Tài liệu Quản lý đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số ở trung tâm giáo dục nghề nghiệp giáo dục thường xuyên huyện phú bình, tỉnh thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ĐÀO VĂN TRUNG QUẢN LÝ ĐÀO TẠO NGHỀ CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC NGHỀ NGHIỆP - GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN HUYỆN PHÚ BÌNH, TỈNH THÁI NGUYÊN Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8140114 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Trần Quốc Thành THÁI NGUYÊN - 2020 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Đào Văn Trung Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Với tình cảm trân thành, em xin bày tỏ lòng biết ơn và sự kính trọng tới Lãnh đạo trường Đại học sư phạm - Đại học Thái Nguyên, các Thầy giáo, Cô giáo đã tham gia giảng dạy và cung cấp những kiến thức cơ bản, sâu sắc, tạo điều kiện giúp đỡ em trong quá trình học tập và nghiên cứu tại nhà trường. Đặc biệt em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến Giáo sư, tiến sĩ Trần Quốc Thành, người trực tiếp hướng dẫn khoa học, tận tình giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu, hoàn thành Luận văn. Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn tới Lãnh đạo Ủy ban nhân dân huyện Phú Bình, Phòng Lao động - Thương binh xã hội, Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp Giáo dục Thường xuyên huyện Phú Bình, các cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân huyện Phú Bình cùng bạn bè, người thân đã tạo điều kiện cả về thời gian, vật chất, tinh thần cho tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, mặc dù bản thân em đã luôn cố gắng nhưng chắc chắn không tránh khỏi những khiếm khuyết. Kính mong được sự góp ý, chỉ dẫn của các Thầy, các Cô và các bạn đồng nghiệp. Em xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 6 năm 2020 Tác giả luận văn Đào Văn Trung Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................... ii MỤC LỤC............................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................ iv DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU........................................................................... v MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................. 2 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 3 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu .......................................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 4 8. Kết cấu Luận văn ............................................................................................. 4 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ ĐÀO TẠO NGHỀ CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ CỦA TRUNG TÂM GIÁO DỤC NGHỀ NGHIỆP - GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN CẤP HUYỆN............. 6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề....................................................................... 6 1.1.1. Ở nước ngoài ............................................................................................. 6 1.1.2. Ở Việt Nam ................................................................................................ 7 1.2. Nghề và đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số ..... 10 1.2.1. Khái niệm nghề ........................................................................................ 10 1.2.2. Đào tạo và đào tạo nghề .......................................................................... 12 1.2.3. Đào tạo nghề cho lao động nông thôn ..................................................... 15 1.2.4. Đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số ................ 17 1.3. Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên đối với sự phát triển kinh tế - xã hội, nhất là phát triển nông thôn .......................... 22 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 1.3.1. Khái quát về Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp -Giáo dục thường xuyên cấp huyện ...................................................................................... 22 1.3.2. Đặc trưng đào tạo nghề ở Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên cấp huyện .......................................................................... 25 1.4. Nội dung quản lý đào tạo cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số của Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện Phú Bình ....................................................................................... 27 1.4.1. Quản lý ..................................................................................................... 27 1.4.2. Nội dung quản lý đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số ..................................................................................................... 28 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số của trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên ........................................................................................... 40 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ ĐÀO TẠO NGHỀ CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ CỦA TRUNG TÂM GIÁO DỤC NGHỀ NGHIỆP - GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN HUYỆN PHÚ BÌNH, TỈNH THÁI NGUYÊN ........................................................................... 44 2.1. Khái quát chung về huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên và trung tâm giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên của huyện .................... 44 2.1.1. Đặc điểm chung của huyện Phú Bình...................................................... 44 2.1.2. Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp-Giáo dục thường xuyên của huyện ... 45 2.2. Tổ chức và phương pháp khảo sát thực trạng............................................. 49 2.2.1. Tổ chức khảo sát ...................................................................................... 49 2.2.2. Đối tượng khảo sát................................................................................... 49 2.2.3. Nội dung khảo sát .................................................................................... 50 2.2.4. Phương pháp khảo sát thực trạng ............................................................ 50 2.3. Thực trạng đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên ......................................................... 51 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 2.3.1. Số lượng và chất lượng học viên học nghề tại Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên ......... 51 2.3.2. Nhận thức về tầm quan trọng của vấn đề đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên ... 53 2.3.3. Chương trình đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên ........................................... 55 2.3.4. Cơ sở vật chất phục vụ đào tạo nghề ....................................................... 60 2.3.5. Chất lượng đào tạo nghề .......................................................................... 61 2.3.6. Đánh giá chung về đào tạo nghề ở Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên ................ 64 2.4. Thực trạng quản lý đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số của Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên .............................................. 67 2.4.1.Thực trạng công tác tuyển sinh ................................................................ 67 2.4.2. Thực trạng quản lý chương trình đào tạo nghề ....................................... 68 2.4.3. Thực trạng quản lý dạy và học nghề ....................................................... 71 2.4.4. Thực trạng quản lý cơ sở vật chất phục vụ đào tạo ................................. 74 2.5. Đánh giá chung về thực trạng ..................................................................... 76 2.5.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số ở Trung tâm GDNN-GDTX huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên ........................................................................... 77 2.5.2. Đánh giá chung về thực trạng .................................................................. 79 Kết luận chương 2.............................................................................................. 80 Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ ĐÀO TẠO NGHỀ CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ CỦA TRUNG TÂM GIÁO DỤC NGHỀ NGHIỆP - GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN HUYỆN PHÚ BÌNH, TỈNH THÁI NGUYÊN ........................................................................... 82 3.1. Một số định hướng phát triển nông thôn và vấn đề đào tạo nghề cho đồng bào người dân tộc thiểu số.............................................................. 82 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 3.2. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số ............................................................................. 83 3.2.1. Nguyên tắc 1: Đảm bảo tính phù hợp với thực tiễn địa phương ............. 83 3.2.2. Nguyên tắc 2: Đảm bảo tính khả thi ........................................................ 84 3.2.3. Nguyên tắc 3: Đảm bảo tính hiệu quả ..................................................... 84 3.2.4. Nguyên tắc 4: Đảm bảo tính khoa học .................................................... 84 3.2.5. Nguyên tắc 5: Đảm bảo tính kế thừa và phát triển .................................. 85 3.2.6. Nguyên tắc 6: Đảm bảo tính đồng bộ ...................................................... 85 3.3. Các biện pháp đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số của Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên ......................................................... 86 3.3.1. Tăng cường phân tích thực trạng nhu cầu học nghề của lao động nông thôn người dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện Phú Bình ...................... 86 3.3.2. Xác định mục tiêu đào tạo nghề phù hợp với nhu cầu lao động nông thôn người dân tộc thiểu số và xây dựng chương trình đào tạo nghề phù hợp với lao động nông thôn người dân tộc thiểu số ......................... 87 3.3.3. Đa dạng hóa các hình thức đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số ........................................................................................ 89 3.3.4. Biện pháp huy động các nguồn lực cộng đồng trong hoạt động đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số ........................ 90 3.3.5. Tăng cường giám sát hoạt động đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số ............................................................................. 93 3.3.6. Mối quan hệ giữa các biện pháp .............................................................. 95 3.4. Khảo nghiệm các biện pháp đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên............................... 96 3.4.1. Khái quát chung về khảo nghiệm ............................................................ 96 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 3.4.2. Phân tích kết quả khảo nghiệm ................................................................ 98 Kết luận chương 3............................................................................................ 101 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................... 103 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 109 PHỤ LỤC ............................................................................................................... Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CNH-HĐH : Công nghiệp hóa- Hiện đại hóa GDNN-GDTX : Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên KT-XH : Kinh tế - xã hội THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông XHCN : Xã hội chủ nghĩa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU Bảng 2.1. Số lượng học viên đào tạo tại Trung tâm GDNN-GDTX huyện Phú Bình (2017-20190) ................................................................. 52 Bảng 2.2. Hình thức và phương pháp đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên ........... 59 Bảng 2.3. Đội ngũ cán bộ giáo viên tham gia công tác đào tao nghề tại Trung tâm GDNN-GDTX huyện Phú Bình .................................. 62 Bảng 2.4. Kết quả dạy nghề của các năm 2015-2019 ................................... 62 Bảng 2.5. Kết quả dạy nghề gắn với giải quyết việc làm đối với nghề nông nghiệp, nghề phi nông nghiệp ....................................................... 63 Bảng 2.6. Thực trạng thực hiện việc khảo sát nhu cầu học nghề của lao động nông thôn người dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện Phú Bình .......... 67 Bảng 2.7. Đánh giá của CBQL, GV, học viên Trung tâm GDNN-GDTX về chương trình đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số huyện Phú Bình ................................................... 69 Bảng 2.8. Đánh giá của cán bộ quản lý, giáo viên của trung tâm GDNNGDTX về đội ngũ giáo viên tham gia đào tạo nghề cho người lao động nông thôn người dân tộc thiểu số huyện Phú Bình ........ 71 Bảng 2.9. Đánh giá về mức độ đáp ứng yêu cầu của hệ thống cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ đào tạo nghề ở Trung tâm GDNNGDTX huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên................................... 75 Bảng 2.10. Đánh giá về hiệu quả đào tạo nghề cho lao động nông thôn, người dân tộc thiểu số ở Trung tâm GDNN-GDTX huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên ................................................................. 76 Bảng 2.11. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số ở Trung tâm GDNN-GDTX huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên ............................................... 77 Bảng 3.1. Đánh giá về mức độ cần thiết của của các biện pháp ................... 98 Bảng 3.2. Đánh giá của các chuyên gia, các cán bộ quản lý, giáo viên, các cán bộ, ban, ngành, đoàn thể huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên . 100 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đào tạo nghề cho lao động nông thôn (LĐNT) là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước, của các cấp, các ngành và xã hội nhằm nâng cao chất lượng lao động nông thôn, tăng hiệu quả sử dụng thời gian cho lao động ở nông thôn, thực hiện chuyển dịch cơ cấu lao động theo hướng hiện đại hóa nông nghiệp, xây dựng nông thôn mới. Nghề nghiệp là phương tiện đảm bảo chất lượng cuộc sống vật chất và tinh thần của con người. Có nghề nghiệp con người mới có cuộc sống ổn định, mới làm cho cuộc sống trở nên có ý nghĩa. Nghị quyết số 29-NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam ngày 04/11/2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng Xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế tại nhiệm vụ, giải pháp thứ 5 mục III - đã nhấn mạnh: “Đổi mới căn bản công tác quản lý giáo dục, đào tạo, bảo đảm dân chủ, thống nhất; tăng quyền tự chủ và trách nhiệm xã hội của các cơ sở giáo dục, đào tạo, coi trọng quản lý chất lượng” [6] là một định hướng quan trọng trong công tác đào tạo nguồn nhân lực có trình độ cao. Thực hiện tốt vấn đề này sẽ đóng góp một vai trò quan trọng trong việc phát triển giáo dục nước nhà. Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ X đã chỉ rõ “Phát triển, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao là một trong những yếu tố quyết định sự phát triển nhanh, bền vững đất nước. Đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, đổi mới nội dung, chương trình, phương pháp dạy và học, đổi mới cơ chế quản lý giáo dục, đào tạo. Tập trung nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo coi trọng đạo đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kỹ năng thực hành. Đẩy mạnh đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu phát triển đất nước [5]. Tại Điều 7, Luật dạy nghề đã nêu “Đầu tư mở rộng mạng lưới cơ sở dạy nghề, nâng cao chất lượng dạy nghề, góp phần Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn đảm bảo cơ cấu nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, góp phần phân luồng học sinh tốt nghiệp THCS và THPT, tạo điều kiện phổ cập nghề cho thanh niên và đáp ứng nhu cầu của người lao động” [4]. Phú Bình là huyện có nhiều tiềm năng phát triển kinh tế, là điểm đến của nhiều nhà đầu tư, doanh nghiệp trong nước và nước ngoài, vì vậy nhu cầu sử dụng lao động lớn, đặc biệt là lao động có chuyên môn, tay nghề. Trong những năm gần đây kinh tế - xã hội huyện đã phát triển, tốc độ tăng trưởng khá, an ninh quốc phòng được giữ vững, đời sống vật chất và tinh thần nhân dân được nâng lên, giáo dục và y tế được đầu tư theo hướng đạt chuẩn, tỷ lệ hộ nghèo giảm nhanh bền vững, giải quyết việc làm hằng năm vượt kế hoạch giao. Song kết quả đạt được chưa xứng tầm với tiềm năng của huyện. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên song có nguyên nhân là chất lượng nguồn nhân lực trên địa bàn huyện còn hạn chế, tỷ lệ lao động qua đào tạo thấp (năm 2015 tỷ lệ lao động qua đào tạo là 33%), vì vậy trong giai đoạn từ năm 2016 đến năm 2020 cần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, tỷ lệ lao động qua đào tạo để đẩy nhanh tốc độ phát triển kinh tế - xã hội huyện. Xuất phát từ lý do nêu trên, tôi lựa chọn đề tài “Quản lý đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số ở Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên” để tiến hành nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở lý luận và thực tiễn đào tạo nghề cho lao động nông thôn là người dân tộc thiểu số ở Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên, đề xuất các biện pháp quản lý đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số ở Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên của huyện để từng bước đáp ứng yêu cầu phát triển nông nghiệp, nông thôn của các xã thuộc huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 3.1. Khách thể nghiên cứu Quản lý đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số ở Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên cấp huyện. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Các biện pháp quản lý đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số của Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. 4. Giả thuyết khoa học Công tác đào tạo nghề cho lao đông nông thôn người dân tộc thiểu số huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên đã được quan tâm song chưa thực sự đạt hiệu quả nên chất lượng đào tạo nghề chưa cao, chưa đáp ứng được mục tiêu chuyển dịch cơ cấu phát triển kinh tế - xã hội. Nếu nghiên cứu, đánh giá một cách toàn diện về thực trạng, trên cơ sở đó đề ra những biện pháp mang tính khoa học và hợp lý thì sẽ góp phần nâng cao chất lượng đào tạo nghề nông nghiệp cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số của Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp Giáo dục thường xuyên huyện Phú Bình, Thái Nguyên. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1 Hệ thống hóa cơ sở lí luận về đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số của Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên cấp huyện. 5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số của Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. 5.3. Đề xuất các biện pháp đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số của trung tâm GDNN-GDTX huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu Đề tài chỉ đánh giá thực trạng đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số ở trung tâm GDNN-GDTX huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên trong 3 năm trở lại đây. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Khảo sát trên 30 chuyên gia; cán bộ quản lý và giáo viên, 70 học viên người DTTS học nghề tại trung tâm GDNN-GDTX huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận Phương pháp này dùng để thu thập, xử lí các tài liệu có liên quan, trên cơ sở đó xây dựng cơ sở lí luận của đề tài nghiên cứu. Các phương pháp nghiên cứu lí luận được sử dụng bao gồm: phương pháp tích phân, tổng hợp lí luận, phương pháp giả thuyết, phướng pháp chứng minh. 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Xây dựng và sử dụng phiếu chưng cầu ý kiến để thu thập ý kiến của các chuyên gia, cán bộ quản lí, giáo viên và học viên về thực trạng đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. 7.2.2. Phương pháp quan sát Quan sát hoạt động đào tạo nghề cho lao động nông thôn (LĐNT) ở TTGDNN-GDTX huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. 7.2.3. Phương pháp phỏng vấn Trò chuyện, phỏng vấn sâu để lấy ý kiến của học sinh, giáo viên, cán bộ quản lý và các chuyên gia về hoạt động đào tạo nghề cho LĐNT ở TTGDNNGDTX huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. 7.3 Phương pháp xử lý số liệu Sử dụng các phương pháp thống kê toán học để xử lý số liệu thu được từ khảo sát thực trạng đào tạo nghề cho LĐNT người DTTS ở trung tâm GDNNGDTX huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên, lập các bảng và biểu đồ trình bày các số liệu đó. 8. Kết cấu Luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, Luận văn gồm 3 chương: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Chương 1: Cơ sở lí luận về đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số của Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên cấp huyện. Chương 2: Thực trạng quản lý đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số ở Trung tâm giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. Chương 3: Biện pháp quản lý đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số ở Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ ĐÀO TẠO NGHỀ CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ CỦA TRUNG TÂM GIÁO DỤC NGHỀ NGHIỆP - GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN CẤP HUYỆN 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Ở nước ngoài Đã có nhiều công trình nghiên cứu về đào tạo nghề, dạy nghề thông qua mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức, quản lý giáo dục nghề nghiệp. Ở Liên Xô trước đây các tác giả Batusep, Xla Sapôrinxki Y.A và nhiều tác giả khác đã xây dựng những cơ sở lý luận xác đáng trong việc xây dựng nội dung, phương pháp và hình thức giáo dục nghề nghiệp. Ở Đức, các tác giả như D.Marschreider, B.Germer, Heinz Frakiewicz đã đưa ra những cơ sở sư phạm đối với việc tổ chức quản lý hoạt động dạy học nghề nghiệp. Các tác giả đã rất quan tâm tới sự phối hợp chặt chẽ giữa dạy lý luận và luyện tập kỹ năng, kỹ thuật trong thực tiễn sản xuất. Các hệ thống dạy nghề và nghiên cứu về phát triển nghề nghiệp xuất hiện ở nhiều quốc gia khác như Pháp, Mỹ, Thụy Điển, Phần Lan,… trong đó đều đề cập tới quản lý đối với các thành phần cơ bản tạo nên quá trình đào tạo nghề ở các cơ sở giáo dục. (dẫn theo [22]) Trong cuốn Giáo dục kỹ thuật và đào tạo thế kỷ XXI: Các khuyến nghị của Tổ chức Lao động Quốc tế và tổ chức giáo dục, Khoa học và văn hóa của Liên Hiệp Quốc, John Daniel và Goran Hultin đã đề cập tới mối quan hệ gắn bó giữa mục tiêu phát triển đào tạo nghề với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội; giữa đào tạo với sự biến động của thị trường lao động; sự cần thiết phải thiết lập một cơ cấu giáo dục mở và linh hoạt. Các tác giả đã khẳng định rằng, trong nền kinh tế thị trường, hoạt động quản lý liên quan tới thiết kế chính sách về đào tạo nghề cần lưu ý tới mối quan hệ hợp tác giữa các nước, người sử dụng lao động và nhà sản xuất. Nhất là trong bối cảnh hội nhập toàn cầu như hiện nay. (dẫn theo [26]) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Quản lý hoạt động đào tạo nghề được nhiều chuyên gia nghiên cứu với nhiều góc độ và cách tiếp cận khác nhau. HeinzWeihrich và đồng nghiệp đã đưa ra nhận định của mình trong một báo cáo khoa học “Quản lý đào tạo nghề như một công ty liên doanh cách tiếp cận hợp tác đào tạo của Đức như một mô hình cho Mỹ với các nước khác”. Trong báo cáo khoa học này các tác giả đã giới thiệu các mô hình đào tạo nghề theo phương pháp truyền thống của Đức và mô hình đào tạo nghề cần được bổ sung để hướng tới mức độ cao hơn. Đào tạo nghề theo hệ thống tích hợp giữa lý thuyết và thực hành, tác giả cho rằng đổi mới mô hình đào tạo nghề là rất quan trọng và mô hình mới là mô hình đào tạo liên doanh, đào tạo song hành. Học viên có thể tự mình tìm một trang trại hay doanh nghiệp để làm nơi thực hành kỹ năng cho mình. Tác giả Gaskov với tác phẩm “Quản lý đào tạo nghề” đã tìm ra hệ thống khoa học quản lý tổ chức đào tạo nghề trong các cơ sở đào tạo nghề công lập như quản lý tài chính, xây dựng mục tiêu, cơ cấu tổ chức, quản lý đào tạo ...;đồng thời khuyến khích những người trong tổ chức đưa ra các biện pháp nâng cao hiệu quả để tổ chức của mình đạt kết quả cao nhất trong thực hiện các nhiệm vụ. (dẫn theo [22]) Các nghiên cứu đều cho thấy cần phải có sự cải tiến liên tục trong công tác quản lý hoạt động đào tạo để đạt hiệu quả cao trong việc đào tạo nghề cho người lao động và đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của thị trường lao động hiện nay. 1.1.2. Ở Việt Nam Ở Việt Nam, đào tạo nghề, dạy nghề nói chung và quản lý hoạt động đào tạo nghề, dậy nghề nói riêng là vấn đề được nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu. Trong đó có thể kể đến một số công trình sau: Một số công trình nghiên cứu về lịch sử dạy nghề như: “100 năm thành lập Trường trung cấp công nghiệp I Hà Nội”, của Đinh Văn Mộng (1986), “80 năm Trường kỹ thuật Cao Thắng” của Phạm Quốc Trường, (1994). “90 năm Trường kỹ thuật thực hành Huế” của Chu Quang Trứ (2000). Nghiên cứu sự phát Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn triển sư phạm kỹ thuật trên thế giới và trong nước để áp dụng trường đại học sư phạm kỹ thuật thành phố Hồ Chí Minh” của tập thể Nguyễn Thụy Ái, Đỗ Thành Long, Lê Đình Viện (1997). (dẫn theo [22]) Tác giả Phạm Văn Kha trong quấn “Đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam” [14] đã phân tích mối quan hệ giữa đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực trong điều kiện Việt Nam hiện nay cả về mặt lý luận và thực tiễn với những giải pháp tăng cường sự phù hợp giữa đào tạo và sử dụng, trong đó nhấn mạnh tầm quan trọng của yếu tố quản lý đào tạo nghề, dạy nghề của cả hệ thống và từng cơ sở. Tác giả Đỗ Minh Cương và Mạc Văn Tiến (đồng chủ biên) với công trình “Phát triển lao động kỹ thuật ở Việt Nam - lý luận và thực tiễn” [4] đã thiết lập cơ sở lý luận, phân tích thực trạng về phát triển lao động kỹ thuật, đề xuất một số giải pháp phát triển lao động kỹ thuật ở Việt Nam đến năm 2010, trong đó đưa ra giải pháp nội dung, chương trình và quản lý tổ chức quá trình đào tạo nhằm đạt tới sự phù hợp giữa đào tạo và sử dụng. Luận án Tiến sỹ của Phan Chính Thức với đề tài “Những giải pháp phát triển đào tạo nghề góp phần đáp ứng nhu cầu nhân lực cho sự nghiệp CNH-HĐH [26], đã đi sâu nghiên cứu cơ sở lý luận của đào tạo nghề, đề xuất một số giải pháp phát triển đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu nhân lực của xã hội”. Ở viện nghiên cứu khoa học dạy nghề (Tổng cục dạy nghề) có liên quan đến đào tạo nghề đáng lưu ý: - Dự án nghiên cứu tổng thể UNDP, UNESCO và Bộ giáo dục và Đào tạo VIE/89/002. - Dự án Giáo dục kỹ thuật và dạy nghề TA 2761-VIE của Bộ giáo dục và Đào tạo, Ngân hàng phát triển Châu Á (ADB). - Tổng kết 10 đổi mới ngành giáo dục chuyên nghiệp giai đoạn 1986-1995 của viện nghiên cứu giáo dục. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn - “Vấn đề bồi dưỡng và đào tạo lại các loại hình lao động nghề nghiệp nhằm đáp ứng nhu cầu của sự phát triển kinh tế trong điều kiện kinh tế mới” (Đề tài khoa học cấp nhà nước KX07-14). [28] Hệ thống giáo dục nghề của Việt Nam đã được hình thành nhiều năm, được thể chế hóa vào luật Điều 32 Luật giáo dục 2005 quy định giáo dục nghề nghiệp boa gồm: Trung cấp chuyên nghiệp được thực hiện từ 3 đến 4 năm đối với người tốt nghiệp trung học cơ sở, từ 1 đến 2 năm đối với người tốt nghiệp trung học phổ thông và dậy nghề dưới 1 năm đối với sơ cấp, từ 1 đến 3 năm đối với trung cấp và cao đẳng nghề. Vấn đề đào tạo nghề, quản lý quá trình ĐTN cũng được quan tâm ngay từ những năm 1970 khi đó còn Tổng cục dạy nghề, một số nhà nghiên cứu trong lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp, tâm lý học lao động như: Nguyễn Văn Hộ, Nguyễn Ngọc Đường, Đặng Danh Ánh, Nguyễn Bá Dương,... đã chủ động nghiên cứu những khía cạnh khác nhau về sự hình thành nghề và công tác dạy nghề. Đặc biệt, một số nhà nghiên cứu như Đặng Quốc Bảo, Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Trần Kiểm đã đi sâu nghiên cứu về quản lý giáo dục, quản lý nhà trường. Những nghiên cứu này đã đóng góp nhiều vấn đề quan trọng, đã khái quát hóa và làm rõ được những vấn đề lý luận, đề xuất những biện pháp quản lý góp phần nâng cao hiệu quả quản lý quá trình đào tạo nghề nói chung và hoạt động dạy nghề nói riêng. [28] Qua phân tích một số đặc trưng của một số nước về hệ thống giáo dục nghề nghiệp, ..... hệ thống giáo dục được hình thành do yêu cầu của thị trường lao động do nhu cầu hoạt động nghề nghiệp, nhu cầu việc làm của người lao động trong xã hội. Hệ thống giáo dục nghề nghiệp là cung cấp cho xã hội, cho thị trường lao động những kỹ thuật viên, trung cấp, công nhân kỹ thuật, người lao động có trình độ, có tay nghề, có năng lực ở mọi phương diện kiến thức, kỹ năng, thái độ và kinh nghiệp làm việc được đào tạo trong các cơ sở giáo dục. Hình thức đào tạo rất phong phú, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn đa dạng, đào tạo dài hạn, ngắn hạn, đào tạo chính quy và không chính quy, đào tạo tại các trường, hay các trung tâm dạy nghề. (dẫn theo [26]) Đặc trưng nổi bật của hệ thống nghề nghiệp là lao động có kỹ năng, kỹ sảo hành nghề trên cơ sở nắm vững lý thuyết do đó vấn đề dạy thực hành, luyện tập kỹ năng là những hoạt động cốt lõi trong quá trình đào tạo nghề, dạy nghề, sức mạnh của hệ thống giáo dục nghề nghiệp và chất lượng đào tạo cao là sự đảm bảo hoạt động có hiệu quả của thị trường lao động cũng là cơ sở để thị trường lao động có thể thực hiện được các quy luật cung cầu, quy luật giá trị và quy luật cạnh tranh. 1.2. Nghề và đào tạo nghề cho lao động nông thôn người dân tộc thiểu số 1.2.1. Khái niệm nghề Khái niệm nghề ở Nga được định nghĩa: Là một loại hoạt động lao động đòi hỏi có sự đào tạo nhất định và thường là nguồn gốc của sự sinh tồn. Ở Anh được định nghĩa: Là công việc chuyên môn đòi hỏi một sự đào tạo trong khoa học nghệ thuật. Ở Pháp nghề là một loại lao động có thói quen về kỹ năng, kỹ xảo của một người để từ đó tìm được phương tiện sống. Ở Đức được định nghĩa: Là hoạt động cần thiết cho xã hội ở một lĩnh vực lao động nhất định đòi hỏi phải được đào tạo ở trình độ nào đó. Ở Việt Nam Từ điển Tiếng Việt (1998) định nghĩa: Nghề là công việc chuyên làm, theo sự phân công của xã hội. [28] Theo giáo trình Kinh tế Lao động của trường Đại học Kinh Tế Quốc Dân thì: "Khái niệm nghề là một dạng xác định của hoạt động trong hệ thống phân công lao động của xã hội, là toàn bộ kiến thức và kỹ năng mà một người lao động cần có để thực hiện các hoạt động xã hội nhất định trong một lĩnh vực lao động nhất định" (dẫn theo [12]) Theo tổ chức Lao động Quốc tế (ILO): Nghề là một hình thức phân công lao động, đòi hỏi kiến thức lý thuyết tổng hợp và thói quen thực hành để hoàn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn