Tài liệu Quản lý hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ở trường trung học phổ thông huyện đồng hỷ, tỉnh thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM BÙI PHÚ HUÂN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI CÁC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN ĐỒNG HỶ, TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN, NĂM 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM BÙI PHÚ HUÂN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI CÁC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN ĐỒNG HỶ, TỈNH THÁI NGUYÊN Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8140114 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS PHAN HỮU THAM THÁI NGUYÊN, NĂM 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do tôi thực hiện. Các số liệu, kết luận nghiên cứu trình bày trong luận văn này là trung thực và chưa được công bố ở các nghiên cứu khác. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. Thái Nguyên, ngày 15 tháng 4 năm 2019 Tác giả luận văn Bùi Phú Huân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Ban Giám hiệu Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên, các thầy cô giáo trong Nhà trường đã giúp đỡ em trong suốt thời gian học tập tại trường, đã trang bị cho em những kiến thức cần thiết để em hoàn thành khóa học và luận văn thạc sỹ của mình. Với sự trân trọng và lòng biết ơn sâu sắc, em xin chân thành cảm ơn thầy Phan Hữu Tham người đã tận tình chỉ bảo và hướng dẫn khoa học để em hoàn thành luận văn này. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh các trường trung học phổ thông trên địa huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên đã tận tình giúp đỡ, cung cấp tài liệu, số liệu, thông tin bổ ích để tôi hoàn thành luận văn này. Mặc dù đã rất cố gắng trong quá trình thực hiện đề tài, song không thể tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong được sự góp ý, chỉ dẫn từ các nhà khoa học, quý thầy, cô và các bạn đồng nghiệp để luận văn được hoàn thiện hơn. Xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, ngày 15 tháng 4 năm 2019 Tác giả luận văn Bùi Phú Huân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu ................................................................. 3 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 3 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu của đề tài ..................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 4 8. Cấu trúc luận văn ............................................................................................. 5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI CÁC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ........................................................ 6 1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu .................................................................. 6 1.1.1. Trên thế giới .............................................................................................. 6 1.1.2. Ở Việt Nam ................................................................................................ 8 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài ............................................................ 13 1.2.1. Khái niệm bồi dưỡng ................................................................................ 13 1.2.2. Khái niệm học sinh giỏi............................................................................ 14 1.2.3. Khái niệm các môn khoa học tự nhiên và học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ......................................................................................................... 15 1.2.4. Khái niệm bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ............... 16 1.2.5. Khái niệm quản lý hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ........................................................................................................ 17 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 1.3. Một số vấn đề hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ở trường THPT ..................................................................................... 20 1.3.1. Chức năng, nhiệm vụ của trường THPT................................................... 20 1.3.2. Vị trí, vai trò của hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ở trường THPT ............................................................................. 21 1.3.3. Mục đích của hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ở trường THPT ..................................................................................... 23 1.3.4. Một số đặc điểm của các môn khoa học tự nhiên ở các trường THPT hiện nay ................................................................................................... 