Tài liệu Quản lí và xử lí chất thải rắn công nghiệp

downloaded from http://www.moitruongxanh.info MUÏC LUÏC LÔØI MÔÛ ÑAÀU .............................................................................................................. i Chöông 1: KHAÙI NIEÄM VEÀ CHAÁT THAÛI RAÉN ......................................................... 9 1.1. ÑÒNH NGHÓA CHAÁT THAÛI RAÉN ................................................................... 9 1.2. SÔ LÖÔÏC LÒCH SÖÛ PHAÙT TRIEÅN VAØ QUAÛN LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN ......... 9 1.3. SÖÏ PHAÙT SINH CHAÁT THAÛI RAÉN TRONG XAÕ HOÄI COÂNG NGHIEÄP .......10 1.4. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA CHAÁT THAÛI RAÉN ÑEÁN MOÂI TRÖÔØNG......................11 1.5. HEÄ THOÁNG QUAÛN LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN ÑOÂ THÒ.....................................11 1.6 QUAÛN LYÙ TOÅNG HÔÏP CHAÁT THAÛI RAÉN ...................................................12 1.6.1 Nguyeân taéc chung ...........................................................................................12 1.6.2 Thöù baäc öu tieân trong quaûn lyù toång hôïp CTR..................................................12 1.6.3 Caùc thaønh phaàn cuûa heä thoáng quaûn lyù toång hôïp chaát thaûi raén .........................14 1.7 NHÖÕNG THAÙCH THÖÙC CUÛA VIEÄC QUAÛN LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN TRONG TÖÔNG LAI...............................................................................................................17 1.7.1 Thay ñoåi thoùi quen tieâu thuï saûn phaåm trong xaõ hoäi.........................................17 1.7.2 Giaûm thieåu taïi nguoàn ......................................................................................17 1.7.3 Xaây döïng baõi choân laáp an toaøn hôn.................................................................17 1.7.4 Phaùt trieån coâng ngheä môùi ................................................................................17 1.8 HIEÄN TRAÏNG QUAÛN LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN ÔÛ VIEÄT NAM .......................17 Chöông 2: NGUOÀN GOÁC, THAØNH PHAÀN, KHOÁI LÖÔÏNG VAØ TÍNH CHAÁT CUÛA CHAÁT THAÛI RAÉN......................................................................................................21 2.1 NGUOÀN GOÁC CHAÁT THAÛI RAÉN ..................................................................21 2.2. THAØNH PHAÀN CUÛA CHAÁT THAÛI RAÉN ...........................................................22 2.2.1 Söï thay ñoåi thaønh phaàn chaát thaûi raén trong töông lai.......................................22 2.2.2. Phöông phaùp xaùc ñònh thaønh phaàn CTR taïi hieän tröôøng .................................24 2.3 CAÙC THAØNH PHAÀN TAÙI SINH, TAÙI CHEÁ TRONG CTR ............................25 2.3.1 Lon nhoâm ........................................................................................................25 2.3.2 Giaáy vaø carton.................................................................................................26 2.3.3 Nhöïa .............................................................................................................26 2.3.4 Thuûy tinh.........................................................................................................28 2.3.5 Saét vaø theùp ......................................................................................................28 2.3.6 Kim loaïi maøu ..................................................................................................28 2.3.7 Cao su .............................................................................................................28 2.4 KHOÁI LÖÔÏNG CHAÁT THAÛI RAÉN.................................................................29 2.4.1 Taàm quan troïng cuûa vieäc xaùc ñònh khoái löôïng chaát thaûi raén ...........................29 2.4.2 Caùc phöông phaùp xaùc ñònh khoái löôïng chaát thaûi raén .......................................29 2.5. CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN KHOÁI LÖÔÏNG CHAÁT THAÛI RAÉN .......35 2.5.1. Aûnh höôûng cuûa caùc hoaït ñoäng giaûm thieåu taïi nguoàn vaø taùi sinh ......................35 2.5.2 Aûnh höôûng cuûa luaät phaùp vaø thaùi ñoä cuûa coâng chuùng......................................36 2.5.4 Caùc phöông phaùp döï baùo khoái löôïng CTR phaùt sinh trong töông lai ...............37 2.6 TÍNH CHAÁT CUÛA CHAÁT THAÛI RAÉN ...........................................................40 downloaded from http://www.moitruongxanh.info 2.6.1 2.6.2 2.6.3 2.6.4 Tính chaát vaät lyù cuûa chaát thaûi raén ....................................................................40 Tính chaát hoaù hoïc cuûa chaát thaûi raén ................................................................45 Tính chaát sinh hoïc cuûa chaát thaûi raén ...............................................................51 Söï bieán ñoåi tính chaát lyù, hoaù, vaø sinh hoïc cuûa chaát thaûi raén ............................55 Chöông 3: HEÄ THOÁNG THU GOM CHAÁT THAÛI RAÉN ............................................58 3.1 THU GOM CHAÁT THAÛI RAÉN .......................................................................59 3.1.1 Heä thoáng thu gom chaát thaûi raén chöa phaân loaïi taïi nguoàn...............................59 3.1.2 Heä thoáng thu gom chaát thaûi raén ñaõ phaân loaïi taïi nguoàn ..................................62 3.2 CAÙC LOAÏI HEÄ THOÁNG THU GOM .............................................................66 3.2.1 Heä thoáng container di ñoäng: (HCS - Hauled Container System) ....................67 3.2.2 Heä thoáng container coá ñònh (SCS - Stationnary Container System) ...............67 3.3.1 Ñònh nghóa caùc thuaät ngöõ ................................................................................68 3.3.2 Heä thoáng container di ñoäng.............................................................................71 3.3.3 Heä thoáng contianer coá ñònh.............................................................................75 3.4. VAÏCH TUYEÁN THU GOM............................................................................83 3.4.1. Thieát laäp vaïch tuyeán thu gom .........................................................................84 3.4.2. Thôøi gian bieåu .................................................................................................87 3.4.3. Toång quan veà heä thoáng thu gom, vaän chuyeån raùc sinh hoaït ............................88 3.4.4. Phöông tieän thu gom – vaän chuyeån .................................................................91 3.4.5. Hieän traïng tuyeán thu gom, vaän chuyeån raùc .....................................................92 Chöông 4: HEÄ THOÁNG TRUNG CHUYEÅN VAØ VAÄN CHUYEÅN ..............................96 4.1 SÖÏ CAÀN THIEÁT CUÛA HOAÏT ÑOÄNG TRUNG CHUYEÅN .............................96 4.1.1 Khoaûng caùch vaän chuyeån khaù xa ....................................................................97 4.1.2 Traïm xöû lyù hay baõi ñoå ñaët ôû xa truïc loä giao thoâng ..........................................99 4.1.3 Traïm trung chuyeån keát hôïp vôùi traïm thu hoài vaät lieäu .....................................99 4.1.4 Traïm trung chuyeån taïi baõi choân laáp hôïp veä sinh (landfill) ..............................99 4.1.5 Traïm trung chuyeån khi thay ñoåi phöông thöùc vaän chuyeån ............................100 4.2 CAÙC LOAÏI TRAÏM TRUNG CHUYEÅN ........................................................100 4.2.1 Traïm trung chuyeån chaát taûi tröïc tieáp .............................................................101 4.2.2 Traïm trung chuyeån kieåu tích luyõ (storage-load transfer station) ..................108 4.2.3 Traïm trung chuyeån keát hôïp chaát taûi tröïc tieáp vaø chaát taûi tích luõy .................110 4.3 PHÖÔNG TIEÄN VAØ PHÖÔNG PHAÙP VAÄN CHUYEÅN ...............................112 4.3.1 Phöông tieän vaän chuyeån................................................................................112 4.3.2 Phöông phaùp vaän chuyeån ..............................................................................113 4.4 NHÖÕNG YEÂU CAÀU TRONG THIEÁT KEÁ TRAÏM TRUNG CHUYEÅN .........116 4.4.1. Loaïi traïm trung chuyeån.................................................................................117 4.4.2. Coâng suaát traïm trung chuyeån ........................................................................117 4.4.3. Yeâu caàu veà thieát bò vaø caùc duïng cuï phuï trôï ...................................................117 4.4.4. Yeâu caàu veä sinh moâi tröôøng ..........................................................................117 4.4.5. Vaán ñeà söùc khoûe vaø an toaøn lao ñoäng ...........................................................118 4.5 LÖÏA CHOÏN VÒ TRÍ TRAÏM TRUNG CHUYEÅN ..........................................118 4.5.1. Löïa choïn traïm trung chuyeån döïa treân chi phí vaän chuyeån ............................118 4.5.2. Löïa choïn vò trí traïm trung chuyeån döïa treân caùc ñieàu kieän giôùi haïn ..............118 downloaded from http://www.moitruongxanh.info Chöông 5: CAÙC PHÖÔNG PHAÙP XÖÛ LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN ............................123 5.1 XÖÛ LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP CÔ HOÏC ....................124 5.1.1 Giaûm kích thöôùc ............................................................................................124 5.1.2 Phaân loaïi theo kích thöôùc ..............................................................................125 5.1.3 Phaân loaïi theo khoái löôïng rieâng ....................................................................125 5.1.4 Phaân loaïi theo ñieän tröôøng vaø töø tính ............................................................125 5.1.5 Neùn chaát thaûi raén...........................................................................................126 5.2 XÖÛ LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP NHIEÄT.......................126 5.2.1 Heä thoáng thieâu ñoát ........................................................................................126 5.2.2 Heä thoáng nhieät phaân ......................................................................................127 5.2.3 Heä thoáng khí hoùa ..........................................................................................127 5.2.4 Caùc heä thoáng kieåm soaùt oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí cho caùc quaù trình nhieät Error! Bookmark not defined. 5.2.5 Coâng ngheä ñoát ...............................................................................................127 5.3 XÖÛ LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP CHUYEÅN HOAÙ SINH HOÏC VAØ HOÙA HOÏC ................................................................................................129 5.3.1 Quaù trình phaân huûy hieáu khí..........................................................................129 5.3.2 Quaù trình phaân huûy kî khí.............................................................................129 5.3.3 Quaù trình chuyeån hoùa hoùa hoïc ......................................................................130 5.3.4 Naêng löôïng töø quaù trình chuyeån hoùa sinh hoïc ..............................................130 5.4 CAÙC PHÖÔNG PHAÙP XÖÛ LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN COÂNG NGHIEÄP ...........131 5.4.1 Caùc phöông phaùp xöû lí toång quaùt...................................................................131 5.4.2 Phöông phaùp cô hoïc ......................................................................................132 5.4.3 Phöông phaùp nhieät ........................................................................................134 5.4.4 Phöông phaùp nhieät - cô .................................................................................134 5.4.5 Phöông phaùp tuyeån chaát thaûi .........................................................................135 5.4.6 Phöông phaùp hoùa lí .......................................................................................137 5.4.7 Caùc phöông phaùp hoùa hoïc .............................................................................142 5.4.8 Caùc phöông phaùp sinh hoùa ............................................................................142 Chöông 6: TAÙI CHEÁ CHAÁT THAÛI RAÉN ..................................................................144 6.1 TÌNH HÌNH TAÙI CHEÁ CTR TREÂN THEÁ GIÔÙI VAØ ÔÛ VIEÄT NAM..............200 6.1.1 Tình hình taùi cheá CTR treân theá giôùi ..............................................................200 6.1.2 Tình hình taùi cheá CTR taïi Vieät Nam .............................................................201 6.2 CAÙC COÂNG NGHEÄ TAÙI CHEÁ CTR doâ thò ...................................................144 6.2.1 Taùi cheá nhoâm ................................................................................................144 6.2.2 Taùi cheá saét vaø theùp pheá lieäu ..........................................................................146 6.2.3 Taùi cheá nhöïa .................................................................................................150 6.2.4 Taùi cheá thuûy tinh ...........................................................................................157 6.2.5 Taùi cheá vaø taùi söû duïng giaáy - carton..............................................................158 6.3 TAÙI CHEÁ CHAÁT THAÛI RAÉN COÂNG NGHIEÄP - CTR VOÂ CÔ...................158 6.3.1 Taùi cheá chaát thaûi raén do saûn xuaát axit sunfuaric töø quaëng pirit saét ...............159 6.3.3 Taùi cheá chaát thaûi raén do saûn xuaát phaân laân töø quaëng photphat......................159 6.3.4 Taùi cheáù chaát thaûi raén töø quaù trình saûn xuaát phaân kali ....................................166 downloaded from http://www.moitruongxanh.info 6.3.5 6.3.6 6.4 6.4.1 6.4.2 6.4.3 6.4.4 Taùi cheáù chaát thaûi raén do saûn xuaát toân traùng keõm ...........................................170 Taùi cheáù buøn ñoû ..............................................................................................172 TAÙI CHEÁ CHAÁT THAÛI RAÉN COÂNG NGHIEÄP – CTR HÖÕU CÔ...............182 Taùi cheá nhöïa ñöôøng chua ..............................................................................182 Taùi cheá caën daàu do suùc röûa taøu chôû daàu thoâ..................................................185 Taùi cheá caën daàu töø boàn chöùa daàu FO...........................................................190 Taùi cheá pheá thaûi cao su ................................................................................196 Chöông 7: COÂNG NGHEÄ SAÛN XUAÁT PHAÂN HÖÕU CÔ (COMPOST) TÖØ RAÙC ÑOÂ THÒ ......................................................................................................................203 7.1 TOÅNG QUAN ...............................................................................................203 7.1.1 Ñònh nghóa.....................................................................................................203 7.1.2 Caùc giai ñoaïn cô baûn trong saûn xuaát phaân höõu cô:........................................203 7.2 ÑOÄNG HOÏC QUAÙ TRÌNH PHAÂN HUYÛ SINH HOÏC CHAÁT THAÛI RAÉN HÖÕU CÔ ..................................................................................................................203 7.2.1 Ñoäng hoïc quaù trình phaân huûy kî khí chaát thaûi raén höõu cô.............................203 7.2.2 Ñoäng hoïc quaù trình phaân huûy hieáu khí chaát thaûi raén höõu cô..........................206 7.3 VI SINH VAÄT VAØ CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN QUAÙ TRÌNH PHAÂN HUÛY CHAÁT HÖÕU CÔ..............................................................................................207 7.3.1 Vi sinh vaät .....................................................................................................207 7.3.2 Caùc loaïi quaù trình trao ñoåi chaát cuûa vi sinh vaät ............................................208 7.3.3 Nhu caàu dinh döôõng cho söï phaùt trieån cuûa vi sinh vaät ..................................209 7.3.4 Ñieàu kieän moâi tröôøng ....................................................................................211 7.4 COÂNG NGHEÄ KÎ KHÍ.................................................................................212 7.4.1 Ñònh nghóa quaù trình phaân huyû kò khí............................................................212 7.4.2 Quaù trình phaân huûy kî khí.............................................................................212 7.4.3 Phaân loaïi coâng ngheä ......................................................................................214 7.4.4 Caùc yeáu toá vaät lyù vaø hoùa hoïc aûnh höôûng ñeán quaù trình phaân huyû kò khí .......216 7.4.5 Ñaëc tröng cuûa caùc coâng ngheä ........................................................................217 7.4.6 Khí sinh hoïc ..................................................................................................232 7.5 COÂNG NGHEÄ HIEÁU KHÍ .............................................................................235 7.5.1 Toång quan .....................................................................................................235 7.5.2 Caùc phaûn öùng hoaù sinh cuûa quaù trình phaân huûy .............................................235 7.5.3 Muïc ñích, lôïi ích vaø haïn cheá cuûa quaù trình cheá bieán phaân höõu cô ................249 7.5.4 Caùc phöông phaùp cheá bieán phaân ...................................................................250 7.5.5 Moät soá coâng ngheä cheá bieán phaân höõu cô ñieån hình.......................................253 7.6 SO SAÙNH QUAÙ TRÌNH CHEÁ BIEÁN COMPOST HIEÁU KHÍ VAØ PHAÂN HUÛY KÒ KHÍ......................................................................................................................271 Chöông 8: XÖÛ LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP NHIEÄT .................274 8.1 XÖÛ LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP NHIEÄT.......................274 8.2 QUAÙ TRÌNH ÑOÁT CHAÁT THAÛI RAÉN .........................................................276 8.2.1 Caùc nguyeân taéc cô baûn cuûa quaù trình chaùy ...................................................276 8.2.2 Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán quaù trình chaùy .....................................................278 downloaded from http://www.moitruongxanh.info 8.2.3 Moät soá coâng ngheä ñoát chaát thaûi ñieån hình .....................................................290 8.3 HEÄ THOÁNG NHIEÄT PHAÂN ..........................................................................302 8.3.1 Caùc giai ñoaïn cô baûn cuûa quaù trình ñoát chaát thaûi trong loø nhieät phaân ...........303 8.3.2 Kieåm soaùt quaù trình ñoát trong loø nhieät phaân .................................................305 8.3.3 Öu ñieåm vaø nhöôïc ñieåm cuûa heä thoáng nhieät phaân .........................................307 8.4 HEÄ THOÁNG KHÍ HOÙA .................................................................................307 8.4.1 Quaù trình khí hoùa ..........................................................................................307 8.4.2 Moät soá heä thoáng khí hoùa ...............................................................................308 8.5 HEÄ THOÁNG THU HOÀI NAÊNG LÖÔÏNG.......................................................309 8.6 CAÙC HEÄ THOÁNG KIEÅM SOAÙT OÂ NHIEÃM MOÂI TRÖÔØNG CHO CAÙC QUAÙ TRÌNH NHIEÄT .........................................................................................................314 8.6.2 Hệthống kiể m soaùt dioxin/furan ...................................................................321 8.6.3 Hệthống kiể m soaùt CTR coøn lạ i....................................................................322 8.6.4 Tieâu chuaån quy ñònh khí thaûi cho loø ñoát ........................................................322 8.7 CAÙC YEÂU CAÀU KHI ÑOÁT CHAÁT THAÛI NGUY HAÏI .................................323 8.7.1 Hieäu quaû phaân huyû DRE (Destruction and removal efficiency) ...................323 8.7.2 Chæ soá chaùy I (Incinerability Index) ..............................................................324 8.7.3 Hieäu quaû ñoát CE (Combustion Efficiency) ...................................................325 8.7.4 Hieäu chænh noàng ñoä caùc chaát trong khí thaûi ...................................................325 8.8 PHAÂN TÍCH LÖÏA CHOÏN VAØ ÑAÙNH GIAÙ HIEÄU QUAÛ COÂNG NGHEÄ XÖÛ LYÙ THAÛI BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP NHIEÄT .............. Error! Bookmark not defined. 8.8.1 Moät soá vaán ñeà caàn xem xeùt khi löïa choïn coâng ngheä xöû lyù CTR ............. Error! Bookmark not defined. 8.8.2 Ñaùnh giaù tính hieäu quaû cuûa coâng ngheä xöû lyù ... Error! Bookmark not defined. 8.9 CAÙC TÍNH CHAÁT CUÛA CHAÁT THAÛI CAÀN QUAN TAÂM KHI ÑOÁT .........325 8.10 VAÁN ÑEÀ LÖÏA CHOÏN COÂNG NGHEÄ XÖÛ LYÙ CHAÁT THAÛI BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP NHIEÄT. ..........................................................................................................326 Chöông 9: BAÕI CHOÂN LAÁP CHAÁT THAÛI RAÉN HÔÏP VEÄ SINH .............................331 9.1 KHAÙI NIEÄM BCL CHAÁT THAÛI RAÉN ..........................................................332 9.2 PHAÂN LOAÏI BCL CHAÁT THAÛI RAÉN ..........................................................334 9.2.1 Phaân loaïi theo hình thöùc choân laáp .................................................................334 9.2.2 Phaân loaïi theo chöùc naêng ..............................................................................336 9.2.3 Phaân loaïi theo ñòa hình .................................................................................338 9.2.4 Phaân loaïi theo loaïi CTR tieáp nhaän ..............................................................340 9.2.5 Phaân loaïi theo Theo keát caáu........................................................................340 9.2.6 Phaân loaïi theo qui moâ ...................................................................................341 9.3 LÖÏA CHOÏN VÒ TRÍ BCL CTR.....................................................................342 9.3.1 Caùc yeáu toá töï nhieân - kyõ thuaät .......................................................................342 9.3.2 Caùc yeáu toá kinh teá – xaõ hoäi ...........................................................................343 9.3.3 Caùc yeáu toá veà cô sôû haï taàng ..........................................................................344 9.3.4 Khoaûng caùch thích hôïp khi löïa choïn baõi choân laáp .........................................344 9.3.5 Söû duïng baõi choân laáp ñaõ ñoùng cöûa ................................................................346 downloaded from http://www.moitruongxanh.info 9.4 QUY ÑÒNH VEÀ MOÂI TRÖÔØNG TRONG VIEÄC ÑIEÀU TRA CHI TIEÁT ÑEÅ LÖÏA CHOÏN BAÕI CHOÂN LAÁP..................................................................................346 9.4.1 Quy trình löïa choïn baõi choân laáp ....................................................................346 9.4.2 Quy ñònh veà caùc taøi lieäu ñieàu tra (möùc ñoä ñieàu tra) ......................................346 9.5 CAÙC QUAÙ TRÌNH PHAÂN HUÛY CHAÁT THAÛI RAÉN TRONG BAÕI CHOÂN LAÁP ......................................................................................................................349 9.5.1 Caùc quaù trình xaûy ra trong baõi choân laáp ........................................................349 9.5.2 Lyù thuyeát veà söï phaùt sinh khí meâtan trong BCL hôïp veä sinh........................349 9.5.3 Söï thay ñoåi löôïng khí theo thôøi gian .............................................................355 9.5.4. Söï di chuyeån cuûa khí sinh ra trong BCL .......................................................363 9.5.5 Thaønh phaàn vaø tính chaát cuûa khí sinh ra töø BCL...........................................366 9.5.6 Thu vaø xöû lyù khí BCL ...................................................................................367 9.6 NÖÔÙC ROØ RÆ TRONG BCL.........................................................................372 9.6.1 Söï hình thaønh nöôùc roø ræ................................................................................372 9.6.2 Thaønh phaàn cuûa nöôùc roø ræ trong BCL...........................................................373 9.6.3 Söï bieán ñoåi thaønh phaàn nöôùc roø ræ .................................................................375 9.6.4 Moâ taû caùc thaønh phaàn caân baèng nöôùc trong BCL hôïp veä sinh.......................376 9.6.5 Tính toaùn löôïng nöôùc roø ræ.............................................................................379 9.7 CAÁU TRUÙC CHÍNH CUÛA BCL HÔÏP VEÄ SINH..........................................381 9.7.1 Yeâu caàu thieát keá ...........................................................................................381 9.7.2 Caùc coâng trình xaây döïng cô baûn, chuû yeáu trong caùc BCL.............................382 9.7.3 Heä thoáng thu gom vaø xöû lyù nöôùc roø ræ, nöôùc thaûi cuûa BCL............................387 9.7.4 Thu gom vaø xöû lyù khí thaûi .............................................................................387 9.7.5 Heä thoáng thoaùt nöôùc maët vaø nöôùc möa..........................................................388 9.7.6 Haøng raøo vaø vaønh ñai caây xanh.....................................................................390 9.7.7 Heä thoáng giao thoâng......................................................................................390 9.7.8 Quy ñònh veà moâi tröôøng trong xaây döïng baõi choân laáp ...................................391 9.7.9 Vaän haønh BCL CTR......................................................................................392 9.7.10 Kieåm tra chaát löôïng coâng trình veà maët moâi tröôøng .......................................401 9.7.11 Taùi söû duïng dieän tích BCL ............................................................................401 9.8 BAÕI CHOÂN LAÁP CHAÁT THAÛI NGUY HAÏI .................................................402 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO.........................................................................................412 downloaded from http://www.moitruongxanh.info Quaûn lyù vaø xöû lyù chaát thaûi raén LÔØI MÔÛ ÑAÀU Chaát thaûi raén phaùt sinh töø caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi ngaøy caøng gia taêng cuøng vôùi söï phaùt trieån daân soá vaø kinh teá ø, ñaëc bieät laø trong xaõ hoäi coâng nghieäp. Cuøng vôùi caùc daïng chaát thaûi khaùc nhö nöôùc thaûi vaø khí thaûi, chaát thaûi raén neáu khoâng ñöôïc quaûn lyùù vaø xöû lyù nghieâm tuùc seõ coù khaû naêng gaây suy thoaùi moâi tröôøng nghieâm troïng. Do ñoù, chaát thaûi raén ñaõ trôû thaønh vaán ñeà böùc xuùc ñoái vôùi toaøn xaõ hoäi vaø caàn ñöôïc söï quan taâm quaûn lyù, thu gom trieät ñeå, vaän chuyeån an toaøn vaø xöû lyù hieäu quaû, veà kyõ thuaät laãn kinh teá. Vì vaäy, quaûn lyù vaø xöû lyù chaát thaûi raén laø moät noäi dung khoâng theå thieáu trong chöông trình ñaøo taïo kyõ sö chuyeân ngaønh quaûn lyù cuõng nhö kyõ thuaät moâi tröôøng. Giaùo trình naøy nhaèm muïc tieâu trang bò caùc kieán thöùc cô baûn veà quaûn lyù vaø caùc coâng ngheä xöû lyù chaát thaûi raén ñoâ thò cho sinh vieân ngaønh moâi tröôøng. Giaùo trình naøy goàm coù 9 chöông: Chöông 1: Trình baøy caùc khaùi nieäm veà chaát thaûi raén ñoâ thò vaø coâng nghieäp, caùc taùc haïi cuûa chuùng ñoái vôùi söùc khoeû con ngöôøi vaø moâi tröôøng, heä thoáng quaûn lyù toång hôïp chaát thaûi raén vaø thöù töï öu tieân trong löïa choïn phöông aùn xöû lyù chaát thaûi raén ñoâ thò. Chöông 2: Giôùi thieäu veà thaønh phaàn, tính chaát cô baûn cuûa chaát thaûi raén ñoâ thò, phöông phaùp xaùc ñònh vaø khaû naêng bieán ñoåi caùc ñaëc tính naøy vaø ñoù laø neàn taûng cho caùc coâng ngheä xöû lyù. Chöông 3 vaø 4: Giôùi thieäu heä thoáng thu gom, trung chuyeån vaø vaän chuyeån chaát thaûi raén ñoâ thò, bao goàm phöông phaùp thu gom, phöông phaùp vaïch tuyeán thu gom, caùc phöông tieän löu tröõ, vaän chuyeån vaø caùc tính toaùn phuïc vuï cho coâng taùc löïa choïn phöông aùn thu gom toái öu. Chöông 5: Giôùi thieäu veà caùc phöông aùn xöû lyù chaát thaûi raén, bao goàm: phöông phaùp cô hoïc ñeå xöû lyù sô boä chaát thaûi raén, chuaån bò cho thu gom, vaän chuyeån vaø caùc böôùc xöû lyù tieáp theo; phöông phaùp bieán ñoåi chaát thaûi raén thaønh caùc saûn phaåm coù ích; phöông phaùp saûn xuaát phaân Compost töø thaønh phaàn höõu cô deã phaân huyû sinh hoïc trong chaát thaûi raén ñoâ thò; phöông phaùp phaân huyû chaát thaûi raén baèng nhieät; vaø choân laáp hôïp veä sinh. Chöông 6: Trình baøy caùc coâng ngheä taùi cheá chaát thaûi raén ñoâ thò: nhöïa, giaáy, thuyû tinh, saét theùp,nhoâm … vaø chaát thaûi raén coâng nghieäp coù nguoàn goác voâ cô ( buøn ñoû, xæ keõm, nhoâm, buøn xi maï ..) vaø höõu cô ( caën daàu thoâ, daàu FO, nhöïa ñöôøng chua …) . Chöông 7: Trình baøy caùc quy trình coâng ngheä hieáu khí saûn xuaát phaân Compost töø chaát thaûi raén ñoâ thò cuõng caùc coâng ngheä kî khí ñeå saûn xuaát biogas. Chöông 8: Giôùi thieäu caùc phöông phaùp nhieät trong phaân huyû chaát thaûi raén: ñoát vôùi muïc tieâu huyû hoaøn toaøn vaø thu hoài naêng löôïng, nhieät phaân ñeå taïo ra nhieân lieäu loûng vaø khí i downloaded from http://www.moitruongxanh.info Quaûn lyù vaø xöû lyù chaát thaûi raén hoaù ñeå thu hoài khí chaùy. Ngoaøi ra, trong chöông naøy coøn giôùi thieäu veà caùc vaán ñeà oâ nhieãm do ñoát vaø caùc bieän phaùp khoáng cheá oâ nhieãm. Chöông 9: Giôùi thieäu veà choân laáp chaát thaûi raén hôïp veä sinh, bao goàm: khaùi nieäm veà baõi choân laáp hôïp veä sinh. caùc nguyeân taéc löïa choïn vò trí vaø thieát keá baõi choân laáp, keát caáu cô baûn cuûa moät oâ choân laáp chaát thaûi raén ñoâ thò, caùc haïng muïc coâng trình trong baõi choân laáp, cuõng nhö kyõ thuaät vaän haønh, caùc heä thoáng thu hoài khí, thu gom vaø xöû lyù nöôùc roø ræ töø caùc baõi choân laáp hôïp veä sinh. Trong moãi chöông ñeàu coù caùc ví duï vaø hình aûnh minh hoïa, nhaèm giuùp cho sinh vieân tieáp thu moät caùch deã daøng hôn, ñoàng thôøi cuoái moãi chöông ñeàu coù caâu hoûi ñeå sinh vieân coù theå töï kieåm tra laïi kieán thöùc cuûa mình. Giaùo trình naøy caàn thieát cho sinh vieân ngaønh moâi tröôøng ôû caùc baäc Cao ñaúng, Ñaïi hoïc vaø coù theå laø taøi lieäu tham khaûo cho hoïc vieân Cao hoïc vaø caùn boä kyõ thuaät chuyeân veà quaûn lyù vaø xöû lyù chaát thaûi raén. Ñaây laø laàn xuaát baûn ñaàu tieân, do ñoù khoâng theå traùnh khoûi caùc sai soùt, raát mong nhaän ñöôïc söï goùp yù cuûa caùc ñoàng nghieäp vaø baïn ñoïc, nhaèm giuùp chuùng toâi hoaøn thieän giaùo trình ngaøy caøng toát hôn. Taùc giaû. ii downloaded from http://www.moitruongxanh.info Quaûn lyù vaø xöû lyù chaát thaûi raén DANH MUÏC CAÙC TÖØ VIEÁT TAÉT CTR Chaát thaûi raén iii downloaded from http://www.moitruongxanh.info Quaûn lyù vaø xöû lyù chaát thaûi raén Chöông 1: KHAÙI NIEÄM VEÀ CHAÁT THAÛI RAÉN 1.1. ÑÒNH NGHÓA CHAÁT THAÛI RAÉN Chaát thaûi raén (CTR) bao goàm taát caû caùc chaát thaûi ôû daïng raén, phaùt sinh do caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi vaø sinh vaät, ñöôïc thaûi boû khi chuùng khoâng coøn höõu ích hay khi con ngöôøi khoâng muoán söû duïng nöõa. Thuaät ngöõ CTR ñöôïc söû duïng trong taøi lieäu naøy bao goàm taát caû caùc chaát raén hoãn hôïp thaûi ra töø coäng ñoàng daân cö ñoâ thò cuõng nhö caùc CTR ñaëc thuø töø caùc ngaønh saûn xuaát noâng nghieäp, coâng nghieäp, khai khoaùng... Taøi lieäu naøy ñaëc bieät quan taâm ñeán CTR ñoâ thò, bôûi söï tích luyõ cuûa CTR naøy coù khaû naêng aûnh höôûng raát lôùn ñeán moâi tröôøng soáng cuûa con ngöôøi. 1.2. SÔ LÖÔÏC LÒCH SÖÛ PHAÙT TRIEÅN VAØ QUAÛN LYÙ CTR CTR xuaát hieän töø khi con ngöôøi coù maët treân traùi ñaát. Con ngöôøi ñaõ khai thaùc vaø söû duïng caùc nguoàn taøi nguyeân treân traùi ñaát ñeå phuïc vuï cho ñôøi soáng cuûa mình, ñoàng thôøi thaûi ra CTR. Khi ñoù, söï thaûi boû caùc chaát thaûi töø hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi khoâng gaây ra caùc vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng traàm troïng do soá löôïng daân cö coøn thaáp. Ñoàng thôøi, dieän tích ñaát töï nhieân coøn roäng lôùn, neân khaû naêng ñoàng hoaù CTR toát, do ñoù khoâng gaây toån haïi ñeán moâi tröôøng. Khi xaõ hoäi phaùt trieån, con ngöôøi soáng taäp hôïp thaønh caùc nhoùm, boä laïc, cuïm daân cö, … thì söï tích luõy CTR trôû thaønh moät trong nhöõng vaán ñeà nghieâm troïng ñoái vôùi cuoäc soáng cuûa con ngöôøi. Thöïc phaåm thöøa vaø caùc loaïi chaát thaûi khaùc bò thaûi boû böøa baõi khaép nôi trong caùc thò traán, treân caùc ñöôøng phoá, truïc loä giao thoâng, caùc khu ñaát troáng, … ñaõ taïo moâi tröôøng thuaän lôïi cho söï sinh saûn vaø phaùt trieån cuûa caùc loaøi gaëm nhaám nhö chuoät... Caùc loaøi gaäm nhaám laø ñieåm töïa cho caùc sinh vaät kyù sinh, nhö boï cheùt sinh soáng vaø phaùt trieån. Chuùng laø nguyeân nhaân gaây neân beänh dòch haïch. Do khoâng coù keá hoaïch quaûn lyù neân caùc maàm beänh phaùt sinh töø CTR ñaõ lan truyeàn traàm troïng ôû Chaâu Aâu vaøo giöõa theá kyû 14. Maõi ñeán theá kyû 19, vieäc kieåm soaùt dòch beänh nhaèm baûo veä söùc khoûe coäng ñoàng môùi ñöôïc quan taâm. Ngöôøi ta nhaän thaáy raèng CTR, nhö thöïc phaåm thöøa … phaûi ñöôïc thu gom vaø tieâu huyû hôïp veä sinh thì môùi coù theå kieåm soaùt caùc loaøi gaäm nhaám, ruoài, muoãi, cuõng nhö caùc nguy cô truyeàn beänh. Moái quan heä giöõa söùc khoeû coäng ñoàng vôùi vieäc löu tröõ, thu gom vaø vaän chuyeån caùc chaát thaûi khoâng hôïp lyù ñaõ theå hieän roõ raøng. Coù nhieàu baèng chöùng cho thaáy caùc baõi raùc khoâng hôïp veä sinh, caùc caên nhaø oå chuoät, caùc nôi chöùa thöïc phaåm thöøa… laø moâi tröôøng thuaän lôïi cho chuoät, ruoài, muoãi vaø caùc vi sinh vaät truyeàn beänh sinh saûn, phaùt trieån. Thöïc teá cho thaáy, vieäc quaûn lyù CTR khoâng hôïp lyù laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân chính gaây oâ nhieãm moâi tröôøng (ñaát, nöôùc, khoâng khí …). Ví duï, caùc baõi raùc khoâng hôïp veä sinh ñaõ gaây nhieãm baån caùc nguoàn nöôùc maët, nöôùc ngaàm (nöôùc ræ raùc) vaø gaây oâ 9 downloaded from http://www.moitruongxanh.info Quaûn lyù vaø xöû lyù chaát thaûi raén nhieãm khoâng khí (muøi hoâi). Keát quaû nghieân cöùu khoa hoïc treân theá giôùi ñaõ cho thaáy, gaàn 22 caên beänh cuûa con ngöôøi phaùt sinh do moâi tröôøng bò oâ nhieãm, laø keát quaû cuûa vieäc quaûn lyù CTR khoâng hôïp lyù. Caùc phöông phaùp phoå bieán nhaát ñöôïc söû duïng ñeå xöû lyù CTR töø ñaàu theá kyû 20 laø: + Thaûi boû treân caùc khu ñaát troáng. + Thaû i boû vaøo moâi tröôøng nöôùc (soâng, hoà, bieån …). + Choân laáp. + Giaûm thieåu vaø ñoát. Hieän nay, heä thoáng quaûn lyù CTR khoâng ngöøng phaùt trieån, ñaëc bieät laø ôû Myõ vaø caùc nöôùc coâng nghieäp tieân tieán. Nhieàu heä thoáng quaûn lyù CTR ñaït hieäu quaû cao nhôø söï keát hôïp ñuùng ñaén giöõa caùc thaønh phaàn sau ñaây: + Luaät phaùp vaø quy ñònh quaûn lyù CTR. + Heä thoáng toå chöùc quaûn lyù. + Quy hoaïch quaûn lyù. + Coâng ngheä xöû lyù. Söï hình thaønh caùc luaät leä vaø quy ñònh veà quaûn lyù CTR ngaøy caøng chaët cheõ ñaõ goùp phaàn naâng cao hieäu quaû cuûa heä thoáng quaûn lyù CTR hieän nay. 1.3. SÖÏ PHAÙT SINH CHAÁT THAÛI RAÉN TRONG XAÕ HOÄI COÂNG NGHIEÄP Trong xaõ hoäi coâng nghieäp, quaù trình phaùt sinh CTR gaén lieàn vôùi quaù trình saûn xuaát, moãi giai ñoaïn cuûa quaù trình saûn xuaát ñeàu taïo ra CTR, töø khaâu khai thaùc, tuyeån choïn nguyeân lieäu ñeán khi taïo ra saûn phaåm phuïc vuï ngöôøi tieâu duøng. Saûn phaåm sau khi söû duïng coù theå taùi sinh, taùi cheá hoaëc ñoå boû, vaø ñoù cuõng laø CTR. CHAÁT THAÛI VAÄT LIEÄU THOÂ CHAÁT THAÛI SAÛN XUAÁT TAÙI CHEÁ VAØ TAÙI SINH SAÛN XUAÁT THÖÙ CAÁP NGÖÔØI TIEÂU DUØNG THAÛI BOÛ Nguyeân lieäu thoâ, saûn phaåm vaø vaät lieäu taùi sinh Chaát thaûi Hình 1.1 Doøng vaät lieäu vaø quaù trình phaùt sinh CTR trong xaõ hoäi coâng nghieäp 10 downloaded from http://www.moitruongxanh.info Quaûn lyù vaø xöû lyù chaát thaûi raén 1.4. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA CHAÁT THAÛI RAÉN ÑEÁN MOÂI TRÖÔØNG Caùc vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng, nhö oâ nhieãm nöôùc vaø khoâng khí cuõng lieân quan ñeán vieäc quaûn lyù CTR khoâng hôïp lyù. Ví duï, nöôùc roø ræ töø caùc baõi choân laáp khoâng hôïp veä sinh gaây oâ nhieãm nguoàn nöôùc maët vaø nöôùc ngaàm. Trong khu haàm moû, nöôùc roø ræ töø nôi thaûi boû chaát thaûi coù theå chöùa caùc ñoäc toá nhö ñoàng, arsenic vaø uranium, laø nguyeân nhaân khieán nöôùc ngaàm bò oâ nhieãm. Maëc duø thieân nhieân coù khaû naêng pha loaõng, phaân taùn, phaân huyû, haáp phuï laøm giaûm taùc ñoäng do söï phaùt thaûi caùc chaát oâ nhieãm vaøo khí quyeån, nöôùc vaø ñaát, nhöng khaû naêng ñoàng hoaù naøy chæ coù giôùi haïn, neân khi haøm löôïng caùc chaát oâ nhieãm quaù cao, taát yeáu seõ gaây maát caân baèng sinh thaùi. Trong khu vöïc coù maät ñoä daân soá cao, vieäc thaûi boû caùc chaát thaûi gaây neân nhieàu vaán ñeà baát lôïi veà moâi tröôøng. Löôïng raùc thay ñoåi khaùc nhau theo töøng khu vöïc. Ví duï: löôïng raùc thaûi phaùt sinh taïi khu vöïc thaønh thò vaø noâng thoân nöôùc Myõ laø raát khaùc nhau, taïi thaønh phoá Los Angeles, bang California (ñaïi dieän cho khu vöïc thaønh thò) öôùc tính löôïng raùc haøng ngaøy laø 3,18kg/ngöôøi/ngaøy, trong khi ñoù taïi Wilson, bang Wisconsin (ñaïi dieän cho khu vöïc noâng thoân), öôùc tính löôïng raùc thaûi ra chæ khoaûng 1kg/ngöôøi/ngaøy. (Integrated Solid Waste Management, 1993). 1.5. HEÄ THOÁNG QUAÛN LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN ÑOÂ THÒ Heä thoáng quaûn lyù CTR ñoâ thò laø moät cô caáu toå chöùc quaûn lyù chuyeân traùch veà CTR ñoâ thò trong caáu truùc quaûn lyù toång theå cuûa moät toå chöùc (cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc veà moâi tröôøng, doanh nghieäp, coâng ty, xí nghieäp, ñôn vò saûn xuaát…). Heä thoáng quaûn lyù CTR ñoâ thò laø thieát yeáu, coù vai troø kieåm soaùt caùc vaán ñeà lieân quan ñeán CTR bao goàm: 1) söï phaùt sinh; 2) thu gom, löu giöõ vaø phaân loaïi taïi nguoàn; 3) thu gom taäp trung; 4) trung chuyeån vaø vaän chuyeån; 5) phaân loaïi, xöû lyù vaø cheá bieán; 6) thaûi boû CTR, moät caùch hôïp lyù döïa treân caùc nguyeân taéc cô baûn veà baûo veä söùc khoeû coäng ñoàng, kinh teá, kyõ thuaät, baûo toàn thieân nhieân, caûnh quan, caùc vaán ñeà moâi tröôøng vaø döïa treân thaùi ñoä cuûa coäng ñoàng. Nguoàn phaùt sinh chaát thaûi Phaân loaïi, löu tröõ, taùi söû duïng taïi nguoàn Thu gom taäp trung Phaân loaïi, xöû lyù vaø taùi cheá CTR Trung chuyeån vaø vaän chuyeån Thaûi boû Hình 1.2 Moái lieân heä giöõa caùc thaønh phaàn trong heä thoáng quaûn lyù CTR 11 downloaded from http://www.moitruongxanh.info Quaûn lyù vaø xöû lyù chaát thaûi raén Quaûn lyù CTR ñoâ thò lieân quan ñeán caùc vaán ñeà nhö quaûn lyù haønh chaùnh, taøi chaùnh, luaät leä, quy hoaïch vaø kyõ thuaät. Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà lieân quan ñeán CTR, caàn phaûi coù söï phoái hôïp hoaøn chænh giöõa caùc lónh vöïc: kinh teá, chính trò, quy hoaïch vuøng - thaønh phoá, ñòa lyù, söùc khoûe coäng ñoàng, xaõ hoäi hoïc, kyõ thuaät, khoa hoïc vaø caùc vaán ñeà khaùc. Muïc ñích cuûa quaûn lyù CTR 1. Baûo veä söùc khoûe coäng ñoàng. 2. Baûo veä moâi tröôøng. 3. Söû duïng toái ña vaät lieäu, tieát kieäm taøi nguyeân vaø naêng löôïng. 4. Taùi cheá vaø söû duïng toái ña raùc höõu cô 5. Giaûm thieåu CTR taïi caùc baõi ñoå. 1.6 QUAÛN LYÙ TOÅNG HÔÏP CHAÁT THAÛI RAÉN Söï choïn löïa keát hôïp giöõa coâng ngheä, kyõ thuaät vaø chöông trình quaûn lyù phuø hôïp ñeå ñaït muïc tieâu quaûn lyù CTR, ñöôïc goïi laø quaûn lyù toång hôïp CTR (Integrated solid waste management, ISWM). 1.6.1 Nguyeân taéc chung Nguyeân taéc chung cuûa heä thoáng quaûn lyù toång hôïp CTR laø öu tieân caùc bieän phaùp giaûm thieåu taïi nguoàn, sau ñoù môùi ñeán caùc bieän phaùp khaùc. Vôùi vieäc öu tieân giaûm thieåu taïi nguoàn, lôïi nhuaän thu ñöôïc taêng leân treân töøng taán chaát thaûi ñöôïc giaûm thieåu thoâng qua vieäc giaûm chi phí vaän chuyeån, giaûm chi phí xöû lyù vaø giaûm taùc ñoäng xaáu ñeán moâi tröôøng. 1.6.2 Thöù baäc öu tieân trong quaûn lyù toång hôïp CTR Thöù baäc haønh ñoäng öu tieân trong quaûn lyù toång hôïp CTR laø: 1) Giaûm thieåu taïi nguoàn 2) Taùi cheá 3) Cheá bieán chaát thaûi: saûn xuaát phaân boùn, khí sinh hoïc, ñoát taän duïng nhieät, tieâu huûy. 4) Choân laáp hôïp veä sinh.  Giaûm thieåu taïi nguoàn: Laø phöông phaùp hieäu quaû nhaát nhaèm giaûm löôïng CTR, giaûm chi phí phaân loaïi vaø nhöõng taùc ñoäng baát lôïi gaây ra ñoái vôùi moâi tröôøng. Trong saûn xuaát, giaûm thieåu taïi nguoàn ñöôïc thöïc hieän xuyeân suoát töø khaâu thieát keá, saûn xuaát vaø ñoùng goùi saûn phaåm, nhaèm tieát kieäm nguyeân vaät lieäu, giaûm thaønh phaàn ñoäc haiï, giaûm theå tích bao bì vaø taïo saûn phaåm beàn hôn. 12 downloaded from http://www.moitruongxanh.info Quaûn lyù vaø xöû lyù chaát thaûi raén Giaûm thieåu taïi nguoàn coù theå thöïc hieän ngay taïi caùc hoä gia ñình, khu thöông maïi, nhaø maùy… töø vieäc löïa choïn haøng hoùa cho ñeán vieäc taùi söû duïng caùc saûn phaåm vaø vaät lieäu.  Taùi cheá: Laø yeáu toá quan troïng trong vieäc giaûm nhu caàu söû duïng taøi nguyeân vaø giaûm ñaùng keå khoái löôïng CTR phaûi choân laáp. Taùi cheá bao goàm 3 giai ñoaïn: 1) phaân loaïi vaø thu gom CTR; 2) chuaån bò nguyeân lieäu cho vieäc taùi söû duïng, taùi cheá ; 3) taùi söû duïng vaø taùi cheá.  Cheá bieán chaát thaûi: Laø quaù trình bieán ñoåi lyù, hoùa, sinh cuûa CTR nhaèm: 1) naâng cao hieäu quaû cuûa heä thoáng quaûn lyù CTR, 2) taùi sinh vaø taùi söû duïng, 3) söû duïng saûn phaåm taùi cheá (ví duï: phaân Compost) vaø thu hoài naêng löôïng ôû daïng nhieät vaø khí sinh hoïc. Söï chuyeån hoùa CTR seõ giaûm ñaùng keå dung tích caùc baõi choân laáp. Giaûm theå tích CTR baèng caùch ñoát laø moät ví duï ñieån hình.  Choân laáp : Phöông phaùp choân laáp aùp duïng vôùi CTR khoâng coù khaû naêng taùi cheá, taùi söû duïng hoaëc phaàn coøn laïi sau khi cheá bieán vaø ñoát. Thoâng thöôøng coù hai höôùng choân laáp CTR: 1) thaûi boû treân maët ñaát hay choân laáp vaøo ñaát; vaø 2) thaûi boû xuoáng bieån. Choân laáp baèng caùch thaûi boû coù kieåm soaùt treân maët ñaát hay choân vaøo ñaát laø phöông phaùp phoå bieán trong vieäc thaûi boû CTR, nhöng laïi bò xeáp ôû haøng cuoái cuøng trong thöù töï öu tieân cuûa chöông trình quaûn lyù toång hôïp CTR, vì noù khoâng giaûi quyeát trieät ñeå caùc vaán ñeà veà moâi tröôøng phaùt sinh töø CTR. Theo TS Paul A. Oliver, ñeán thaùng 8 naêm 2000 taïi Myõ coù khoaûng 2.500 baõi choân laáp CTR ñang hoaït ñoäng, moãi baõi tieáp nhaän khoaûng 80.000 taán CTR ñoâ thò haøng naêm, tieâu hao khoaûng 6 tæ USD cho coâng taùc choân laáp. Beân caïnh ñoù, trong caùc baõi choân CTR dieãn ra haøng loaït caùc chuoãi phaûn öùng sinh – hoùa vôùi söï tham gia cuûa haøng ngaøn chaát ñoäc haïi, coù theå taïo thaønh caùc chaát ñoäc haïi nguy hieåm cheát ngöôøi theo caùch thöùc maø con ngöôøi chöa töøng bieát ñeán. Do ñoù, chuùng ta khoâng theå löôøng ñöôïc caùc nguy haïi tieàm aån lieân quan ñeán CTR trong caùc baõi choân laáp. Vaán ñeà gì seõ coù theå xaûy ra sau 50, 100 hay 200 naêm nöõa töø caùc baõi choân laáp? 13 downloaded from http://www.moitruongxanh.info Quaûn lyù vaø xöû lyù chaát thaûi raén 1.6.3 Caùc thaønh phaàn cuûa heä thoáng quaûn lyù toång hôïp chaát thaûi raén Heä thoáng quaûn lyù toång hôïp CTR bao goàm: cô caáu chính saùch, cô caáu luaät, cô caáu haønh chaùnh, giaùo duïc coäng ñoàng, cô caáu kinh teá, heä thoáng kyõ thuaät, thò tröôøng vaø tieáp thò caùc saûn phaåm taùi cheá, heä thoáng thoâng tin chaát thaûi. 1.6.3.1 Cô caáu chính saùch: Muïc ñích: phaùt trieån vaø taäp hôïp moät caùch toaøn dieän chính saùch quaûn lyù chaát thaûi vôùi caùc ñoái töôïng chính saùch coù theå ñaït ñöôïc. Coâng cuï:  Chính saùch giaûm thieåu chaát thaûi.  Caùc chính saùch chaát thaûi ñaëc bieät.  Khuyeán khích.  Hình phaït. 14 downloaded from http://www.moitruongxanh.info Quaûn lyù vaø xöû lyù chaát thaûi raén  Trôï giaù vaø caùc keá hoaïch phaùt trieån coâng nghieäp. 1.6.3.2 Cô caáu luaät: Muïc ñích: cung caáp luaät an toaøn vaø söùc khoûe coäng ñoàng, moâi tröôøng coù tính khaû thi vaø coâng baèng. Coâng cuï:  Luaät baûo veä moâi tröôøng.  Luaät baûo veä söùc khoûe coäng ñoàng.  Giaáy pheùp cho caùc hoaït ñoäng lieân quan ñeán raùc.  Nghò ñònh Baûo veä taàng ozon, khí nhaø kính moät caùch baét buoäc treân toaøn caàu. 1.6.3.3 Cô caáu haønh chaùnh: Muïc ñích: thöïc hieän vaø hoã trôï vieäc thi haønh cô caáu luaät vaø chính saùch. Coâng cuï:  Caáp giaáy pheùp cho caùc ñôn vò quaûn lyù chaát thaûi raén.  Thanh tra vieân söùc khoûe coäng ñoàng vaø moâi tröôøng.  Caáp pheùp cho thanh tra vieân theo luaät ñònh.  Raøng buoäc, xöû phaït vaø thu hoài giaáy pheùp.  Heä thoáng giaùm saùt vaø ñaùnh giaù. 1.6.3.4 Giaùo duïc coäng ñoàng: Muïc ñích: naâng cao nhaän thöùc, nhieäm vuï vaø traùch nhieäm cuûa coäng ñoàng veà vaán ñeà quaûn lyù chaát thaûi. Coâng cuï:  Chieán dòch truyeàn thoâng chung.  Phaân bieät caùc loaïi saûn phaåm.  Ngaøy laøm veä sinh moâi tröôøng caû nöôùc.  Chöông trình giaûng daïy ôû tröôøng hoïc.  Giaùo duïc theá heä treû.  Thuøng raùc coâng coäng.  Chöông trình truyeàn hình veà moâi tröôøng. 1.6.3.5 Cô caáu kinh teá: Muïc ñích: ñaït ñöôïc söï oån ñònh kinh teá. Coâng cuï:  Phaân tích vaø xaùc ñònh chi phí. 15 downloaded from http://www.moitruongxanh.info Quaûn lyù vaø xöû lyù chaát thaûi raén  Phí dòch vuï.  Ngöôøi tieâu duøng phaûi traû phí quaûn lyù CTR.  Söï roõ raøng veà giaù caû.  Ñaàu tö taäp theå vaø caù nhaân.  Thueá CTR. 1.6.3.6 Heä thoáng kyõ thuaät: Muïc ñích: taùch caùc chaát thaûi ra khoûi xaõ hoäi, ñöa chuùng vaøo doøng luaân chuyeån vaät chaát vaø thaûi boû. Coâng cuï:  Thu gom vaø vaän chuyeån.  Cheá bieán vaø xöû lyù.  Thaûi boû caùc phaàn coøn laïi.  Taùi sinh naêng löôïng. 1.6.3.7 Taïo thò tröôøng vaø tieáp thò caùc saûn phaåm taùi cheá: Muïc ñích: kheùp kín voøng tuaàn hoaøn cuûa vaät lieäu trong xaõ hoäi. Coâng cuï:  Khuyeán khích caùc saûn phaåm coù chöùa caùc vaät lieäu taùi cheá.  Giaùo duïc ngöôøi tieâu duøng.  Khuyeán khích söû duïng caùc vaät lieäu taùi cheá trong saûn xuaát.  Trôï caáp cho caùc nghieân cöùu vaø phaùt trieån caùc coâng ngheä taùi cheá.  Khuyeán khích caùc coâng nghieäp taùi cheá. 1.6.3.8 Heä thoáng thoâng tin CTR: Muïc ñích: thu nhaäp thoâng tin moät caùch chính xaùc veà heä thoáng quaûn lyù CTR ñeå giaùm saùt, ñaùnh giaù, phaùt trieån keá hoaïch chieán löôïc vaø hoå trôï vieäc ra quyeát ñònh. Coâng cuï:  Xaùc ñònh caùc doøng/nguoàn thaûi.  Xaùc ñònh caùc daïng chaát thaûi.  Phaân tích caùc thaønh phaàn chaát thaûi.  Ñònh löôïng chaát thaûi.  Cô sôû döõ lieäu taäp trung.  Heä thoáng thu thaäp soá lieäu. 16 downloaded from http://www.moitruongxanh.info Quaûn lyù vaø xöû lyù chaát thaûi raén 1.7 NHÖÕNG THAÙCH THÖÙC CUÛA VIEÄC QUAÛN LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN TRONG TÖÔNG LAI Xaõ hoäi caøng phaùt trieån, daân soá caøng gia taêng, cuøng vôùi quaù trình ñoâ thò hoaù vaø coâng nghieäp hoùa, khieán cho löôïng CTR phaùt sinh ngaøy caøng nhieàu. Nhöõng thaùch thöùc vaø cô hoäi coù theå aùp duïng ñeå giaûm thieåu löôïng CTR trong töông lai laø: 1) thay ñoåi thoùi quen tieâu thuï saûn phaåm trong xaõ hoäi; 2) giaûm löôïng CTR taïi nguoàn; 3) xaây döïng baõi choân laáp an toaøn hôn; 4) phaùt trieån coâng ngheä môùi. 1.7.1 Thay ñoåi thoùi quen tieâu thuï saûn phaåm trong xaõ hoäi Tieâu thuï saûn phaåm laø moät hoaït ñoäng töï nhieân trong xaõ hoäi. Möùc soáng caøng cao, möùc tieâu thuï saûn phaåm cuûa con ngöôøi caøng taêng, caû veà soá löôïng laãn chaát löôïng. Quaù trình tieâu thuï saûn phaåm laïi laøm phaùt sinh CTR; do ñoù, CTR cuõng thay ñoåi theo höôùng taêng veà khoái löôïng laãn thaønh phaàn. Nhö vaäy, muoán giaûm ñöôïc khoái löôïng CTR phaùt sinh caàn phaûi thay ñoåi thoùi quen tieâu thuï saûn phaåm, nhö giaûm thieåu haøng tieâu duøng; tuy nhieân, ñieàu naøy laïi maâu thuaãn vôùi yeâu caàu phaùt trieån kinh teá. 1.7.2 Giaûm thieåu taïi nguoàn Laø giaûm veà soá löôïng haøng hoaù ñoùng goùi vaø loãi thôøi, ñoàng thôøi tieán haønh taùi cheá taïi nguoàn (taïi nhaø, vaên phoøng, nhaø maùy …). Neáu thöïc hieän toát coâng taùc naøy, löôïng CTR phaùt sinh seõ giaûm ñaùng keå. Beân caïnh ñoù, giaûm thieåu taïi nguoàn coøn laø giaûi phaùp baûo toàn taøi nguyeân vaø taêng hieäu quaû kinh teá. 1.7.3 Xaây döïng baõi choân laáp an toaøn hôn Baõi choân laáp laø nôi thaûi boû sau cuøng cuûa CTR. Do ñoù, caùc thaønh phaàn ñoäc haïi trong CTR caàn phaûi ñöôïc giaûm ñeán möùc cho pheùp tröôùc khi choân laáp ñeå taêng hieäu quaû cuûa baõi choân laáp. Vieäc thieát keá baõi choân laáp caàn phaûi caûi tieán sao cho ñaûm baûo an toaøn ñeå löu tröõ caùc chaát thaûi trong moät thôøi gian daøi. Thoâng tin veà hoaït ñoäng cuûa caùc baõi choân laáp hieän taïi caàn phaûi phoå bieán nhaèm caûi tieán vieäc xaây döïng vaø vaän haønh caùc baõi choân laáp trong töông lai. Baèng caùch naøy, baõi choân laáp seõ an toaøn hôn vaø vieäc quaûn lyù caùc baõi choân laáp ngaøy caøng hieäu quaû hôn. 1.7.4 Phaùt trieån coâng ngheä môùi Khuyeán khích aùp duïng nhöõng coâng ngheä môùi trong heä thoáng quaûn lyù CTR, taïo ñieàu kieän phaùt trieån kyõ thuaät ñeå baûo toàn taøi nguyeân thieân nhieân toát nhaát, vaø ñaây laø giaûi phaùp ñaàu tö coù hieäu quaû. Vieäc ñaàu tö kieåm tra vaø thöïc thi caùc coâng ngheä môùi laø moät phaàn quan troïng trong coâng taùc quaûn lyù toång hôïp CTR trong töông lai. 1.8 HIEÄN TRAÏNG QUAÛN LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN ÔÛ VIEÄT NAM ÔÛ nöôùc ta, cuøng vôùi söï phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi, caùc ngaønh saûn xuaát kinh doanh, dòch vuï ôû caùc ñoâ thò - khu coâng nghieäp ñöôïc môû roäng vaø phaùt trieån nhanh choùng, moät maët goùp phaàn tích cöïc cho söï phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc, maët khaùc taïo ra moät khoái löôïng CTR ngaøy caøng lôùn (bao goàm chaát thaûi sinh hoaït, chaát thaûi coâng nghieäp, chaát thaûi beänh vieän…). Vieäc thaûi boû moät caùch böøa baõi CTR khoâng hôïp veä sinh ôû caùc ñoâ thò, khu coâng 17 downloaded from http://www.moitruongxanh.info Quaûn lyù vaø xöû lyù chaát thaûi raén nghieäp laø nguyeân nhaân chính gaây oâ nhieãm moâi tröôøng, laøm phaùt sinh beänh taät, aûnh höôûng ñeán söùc khoûe vaø cuoäc soáng con ngöôøi. Nguy cô oâ nhieãm moâi tröôøng do chaát thaûi gaây ra ñang trôû thaønh vaán ñeà caáp baùch ñoái vôùi haàu heát caùc ñoâ thò trong nöôùc, trong khi ñoù coâng taùc quaûn lyù CTR ôû caùc ñoâ thò vaø khu coâng nghieäp coøn raát yeáu keùm. Theo Baùo caùo Dieãn bieán Moâi tröôøng Vieät Nam naêm 2004 cuûa World Bank, löôïng chaát thaûi phaùt sinh taïi Vieät Nam öôùc tính khoaûng 15 trieäu taán/naêm. Trong thaäp kyû tôùi, toång löôïng CTR phaùt sinh ñöôïc döï baùo seõ tieáp tuïc taêng nhanh. Caùc khu vöïc ñoâ thò chieám khoaûng 24% daân soá caû nöôùc nhöng laïi chieám hôn 50% toång löôïng chaát thaûi phaùt sinh, vaø öôùc tính trong nhöõng naêm tôùi, löôïng chaát thaûi sinh hoaït phaùt sinh khoaûng 60%, trong khi chaát thaûi coâng nghieäp seõ taêng 50% vaø chaát thaûi ñoäc haïi seõ taêng gaáp 3 laàn so vôùi hieän nay. Thaønh phoá Hoà Chí Minh coù dieän tích 2093,7 km2, daân soá 6.117.251 ngöôøi (thaùng 10/2004) phaân boá taïi 24 quaän huyeän; nôi taäp trung 12 khu coâng nghieäp, 2 khu cheá xuaát vaø 1 khu coâng ngheä cao vôùi hôn 800 nhaø maùy rieâng leû, 15.000 cô sôû saûn xuaát vöøa vaø nhoû, 62 beänh vieän, hôn 400 trung taâm chuyeân khoa, trung taâm y teá vaø hôn 800 phoøng khaùm tö nhaân..., hieän ñang phaùt thaûi moãi ngaøy khoaûng 5.000 – 5.200 taán CTR ñoâ thò (bao goàm CTR sinh hoaït trong caùc cô sôû coâng nghieäp vaø chaát thaûi coâng nghieäp khoâng nguy haïi), 700 – 1.100 taán chaát thaûi xaây döïng, hôn 1000 taán CTR coâng nghieäp, trong ñoù 120 – 150 taán CTR nguy haïi, 9 – 12 taán CTR y teá. Taïi caùc vuøng noâng thoân, caùc pheá thaûi cuûa saûn xuaát noâng, laâm, ngö nghieäp truyeàn thoáng (nhö thaân laù caây, rôm raï, voû haït, phaân gia suùc...) haàu heát ñöôïc söû duïng ñeå ñun naáu, laøm phaân boùn hoaëc choân laáp. Nhöõng chaát thaûi coù nguoàn goác coâng nghieäp, nhö chaát deûo, nhöïa, kim loaïi, dö löôïng hoaù chaát khoù phaân huûy…, tuy chöa trôû thaønh vaán ñeà böùc xuùc nhöng ñang coù xu höôùng taêng leân nhanh choùng. Taïi caùc ñoâ thò vaø khu coâng nghieäp, vieäc thu gom vaø xöû lyù CTR sinh hoaït, CTR coâng nghieäp, chaát thaûi nguy haïi ñang laø vaán ñeà moâi tröôøng caáp baùch. Hieän nay, ôû Vieät Nam, naêng löïc thu gom CTR ôû taát caû caùc ñoâ thò vaø khu coâng nghieäp môùi chæ ñaït khoaûng 20 – 40%. Raùc thaûi chöa phaân loaïi taïi nguoàn, ñöôïc thu gom laãn loän vaø vaän chuyeån ñeán baõi choân laáp. Coâng vieäc thu nhaët vaø phaân loaïi caùc pheá thaûi coù khaû naêng taùi cheá, hoaøn toaøn do nhöõng ngöôøi ngheøo sinh soáng baèng ngheà bôùi raùc thöïc hieän. Vieäc öùng duïng caùc coâng ngheä taùi cheá CTR ñeå taùi söû duïng coøn raát haïn cheá, chöa ñöôïc toå chöùc vaø quy hoaïch phaùt trieån. Caùc cô sôû taùi cheá raùc thaûi coù quy moâ nhoû, coâng ngheä laïc haäu, hieäu quaû taùi cheá coøn thaáp vaø quaù trình hoaït ñoäng cuõng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng. Hieän chæ coù moät phaàn nhoû raùc thaûi (khoaûng 1,5 -5% toång löôïng raùc thaûi) ñöôïc cheá bieán thaønh phaân boùn vi sinh vaø chaát muøn vôùi coâng ngheä hôïp veä sinh. Giaûi quyeát vaán ñeà CTR laø moät baøi toaùn phöùc taïp töø khaâu phaân loaïi CTR, toàn tröõ, thu gom ñeán vieäc vaän chuyeån, taùi sinh, taùi cheá vaø choân laáp. 18 downloaded from http://www.moitruongxanh.info Quaûn lyù vaø xöû lyù chaát thaûi raén Bieän phaùp xöû lyù CTR hieän nay chuû yeáu laø choân laáp, nhöng chöa coù baõi choân laáp CTR naøo ñaït tieâu chuaån kyõ thuaät veä sinh moâi tröôøng. Caùc baõi choân laáp CTR vaãn coøn gaây oâ nhieãm moâi tröôøng ñaát, nöôùc vaø khoâng khí. CTR phaùt sinh taïi caùc khu coâng nghieäp ñang ñöôïc thu gom vaø xöû lyù chung vôùi raùc thaûi sinh hoaït ñoâ thò vì chöa coù khu xöû lyù rieâng daønh cho CTR coâng nghieäp. Chaát thaûi nguy haïi (trong ñoù coù chaát thaûi beänh vieän) chæ ñöôïc thu gom vôùi tyû leä khoaûng 50 – 60%. Coâng taùc quaûn lyù CTR hieän nay coøn nhieàu haïn cheá: + Söï phaân coâng traùch nhieäm quaûn lyù CTR giöõa caùc ngaønh chöa roõ raøng, chöa coù moät heä thoáng quaûn lyù thoáng nhaát rieâng ñoái vôùi CTR coâng nghieäp cuûa Thaønh phoá. + Cô cheá thöïc hieän dòch vuï thu gom vaø quaûn lyù CTR vaãn coøn mang naëng tính bao caáp, maëc duø nhaø nöôùc Vieät Nam ñaõ coù chính saùch xaõ hoäi hoaù coâng taùc naøy. + Chöa coù thò tröôøng thoáng nhaát veà trao ñoåi vaø taùi cheå CTR noùi chung vaø CTR coâng nghieäp noùi rieâng, chæ coù moät phaàn raát nhoû CTR coâng nghieäp ñöôïc thu hoài, taùi cheá vaø taùi söû duïng. + Phaàn lôùn CTR coâng nghieäp, keå caû chaát thaûi nguy haïi ñöôïc thaûi boû laãn loän vôùi CTR ñoâ thò vaø ñöôïc ñöa ñeán BCL voán chöa ñöôïc thieát keá “hôïp veä sinh” ngay töø ñaàu. + Vieäc thu gom chaát thaûi chuû yeáu söû duïng lao ñoäng thuû coâng. Söï tham gia cuûa coäng ñoàng vaø cuûa khu vöïc tö nhaân vaøo vieäc thu gom vaø quaûn lyù chaát thaûi chöa roäng raõi. Ñaõ coù moät soá moâ hình thu gom vaø xöû lyù raùc thaûi ñoâ thò cuûa tö nhaân vaø coäng ñoàng toå chöùc thaønh coâng, nhöng do voán ñaàu tö coù haïn, neân soá löôïng vaø chaát löôïng cuûa dòch vuï vaãn chöa ñaùp öùng yeâu caàu phaùt trieån beàn vöõng. + Thieáu söï ñaàu tö thoûa ñaùng vaø laâu daøi ñoái vôùi caùc trang thieát bò thu gom, vaän chuyeån, phaân loaïi, xaây döïng caùc baõi choân laáp ñuùng quy caùch vaø caùc coâng ngheä xöû lyù chaát thaûi phuø hôïp. + Chöa coù caùc coâng ngheä vaø phöông tieän hieän ñaïi cuõng nhö voán ñaàu tö ñeå taùi cheá chaát thaûi ñaõ thu gom, coøn thieáu kinh phí cuõng nhö coâng ngheä thích hôïp ñeå xöû lyù chaát thaûi nguy haïi. + Nhaän thöùc cuûa coäng ñoàng veà baûo veä moâi tröôøng vaø an toaøn söùc khoûe lieân quan tôùi coâng taùc thu gom, xöû lyù vaø quaûn lyù CTR vaãn coøn ñang ôû trình ñoä thaáp. Vieäc ñoå boû böøa baõi CTR xuoáng caùc keânh raïch gaây maát veä sinh, ñe doaï nghieâm troïng ñeán nguy cô suy thoaùi moâi tröôøng nöôùc ngaàm. CAÂU HOÛI 1. CTR laø gì ? Taùc ñoäng cuûa CTR ñoái vôùi moâi tröôøng ? 2. Theá naøo laø chöông trình quaûn lyù CTR toång hôïp ?. Giaûi thích veà thöù töï öu tieân trong chöông trình quaûn lyù toång hôïp CTR. 3. Giaûm thieåu CTR laø gì? Cho ví duï. 19