu tố cần khảo sát, nghiên cứu trong thực tiễn, là: Xác định các nội dung nghiên cứu thực trạng giáo dục kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học, quản lý kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học và các yếu tố ảnh hưởng tới thực trạng quản lý kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học. +Cách thực hiện: Phương pháp này được thực hiện theo các bước: phân tích, tổng hợp, hệ thống hoá, khái quát hoá lý thuyết và công trình nghiên cứu của các tác giả ngoài và trong nước về các vấn đề có liên quan đến giáo dục kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học, quản lý kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học và các yếu tố ảnh hưởng tới thực trạng quản lý kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học. 4.3. Giải thuyết khoa học Quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các xã miền núi Hà Nội còn bộc lộ những hạn chế trong quản lý mục tiêu; nội dung, chương trình; hình thức; hoạt động dạy, hoạt động học và rèn luyện; kiểm tra đánh giá; cơ sở vật chất, sự phối hợp giữa các lực lượng phục vụ hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ dẫn tới sự hạn chế và thiếu hụt kĩ năng này ở học sinh. Nghiên cứu đề xuất và áp dụng các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các huyên miền núi theo tiếp cận quá trình giáo dục tác động vào các khâu yếu đã phát hiện từ 6 thực trạng, phù hợp với đặc điểm lứa tuổi học sinh, điều kiện nhà trường, môi trường sống, kinh tế, văn hóa xã hội các xã miền núi Hà Nội sẽ thúc đẩy các hoạt động giáo dục kĩ năng này triển khai hiệu quả, từ đó góp phần phát triển kĩ năng tự bảo vệ ở học sinh tiểu học các xã miền núi Hà Nội. 4.4. Câu hỏi nghiên cứu Việc thực hiện luận án này nhằm trả lời các câu hỏi nghiên cứu sau: 1) Việc nghiên cứu quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các huyên miền núi được tiếp cận từ quan điểm khoa học nào? Cơ sở lý luận của quản lý hoạt động giáo dục và quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các huyên miền núi là gì? 2) Thực trạng hoạt động giáo dục và quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các huyên miền núi hiện nay là như thế nào? Nó có những điểm mạnh, điểm yếu gì? Những yếu tố nào có ảnh hưởng đến quản lý hoạt động này? 3) Những biện pháp quản lý nào sẽ thúc đẩy hoạt động giáo dục kĩ năng này triển khai hiệu quả, từ đó góp phần phát triển kĩ năng tự bảo vệ ở học sinh tiểu học các xã miền núi Hà Nội hiện nay. 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án Luận án đã xây dựng được một số vấn đề lý luận cơ bản về hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ và quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học các xã miền núi, góp phần hoàn thiện lý luận về quản lý giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ở các xã miền núi. Đây là vấn đề lí luận còn khá mới mẻ ở nước ta hiện nay. Luận án đã đánh giá được thực trạng hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ và quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ở các xã miền núi thành phố Hà Nội và xác định nguyên nhân, hệ quả của nó. Trên cơ sở đó, luận án xây đề xuất được các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ở các xã miền núi thành phố Hà Nội. Luận án đã đề xuất được các tiểu chí để quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh các xã miền núi Hà Nội. Đây là những kết quả nghiên cứu mới về quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ở các xã miền núi. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án Luận án là tài liệu tham khảo cần thiết cho những người nghiên cứu về quản lý giáo dục, những người làm quản lý nhà nước về giáo dục, những nhà giáo dục, hoạch định chiến lược và chính sách về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh nói chung và kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh nói riêng. Luận án cũng là tài liệu tham khảo bổ ích cho các gia đình, cộng đồng và những người quản lý địa phương trong việc giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ở nước ta hiện nay. Đồng thời, luận án cũng cung cấp cho độc giả, đặc biệt là các sinh viên theo học ngành quản lý giáo dục, giáo dục học,… tại các học viện và trường đại 7 học, cao đẳng trên cả nước, bức tranh chung về quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học của thành phố Hà Nội trong bối cảnh đổi mới giáo dục qua phân tích những thành tựu và hạn chế trong công tác này và một số những biện pháp cơ bản nhằm hoàn thiện quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ở các xã miền núi nước ta hiện nay, góp phần thúc đẩy các hoạt động giáo dục kĩ năng này triển khai hiệu quả, từ đó góp phần phát triển kĩ năng tự bảo vệ ở học sinh tiểu học các xã miền núi Hà Nội. 7. Cơ cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, danh mục các công trình công bố, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung luận án gồm 4 chương: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu về quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh và học sinh tiểu học Chương 2: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ở các xã miền núi Chương 3: Kết quả nghiên cứu thực trạng quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ở các xã miền núi thành phố Hà Nội Chương 4: Biện pháp quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học ở các xã miền núi thành phố Hà Nội 8 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC KĨ NĂNG TỰ BẢO VỆ CHO HỌC SINH TIỂU HỌC 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu về quản lý hoạt động giáo dục kĩ năng sống trong đó có kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh 1.1.1. Các hướng nghiên cứu về hoạt động giáo dục kĩ năng sống trong đó có kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh Tìm hiểu các nghiên cứu trên thế giới và ở Việt Nam về hoạt động giáo dục kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh nói chung và cho học sinh tiểu học nói riêng cho thấy: các nghiên cứu về kĩ năng tự bảo vệ của học sinh được lồng ghép trong các nghiên cứu về hoạt động giáo dục kĩ năng sống. Các nghiên cứu riêng và chuyên sâu về hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ của học sinh nói chung và học sinh tiểu học nói riêng không nhiều. Tuy nhiên, vẫn phải khẳng định việc nghiên cứu hoạt động giáo dục kỹ năng sống cho học sinh nói chung và hoạt động giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh tiểu học nói riêng không phải là mảnh đất mới chưa được “cày xới” mà đây là một vấn đề đã được nhiều nhà nghiên cứu giáo dục học, tâm lý học,… trên thế giới đã và đang quan tâm nghiên cứu dưới các góc độ khác nhau. Trong đó, có rất nhiều chương trình dự án nghiên cứu của các tổ chức chính phủ và phi chính phủ của các nước trên thế giới như Qũy Nhi đồng Liên Hiệp Quốc (UNICEF), Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Tổ chức Giáo dục Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc (UNESCO); Các công trình nghiên cứu lý luận và thực tiễn của các nhà khoa học được công bố trên các tạp chí khoa học, sách tham khảo, chuyên khảo, giáo trình; Hệ đề tài nghiên cứu khoa học các cấp. Điểu này khẳng định vai trò và vị trí quan trọng của các nghiên cứu về vấn đề này đối với con người và sự phát triển xã hội. Tổng quan tình hình nghiên cứu về kĩ năng tự bảo vệ của học sinh nói chung và học sinh tiểu học nói riêng có thể tổng hợp thành các hướng nghiên cứu chính sau đây. -Hướng nghiên cứu về mục đích, vai trò bồi dưỡng giáo viên giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh Thế kỷ XIX, C.Mác (1818-1883) và Ph.Ăngghen (1820-1895) đã xây dựng học thuyết mới trong lịch sử phát triển loài người. Các ông không chỉ tổng kết, tìm ra quy luật của tiến trình phát triển trong triết học, kinh tế và xã hội; hình thành chủ nghĩa Mác - Lênin có sức sống mãnh liệt qua không gian, thời gian mà các ông còn được coi là ông tổ của nền giáo dục hiện đại. C.Mác và Ph.Ăngghen đã xác định mục đích nền giáo dục xã hội chủ nghĩa là tạo ra "con người phát triển toàn diện". Quan điểm giáo dục của hai ông là phát triển nhân cách con người về mọi mặt theo "phương thức giáo dục kết hợp với lao động sản xuất". Chính quan điểm này đã được V.I.Lênin kế thừa và phát triển thành hiện thực nền giáo dục xã hội chủ nghĩa. Theo quan điểm của C.Mác và Ph.Ăngghen, kết quả của giáo dục là con người có sức khoẻ, biết làm và có khả năng thích ứng với sự biến đổi của nghề nghiệp đặc biệt biết có kỹ năng biết tự 9 bảo vệ mình. Trong những nghiên cứu về giáo dục, Lênin đã đánh giá rất cao vai trò của kỹ năng tự bảo vệ trong quá trình hình thành và phát triển nhân cách con người mà trong đó kĩ năng tự bảo vệ cho học sinh chính là phương tiện dẫn đến việc hình thành, phát triển nhân cách con người trong xã hội [ Dẫn theo 1, tr. 18]. Nhà giáo dục lỗi lạc người Nga J.A Comenxki (1592 -1670) là người sáng lập ra hình thức tổ chức dạy học trường lớp, tạo môi trường giao tiếp rộng mở cho người học. Ông được coi là "ông tổ của nền sư phạm cận đại" và đã có những đóng góp lớn lao cho nền GD (giáo dục) thế giới. Tư tưởng giáo dục của J.A Comenxki là kết hợp giữa giáo dục nhà trường với hoạt động thực hành bên ngoài cuộc sống, nhằm giải phóng hình thức học tập "giam hãm trong bốn bức tường" của hệ thống nhà trường giáo hội thời trung cổ. Ông khẳng định "học tập không phải là lĩnh hội kiến thức trong sách vở mà còn lĩnh hội kiến thức từ bầu trời, mặt đất, từ cây sồi, cây dẻ". Chính tư tưởng giáo dục trên cho thấy giáo dục kỹ năng cho học sinh không chỉ thực hiện trong nhà trường mà vượt ra khỏi phạm vi nhà trường. Môi trường giáo dục, nội dung giáo dục, ...càng được mở rộng bao nhiêu thì tâm hồn người học càng phong phú bấy nhiêu [Dẫn theo 21, tr.34]. Các chương trình, dự án về kỹ năng sống nói chung trong đó có kĩ năng tự bảo vệ đã được triển khai bởi nhiều tổ chức trên thế giới thực hiện như Qũy Nhi đồng Liên Hiệp Quốc (UNICEF), Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Tổ chức Giáo dục Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc (UNESCO),... Công ước của Liên Hiệp Quốc về quyền trẻ em khẳng định vai trò và tâm quan trọng của giáo dục kỹ năng sống nói chung và kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh nói riêng: “Các bậc cha mẹ có nghĩa vụ bảo vệ con cái của mình,... đồng thời có các biện pháp giáo dục phù hợp nhằm hình thành kĩ năng tự bảo vệ cho trẻ em”[64]. Như vậy, có thể khẳng định rằng, việc giúp cho trẻ em trong đó có học sinh tiểu học được bảo vệ và được giáo dục để có kĩ năng tự bảo vệ là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu. Giáo dục cho trẻ em nói chung và học sinh nói riêng các kỹ năng sống cơ bản trong đó đặc biệt là các kỹ năng tự bảo vệ bản thâm tránh xâm phạm tình dục, tránh được hiểm họa từ tự nhiên, đời sống xã hội là rất quan trọng. Unesco phối hợp với Unicef và Who với dự án “Trẻ em và môi trường gia đình”, từ năm 1990 đến năm 1995 đã tập trung vào việc triển khai các hoạt động giáo dục trẻ em các kĩ năng để có thể tồn tại và phát triển trong xã hội. Trong đó, nhấn mạnh vào các nội dung giáo dục cho trẻ em về dinh dưỡng, về các kỹ năng giữa an toàn thân thể để giúp trẻ phát triển và tự tin vào đời[65]. Unesco trong chương trình hành động “Kỹ năng sống là cầu nối đến khả năng của con người”, (Life skills the bridge to human capabilities) (2003), đã đề ra 6 mục tiêu, trong đó nhấn mạnh: mỗi quốc gia phải đảm bảo cho người học được tiếp cận chương trình giáo dục kĩ năng sống phù hợp và yêu cầu khi đánh giá chất lượng giáo dục cần phải đánh giá kĩ năng sống của người học [64]. Như vậy, có thể thấy rằng, chương trình hành động này đã khẳng định rất rõ vai trò quan trọng của giáo dục kĩ năng sống cho học sinh 10 trong nhà trường và xem giáo dục kĩ năng sống như là một trong những thành tố quan trọng của chất lượng giáo dục trong nhà trường. Nhiều nước trên thế giới cũng đã thừa nhận vai trò và tâm quan trọng của giáo dục kỹ năng sống cho học sinh đối với sự hình thành và phát triển nhân cách học sinh và là điều kiện quan trọng để học sinh có thể tự bảo vệ bản thân trước các tình huống nguy hiểm có thể xảy ra trong cuộc sống. Với ý nghĩa như vậy, Nước Cộng hoà Liên bang Nga đã ban hành Luật bảo vệ an toàn cho trẻ em các địa phương trên toàn nức này cũng tuyên bố cam kết bảo vệ an toàn cho trẻ em dưới mọi hình thức. Bên cạnh đó, họ đã triển khai một số chương trình giáo dục kỹ năng xã hội cho học sinh, trong đó đặc biệt chú trọng đến việc giáo dục các kỹ năng tự bảo vệ bản thân cho học sinh nhằm giúp các em có thể ứng phó được trước những tình huống khó khăn trong cuộc sống. Chương trình này còn đặc biệt ở chỗ, song song với việc giáo dục các kĩ năng sống này cho học sinh thì chương trình này cũng được tiến hành đồng thời đối với cha mẹ học sinh. Bởi họ quan niệm, cha mẹ học sinh chính là kênh giáo dục kĩ năng sống quan trọng nhất đối với học sinh [35]. Ở Việt Nam, Đảng và Nhà nước cũng như các ban ngành đều quan tâm đặc biệt tới việc giáo dục kỹ năng sống cho trẻ me nói chung và cho học sinh nói riêng. Điều này khẳng định chắc chắn rằng, giáo dục kỹ năng sống cho trẻ em và học sinh có vai trò quan trọng. Ở nước ta, tính đến thời điểm này đã có nhiều chương trình hành động về giáo dục kỹ năng sống cho trẻ em nói chung hay học sinh nói riêng. Các chương trình hành động này được triển khai cũng khẳng định thêm vai trò quan trọng của giáo dục kỹ năng sống cho trẻ em và cho học sinh. Các chương trình hành động này được các tổ chức như Unicef, Unesco và một số tổ chức chỉnh phủ và phi chính phủ khác thực hiện. Unicef đã hỗ trợ thực hiện chương trình thực nghiệm giáo dục “Sống khỏe mạnh và kĩ năng sống”. Chương trình tập trung vào việc tổ chức giáo dục cho học sinh từ lớp 6 đến lớp 9 tại 20 trường của tỉnh Lạng Sơn, Hà Nội, Hải Phòng, Thành phố Hồ Chí Minh, An Giang, Kiên Giang về kiến thức và kỹ năng tự bảo vệ bản thân khỏi các tệ nạn xã hội như nghiện thuốc lá, rượu bia; phòng tránh xâm hại tình dục; phòng tránh và ứng phó với tình huống căng thẳng [8] Vụ thể chất thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo hợp tác với Unicef triển khai dự án “Giáo dục kỹ năng sống trong giáo dục sức khỏe cho học sinh”. Đây là chương trình dành cho học sinh tiểu học miền núi. Chương trình này hướng đến việc hỗ trợ xây dựng tài liệu giáo dục kĩ năng sống cho học sinh tiểu học miền núi. Trong đó hướng nhiều tới việc xây dựng các tài liệu giáo dục các kỹ năng sống mà học sinh miền núi cần để thích ứng được với môi trường sống khắc nghiệt (nhiều thiên tại hạn hán, bão lụt,…), giúp các em biết tránh hoặc xử lý những tai nạn về sông nước, điện giật, sét đánh, động vật cắn, bom mìn; giáo dục kĩ năng ăn uống vệ sinh, an toàn… [8] 11 Một số nghiên cứu của các tác giả Việt Nam về vai trò và tầm quan trọng của giáo dục kĩ năng sống cho học sinh cũng được công bố trên các tạp chí khoa học chuyên ngành. Cụ thể như công bố của tác giả Trần Anh Tuấn với nha đề: “Giáo dục kĩ năng sống: Quan điểm thực tiễn và tầm nhìn chiến lược” [70] (2010), Bài viết này đã nêu bật được vai trò của giáo dục kỹ năng sống đối với con người và sự phát triển xã hội loài người. Việc giáo dục kỹ năng sống cần gắn thật chặt với nhu cầu và yêu cầu của thực tiễn đời sống xã hội mà con người là một thực thể của nó. Bên cạnh côn g bố trên các tác giả Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Đinh Thị Kim Thoa, Đặng Hồng Minh với quyển sách có tựa đề: “Giáo dục giá trị sống và kĩ năng sống cho học sinh tiểu học” [54] (2011), một trong những nội dung quan trọng được trình bầy tại sách này đó là vai trò và tầm quan trọng của giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trong nhà trường. Các tác giả cũng khẳng định, việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh là cơ sở quản trọng, nền tảng vữa chắc để giúp học sinh tạo dựng giá trị sống cho mình. Như vậy, tại nhiều nước trên thế giới cũng như ở Việt Nam đã rất chú trọng tới việc giáo dục kỹ năng sống cho trẻ em và cho học sinh. Nhiều chương trình giáo dục kỹ năng sống đã và đang được triển khai, bước đầu đã khẳng định được tính hiệu quả và sự cần thiết phải triển khai nhiều hơn nữa các chương trình giáo dục kỹ năng sống. Trong số các kỹ năng sống cần thiết phải giáo dục cho trẻ em và học sinh thì những kỹ năng tự bảo vệ bản thân là những kỹ năng được chú trọng nhất trong chương trình giáo dục. Bởi lẽ, những kỹ năng này đã giúp trẻ em và học sinh đối diện và đương đầu được với những khó khăn trong cuộc sống, phòng tránh mâu thuẫn và xung đột trong giao tiếp, trong học tập và trong cuộc sống hàng ngày với mọi người. Đây chính là những kỹ năng tự bảo vệ quan trọng để cá nhân có thể thích ứng với môi trường sống và làm việc hiệu quả và thành công trong cuộc sống. Có thể nói rằng, việc triển khai các chương trình, dự án về giáo dục kĩ năng sông và kĩ năng tự bảo vệ cho trẻ em nói chung và học sinh nói riêng là chương trình hành động trọng điểm được vô cùng chú trọng ở nhiều quốc gia trên thế giới và ở Việt Nam. -Hướng nghiên cứu về nội dung chương trình và phương pháp giáo dục kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh Bên cạnh việc khẳng định vai trò và tầm quan trọng của giáo dục kỹ năng sống trong đó có kỹ năng tự bảo vệ cho trẻ em nói chung và học sinh nói riêng như đã nêu dẫn ở trên thì các nhà nghiên cứu cũng tập trung vào việc bàn luận và đưa ra những chứng cứ khoa học để khẳng định về nội dung, chương trình và phương pháp giáo dục kỹ năng sống nói chung và giáo dục kỹ năng tự bảo vệ nói riêng cho trẻ em và học sinh. Cụ thể là các nghiên cứu sau: Unicef trong một chương trình có tựa đề “Giáo dục những giá trị sống”, đã khẳng định có 12 giá trị cơ bản cần giáo dục cho thế hệ trẻ. Trong đó gồm nhiều giá trị khác nhau, tuy nhiên các giá trị sống quan trọng cần giáo dục cho trẻ là các giá trị hướng tới việc cá nhân có thể tự bảo vệ được bản than, có thể thích nghi được với môi 12