24 1.3.5. Nội dung, chương trình bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên .............................................................................................................. 25 1.3.6. Phương pháp bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên .......... 26 1.3.7. Hình thức bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ............... 27 1.4. Một số vấn đề lý luận về quản lý hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ở trường THPT ....................................................... 29 1.4.1. Chức năng, nhiệm vụ của hiệu trưởng trường THPT ............................... 29 1.4.2. Mục đích quản lý hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ....................................................................................................... 31 1.4.3. Nội dung quản lý hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ....................................................................................................... 31 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ................................................................................. 35 1.5.1. Yếu tố chủ quan........................................................................................ 35 1.5.2. Yếu tố khách quan .................................................................................... 36 Kết luận chương 1.............................................................................................. 37 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI CÁC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở TRƯỜNG THPT HUYỆN ĐỒNG HỶ, TỈNH THÁI NGUYÊN ................ 38 2.1. Khái quát về tình hình giáo dục đào tạo tại các trường THPT huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên .............................................................................. 38 2.1.1. Trình độ đào tạo của đội ngũ cán bộ, giáo viên tính đến thời điểm năm học 2018 - 2019 ......................................................................................... 38 2.1.2. Tình hình đội ngũ cán bộ giáo viên dạy giỏi các môn khoa học tự nhiên ........ 40 2.1.3. Tình hình cơ sở vật chất ở các trường THPT huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên.................................................................................................................. 41 2.1.4. Thành tích bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên cấp tỉnh, cấp quốc gia trong 3 năm qua.................................................................... 41 2.2. Khái quát về khảo sát thực trạng ................................................................ 42 2.2.1. Mục đích khảo sát .................................................................................... 42 2.2.2. Nội dung khảo sát .................................................................................... 43 2.2.3. Đối tượng khảo sát................................................................................... 43 2.2.4. Phương pháp khảo sát .............................................................................. 43 2.2.5. Xử lý kết quả khảo sát ............................................................................. 44 2.3. Thực trạng về hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ở các trường THPT huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên ..................... 46 2.3.1. Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về vị trí, vai trò của hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn KHTN ở các trường THPT huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên ................................................................... 46 2.3.2. Thực trạng về việc thực hiện mục đích của hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ở trường THPT huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên....................................................................................................... 48 2.3.3. Thực trạng về thực hiện chương trình, nội dung bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ở trường THPT huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên ...................................................................................................... 50 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 2.3.4. Thực trạng về thực hiện các phương pháp bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ở trường THPT huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên ........... 51 2.3.5. Thực trạng về thực hiện các hình thức tổ chức bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ở trường THPT huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên ...................................................................................................... 54 2.3.6. Đánh giá chung......................................................................................... 58 2.4. Thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ở trường THPT huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên ..................... 60 2.4.1. Thực trạng về xây dựng kế hoạch hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ở các trường THPT ........................................ 60 2.4.2. Thực trạng về tổ chức thực hiện chương trình, nội dung kế hoạch bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ở các trường THPT ........ 64 2.4.3. Thực trạng về công tác chỉ đạo của Hiệu trưởng đối với hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ở các trường THPT ........ 66 2.4.4. Thực trạng về kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ở các trường THPT ................................. 68 2.4.5. Đánh giá chung ........................................................................................ 70 2.5. Thực trạng ảnh hưởng của các yếu tố tới quản lý hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ở trường THPT huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên ................................................................ 74 2.5.1. Thực trạng ảnh hưởng của các yếu tố chủ quan ...................................... 74 2.5.2. Thực trạng ảnh hưởng của các yếu tố khách quan .................................. 76 2.5.3. Đánh giá chung ........................................................................................ 78 Kết luận chương 2.............................................................................................. 80 Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI CÁC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN ĐỒNG HỶ, TỈNH THÁI NGUYÊN .................... 81 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp .................................................................... 81 3.1.1. Nguyên tắc bảo đảm tính mục tiêu .......................................................... 81 3.1.2. Nguyên tắc bảo đảm tính khoa học ......................................................... 81 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 3.1.3. Nguyên tắc bảo đảm tính toàn diện và hệ thống ..................................... 82 3.1.4. Nguyên tắc bảo đảm tính khả thi ............................................................. 82 3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN ở trường THPT huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên ......................................... 82 3.2.1. Biện pháp 1: Nâng cao hiệu quả tuyên truyền, giáo dục cho cán bộ quản lý, GV và HS về tầm quan trọng của việc bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN ở trường THPT ........................................................................................ 83 3.2.2. Biện pháp 2: Đổi mới hoạt động bồi dưỡng về chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ GV dạy bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN ở trường THPT ...... 87 3.2.3. Biện pháp 3: Thường xuyên đổi mới nội dung, phương pháp, hình thức bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN .......................................................... 89 3.2.4. Biện pháp 4: Tăng cường các biện pháp kiểm tra, đánh giá hiệu quả thực hiện bồi dưỡng HS giỏi của GV ......................................................... 91 3.2.5. Biện pháp 5: Tăng cường các hoạt động xã hội hóa giáo dục, huy động các nguồn lực phục vụ công tác bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN ...... 93 3.3. Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp được đề xuất .......... 95 3.3.1. Các bước tiến hành khảo nghiệm ............................................................ 95 3.3.2. Kết quả khảo nghiệm ............................................................................... 96 Kết luận chương 3............................................................................................ 102 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 103 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 107 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CBQL : Cán bộ quản lý ĐTBC : Điểm trung bình cộng GD & ĐT : Giáo dục và Đào tạo GV : Giáo viên HS : Học sinh KHTN : Khoa học Tự nhiên QLGD : Quản lý giáo dục SL : Số lượng THPT : Trung học phổ thông TS : Tổng số TƯ : Trung ương UBND : Ủy ban nhân dân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Bảng thống kê quy mô trường, lớp THPT huyện Đồng Hỷ năm học 2018 - 2019............................................................................................... 38 Bảng 2.2. Bảng thống kê cán bộ quản lý và giáo viên các trường THPT huyện Đồng Hỷ ................................................................................................... 38 Bảng 2.3. Thống kê trình độ giáo viên các trường THPT huyện Đồng Hỷ ............. 39 Bảng 2.4. Bảng thống kê đội ngũ cán bộ giáo viên dạy giỏi các môn KHTN ở trường THPT huyện Đồng Hỷ tính đến thời điểm năm 2017 - 2018 ....... 40 Bảng 2.5. Bảng thống kê HS giỏi các môn KHTN ở các trường THPT huyện Đồng Hỷ tính từ năm 2015 đến năm 2019 ............................................... 42 Bảng 2.6. Đánh giá của CBQL và GV về mức độ cần thiết của hoạt động bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN ở trường THPT huyện Đồng Hỷ ........... 46 Bảng 2.7. Đánh giá của CBQL và GV về ý nghĩa của hoạt động bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN ở trường THPT huyện Đồng Hỷ............................. 47 Bảng 2.8. Thực trạng thực hiện mục đích bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN ở trường THPT huyện Đồng Hỷ ................................................................. 49 Bảng 2.9. Kết quả thực hiện chương trình, nội dung bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN ở trường THPT huyện Đồng Hỷ .......................................... 50 Bảng 2.10. Thực trạng về mức độ sử dụng và hiệu quả của các phương pháp bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN theo đánh giá của CBQL, giáo viên và học sinh ..................................................................................................... 52 Bảng 2.11. Hình thức bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN của GV các trường THPT huyện Đồng Hỷ ............................................................................. 55 Bảng 2.12. Mức độ thực hiện và hiệu quả thực hiện hình thức bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN của GV trường THPT huyện Đồng Hỷ ............................ 57 Bảng 2.13. Mức độ thực hiện việc quản lý kế hoạch hoạt động bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN ở trường THPT huyện Đồng Hỷ ............................ 62 Bảng 2.14. Thực trạng quản lý nội dung, chương trình bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN ở trường THPT huyện Đồng Hỷ .......................................... 65 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Bảng 2.15. Thực trạng chỉ đạo của Hiệu trưởng đối với hoạt động bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN ................................................................................. 67 Bảng 2.16. Thực trạng kiểm tra, đánh giá của Hiệu trưởng đối với bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN ở trường THPT huyện Đồng Hỷ ...................... 69 Bảng 2.17. Các yếu tố chủ quan ảnh hưởng đến việc quản lý hoạt động bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN ở trường THPT huyện Đồng Hỷ ........... 75 Bảng 2.18. Thực trạng yếu tố khách quan ảnh hưởng đến quản lý hoạt động bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN ở trường THPT huyện Đồng Hỷ ........... 77 Bảng 3.1. Khảo nghiệm tính cần thiết của biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN ở trường THPT huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên ..................................................................................... 96 Bảng 3.2. Khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN ở trường THPT huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên ...................................................................................... 99 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Chất lượng nguồn nhân lực là một trong những yếu tố căn bản quyết định sự suy vong hay hưng thịnh của mỗi quốc gia. Bối cảnh thời đại với xu thế toàn cầu hóa, hội nhập và sự phát triển sâu rộng của kinh tế tri thức đang tạo ra nhiều thời cơ, thách thức mới cho Việt Nam trong tiến trình phát triển. Việt Nam có thể giành lợi thế trong cạnh tranh, hội nhập nếu xây dựng được nguồn nhân lực chất lượng cao và phát triển được lực lượng sản xuất hiện đại để có thể khai thác tiềm năng, sức mạnh nội lực của dân tộc. Tuy nhiên sẽ là thách thức rất lớn nếu chúng ta tụt hậu so với các nước về trí tuệ, về nguồn nhân lực. Nhận thức thấu đáo thời cơ, vận hội cùng với những thách thức đã nêu, với quan điểm coi con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực quan trọng cho sự nghiệp phát triển của toàn xã hội, Đảng ta đã chỉ rõ: "Giáo dục - Đào tạo là quốc sách hàng đầu". Gần đây, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng cũng đề ra nhiệm vụ cơ bản cho ngành giáo dục đến năm 2020 là: “Phát triển, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao là một trong những yếu tố quyết định sự phát triển nhanh, bền vững đất nước” 13. Cả về mặt lý luận và thực tiễn đều chỉ ra rằng, để có nguồn nhân lực chất lượng cao đòi hỏi mỗi quốc gia phải hết sức chú trọng đến công tác đào tạo, bồi dưỡng. Theo đó, việc bồi dưỡng và quản lý hoạt động bồi dưỡng HS giỏi ở các cơ sở giáo dục được xem là một trong những giải pháp thiết thực để cải biến chất lượng nguồn nhân lực. Đây là nhiệm vụ thiết yếu của các cơ sở đào tạo, trong đó các trường (THPT) cần trở thành lực lượng cơ bản tham góp vào quá trình hiện thực hóa chiến lược đào tạo, bồi dưỡng nhân tài cho đất nước. Bồi dưỡng HS giỏi là nhiệm vụ quan trọng, được coi là 1 trong 3 mục tiêu chiến lược của nền giáo dục. Nhận thức được điều này, ngành giáo dục nói chung và các trường THPT ở huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên nói riêng đã thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp hướng đến việc phát hiện, bồi dưỡng những học sinh có năng lực để góp phần thực hiện chiến lược xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao cho tỉnh và cho đất nước. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Tuy nhiên, việc bồi dưỡng học sinh giỏi nói chung và công tác quản lý hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên nói riêng ở các trường THPT huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên bên cạnh những kết quả đạt được còn tồn tại không ít hạn chế, bất cập. Nội dung bồi dưỡng học sinh giỏi các môn KHTN chưa phong phú, chưa có tính liên thông trong hệ thống chương trình. Trên thực tế, ở các trường THPT huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên chưa xây dựng được kế hoạch và có các biện pháp quản lý, bồi dưỡng học sinh giỏi lâu dài, việc đầu tư cơ sở vật chất, tài liệu giảng dạy, thiết bị và kinh phí cho giáo viên tham gia trực tiếp bồi dưỡng còn hạn chế; nhiều học sinh THPT ở huyện Đồng Hỷ chưa có động lực và tâm huyết với việc bồi dưỡng HSG vì quỹ thời gian có hạn, vì tâm lý lo lắng sợ ảnh hưởng đến kết quả học tập chung, thậm chí một số học sinh còn bị chi phối bởi điều kiện kinh tế gia đình; GV dạy bồi dưỡng ngoài việc hoàn tất các nhiệm vụ giảng dạy như các GV khác, một số giáo viên còn đảm trách thêm các hoạt động kiêm nhiệm; nhiều GV trẻ có trình độ nhưng chưa mạnh dạn đảm nhiệm công tác bồi dưỡng HS giỏi. CBQL chưa có nhiều kinh nghiệm và thiếu những nghiên cứu khoa học chuyên sâu về công tác bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN; hiệu quả quản lý công tác bồi dưỡng HS giỏi ở các trường THPT trên địa bàn huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên những năm qua chưa tạo được bước đột phá, chủ yếu vẫn dựa trên kinh nghiệm. Những hạn chế nêu trên đã khách quan đặt ra yêu cầu cần đổi mới và nâng cao hiệu quả quản lý công tác bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN bằng việc tìm kiếm, khảo nghiệm những biện pháp mang tính khả thi và đảm bảo tính phù hợp với điều kiện thực tế ở các trường THPT trên địa bàn huyện Đồng Hỷ. Từ cơ sở lý luận và thực tiễn đã nêu, với cương vị là một cán bộ quản lý ở trường THPT huyện Đồng Hỷ, tôi mạnh dạn chọn vấn đề “Quản lý hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ở trường trung học phổ thông huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn thạc sỹ chuyên ngành QLGD với mong muốn góp phần nâng cao chất lượng bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN và được ứng dụng rộng rãi ở các trường THPT trên địa bàn huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ở trường THPT huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên, đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động này nhằm góp phần nâng cao chất lượng hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng HS giỏi các môn khoa học tự nhiên của hiệu trưởng các trường THPT huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên 3.2. Khách thể nghiên cứu Công tác quản lý hoạt động bồi dưỡng HS giỏi các môn khoa học tự nhiên của hiệu trưởng các trường THPT huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên. 4. Giả thuyết khoa học Nghiên cứu cơ sở lí luận, khảo sát thực trạng sẽ đề xuất biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN như: Đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục để thống nhất nhận thức của CBQL, GV và HS về tầm quan trọng của việc bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN ở trường THPT; Tăng cường bồi dưỡng về chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ GV dạy bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN ở trường THPT; Thường xuyên đổi mới nội dung, phương pháp, hình thức bồi dưỡng HS giỏi; Tăng cường các biện pháp kiểm tra, đánh giá hiệu quả thực hiện bồi dưỡng HS giỏi của GV; Đẩy mạnh xã hội hóa giáo dục, huy động các nguồn lực phục vụ công tác bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN thì kết quả bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN ở trường THPT huyện Đồng Hỷ sẽ được nâng cao hơn. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ở trường THPT. 5.2. Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ở trường THPT huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên. 5.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ở trường THPT huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên trong những năm học tiếp theo. 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu của đề tài - Giới hạn về nội dung nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ở trường THPT huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn - Giới hạn về đối tượng khảo sát: + Hiệu trưởng, Phó hiệu trưởng, Tổ trưởng các trường THPT trên địa bàn huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên + Giáo viên bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN ở ba trường THPT huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên. + HS giỏi các môn KHTN ở ba trường THPT huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên. - Giới hạn về thời gian và địa điểm: + Thời gian: Khảo sát và sử dụng số liệu từ năm trong năm học 2015 - 2016 đến năm 2018 - 2019. + Địa điểm: Các trường THPT trên địa bàn huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên bao gồm: Trường THPT Đồng Hỷ; Trường THPT Trại Cau và Trường THPT Trần Quốc Tuấn. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Để xác định các khái niệm và xây dựng khung lý thuyết cho vấn đề nghiên cứu, đề tài sử dụng các phương pháp phân tích và tổng hợp lý thuyết, phương pháp hệ thống hóa và khái quát hóa lý thuyết để nghiên cứu các tài liệu, các công trình nghiên cứu khoa học, các bài báo, các tạp chí chuyên ngành, các văn kiện của Đảng và Nhà nước, các văn bản hướng dẫn của ngành về giáo dục. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi Đây là phương pháp cơ bản trong đề tài được sử dụng để tiến hành lấy ý kiến của các khách thể nghiên cứu thông qua phiếu điều tra, bảng hỏi nhằm làm rõ vấn đề nghiên cứu. 7.2.2. Phương pháp quan sát sư phạm Phương pháp này dùng để tiến hành quan sát hoạt động dạy bồi dưỡng HS giỏi của GV, mức độ tiến bộ và hứng thú học tập của HS tham gia bồi dưỡng HS giỏi các môn KHTN để thu thập thông tin góp phần làm rõ thực trạng cần nghiên cứu. 7.2.3. Phương pháp chuyên gia Phương pháp này dùng để trưng cầu ý kiến chuyên gia về các nội dung nghiên cứu, đánh giá về tính khoa học và tính khả thi của các biện pháp được đề xuất. Với phương pháp này, có thể khai thác được ý kiến đánh giá của các chuyên gia có trình độ cao để tìm ra giải pháp tối ưu cho việc nâng cao hiệu quả hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn KHTN ở trường THPT trên địa bàn huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 7.3. Phương pháp bổ trợ Đề tài sử dụng phương pháp toán thống kê để xử lý kết quả nghiên cứu thực trạng và khảo sát tính cần thiết, tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo đề tài gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ở các trường trung học phổ thông. Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ở trường THPT huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên. Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi các môn khoa học tự nhiên ở trường THPT huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI CÁC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Trên thế giới Những nghiên cứu về quản lý nhà trường Trên thế giới đã có nhiều công trình nghiên cứu tiêu biểu về quản lý giáo dục một lĩnh vực chuyên biệt đảm trách nhiệm vụ xây dựng nguồn nhân lực và bồi dưỡng nhân tài cho các quốc gia. Nhà giáo dục học Xô-viết V.A Xukhomlinxki khi tổng kết những kinh nghiệm quản lý chuyên môn trong vai trò là Hiệu trưởng nhà trường cho rằng: Kết quả hoạt động của nhà trường phụ thuộc rất nhiều vào công việc tổ chức đúng đắn các hoạt động dạy học. Bộ Giáo dục Singapore (2009), Mô hình trường học ưu việt của Singapore, SEM đã đề cập đến những yêu cầu cần thiết của lãnh đạo nhà trường: Phải vạch ra một tầm nhìn đối với những thành tích, kết quả dự định đạt được và tạo ra một môi trường học tập lý tưởng cho HS và cả GV. Tác giả Jena Valérien, trong cuốn "Quản lý hành chính và sư phạm trong các nhà trường tiểu học" do UNESCO xuất bản năm 1991 đã phân tích về vai trò, chức năng và nhiệm vụ của người Hiệu trưởng; qua đó đưa ra gợi ý đối với các yêu cầu về phẩm chất và năng lực của người Hiệu trưởng và phương thức phát triển đội ngũ đó. Tác giả Savin N.V trong cuốn "Giáo dục học, tập 2" Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1983 đã tập trung làm rõ những vấn đề cơ bản của quản lý nhà trường, đáng chú ý là Savin N.V đã tập trung trình bày phương thức phát triển đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục. Tác giả M.I.Kônđacốp (1984) với cuốn “Quản lý giáo dục quốc dân trên địa bàn quận, huyện”, Trường Cán bộ quản lý Trung ương 1 Hà Nội, Nxb Giáo dục, 1984 đã đưa ra quan niệm về quản lý giáo dục với tư cách là sự tác động có hệ thống, có kế hoạch và có tính hướng đích của các chủ thể quản lý nhằm hình thành và phát triển nhân cách cho trẻ. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Các công trình nghiên cứu nêu trên thường tiếp cận khái niệm quản lý ở góc độ chức năng, từ đó đưa ra yêu cầu cần đáp ứng của nhà quản lý. Những ý tưởng, những quan niệm về vai trò, yêu cầu của nhà quản lý nói chung, quản lý giáo dục nói riêng ở các công trình nghiên cứu đã nêu sẽ là những định hướng quan trọng để tác giả luận văn làm rõ vị trí, vai trò của Hiệu trưởng ở trường THPT với tư cách là chủ thể quản lý nhà trường, quản lý hoạt động chuyên môn nói chung và bồi dưỡng HS giỏi nói riêng. Những nghiên cứu về công tác bồi dưỡng nhân tài, bồi dưỡng HS giỏi Ở Trung Quốc, ngay từ rất sớm việc phát hiện và sử dụng hiền tài đã được các triều đại phong kiến hết sức chú trọng. Từ thời kỳ Cổ đại, giáo dục Nho học của Khổng Tử đã xác định vì quốc gia mà đào tạo nhân tài, vì xã hội mà bồi dưỡng ra nhiều tinh anh. Triều đại nhà Tùy, nhà Đường đã mở ra các khoa thi để tuyển chọn nhân tài. Nhật Bản đã sớm xác định nhiệm vụ bồi dưỡng một thế hệ thanh niên có đạo đức, có tài năng, có sức sáng tạo để gánh vác trọng trách của thế kỷ thứ XXI và công tác bồi dưỡng học sinh giỏi vì thế cũng được xem là nhiệm vụ chiến lược của các cơ sở đào tạo ở quốc gia này. Với quan điểm chú trọng đào tạo nhân lực chất lượng cao, Hàn Quốc cũng là một trong những quốc gia xây dựng được chương trình đặc biệt để dành cho học sinh giỏi hướng đến mục tiêu tìm kiếm tài năng. Năm 1994 với khoảng 57/174 cơ sở giáo dục ở Hàn Quốc tổ chức chương trình đặc biệt dành cho học sinh giỏi. Điều này có ý nghĩa thực sự đối với công tác tìm kiếm tài năng ở Hàn Quốc trong những năm qua. Công tác bồi dưỡng, phát triển nhân tài cũng được xem là nhiệm vụ trọng tâm của việc thực hiện chính sách phát triển trí tuệ ở châu Âu. Ngay trong thời Phục hưng, những người có tài năng về nghệ thuật, kiến trúc, văn học... đều được nhà nước cùng các tổ chức cá nhân bảo trợ và giúp đỡ. Đến thế kỉ XIX, nước Mỹ đặc biệt chú trọng vấn đề giáo dục HS giỏi và tìm kiếm tài năng, đặc biệt trong suốt thế kỉ XX, “HS giỏi đã trở thành một vấn đề của nước Mỹ với hàng loạt các tổ chức và các trung tâm nghiên cứu, bồi dưỡng HS giỏi ra đời. Năm 2002 có 38 bang của Hoa Kỳ có đạo luật về giáo dục HS giỏi (Gifted & Talented Student Education Act) trong đó 28 bang có thể đáp ứng đầy đủ cho việc giáo dục HS giỏi” 16, tr.6] Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Viện Hàn lâm quốc gia dành riêng cho HS giỏi và tài năng trẻ đã được lập ra ở nước Anh và Hiệp hội quốc gia dành cho HS giỏi cùng với Website hướng dẫn GV dạy cho HS giỏi và học sinh tài năng (http://www.nc.uk.net/gt/) đã được ra đời và hoạt động đồng bộ. Chính quyền New Zealand cũng đã phê chuẩn kế hoạch phát triển chiến lược HS giỏi từ năm 2001… Stepanek J.B đã giới thiệu những đặc điểm chính của chương trình dạy học dành cho HS có năng khiếu thông qua cuốn sách “The Inchesive Classroom: Meeting the Heeds of Gifted Students Differentiating Mathematics and Science Instruction”, Northwest Regional Education Laboratory. Theo Stepanek J.B, “nội dung dạy học phải có mức độ phức tạp và sâu sắc hơn; Phương pháp dạy học phải kích thích HS tự mình khám phá và chiếm lĩnh tri thức; Tạo cơ hội cho HS tìm thấy ứng dụng của các kiến thức trong các ngành khoa học khác và trong cuộc sống [43, tr.24]. Nhìn chung các nước Anh, Mỹ, Hàn Quốc, Trung Quốc, New Zealand, Ấn Độ… đều đã đưa ra những chính sách cụ thể để phát triển tiềm năng trí tuệ của quốc gia thông qua chương trình bồi dưỡng HS giỏi. Qua đó cũng hình thành được những quan niệm về HS giỏi với việc nhận diện tiêu chí xác định là “gift” (giỏi, có năng khiếu) và “talent” (tài năng). Đồng thời công tác giáo dục HS giỏi cũng được luận bàn trực tiếp với việc làm rõ mục tiêu bồi dưỡng cùng những hình thức giáo dục HS giỏi theo từng cấp học. 1.1.2. Ở Việt Nam Từ quan điểm trọng dụng nhân tài, vấn đề đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực nói chung và bồi dưỡng HS giỏi nói riêng sớm được Nhà nước và các nhà nghiên cứu quan tâm trên nhiều bình diện. Những nghiên cứu về quản lý hoạt động chuyên môn Hà Văn Cung: “Một số biện pháp bồi dưỡng năng lực quản lý quá trình dạy học của các trường THCS tỉnh Quảng Ninh”, Luận văn thạc sĩ QLGD, 2000. Giá trị nổi bật của công trình nghiên cứu là đã khái quát hóa được những tiêu chí đánh giá năng lực quản lý quá trình dạy học của hiệu trưởng ở các trường THCS tỉnh Quảng Ninh [9]. Nguyễn Văn Tiến: “Một số biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý chuyên môn của hiệu trưởng trường THCS ngoại thành Hải Phòng”, Luận văn thạc sĩ QLGD, 2000 [47]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn