Tài liệu Quản lý hoạt động dạy học môn toán tại các trường trung học cơ sở quận hoàng mai, thành phố hà nội đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC _____________ ______________ ĐẶNG LAN ANH QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN ĐỐI VỚI CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ QUẬN HOÀNG MAI, THÀNH PHỐ HÀ NỘI ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2016 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC _____________ ______________ ĐẶNG LAN ANH QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN ĐỐI VỚI CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ QUẬN HOÀNG MAI, THÀNH PHỐ HÀ NỘI ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Chuyên ngành: Quản lý Giáo dục Mã số: 60 14 01 14 Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. NGUYỄN HỮU CHÂU HÀ NỘI - 2016 LỜI CẢM ƠN Tôi trân trọng cảm ơn Trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc Gia Hà Nội, các nhà khoa học, các thầy/cô giáo đã tận tình giảng dạy và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Xin trân trọng cảm ơn các quý vị lãnh đạo của Phòng Giáo dục và Đào tạo quận Hoàng Mai, Ban Giám Hiệu và giáo viên của các trường trung học cơ sở trong quận đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi thu thập số liệu, tổ chức khảo sát trong quá nghiên cứu đề tài luận văn. Đặc biệt, xin chân thành cảm ơn sâu sắc tới GS.TS. Nguyễn Hữu Châu đã tận tình hướng dẫn nghiên cứu khoa học để tôi hoàn thành được luận văn này. Do hạn chế về thời gian, năng lực và kinh nghiệm nghiên cứu, cho nên luận văn này không thể tránh khỏi các thiếu xót. Tôi xin trân trọng tiếp thu những góp ý quý báu của các nhà khoa học và bạn đọc để các công trình khoa học tiếp theo của bản thân có chất lượng hơn. Trân trọng cảm ơn! Hà Nội, tháng 10 năm 2016 Tác giả Đặng Lan Anh i DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BGH: Ban Giám hiệu CBQL: Cán bộ quản lý CNTT: Công nghệ thông tin GD&ĐT: Giáo dục và Đào tạo GV: Giáo viên HS: Học sinh KT - XH: Kinh tế - Xã hội NXB: Nhà xuất bản TB: Trung bình THCS: Trung học cơ sở THPT: Trung học phổ thông UBND: Ủy ban nhân dân ii MỤC LỤC Lời cảm ơn .................................................................................................................. i Danh mục từ viết tắt ................................................................................................... ii Mục lục ...................................................................................................................... iii Danh mục bảng ......................................................................................................... vi Danh mục sơ đồ, biểu đồ .......................................................................................... vii MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN TẠI CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ...................................5 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ..............................................................................5 1.1.1. Các nghiên cứu ở ngoài nước ............................................................................5 1.1.2. Các nghiên cứu ở trong nước ............................................................................6 1.2. Một số khái niệm cơ bản ......................................................................................8 1.2.1. Quản lý, quản lý giáo dục, quản lý nhà trường .................................................8 1.2.2. Hoạt động dạy học, quản lý hoạt động dạy học ..............................................12 1.2.3. Quản lý hoạt động dạy học môn Toán ............................................................13 1.3. Hoạt động dạy học môn Toán trong nhà trường trung học cơ sở trong bối cảnh đổi mới giáo dục ........................................................................................................14 1.3.1. Trường trung học cơ sở trong hệ thống giáo dục quốc dân ............................14 1.3.2. Đặc điểm hoạt động dạy học môn Toán trong trường trung học cơ sở ...................19 1.4. Quản lý hoạt động dạy học môn Toán các trường trung học cơ sở của Phòng Giáo dục và Đào tạo ..................................................................................................27 1.4.1. Phòng Giáo dục và Đào tạo trong việc quản lý hoạt động dạy học môn Toán ở trường trung học cơ sở ..............................................................................................27 1.4.2. Quản lý hoạt động dạy học môn Toán các trường trung học cơ sở của Phòng Giáo dục và Đào tạo trong bối cảnh đổi mới giáo dục..............................................29 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý hoạt động dạy học môn Toán các trường trung học cơ sở của Phòng Giáo dục và Đào tạo trong bối cảnh đổi mới giáo dục ................36 1.5.1. Hoàn cảnh lịch sử, kinh tế - xã hội..................................................................36 1.5.2. Đặc điểm tâm sinh lý học sinh trường trung học cơ sở ..................................37 1.5.3. Đội ngũ giáo viên ............................................................................................38 1.5.4. Đặc thù môn Toán ...........................................................................................40 Kết luận chương 1 .....................................................................................................41 iii Chƣơng 2 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN TẠI CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ QUẬN HOÀNG MAI, THÀNH PHỐ HÀ NỘI...........................................................................................................42 2.1. Vài nét về địa bàn nghiên cứu ............................................................................42 2.1.1. Lịch sử phát triển và điều kiện tự nhiên ..........................................................42 2.1.2. Điều kiện kinh tế, văn hóa, xã hội ...................................................................43 2.1.3. Tình hình giáo dục và đào tạo .........................................................................44 2.1.4. Tình hình phát triển giáo dục trung học cơ sở ................................................44 2.2. Vài nét về hoạt động khảo sát ............................................................................50 2.2.1. Mục tiêu khảo sát ............................................................................................50 2.2.2. Đối tượng khảo sát ..........................................................................................51 2.2.3. Nội dung khảo sát............................................................................................51 2.2.4. Phương pháp khảo sát .....................................................................................52 2.3. Thực trạng hoạt động dạy học môn Toán tại các trường trung học cơ sở quận Hoàng Mai, thành phố Hà Nội ..................................................................................53 2.3.1. Thực trạng thực hiện nội dung, chương trình dạy học môn Toán.........................53 2.3.2. Thực trạng thực hiện phương pháp dạy học môn Toán ..................................56 2.3.3. Thực trạng việc sử dụng phương tiện dạy học môn Toán ..............................58 2.3.4. Thực trạng kiểm tra-đánh giá kết quả dạy học môn Toán ..............................60 2.4. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại các trường trung học cơ sở quận Hoàng Mai, thành phố Hà Nội .........................................................................62 2.4.1. Nhận thức về tầm quan trọng của quản lý hoạt động dạy học môn Toán .......62 2.4.2. Thực trạng quản lý thực hiện mục tiêu, chương trình dạy học môn Toán ......65 2.4.3. Thực trạng quản lý đổi mới phương pháp dạy học môn Toán ........................68 2.4.4. Thực trạng quản lý đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ giáo viên môn Toán ....................71 2.4.5. Thực trạng quản lý việc sử dụng các phương tiện dạy học .............................74 2.4.6. Thực trạng quản lý kiểm tra-đánh giá và kết quả dạy học bộ môn Toán .......................77 2.5. Đánh giá chung về thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại các trường trung học cơ sở quận Hoàng Mai, thành phố Hà Nội ....................................81 2.5.1. Điểm mạnh ......................................................................................................81 2.5.2. Những tồn tại, hạn chế ....................................................................................81 2.5.3. Nguyên nhân của những mặt tồn tại, hạn chế .................................................82 Kết luận chương 2 .....................................................................................................84 iv Chƣơng 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN TẠI CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ QUẬN HOÀNG MAI, THÀNH PHỐ HÀ NỘI ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC HIỆN NAY........85 3.1. Nguyên tắc xây dựng các biện pháp ..................................................................85 3.1.1. Đảm bảo tính hiệu quả ....................................................................................85 3.1.2. Đảm bảo tính hệ thống, đồng bộ .....................................................................85 3.1.3. Đảm bảo tính thực tiễn, khả thi .......................................................................85 3.1.4. Đảm bảo đặc trưng của bộ môn ......................................................................86 3.2. Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại các trường trung học cơ sở quận Hoàng Mai, thành phố Hà Nội đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay ...86 3.2.1. Nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý về quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại các trường trung học cơ sở quận Hoàng Mai ..............................................86 3.2.2. Đổi mới công tác chỉ đạo thực hiện chương trình, kế hoạch dạy học bộ môn Toán trong các trường trung học cơ sở ..................................................................................89 3.2.3. Quản lý đổi mới sinh hoạt chuyên môn nhằm đẩy mạnh đổi mới phương pháp dạy học định hướng phát triển năng lực học sinh .....................................................92 3.2.4. Tăng cường quản lý cơ sở vật chất, nâng cao hiệu quả sử dụng các phương tiện dạy học hiện đại .................................................................................................98 3.2.5. Quản lý đổi mới kiểm tra-đánh giá kết quả học tập bộ môn Toán trong trường trung học cơ sở ........................................................................................................101 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ......................................................................104 3.4. Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp ................................105 3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ..................................................................................105 3.4.2. Đối tượng khảo nghiệm.................................................................................105 3.4.3. Phương pháp khảo nghiệm ............................................................................106 3.4.4. Nội dung khảo nghiệm ..................................................................................106 3.4.5. Công thức tính toán .......................................................................................106 3.4.6. Kết quả khảo nghiệm ....................................................................................107 Kết luận chương 3 ....................................................................................................114 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .......................................................................115 1. Kết luận ...............................................................................................................115 2. Khuyến nghị ........................................................................................................116 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................117 PHỤ LỤC ..............................................................................................................120 v DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Chương trình môn Toán cấp trung học cơ sở ...........................................22 Bảng 2.1. Quy mô phát triển giáo dục trung học cơ sở.............................................46 Bảng 2.2. Chất lượng giáo dục đạo đức ....................................................................46 Bảng 2.3. Chất lượng giáo dục toàn diện ..................................................................47 Bảng 2.4. Chất lượng giáo dục mũi nhọn .................................................................47 Bảng 2.5. Đội ngũ CBQL các trường trung học cơ sở (tính đến tháng 5/2016) .......48 Bảng 2.6. Đội ngũ GV các trường trung học cơ sở (tính đến tháng 5/2016) .............49 Bảng 2.7. Đối tượng khảo sát ....................................................................................51 Bảng 2.8. Kết quả thực trạng thực hiện nội dung, chương trình dạy học môn Toán 53 Bảng 2.9. Kết quả thực trạng thực hiện phương pháp dạy học môn Toán ...............56 Bảng 2.10. Kết quả thực trạng sử dụng phương tiện dạy học môn Toán .................58 Bảng 2.11. Kết quả thực trạng kiểm tra-đánh giá kết quả dạy học môn Toán .........60 Bảng 2.12. Kết quả thực trạng nhận thức về tầm quan trọng của quản lý hoạt động dạy học môn Toán .....................................................................................................62 Bảng 2.13. Kết quả thực trạng quản lý thực hiện mục tiêu, chương trình dạy học môn Toán...................................................................................................................65 Bảng 2.14. Kết quả thực trạng quản lý đổi mới phương pháp dạy học môn Toán ...69 Bảng 2.15. Kết quả thực trạng quản lý đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ giáo viên môn Toán ...........................................................................................................................71 Bảng 2.16. Kết quả thực trạng quản lý việc sử dụng các phương tiện dạy học ........74 Bảng 2.17. Kết quả thực trạng quản lý kiểm tra-đánh giá và kết quả dạy học bộ môn Toán ...........................................................................................................................77 Bảng 3.1. Kết quả khảo sát tính cần thiết của các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Toán ở trường trung học cơ sở quận Hoàng Mai .....................................107 Bảng 3.2. Kết quả khảo sát tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Toán ở trường trung học cơ sở quận Hoàng Mai .....................................109 Bảng 3.3. Tổng hợp khảo nghiệm về tính cần thiết và tính khả thi ........................111 vi DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Sơ đồ 1.1. Mối quan hệ giữa Toán học và cuộc sống ...............................................18 Biểu đồ 3.1. Kết quả khảo sát tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đã đề xuất .................................................................................................................................113 vii MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Giáo dục nước ta đang phát triển trong hoàn cảnh thế giới có nhiều thay đổi rất nhanh và phức tạp. Toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế về giáo dục đã trở thành xu hướng tất yếu, cách mạng khoa học và công nghệ tiếp tục phát triển mạnh mẽ đã tác động trực tiếp đến sự phát triển của các nền giáo dục trên thế giới. CNTT và truyền thông được ứng dụng trên quy mô rộng lớn. Các trào lưu sư phạm và quản lý giáo dục bùng nổ và có tác động sâu rộng tới nhiều quốc gia. Ở Việt Nam, trong mọi giai đoạn cách mạng, Đảng ta luôn coi trọng vai trò của giáo dục và bằng thực tiễn hoạt động của của mình vẫn nêu cao được truyền thống hiếu học, truyền thống “Tôn sư trọng đạo” của dân tộc. Xuất phát từ quan điểm chỉ đạo: “Coi GD&ĐT là quốc sách hàng đầu, đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho phát triển. Phát triển GD&ĐT vừa là nền tảng vừa là động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, là điều kiện để phát huy nguồn lực con người, yếu tố cơ bản để phát triển xuất khẩu, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững” [1], Đảng và Nhà nước đã ưu tiên hàng đầu cho việc nâng cao chất lượng dạy và học. Đổi mới chương trình, nội dung, phương pháp dạy và học, nâng cao chất lượng đội ngũ GV và tăng cường cơ sở vật chất của nhà trường, phát huy khả năng sáng tạo và độc lập suy nghĩ của HS, sinh viên. Coi trọng bồi dưỡng cho HS, sinh viên khát vọng mãnh liệt xây dựng đất nước giàu mạnh, gắn liền lập nghiệp bản thân với tương lai của cộng đồng, của dân tộc, trau dồi cho HS, sinh viên bản lĩnh, phẩm chất và lối sống của thế hệ trẻ Việt Nam hiện đại. Trong những năm qua, GD&ĐT cả nước nói chung đã đạt được những thành tựu nhất định.Tuy nhiên chất lượng giáo dục vẫn chưa đáp ứng được những yêu cầu của đất nước trong giai đoạn đổi mới. Một trong những nguyên nhân đó được Hội nghị Trung ương lần 2 khóa VIII chỉ ra: “Công tác quản lí GD&ĐT còn những mặt yếu kém bất cập”. Hội nghị Trung ương lần 8 khóa XI khẳng định thêm: “Năng lực quản lí nhà nước về giáo dục còn bộc lộ nhiều yếu kém, lúng túng trước những yêu cầu mới, thiếu tầm nhìn và giải pháp chiến lược, nặng nề về đối phó vụ việc. Đội ngũ cán bộ quản lí còn nhiều bất cập, tư duy và phương thức quản lí giáo dục còn chịu nhiều ảnh hưởng của cơ chế hành chính, bao cấp” [1]. Chính vì vậy, trong bối 1 cảnh hội nhập quốc tế, yêu cầu đổi mới giáo dục nói chung và yêu cầu đổi mới quản lý giáo dục trở nên bức thiết hơn bao giờ hết. Trong nhà trường, hoạt động dạy học là hoạt động cơ bản nhất, trọng tâm nhất, là con đường chủ yếu để hình thành và phát triển nhân cách HS. Hoạt động dạy học cũng là hoạt động chủ đạo chi phối các hoạt động khác trong nhà trường. Mặt khác môn Toán trong nhà trường THCS là công cụ để học tập những môn học và vận dụng vào trong đời sống thực tế. Cùng với tri thức, môn Toán ở trường THCS còn cung cấp cho HS những kĩ năng Toán học. Học tốt môn Toán sẽ giúp HS có khả năng tư duy một vấn đề tốt hơn, khúc triết, mạch lạc hơn, tính lôgic, chặt chẽ khả năng sáng tạo luôn được phát huy ở môn Toán. Ngoài ra, nó còn góp phần phát triển nhân cách, năng lực trí tuệ, rèn luyện những đức tính, phẩm chất của người lao động mới cho HS trường THCS. Tuy nhiên, trong thực tế hiện nay nhiều người xác định được vai trò quan trọng của môn Toán nhưng việc dạy toán và học toán ở các trường THCS giúp các em HS có một tư duy sắc bén về tự nhiên và xã hội vẫn chưa được phát huy. Chất lượng môn học này còn còn nhiều hạn chế bởi các yếu tố khác nhau. Về phía HS còn nhiều em chưa hứng thú học môn Toán, khả năng tự học còn nhiều hạn chế, chất lượng học tập chưa cao bởi vì Toán học là môn được đánh giá là khó. Việc quản lý hoạt động dạy học môn Toán ở các trường THCS chưa đồng bộ, việc đầu tư chưa đúng mức và hiệu quả quản lý đối với môn Toán chưa mang lại tác dụng lớn. Từ những lý do trên, với những trăn trở trong quá trình quản lý hoạt động dạy học môn Toán làm thế nào để môn Toán phát huy hết tác dụng, giúp GV và các em HS có thể dạy tốt, học tốt môn Toán tôi chọn đề tài: “Quản lý hoạt động dạy học môn Toán đối với các trường THCS quận Hoàng Mai, thành phố Hà Nội đáp ứng yêu cầu đổi mới hiện nay” với mục đích để nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn học này trong nhà trường THCS, với mong muốn góp sức mình trong việc đáp ứng được mục tiêu giáo dục trong giai đoạn hiện nay, giai đoạn mà Đảng và nhà nước ta đã chỉ rõ phải đổi mới giáo dục để hội nhập với các nước tiên tiến trong khu vực và trên thế giới góp phần thực hiện công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá của đất nước. 2. Mục đích nghiên cứu 2 Từ kết quả nghiên cứu lý luận và thực trạng hoạt động dạy học môn Toán ở các trường THCS quận Hoàng Mai thành phố Hà Nội, luận văn đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Toán của Phòng GD&ĐT đối với các trường THCS trong quận Hoàng Mai góp phần nâng cao chất lượng giáo dục của toàn quận theo hướng đổi mới. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý của Phòng GD&ĐT đối với hoạt dạy học của các trƣờng THCS nói chung và hoạt động dạy học môn Toán nói riêng. 3.2. Khảo sát và đánh giá thực trạng của việc quản lý hoạt động dạy học môn Toán ở các trƣờng THCS trong quận Hoàng Mai. 3.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Toán của Phòng GD&ĐT đối với các trƣờng THCS quận Hoàng Mai trong giai đoạn hiện nay. 3.4. Tiến hành khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đã đƣợc đề xuất. 4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động dạy học môn Toán của các trường THCS. 4.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý hoạt động dạy học môn Toán của Phòng Phòng GD&ĐT đối với các trường THCS trong quận Hoàng Mai, Hà Nội. 5. Câu hỏi nghiên cứu Quản lý hoạt động dạy học môn Toán các trường THCS trong quận Hoàng Mai hiện nay đang khó khăn gì trước yêu cầu đổi mới trong giáo dục? Phòng GD&ĐT cần có những biện pháp nào để giải quyết những khó khăn đó? 6. Giả thuyết khoa học Chất lượng dạy học môn toán của trường THCS quận Hoàng Mai, thành phố Hà Nội những năm gần đây đã thu được nhiều kết quả tốt. Tuy nhiên bên cạnh đó vẫn còn những vướng mắc và bất cập trong quản lý hoạt này với nhiều nguyên nhân khác nhau. Nếu xây dựng và áp dụng một cách linh hoạt, sáng tạo và đồng bộ các biện pháp quản lý mang tính hệ thống, có tính khả thi thì hiệu quả hoạt động dạy 3 học môn Toán sẽ được nâng cao, đáp ứng mục tiêu dạy học môn Toán các trường THCS trong giai đoạn hiện nay. 7. Phạm vi nghiên cứu Luận văn chủ yếu nghiên cứu hoạt động dạy học môn Toán ở các trường THCS trong quận Hoàng Mai và một số biện pháp quản lý cơ bản của Phòng GD&ĐT quận Hoàng Mai đối với hoạt động dạy học môn Toán ở các trường THCS. Các nghiên cứu khảo sát được tiến hành trong các trường THCS đại diện của quận Hoàng Mai với số liệu khảo sát từ năm học 2012 - 2013 trở lại đây. Đối tượng khảo sát: CBQL, GV. 8. Phƣơng pháp nghiên cứu 8.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Phân tích, tổng hợp các tài liệu lý luận (các văn bản, nghị quyết của Đảng, các văn bản pháp quỹ về GD&ĐT) của nhà nước, các công trình nghiên cứu…). Nhằm thu thập các thông tin khoa học làm cơ sở cho việc nghiên cứu đề tài. 8.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực hiện - Phương pháp quan sát, phỏng vấn. - Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi. - Phương pháp nghiên cứu các hoạt động của CBQL. - Phương pháp xin ý kiến chuyên gia. 6.3. Nhóm các phương pháp thống kê sử lý số liệu 9. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận - khuyến nghị và tài liệu tham khảo thì nội dung chính luận văn được cấu trúc thành 3 chương như sau: Chƣơng 1. Cơ sở lý luận của quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại các trường THCS. Chƣơng 2. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại các trường THCS quận Hoàng Mai, Hà Nội. Chƣơng 3. Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại các trường THCS quận Hoàng Mai, Hà Nội đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. 4 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN TẠI CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Các nghiên cứu ở ngoài nước Như chúng ta đã biết Toán học có nguồn gốc thực tiễn. Số học ra đời trước hết do nhu cầu đo đếm của con người trong lao động sản xuất. Khi nói đến nguồn gốc thực tiễn của Toán học cũng cần nhấn mạnh cả nguồn gốc thực tiễn của chính các quy luật của logic hình thức được sử dụng trong Toán học. Lênin đã viết: “Những hình thức và quy luật logic không phải là cái vỏ trống rỗng mà là sự phản ánh thế giới khách quan, thực tiễn của con người, được lặp đi lặp lại hàng nghìn triệu lần, sẽ được củng cố vào ý thức người ta dưới những hình thức của logic học”. [4] Khổng Tử (551-479 trước công nguyên) với quan điểm dạy học gắn liền với phương pháp dạy học môn Toán hiện nay là: “Dùng cách gợi mở, đi từ gần tới xa, từ đơn giản đến phức tạp, nhưng vẫn đòi hỏi người học phải tích cực suy nghĩ. Đòi hỏi học trò phải tập luyện, phải hình thành nề nếp, thói quen học tập” và “học không biết chán, dạy không biết mỏi” [33]. Quan điểm của ông muốn mang lại hiệu quả dạy học phải đề cao đến các quy định về nề nếp dạy học, nâng cao trình độ của người dạy để lựa chọn được những phương pháp dạy học theo hướng đề cao năng lực tự học, phát huy tinh thần độc lập suy nghĩ và sáng tạo của người học. J.A.Cômenxki (1592-1670) đã đưa ra những quan điểm về hoạt động dạy học mà chúng ta có thể vận dụng trong hoạt động dạy học môn Toán. Theo ông quá trình dạy học để truyền thụ và tiếp nhận tri thức là phải dựa vào sự vật hiện tượng do HS tự quan sát, tự suy nghĩ mà hiểu biết, không nên áp đặt, gò ép người ta chấp nhận bất kì một điều gì và ông đã nêu ra một số nguyên tắc dạy học có giá trị rất lớn: nguyên tắc trực quan; nguyên tắc phát huy tính tự giác tích cực của HS; nguyên tắc hệ thống và liên tục; nguyên tắc củng cố kiến thức; nguyên tắc dạy học theo khả năng tiếp thu của HS (vừa sức); dạy học phải thiết thực và dạy học theo nguyên tắc cá biệt. [33] 5 Trong quản lý hoạt động dạy học nói chung và quản lý hoạt động dạy học môn Toán nói riêng cũng có không ít tác giả đề cập tới vấn đề này, như: IvanPôlônôp với công trình “Quản lý hoạt động dạy học trong các nhà trường phổ thông” xuất bản tại Mátxít-cơ-va, trong đó tác giả nhấn mạnh hoạt động dạy học là hoạt động trung tâm của mỗi nhà trường, vì thế muốn hay không người đứng đầu trường học cần phải hiểu rõ quy luật của dạy và học, hiểu rõ cách GV dạy ra sao và HS học như thế nào để có những tác động quản lý sư phạm hiệu quả. [20] Tác giả JojepCloming, bằng kinh nghiệm quản trị tại các nhà trường phổ thông Mỹ đã viết cuốn “Cẩm nang quản lý nhà trường Mỹ” cho rằng môn Toán hay bất cứ một môn học nào khác đều có một vị trí quan trọng trong cấu trúc chương trình dạy học ở nhà trường, nhà quản trị trường học cần tận dụng triệt để các lợi thế môn học, các đặc tính riêng cùng sự hỗ trợ của các công cụ quản lý để phát huy được năng lực người dạy và người học, như thế mới thành công trong công tác quản trị nhà trường. [22] 1.1.2. Các nghiên cứu ở trong nước Ở trong nước, hoạt động dạy học môn Toán được tổ chức trên lớp, đồng thời có thể tổ chức những hoạt động thực hành Toán ngoài nhà trường như ở nhà máy, công xưởng…kể cả những hoạt động có tính chất tập dượt nghiên cứu bao gồm cả các khâu đặt bài toán, xây dựng mô hình, thu thập dữ liệu, xử lý mô hình để tìm lời giải, đối chiếu lời giải với thực tế để kiểm tra và điều chỉnh. Nhờ đó, hoạt động dạy học môn Toán nói chung trở nên phong phú và đa dạng. Điều này đặt ra nhiều vấn đề to lớn cho các nhà lý luận nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy học nói chung và quản lý hoạt động dạy học môn Toán nói riêng. Cho đến nay, phải kể đến các nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy học có các tác giả như: Nguyễn Ngọc Quang, Phạm Viết Vượng, Nguyễn Văn Lê, Hà Thế Ngữ, Đặng Vũ Hoạt… [2,23,21,30,36] Các công trình khoa học trên với tầm vóc qui mô về giá trị lý luận và thực tiễn được ứng dụng rộng rãi và mang lại hiệu quả to lớn trong phát triển sự nghiệp giáo dục nước nhà. Tuy nhiên phần lớn các công trình trên chủ yếu đi sâu vào nghiên cứu về lý luận có tính chất tổng quan về quản 6 lý giáo dục, quản lý trường học, còn về quản lý hoạt động dạy học môn Toán ở trường THCS chưa được đề cập nhiều. Đối với môn toán ở trường phổ thông nói chung và trường THCS nói riêng, nhiều công trình nghiên cứu của nhiều chuyên gia cũng đã đề cập ít nhiều về phương diện quản lý trong quá trình dạy học môn toán sao cho có hiệu quả nhất. Tiêu biểu có thể kể đến một số công trình nghiên cứu có giá trị như: “Phương trình nhìn từ quan điểm phương pháp luận” của tác giả Nguyễn Hữu Châu (1985); “Cẩm nang dạy và học môn toán THCS” của tác giả Vũ Hữu Bình (2007); “Vận dụng lý luận vào thực tiễn dạy học môn toán ở trường phổ thông” của tác giả Bùi Văn Nghị (2009); “Phương pháp dạy học đại cương môn Toán” của tác giả Nguyễn Bá Kim (2010); các công trình về dạy học môn Toán của tác giả Trần Phương, Trần Văn Hạo, Võ Đại Mau… Nhìn chung công trình trên đã đi sâu nghiên cứu những vấn đề lý luận về giảng dạy môn toán trong các nhà trường mà ít đề cập đến các giải pháp cụ thể để quản lý chất lượng dạy học từng bộ môn đặc biệt chưa có công trình nào nghiên cứu một cách toàn diện về quản lý dạy học môn Toán ở các trường THCS. Bên cạnh đó,đứng trước yêu cầu bức xúc của thực tiễn ở các trường THCS là đổi mới công tác quản lý hoạt động dạy học, trong đó có quản lý hoạt động dạy học môn Toán, nhiều học viên cao học, nghiên cứu sinh quản lý giáo dục đã đi vào nghiên cứu thực trạng quản lý hoạt động dạy học ở các trường phổ thông và đề xuất những biện pháp nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả trong công tác quản lý hoạt động dạy học như: Tác giả Nguyễn Như Thắng với luận văn: “Một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học của các Hiệu trưởng các trường THCS quận Hai Bà Trưng thành phố Hà Nội”. Tác giả Nguyễn Thị Phương với luận văn: “Biện pháp quản lý hoạt động dạy học theo hướng đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THCS huyện Ninh Giang – tỉnh Hải Dương”. Tác giả Nguyễn Như Minh với luận văn: “Một số biện pháp quản lý hoạt động dạy và học môn Toán đối với các trường THPT của Sở GD&ĐT tỉnh Bắc Ninh”. 7 Tác giả Phạm Đàm Thục Hạnh với luận văn: “Quản lý hoạt động dạy học ở trường THCS trên địa bàn quận Hoàng Mai, thành phố Hà Nội trong bối cảnh đổi mới giáo dục”. Từ sự khái quát những nghiên cứu liên quan trực tiếp đến quản lý hoạt động dạy học môn Toán ở trường THCS chúng tôi rút ra một số kết luận như sau: + Một là, những tư tưởng, những nghiên cứu đều cho rằng hoạt động dạy học môn Toán ở trường THCS và quản lý hoạt động dạy học môn Toán giữ vai trò quan trọng, là giải pháp có hiệu quả nhất để nâng cao chất lượng giáo dục bộ môn nói riêng trong nhà trường THCS, phát huy vai trò điều khiển, tổ chức hoạt động dạy học của người giáo viên gắn với vị trí trung tâm của người học trong quá trình dạy - học hiện nay. + Hai là, muốn nâng cao chất lượng dạy học môn Toán phải tích cực quản lý hoạt động dạy học bộ môn này theo hướng quản lý từng thành tố của quá trình dạy học. Đặc biệt, chú trọng quản lý hoạt động dạy học chuyển từ truyền thụ kiến thức sang hình thành năng lực cho học sinh, đáp ứng đòi hỏi ngày càng cao của sự nghiệp giáo dục đào tạo, nhất là trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. + Ba là, mỗi công trình nghiên cứu đều đi sâu đã tập trung hệ thống hóa các vấn đề lý luận về quản lý hoạt động dạy học, biện pháp quản lý hoạt động dạy học của các nhóm chủ thể quản lý cụ thể, đồng thời dựa trên thực tiễn điều tra, nghiên cứu mà tiến hành đề xuất các biện pháp nhằm khắc phục những hạn chế còn tồn tại trong công tác quản lý hoạt động dạy học ở các nhà trường phổ thông của địa phương. Tuy nhiên, có thể dễ dàng nhận thấy rất ít công trình nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy học các bộ môn nói chung và môn Toán nói riêng ở các trường THCS quận Hoàng Mai thành phố Hà Nội và đây cũng là một trong những lý do tác giả viết bài luận văn này. 1.2. Một số khái niệm cơ bản 1.2.1. Quản lý, quản lý giáo dục, quản lý nhà trường 1.2.1.1. Quản lý 8 Quản lý là một dạng lao động xã hội mang tính đặc thù, gắn liền và phát triển cùng với lịch sử phát triển của loài người. Từ khi có sự phân công lao động trong xã hội đã xuất hiện một dạng lao động đặc biệt, đó là tổ chức, điều khiển các hoạt động lao động theo những yêu cầu nhất định. Dạng lao động mang tính đặc thù đó còn được gọi là hoạt động quản lý. Có nhiều quan niệm khác nhau về quản lý theo những cách tiếp cận khác nhau như: Theo tác giả Fredenck, W.Taylor, tác giả của học thuật quản lý theo khoa học thì: “Quản lý là biết được chính xác điều bạn muốn người khác làm và sau đó hiểu được rằng họ đã hoàn thành công việc một cách tốt nhất và rẻ nhất”. [25] Còn tác giả Harold Koontz cho rằng: “Quản lý là một dạng thiết yếu, nó đảm bảo phối hợp nỗ lực cá nhân nhằm đạt được mục tiêu của nhóm. Mục tiêu của nhà quản lý là nhằm hình thành một môi trường mà trong đó con người có thể đạt được các mục đích của nhóm với thời gian, tiền bạc, và sự bất mãn cá nhân ít nhất. Với tư cách thực hành thì quản lý là một nghệ thuật, còn kiến thức có tổ chức về quản lý là một khoa học” [25] Theo tác giả Trần Kiểm cho rằng: “Quản lý là những tác hoạch định của chủ thể quản lý trong việc huy động, kết hợp, sử dụng, điều chỉnh, điều phối các nguồn lực trong và ngoài tổ chức một cách tối ưu nhằm đạt mục đích của tổ chức với hiệu quả cao nhất”. [25] Còn theo Nguyễn Quốc Chí và Nguyễn Thị Mỹ Lộc: “Hoạt động quản lý là tác động có định hướng, có chủ đích của chủ thể quản lý (người quản lý) đến khách thể quản lý (người bị quản lý) trong một tổ chức nhằm làm cho tổ chức vận hành và đạt mục đích của tổ chức”. [2] Mặc dù có nhiều quan niệm khác nhau về quản lý như đã dẫn ở trên, nhưng chúng ta có thể nhận thấy điểm chung của quản lý mà các khái niệm đó đã đề cập là: - Quản lý bao giờ cũng có mục tiêu. Hoạt động quản lý được thực hiện với một tổ chức hay một nhóm xã hội. Đây là điểm hội tụ cho những hoạt động cùng nhau của nhiều người. 9 - Quản lý là thực hiện những tác động hướng đích từ chủ thể đến đối tượng. Yếu tố con người, trong đó người quản lý và người bị quản lý, giữ vai trò trung tâm trong hoạt động quản lý. - Quản lý không chỉ thể hiện ý chí của chủ thể mà còn là sự nhận thức và thực hiện hoạt động theo quy luật khách quan. Lao động quản lý là điều kiện quan trọng để làm cho xã hội loài người tồn tại, vận hành và phát triển. Từ những dấu hiệu đặc trưng nêu trên, có thể hiểu: Quản lý là sự tác động hợp quy luật của chủ thể quản lý đến khách thể quản lý bằng tổ hợp những cách thức, những phương pháp nhằm khai thác và sử dụng tối đa các tiềm năng, các cơ hội của cá nhân cũng như của tổ chức, để đạt được những mục tiêu đã đề ra. 1.2.1.2. Quản lý giáo dục Quản lý giáo dục là một loại hình của quản lý xã hội bởi lẽ giáo dục là một hiện tượng xã hội, một chức năng của xã hội loài người được thực hiện một cách tự giác, cũng giống như mọi hoạt động khác của xã hội loài người, giáo dục cũng cần phải quản lý. Dưới góc độ coi giáo dục là một hoạt động chuyên biệt thì quản lý giáo dục là quản lý các hoạt động của một cơ sở giáo dục như trường học,các đơn vị phục vụ đào tạo. Dưới góc độ xã hội, quản lý giáo dục là quản lý mọi hoạt động giáo dục trong xã hội. Định nghĩa về quản lý giáo dục đã được đề cập và phân tích trong một số công trình khoa học. Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang thì: “Quản lý giáo dục là hệ thống những tác động có mục đích, có kế hoạch, hợp quy luật của chủ thể quản lý nhằm làm cho hệ vận hành theo đường lối và nguyên lý giáo dục của Đảng, thực hiện được các tính chất của nhà trường xã hội chủ nghĩa Việt Nam, mà tiêu điểm hội tụ là quá trình dạy học vàgiáo dục thế hệ trẻ, đưa giáo dục tới mục tiêu dự kiến, tiến lên trạng thái mới về chất”. [30] Theo tác giả Đặng Quốc Bảo: “Quản lý giáo dục là hệ thống tác động có kế hoạch và có mục đích của chủ thể quản lý ở các cấp khác nhau đến tất cả các khâu, các bộ phận của hệ thống nhằm đảm bảo các cơ quan trong hệ thống giáo dục vận hành tối ưu, đảm bảo sự phát triển cả về mặt số lượng cũng như chất lượng để đạt được mục tiêu giáo dục”. [2] 10 Qua các định nghĩa trên chúng ta có thể rút ra: Quản lý giáo dục là hệ thống những tác động có mục đích, có kế hoạch, hợp quy luật của chủ thể quản lý đến tập thể giáo dục và HS, đến những lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường làm cho quá trình này hoạt động để đạt những mục tiêu dự định, nhằm điều hành phối hợp các lực lượng xã hội thúc đẩy mạnh mẽ công tác giáo dục thế hệ trẻ, theo yêu cầu phát triển xã hội. Trong quản lý giáo dục, quan hệ cơ bản là quan hệ giữa người quản lý với người dạy và người học, ngoài ra còn các mối quan hệ khác như quan hệ giữa các cấp bậc khác, giữa GV với HS, giữa nhân viên phục vụ với công việc liên quan đến hoạt động giảng dạy và học tập. 1.2.1.3. Quản lý nhà trường Vấn đề cơ bản của QLGD là quản lý nhà trường vì nhà trường là cơ sở giáo dục, nơi tổ chức thực hiện mục tiêu giáo dục. Khi nghiên cứu về nội dung khái niệm QLGD thì khái niệm trường học được hiểu là tổ chức cơ sở mang tính Nhà nước - xã hội, trực tiếp làm công tác giáo dục - đào tạo thế hệ trẻ cho tương lai của đất nước. Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang: “Quản lý nhà trường là tập hợp những tác động tối ưu của chủ thể quản lý đến tập thể GV, HS và cán bộ khác, nhằm tận dụng các nguồn dự trữ do nhà nước đầu tư, lực lượng xã hội đóng góp và do lao động xây dựng vốn tự có. Hướng vào việc đẩy mạnh mọi hoạt động của nhà trường mà điểm hội tụ là quá trình đào tạo thế hệ trẻ. Thực hiện có chất lượng mục tiêu và kế hoạch đào tạo, đưa nhà trường tiến lên trạng thái mới”. [30] Còn theo tác giả Phạm Viết Vượng thì “Quản lý trường học là lao động của các cơ quan quản lý nhằm tập hợp và tổ chức lao động của GV, HS và các lực lượng giáo dục khác, cũng như huy động tối đa các nguồn lực giáo dục để nâng cao chất lượng GD&ĐT trong nhà trường”. [36] Mặc dù mỗi tác giả nêu lên những định nghĩa khác nhau nhưng vẫn nổi bật lên cái chung, cái bản chất của quản lý trường học. Vì thế, có thể hiểu: Quản lý nhà trường là hệ thống những tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý nhằm làm cho trường học vận hành theo đường lối và nguyên lý giáo dục của Đảng để thực hiện thắng lợi mục tiêu đào tạo của ngành giáo dục giao phó cho nhà trường. 11