Tài liệu Quan hệ việt nam - nhật bản

I. Vµi nÐt vÒ ®Êt níc NhËt b¶n 1. §Þa lý: Tríc ®©y hµng triÖu n¨m tõ ®¸y ®¹i d¬ng s©u th¼m nh÷ng vô næ cña nói löa ®· n©ng lªn khái mÆt níc mét d·y quÇn ®¶o h×nh c¸nh cung hÑp «m lÊy lôc ®Þa Ch©u ¸ n»m ë vïng §«ng B¾c ¸ - ®ã chÝnh lµ quÇn ®¶o NhËt b¶n víi diÖn tÝch 377.815km2. QuÇn ®¶o nµy gåm 4 ®¶o chÝnh Honshu, Hokkaido, Kyushu vµ Shikoku vµ kho¶ng 3.900 ®¶o nhá. Trong ®ã ®¶o Honshu chiÕm ®Õn 60% diÖn tÝch. KhÝ hËu cña NhËt B¶n cã 4mïa râ rÖt: mïa hÌ Êm vµ Èm b¾t ®Çu kho¶ng gi÷a th¸ng 7, mïa ®«ng phÝa Th¸i B×nh d¬ng thêng «n hoµ víi nhiÒu ngµy n¾ng cßn phÝa biÓn NhËt b¶n th× u ¸m, mïa xu©n vµ mïa thu lµ nh÷ng mïa tèt nhÊt trong n¨m khÝ hËu ªm dÞu vµ rùc ¸nh mÆt trêi. Ngîc l¹i víi khÝ hËu «n hoµ NhËt b¶n l¹i cã mét ®Þa h×nh kh¸ phøc t¹p, NhËt b¶n cã mét bê biÓn dµi nhiÒu ®¸ víi nhiÒu h¶i c¶ng nhá, theo ®iÒu tra cña ViÖn ®Þa lý thuéc Bé x©y dùng NhËt b¶n n¨m 1972 th× nói chiÕm kho¶ng 70% tæng diÖn tÝch ®Êt NhËt b¶n. H¬n 532 ngän nói trong sè nµy cao trªn 2000 mÐt, nói Phó sÜ cao nhÊt tíi 3776m. Cïng víi sù ho¹t ®éng cña c¸c nói löa NhËt b¶n cßn ph¶i chÞu nh÷ng trËn ®éng ®Êt lín nhá kh¸c nhau. Sù kh¾c nghiÖt cña thiªn tai ®· lµm cho ngêi d©n NhËt b¶n rÊt vÊt v¶ trong cuéc sèng. Nhng víi ®Þa h×nh phøc t¹p nµy ®· t¹o cho NhËt b¶n nh÷ng c¶nh ®Ñp dÔ g©y xóc ®éng lßng ngêi ®©y chÝnh lµ tiÒm n¨ng thu hót kh¸ch du lÞch níc ngoµi cña NhËt b¶n. 2. LÞch sö: NhËt b¶n ®· tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n lÞch sö kh¸c nhau, giai ®o¹n nµy còng mang mét vÎ hµo hïng riªng biÖt mµ Ýt quèc gia nµo cã ®îc. a. Giai ®o¹n cæ xa. QuÇn ®¶o NhËt b¶n cã ngêi c tró h¬n 100.000 n¨m tríc ®©y khi nã vÉn cßn gép lµ mét víi mét phÇn cña lôc ®Þa Ch©u ¸. Trong giai ®o¹n cæ xa nµy ngêi NhËt ®· tr¶i qua nhiÒu thêi kú. + Thêi kú ®å ®¸ cò (Paleolithic) chñ yÕu sèng b»ng s¨n b¾n vµ h¸i lîm. + Thêi kú ®å ®¸ míi (Neolithic) kho¶ng 10.000 n¨m tríc ®©y ®· b¾t ®Çu xuÊt hiÖn c¸c c«ng cô ®îc chÕ t¹o tõ ®¸ vµ hä sö dông cung tªn ®Ó s¨n b¾n vµ ®Êt nung ®Ó nÊu ¨n. 1 + Thêi kú Jomon kho¶ng 8000 n¨m - 300 n¨m tríc c«ng nguyªn, trong giai ®o¹n nµy n«ng nghiÖp chñ yÕu lµ trång lóa vµ c¸c kü thuËt chÕ t¸c kim lo¹i ®· ®îc du nhËp tõ lôc ®Þa Ch©u ¸ vµ NhËt b¶n, viÖc ph©n c«ng lao ®éng ®· më kho¶ng c¸ch gi÷a giai cÊp bÞ trÞ vµ giai cÊp cai trÞ. + Thêi kú YaYoi kÐo dµi tõ 300 n¨m tríc c«ng nguyªn ®Õn 300 n¨m sau c«ng nguyªn. + Thêi kú tõ thÕ kû thø IV ®Õn thÕ kû thø VI lµ sù ph¸t triÓn to lín trong n«ng nghiÖp còng nh viÖc du nhËp v¨n ho¸ tõ Trung Quèc vµo NhËt b¶n kÓ c¶ ®¹o Khæng tö vµ ®¹o phËt... + Thêi kú Heian tõ n¨m 794 - 1192 ®©y lµ thêi kú cã nh÷ng ph¸t triÓn nghÖ thuËt to lín ë NhËt b¶n. Thêi kú Heian còng lµ thêi kú cuèi cïng cña thêi ®¹i cæ xa. b. Thêi ®¹i phong kiÕn. Vµo cuèi thêi kú Heian, trong néi bé triÒu ®×nh NhËt b¶n ®· cã m©u thuÉn néi bé vµ cuéc chiÕn tranh gi÷a hai gia ®×nh qu©n sù k×nh ®Þch víi nhau lµ Minamotos vfa tairas ®· ®¸nh dÊu sù suy gi¶m thùc sù quyÒn lùc chÝnh trÞ cña hoµng ®Õ vµ më ra thêi ®¹i phong kiÕn. + N¨m 1192 Yorimoto ngêi ®øng ®Çu dßng hä chiÕn th¾ng Minamoto ®· lËp ra chÝnh phñ qu©n sù, trong thêi kú nµy c¸c Bushido - vâ sÜ ®¹o - rÊt ®îc thÞnh hµnh. + N¨m 1213 quyÒn lùc thùc sù ®· chuyÓn sang gia ®×nh Hojo vµ hä ®· duy tr× chÝnh phñ qu©n sù nµy ®Õn n¨m1331. + N¨m 1938: ChÝnh phñ qu©n sù míi ®îc thµnh lËp ®ã lµ chÝnh phñ qu©n sù cña Ashikaga lËp ra ë Muromachi thuéc Kyoto. Thêi kú nµy tån t¹i trªn 2 thÕ kû. §Õn cuèi thÕ kû thø XVI NhËt b¶n bÞ chia c¾t bëi c¸c cuéc néi chiÕn. Cuèi cïng tíng qu©n vÜ ®¹i Toyotomi Hideyoshi ®· kh«i phôc ®îc trËt tù vµo n¨m 1590. Nhng ph¶i ®Õn n¨m 1603 níc NhËt míi ®i vµo mét giai ®o¹n míi ®ã lµ thêi kú thèng nhÊt trong c« lËp cña Ieyasu. Giai ®o¹n nµy kÐo dµi 265 n¨m tiÕp theo. Nhng vµo kho¶ng cuèi thÕ kû XVIII vµ XIX NhËt b¶n ngµy cµng chÞu søc Ðp ®ßi më cöa bê biÓn cho thÕ giíi bªn ngoµi mµ c¬ cÊu chÝnh trÞ cøng 2 nh¾c trong níc do Yeyasu t¹o ra ®· kh«ng ®¸p øng ®îc nhu cÇu cña ngêi d©n. §iÒu nµy lµm cho chÕ ®é phong kiÕn cña tíng qu©n Tokugawa sôp ®æ vµo n¨m 1867 vµ hoµng ®Õ ®· kh«i phôc l¹i ®îc quyÒn lùc trong cuéc phôc hng Minh trÞ n¨m 1868. c. Thêi kú hiÖn ®¹i. §îc b¾t ®Çu b»ng kû nguyªn Minh trÞ (1868 - 1912) trong giai ®o¹n nµy NhËt b¶n ®· t¹o ra mét quèc gia hiÖn ®¹i víi c¸c ngµnh c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i vµ thÓ chÕ chÝnh trÞ hiÖn ®¹i, mét m« h×nh x· héi hiÖn ®¹i mµ mét quèc gia ph¬ng t©y cã thÓ ph¶i mÊt ®Õn hµng thÕ kû míi cã thÓ t¹o lËp ®îc. N¨m 1926 Hoµng ®Õ Hirohito më ra kû nguyªn Showa: kû nguyªn nµy ®îc më ra trong mét bÇu kh«ng khÝ ®Çy høa hÑn. C¸c ngµnh c«ng nghiÖp cña quèc gia tiÕp tôc ph¸t triÓn, ®êi sèng chÝnh trÞ cña ®Êt níc dùa v÷ng ch¾c vµo ChÝnh phñ vµ NghÞ viªn. Nhng cuéc suy tho¸i toµn thÕ giíi ®· lµm ®¶o lén ®êi sèng kinh tÕ ®Êt níc lµm cho chøc n¨ng cu¶ Quèc héi gi¶m m¹nh. Th¸ng 8/1945 NhËt b¶n bÞ kiÖt quÖ v× chiÕn tranh do ®ã NhËt b¶n ®· chÊp nhËn h¹ vò khÝ ®Çu hµng b¾t tay vµo kh«i phôc kinh tÕ vµ n¨m 1956 NhËt b¶n trë thµnh thµnh viªn cña Liªn hîp quèc. Tõ nh÷ng n¨m 70 ®Õn nay NhËt b¶n ®· ®îc bíc nh¶y thÇn kú trong kinh tÕ, NhËt b¶n ®· cã nhiÒu biÖn ph¸p ®Ó tù do ho¸ c¸c thÞ trêng cña m×nh lµ mét thµnh viªn quan träng cña tæ chøc HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ mËu dÞch vµ Tæ chøc hîp t¸c vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cam kÕt duy tr× mËu dÞch tù do, NhËt b¶n hiÖn cã vai trß ®¸ng kÓ trong c¸c lÜnh vùc bu«n b¸n, tµi chÝnh vµ viÖn trî kinh tÕ kü thuËt. Tõ n¨m 1975 NhËt b¶n ®· lµ mét thµnh viªn cña Héi nghÞ kinh tÕ cÊp cao hµng n¨m cña b¶y níc vµ ®îc tæ chøc ë Tokyo vµo n¨m 1979 vµ 1986. 3. Con ngêi vµ v¨n ho¸. Ngêi NhËt cã møc ®é thuÇn nhÊt cao, hÇu nh chØ sö dông mét lo¹i ng«n ng÷. ë NhËt b¶n cã rÊt nhiÒu lo¹i t«n gi¸o kh¸c nhau tõ t«n gi¸o thùc hµnh nh ®¹o thÇn (Shinto) ®Õn c¸c t«n gi¸o d©n gian truyÒn thèng nh ®¹o phËt vµ ®¹o thiªn chóa, song ¶nh hëng cña nh÷ng t«n gi¸o nµy ®Õn ®êi sèng hµng ngµy cña ngêi d©n NhËt b¶n rÊt nhá. V¨n ho¸ vµ x· héi NhËt b¶n lu«n tån t¹i song song c¸c yÕu tè truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i. Ngêi d©n NhËt b¶n bÞ ¶nh hëng 3 ®¸ng kÓ cña Khæng gi¸o, chÝnh nh÷ng gi¸o lý nµy ®· khuyÕn khÝch ngêi NhËt tiÕt kiÖm h¬n lµ tiªu dïng vµ nhê ®ã ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo møc tiÕt kiÖm cao cña ngêi NhËt. Ngêi NhËt cßn cã tÝnh hiÕu kú vµ nh¹y c¶m víi v¨n ho¸ níc ngoµi nhng hä vÉn lu«n g×n gi÷ tµi s¶n v¨n ho¸ riªng cña hä, do ®ã ngêi NhËt cã mét nÒn v¨n ho¸ kh¸ ®Æc s¾c. Nh chóng ta ®· biÕt NhËt b¶n lµ mét ®Êt níc cã ®Þa h×nh kh¸ phøc t¹p nªn trong cuéc sèng tõ xa hä lu«n ph¶i dùa vµo nhau ®Ó sèng, ®iÒu nµy ®· h×nh thµnh mét suy nghÜ vµ tËp thÓ cho nh÷ng ngêi d©n NhËt b¶n. Trong c«ng viÖc ngêi NhËt s½n sµng g¹t bá "c¸i t«i" cña m×nh ®Ó hy sinh cho tËp thÓ chÝnh ®iÒu nµy ®· gãp phÇn t¹o ®iÒu kiÖn cho NhËt b¶n ph¸t triÓn thµnh mét cêng quèc kinh tÕ. Trªn ®©y chØ lµ mét vµi nÐt chñ ®¹o cña ngêi d©n NhËt b¶n nhng cã thÓ nãi r»ng nh÷ng ®iÓm nµy ®· gãp phÇn thóc ®Èy sù ®i lªn cña quèc gia NhËt b¶n. II. Tæng quan vÒ nÒn kinh tÕ NhËt b¶n. NÒn kinh tÕ NhËt b¶n lµ mét tæ hîp ®ang ph¸t triÓn m¹nh cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, th¬ng m¹i, tµi chÝnh, n«ng nghiÖp vµ tÊt c¶ c¸c yÕu tè kh¸c cña mét c¬ cÊu kinh tÕ hiÖn ®¹i. NÒn kinh tÕ quèc d©n ®ang ë giai ®o¹n c«ng nghiÖp ho¸ tiªn tiÕn, ®îc phôc håi bëi nhiÒu luång th«ng tin ®Çy ®ñ vµ m¹ng líi vËn t¶i ph¸t triÓn cao. Mét ®Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ NhËt b¶n lµ sù ®ãng gãp to lín cña c¸c ngµnh chÕ t¹o vµ dÞch vô, nh vËn t¶i, th¬ng nghiÖp, b¸n bu«n vµ b¸n lÎ vµ ng©n hµng vµo s¶n phÈm thuÇn néi ®Þa c¶ níc, trong ®ã nh÷ng ngµy c«ng nghiÖp thø nhÊt nh n«ng nghiÖp vµ ng nghiÖp hiÖn chiÕm mét phÇn rÊt nhá. Mét ®Æc ®iÓm kh¸c lµ mèi liªn hÖ to lín cña mËu dÞch quèc tÕ ®èi víi nÒn kinh tÕ NhËt b¶n. NhËt b¶n lµ mét níc ®¶o nhiÒu nghÌo tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ ph¶i chu cÊp cho mét sè d©n trªn 120 triÖu ngêi trªn mét diÖn tÝch t¬ng ®èi nhá. Tuy nhiªn bÊt chÊp nh÷ng ®iÒu kiÖn h¹n chÕ nµy vµ viÖc c¬ së chÕ t¹o cña ®Êt níc bÞ tµn ph¸ trong chiÕn tranh thÕ giíi thø hai, NhËt b¶n ®· kh«ng nh÷ng cã thÓ x©y dùng l¹i ®îc nÒn kinh tÕ cña m×nh mµ cßn trë thµnh mét trong nh÷ng quèc gia c«ng nghiÖp hµng ®Çu trªn thÕ giíi. Tuy vËy, ®ång thêi qu¸ tr×nh më réng c«ng nghiÖp nhanh chãng nµy, cïng víi nh÷ng thay ®æi cho nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ trong nø¬c vµ quèc tÕ trong vµi n¨m qua ®· n¶y sinh nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ kh¸c nhau mµ hiÖn nay quèc gia nµy ®ang ph¶i ®èi phã. 4 * Sù phôc håi sau chiÕn tranh Trong mét vµi n¨m sau khi NhËt b¶n bÞ thÊt b¹i trong chiÕn tranh thÕ giíi thø hai, nÒn kinh tÕ cña quèc gia hÇu nh hoµn toµn bÞ tª liÖt do sù tµn ph¸ trong chiÕn tranh, víi n¹n thiÕu l¬ng thùc gay g¾t, l¹m ph¸t kh«ng thÓ k×m h·m vµ n¹n bu«n b¸n chî ®en lan trµn. Quèc gia nµy ®· mÊt toµn bé l·nh thæ cña m×nh ë níc ngoµi vµ d©n sè ®· t¨ng qu¸ 80 triÖu ngêi céng víi 6 triÖu ngêi håi h¬ng tõ níc ngoµi. C¸c nhµ m¸y ®· bÞ triÖt ph¸ trong c¸c vô nÐm bom. Nhu cÇu trong níc gi¶m cïng víi viÖc t¹o nªn nhu cÇu lµm hµng qu©n sù vµo ngo¹i th¬ng bÞ c¸c lùc lîng chiÕm ®ãng h¹n chÕ. Nhng nh©n d©n NhËt b¶n ®· b¾t tay l¹i nÒn kinh tÕ bÞ chiÕn tranh tµn ph¸ cña m×nh díi sù gióp ®ì ban ®Çu cña viÖn trî t¸i thiÕt tõ Mü. N¨m 1951, TSPQD ®· trë l¹i møc 1934 - 1936. Sè nh©n viªn qu©n sù gi¶i ngò vµ sè c«ng chøc kh«ng cã viÖc lµm ®· gia nhËp lùc lîng lao ®éng, t¹o thµnh nguån cung cÊp c«ng nh©n dåi dµo cho qu¸ tr×nh t¸i thiÕt kinh tÕ thêi kú ngay sau chiÕn tranh. Nh÷ng c¶i c¸ch x· héi kh¸c nhau sau chiÕn tranh ®· t¹o ra mét khu«n khæ c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ sau ®ã. ViÖc phi qu©n sù ho¸ sau chiÕn tranh vµ viÖc cÊp t¸i vò trang ®îc ghi trong HiÕn ph¸p ®· lo¹i bá viÖc chi phÝ qu©n sù to lín lµm c¹n kiÖn c¸c nguån lùc kinh tÕ cña quèc gia, viÖc gi¶i t¸n c¸c Zaibatsu (c¸c tæ hîp kinh doanh lín) ®· gi¶i tho¸t cho c¸c lùc lîng c¹nh tranh tù do, vµ quyÒn së h÷u ®Êt canh t¸c ®· ®îc ph©n phèi l¹i mét c¸ch réng r·i cho c¸c t¸ ®iÒn tríc ®©y, ®· khuyÕn khÝch hä h¨ng h¸i c¶i t¹o ®Êt ®ai. Nh÷ng trë ng¹i cho viÖc ho¹t ®éng c¸c c«ng ®oµn còng ®îc lo¹i bá, do ®ã sù ®¶m b¶o vÒ viÖc lµm cña c«ng nh©n ®· ®îc b¶o vÖ tèt h¬n vµ kh¶ n¨ng t¨ng l¬ng ®Òu ®Æn ®· ®îc më ra. Theo "chÕ ®é s¶n xuÊt u tiªn", viÖc t¨ng s¶n lîng than vµ thÐp, hai trô cét cña nÒn c«ng nghiÖp quèc gia ®· ®îc chó träng. S¶n xuÊt thÐp t¨ng ®· t¹o c¬ së cho cÊt c¸nh toµn diÖn cña s¶n xuÊt thÐp, tiªu biÓu lµ ®Çu t t b¶n t¨ng liªn tôc do sù phôc håi cña tiªu dïng. Sau ®ã s¶n xuÊt t¨ng kh«ng chØ trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp then chèt, nh thÐp vµ ho¸ chÊt mµ c¶ trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp míi s¶n xuÊt nh hµng tiªu dïng, v« tuyÕn truyÒn h×nh vµ « t«. *Sù t¨ng trëng kinh tÕ nhanh chãng. 5 Kinh tÕ NhËt b¶n liªn tôc ph¸t triÓn nhanh tõ gi÷a nh÷ng n¨m 50 ®Õn nh÷ng n¨m 60, vµ chØ ph¶i chÞu hai cuéc suy tho¸i ng¾n vµo n¨m 1962 vµ 1965. Tèc ®é t¨ng trung b×nh hµng n¨m thùc tÕ ®¹t 11% trong thËp kû nh÷ng n¨m 60, so víi 4,6% cña CHLB §øc vµ 4,3% cña Mü trong thêi kú tõ 1960 1972. Vµ tèc ®é ®ã gÊp trªn hai lÇn so víi tèc ®é t¨ng trung b×nh kho¶ng 4%/n¨m cña chÝnh NhËt b¶n tríc chiÕn tranh. Ngêi ta nhÊt trÝ cho r»ng sù ph¸t triÓn nhanh cña nÒn kinh tÕ NhËt b¶n tõ cuèi nh÷ng n¨m 50 ®Õn nh÷ng n¨m 60 lµ do ®Çu t m¹nh mÏ cña c«ng nghiÖp t nh©n vµo nhµ m¸y vµ thiÕt bÞ míi t¹o ra. Møc tiÕt kiÖm cao cña c¸c gia ®×nh NhËt b¶n ®· t¹o cho c¸c ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh kh¸c rÊt nhiÒu tiÒn vèn ®Ó ®Çu t m¹nh cho khu vùc t nh©n. ViÖc t¨ng chi tiªu t b¶n ®i liÒn víi viÖc ¸p dông kü thuËt míi, thêng díi h×nh thøc b»ng s¸ng chÕ cña c¸c c«ng ty níc ngoµi. §Çu t ®Ó hiÖn ®¹i ho¸ ®· t¹o cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp NhËt b¶n cã søc c¹nh tranh h¬n trªn thÞ trêng thÕ giíi, t¹o ra ®îc nh÷ng s¶n phÈm míi, vµ mang l¹i cho c¸c xÝ nghiÖp NhËt b¶n nh÷ng lîi Ých cña s¶n xuÊt hµng lo¹t vµ c¶i thiÖn ®îc n¨ng suÊt lao ®éng cña mçi c«ng nh©n. Mét nh©n tè kh¸c hç trî cho sù t¨ng trëng kinh tÕ cña NhËt b¶n trong suèt thêi kú nµy lµ s½n cã mét lùc lîng lao ®éng dåi dµo cã tr×nh ®é gi¸o dôc cao. Hµng n¨m mét lîng lín hîp lý thanh niªn tham gia vµo lùc lîng lao ®éng vµ còng cã rÊt nhiÒu c«ng nh©n n«ng nghiÖp di chuyÓn tíi tõ c¸c vïng quª, kiÕm ®îc viÖc lµm trong c¸c ngµnh chÕ t¹o vµ dÞch vô ë c¸c thµnh phè lín. Sù t¨ng trëng kinh tÕ nhanh chãng ®îc thÓ hiÖn râ nhÊt lµ kÕ ho¹ch 10 n¨m lµm t¨ng gÊp ®«i thu nhËp quèc d©n ®Ò ra vµo n¨m 1960, c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ cña chÝnh phñ thêi ®ã nh»m khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm, ®Èy m¹nh ®Çu t, b¶o vÖ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp t¨ng trëng vµ khuyÕn khÝch xuÊt khÈu. NhËt b¶n ®· ®îc lêi nhê m«i trêng kinh tÕ më réng vµ viÖc cung cÊp dåi dµo nguån n¨ng lîng t¬ng ®èi rÎ tõ níc ngoµi suèt tõ thêi kú nµy. Sau cuéc suy tho¸i n¨m 1965, nÒn kinh tÕ NhËt b¶n ®· cã mét thêi kú phån vinh dµi cho ®Õn kho¶ng mïa hÌ n¨m 1970, víi tèc ®é t¨ng trëng trong mét thêi kú nµy ®¹t trung b×nh xÊp xØ 12%. Nh©n tè chñ yÕu ®»ng sau sù t¨ng trëng nµy lµ ®Çu t t b¶n t¨ng nhanh, nh»m t¹o ra c¸c nÒn kinh tÕ qui m«, x©y dùng thªm c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng xuÊt khÈu, vµ t¹o ®îc c¸c thiÕt bÞ ®Ó ®¸p øng ®îc nh÷ng thay ®æi trong m«i trêng kinh tÕ vµ x· héi nh nh÷ng 6 thiÕt bÞ tiÕt kiÖm lao ®éng vµ gi¶m « nhiÔm m«i trêng. ViÖc gia t¨ng xuÊt khÈu do søc c¹nh tranh gi¸ c¶ m¹nh h¬n cña c¸c s¶n phÈm NhËt b¶n còng t¹o ®iÒu kiÖn cho ho¹t ®éng kinh doanh liªn tôc ph¸t triÓn. * NÒn kinh tÕ ®i ®Õn bíc ngoÆt. Nhê sù gia t¨ng nhanh chãng cña TSPQD, n¨m 1968 NhËt b¶n ®· ®øng thø hai chØ sau cã Mü trong sè c¸c nÒn kinh tÕ thÞ trêng, xÐt vÒ qui m« kinh tÕ quèc d©n. Nhng ®ång thêi, sù gia t¨ng nhanh chãng nµy ®· lµm n¶y sinh nh÷ng vÊn ®Ò vµ nh÷ng mÊt c©n ®èi kh¸c nhau: nh sù chËm trÔ t¬ng ®èi trong viÖc hiÖn ®¹i ho¸ c¸c lÜnh vùc nh n«ng nghiÖp vµ kinh doanh nhá, gi¸ c¶ tiªu dïng cã xu híng t¨ng, thiÕu nhµ ë vµ c¬ së h¹ tÇng nh ®êng x¸ vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn tiÖn hµng ngµy kh¸c, « nhiÔm m«i trêng vµ sù huû ho¹i thiªn nhiªn, vµ viÖc suy gi¶m d©n sè ë c¸c vïng n«ng th«n vµ viÖc qu¸ ®«ng ë c¸c thµnh phè. Sù phån vinh liªn tôc cña NhËt b¶n ®· n©ng cao vÞ trÝ quèc tÕ cña nã, nhng viÖc xuÊt khÈu vµ d thõa c¸n c©n thanh to¸n t¨ng nhanh ®· t¹o chiÒu híng chñ nghÜa b¶o hé ngµy cµng m¹nh ë c¸c níc kh¸c. Nh÷ng thay ®æi trong hoµn c¶nh quèc tÕ vµ trong níc xung quanh nÒn kinh tÕ NhËt b¶n vèn ph¸t triÓn thÇm lÆng suèt nöa sau nh÷ng n¨m 60 ®· diÔn ra mét c¸ch bÊt ngê trong thêi kú tõ n¨m 1970 - 1975. Th¸ng 8/1971, Mü tuyªn bè ®×nh chØ ®æi ®«la ra vµng, thùc tÕ ®· chÊm døt hÖ thèng tiÒn tÖ quèc tÕ Bretton Woods, vèn lµ mét trong nh÷ng trô cét hç trî cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña thÕ giíi tù do trong thêi kú sau chiÕn tranh. Th¸ng 2/1973, nh÷ng níc lín trªn thÕ giíi, kÓ c¶ NhËt B¶n, ®· chuyÓn sang chÕ ®é tØ gi¸ hèi ®o¸i th¶ næi. Sù rèi lo¹n trong ho¹t ®éng tiÒn tÖ quèc tÕ ®· gãp phÇn t¹o ra mét lµn sãng l¹m ph¸t toµn thÕ giíi. Trong ph¹m vi NhËt B¶n, l¹m ph¸t cã xu híng trÇm träng h¬n do c¸c chÝnh s¸ch tiÒn tÖ th¶ láng nh»m khuyÕn khÝch ho¹t ®éng kinh tÕ vµ gi¶m d thõa tµi kho¶n hiÖn hµnh cña ®Êt níc. Có xèc dÇu má lÇn thø nhÊt, vµo mïa thu n¨m 1973, ®· khiÕn ngän löa l¹m ph¸tl bèc cao h¬n n÷a lµm gi¸ c¶ tiªu dïng t¨ng 20% vµo n¨m 1974. Tríc t×nh h×nh ®ã ChÝnh phñ ®· n©ng l·i suÊt, gi¶m ®Çu t c«ng céng, vµ ¸p dông c¶ nh÷ng biÖn ph¸p kh¸c ®Ó kiÒm chÕ tæng cÇu, lµm gi¶m m¹nh tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ. Tèc ®é t¨ng trëng thùc tÕ trong n¨m tµi chÝnh 1974 (tõ th¸ng 4/1974 ®Õn th¸ng 3/1975) ®· gi¶m tíi -0,2%, vµ ®Êt níc r¬i vµo t×nh 7 tr¹ng kinh tÕ khã kh¨n nhÊt kÓ tõ nh÷ng n¨m ®Çu sau chiÕn tranh.Có xèc dÇu má ®· lµm næi râ sù mong manh cña nÒn kinh tÕ NhËt b¶n vèn dùa chñ yÕu vµo dÇu má nhËp khÈu lµm nguån cung cÊp n¨ng lîng. Vµo nh÷ng n¨m tiÕp sau, ho¹t ®éng kinh tÕ ®· håi phôc chót Ýt, nhng kh«ng bao giê ®¹t ®îc møc thêi kú t¨ng trëng nhanh. Vµ bíc tranh tµi chÝnh cã vÎ ¶m ®¹m do thu nhËp tõ thuÕ gi¶m v× t×nh h×nh kinh tÕ tr× trÖ. Trong ng©n s¸ch bæ sung cña n¨m tµi chÝnh 1975, lÇn ®Çu tiªn tõ sau chiÕn tranh chÝnh phñ buéc ph¶i dïng ®Õn biÖn ph¸p tµi chÝnh thiÕu hôt vµ cho tíi n¨m tµi chÝnh 1990 ng©n s¸ch vÉn trong t×nh tr¹ng thiÕu hôt. Cuèi n¨m 1978, tõ lóc nÒn kinh tÕ NhËt B¶n cã nh÷ng dÊu hiÖu phôc håi tõ nh÷ng ¶nh hëng cña có xèc dÇu má lÇn thø nhÊt th× cuéc c¸ch m¹ng ë Iran ®· l¹i g©y ra ®ît t¨ng gi¸ dÇu má lÇn thø hai. Rót kinh nghiÖm tõ có xèc lÇn thø nhÊt, chÝnh phñ ®· nhanh chãng ph¶n øng b»ng c¸ch thÆt chÆt tiÒn tÖ vµ b»ng c¸c biÖn ph¸p kh¸c ®Ó kiÓm so¸t l¹m ph¸t vµo mïa hÌ n¨m 1980 gi¸ c¶ ®· Ýt nhiÒu ®îc æn ®Þnh. Nhng nÒn kinh tÕ ®· Ýt nhiÒu bíc vµo giai ®o¹n suy tho¸i do c¸c c¬ së kinh doanh c¾t gi¶m møc hµng tån kho vµ gi¶m chi tiªu c¬ b¶n vµ do c¸c c¸ nh©n gi¶m chi tiªu vµo tiªu dïng vµ ®Çu t nhµ cöa. L·i suÊt cao ë Mü ®· lµm kÐo dµi h¬n sù suy tho¸i ë NhËt B¶n. Sau cuéc khñng ho¶ng dÇu má lÇn thø hai vµo ®Çu nh÷ng 80 th× ®Õn nh÷ng n¨m 90 kinh tÕ NhËt B¶n l¹i l©m vµo mét cuéc khñng ho¶ng do n¹n ®Çu c¬ vµ bu«n b¸n bÊt ®éng s¶n, mét lÇn n÷a kinh tÕ NhËt B¶n l¹i l©m vµo t×nh tr¹ng suy tho¸i ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc tµi chÝnh. Nh÷ng khã kh¨n trong lÜnh vùc tµi chÝnh ®· t¸c ®éng ®Õn mäi mÆt cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n cô thÓ lµ: §Ó æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ níc nµy ChÝnh phñ NhËt B¶n ®· ph¶i thùc hiÖn chÝnh s¸ch m¹nh mÏ, chÊp nhËn ph¸ s¶n mét lo¹t c«ng ty lµm ¨n yÕu kÐm.Theo c«ng ty d÷ liÖu Teikoku Databank mét sè vô ph¸ s¶n ë NhËt B¶n trong th¸ng 2 n¨m 2000 t¨ng 51% so víi cïng kú n¨m tríc. C¸c c«ng ty cña NhËt B¶n ®ang ph¶i ®èi phã víi t×nh tr¹ng gi¸ tµi s¶n gi¶m m¹nh vµ doanh sè b¸n hµng tr× trÖ ®ang bÞ søc Ðp c¶i c¸ch, c¾t gi¶m quan hÖ kinh doanh th«ng thêng kh«ng hiÖu qu¶. Sè vô ph¸ s¶n trong th¸ng 2/2000 lµ 1.441 c«ng ty. Theo AP ngµy 14/4 n¨m 2000 sè vô ph¸ s¶n c«ng ty trong th¸ng 3/2000 lµ 1770 c«ng ty. N¨m tµi chÝnh 1999 kÕt thóc vµo 31/3/2000 sè c«ng ty ®· ph¸ s¶n lµ 16.887 c«ng ty gi¶m 3,5% so víi n¨m tµi chÝnh tríc ®ã. C¸c c«ng ty ph¸ s¶n lµm thÊt nghiÖp t¨ng cao, gi¸m ®èc ®iÒu hµnh h·ng s¶n xuÊt « t« lín 8 thø hai cña NhËt B¶n ®· tuyªn bè sÏ ®ãng cöa 5 nhµ m¸y c¾t gi¶m quan hÖ víi hµng tr¨m nhµ cung cÊp vµ sa th¶i 21.000 c«ng nh©n. Hai ng©n hµng lín ë NhËt B¶n lµ Sakura vµ Sumitomo ®· hîp nhÊt ®Ó tån t¹i vµ c¾t gi¶m 9.300 nh©n viªn. Ng©n hµng §aiichi Kangyo vµ ng©n hµng Fuji cïng ng©n hµng c«ng nghiÖp NhËt B¶n dù tÝnh sÏ c¾t gi¶m 6000 nh©n viªn. Sony vµ h·ng viÔn th«ng NTT b¾t ®Çu c¶i tæ c¬ cÊu còng cã xu híng c¾t gi¶m nh©n viªn, h·ng Toshiba ®ang gi¶i t¸n nhiÒu chi nh¸nh kh«ng sinh lîi. Quan niÖm truyÒn thèng thiÕng liªng cã viÖc lµm suèt ®êi cho mäi c«ng d©n NhËt B¶n ®ang bÞ r¹n nøt. Kh«ng chØ thÊt nghiÖp t¨ng nhanh mµ NhËt B¶n cßn bÞ gi¶m xuÊt khÈu do nhu cÇu bªn ngoµi gi¶m g©y trë ng¹i cho phôc håi kinh tÕ. Tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña NhËt B¶n n¨m 1996 chØ ®¹t 43.496, tû yªn t¨ng 0,9% so víi n¨m 1994 vµ 0,5% so víi n¨m 1995. Chñng lo¹i hµng ho¸ xuÊt khÈu còng gi¶m cïng víi viÖc ®×nh trÖ trong ®Þa bµn xuÊt khÈu ë nh÷ng thÞ trêng xuÊt khÈu chÝnh nh Mü vµ EU, thËm chÝ c¶ khu vùc Ch©u ¸. Trong n¨m tµi chÝnh 2000 nÒn kinh tÕ NhËt B¶n cã thÓ sÏ t¨ng h¬n 1% ®©y lµ chØ tiªu cña chÝnh phñ NhËt B¶n ®Ò ra vµ nÒn kinh tÕ NhËt B¶n ®ang tiÕn tíi sù kh«i phôc vµ bÒn v÷ng h¬n do nh÷ng nç lùc cña chÝnh phñ NhËt B¶n trong mÊy n¨m qua. Tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP) thùc tÕ trong n¨m 1999 kÕt thóc vµo 31/3/2000 ®¹t ®îc chØ tiªu 0,6%. Nh÷ng nguy c¬ vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh ®ang xÊu ®i sau khi chÝnh phñ NhËt B¶n ®· ph¸t hµnh mét sè lín tr¸i phiÕu nî ®Ó tµi trî mét lo¹t c¸c biÖn ph¸p kÝch thÝch ph¸t triÓn sÏ cã thÓ lµm cho nÒn kinh tÕ cña NhËt B¶n l¹i r¬i vµo khñng ho¶ng. ChÝnh phñ NhËt B¶n ®· th«ng qua mét ng©n s¸ch kû lôc trÞ gi¸84.990 tû yªn cho n¨m tµi chÝnh 2000 ®Ó ®¹t ®îc mét sù phôc håi thùc sù bÒn v÷ng nÒn kinh tÕ vÉn cßn mong manh. III. C¸c chÝnh s¸ch vÒ kinh tÕ cña NhËt B¶n. 1. Nh÷ng xu híng kinh tÕ vÜ m« Tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ hai con sè ®îc NhËt B¶n duy tr× trong suèt nh÷ng n¨m 60 vµ ®Çu nh÷ng n¨m 70 ®· kÕt thóc cïng víi cuéc khñng ho¶ng dÇu má lÇn thø hai (1979 - 1980) tèc ®é t¨ng phæ biÕn chØ ®¹t cha ®Çy 4%. §øng tríc sù gia t¨ng c¶ chi phÝ n¨ng lîng lÉn lao ®éng do c¸c cuéc khñng ho¶ng dÇu má c«ng nghiÖp NhËt B¶n ®· hÕt søc cè g¾ng ®Ó gi¶m nhu cÇu vÒ n¨ng lîng lao ®éng, ¸p dông kü thuËt míi nh÷ng cè g¾ng nµy ®· thùc sù t¹o 9 cho NhËt B¶n cã søc c¹nh tranh quèc tÕ m¹nh h¬n so víi thêi kú tríc khñng ho¶ng dÇu má. Vµo ®Çu nh÷ng n¨m 80, suy tho¸i kinh tÕ toµn cÇu ®· khiÕn cho tiªu dïng dÇu má gi¶m m¹nh vµ lµm yÕu ®¸ng kÓ t×nh ®oµn kÕt cña tæ chøc c¸c níc xuÊt khÈu dÇu má (OPEC). OPEC ®· tuyªn bè gi¶m gi¸ dÇu vµo th¸ng 3/1983, vµ ®iÒu nµy ®· ®¸nh dÊu sù më ®Çu mét thêi kú gi¸ dÇu rÎ h¬n. Sù thay ®æi nµy cïng víi viÖc yÕu ®i cña ®ång Yªn vµ sù phôc håi cña nÒn kinh tÕ Mü ®· cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn nÒn kinh tÕ NhËt B¶n vµo ®Çu nh÷ng n¨m 80. ViÖc t¨ng m¹nh ®Çu t t b¶n t nh©n vµo xuÊt khÈu cuèi cïng ®· ®a nÒn kinh tÕ tho¸t khái ®êng hÇm suy tho¸i. Tèc ®é t¨ng trëng thùc tÕ ®· lªn tíi 4,5% vµo n¨m tµi chÝnh 1984 vµ 4,3% trong n¨m tµi chÝnh 1985. Th¸ng 9/1985, n¨m quèc gia c«ng nghiÖp lín ®· nhÊt trÝ cïng hµnh ®éng ®Ó gi¶m gi¸ ®ång ®«la ®ang t¨ng cao, trong 12 th¸ng sau ®ã ®ång ®«la ®· gi¶m m¹nh tõ trªn 240 yªn xuèng díi 160 yªn. §iÒu nµy ®· lµm cho nÒn kinh tÕ NhËt B¶n bÞ suy tho¸i. Do ®ã, n¨m 1987 chÝnh phñ vµ ng©n hµng NhËt B¶n ®· cã nh÷ng biÖn ph¸p tµi chÝnh vµ tiÒn tÖ ®Ó t¨ng nhu cÇu trong nø¬c, nh»m khuyÕn khÝch sù phôc håi kinh tÕ gi¶m d thõa tµi kho¶n hiÖn hµnh. Quan träng nhÊt trong nh÷ng biÖn ph¸p nµy gåm cã viÖc h¹ thÊp tØ suÊt chiÕt khÊu chÝnh thøc xuèng cßn 2,5%, ®Çu t thªm 5.000 tû yªn cho c¸c c«ng tr×nh c«ng céng vµ gi¶m tíi trªn 1000 tû yªn thuÕ thu nhËp. §¸p l¹i, khu vùc chÕ t¹o ®· cã nh÷ng chÝnh s¸ch nh»m ®Èy m¹nh nhu cÇu trong níc. Do ®ã suy tho¸i ®· chÊm døt n¨m 1986, më ®Çu mét thêi kú phôc håi nhê nhu cÇu trong níc vµ nÒn kinh tÕ ®· duy tr× ®îc søc m¹nh cña m×nh b»ng tèc ®é t¨ng thùc tÕ trung b×nh 5,3% tõ n¨m tµi chÝnh 1987 ®Õn n¨m 1990. Nh÷ng mÊt c©n ®èi ®èi ngo¹i còng b¾t ®Çu cã nh÷ng dÊu hiÖu thay ®æi. D thõa tµi kho¶n hiÖn hµnh, ®¹t møc cao nhÊt 4,4% TSPQD vµo n¨m tµi chÝnh 1986, ®· gi¶m cßn 1,1% vµo n¨m tµi chÝnh 1990. Trong khi ®ã, c¸i gäi nÒn kinh tÕ bong bãng ®· xuÊt hiÖn tõ n¨m 1988, víi viÖc gi¸ ®Êt vµ chøng kho¸n t¨ng nhanh ®Ó kh¾c phôc hiÖn tîng nµy vµ ng¨n ngõa l¹m ph¸t cã thÓ xuÊt hiÖn do cuéc khñng ho¶ng vïng vÞnh næ ra vµo th¸ng 8/1990 chÝnh phñ vµ ng©n hµng NhËt B¶n ®· chuyÓn sang chÝnh s¸ch th¾t chÆt d©y lng. Tõ kho¶ng n¨m 1991 nÒn kinh tÕ ®· bÞ suy tho¸i nÆng nÒ do vËy chÝnh phñ vµ ng©n hµng NhËt B¶n laÞ mét lÇn n÷a ¸p dông nh÷ng 10 chÝnh s¸ch Ýt chÆt chÏ h¬n. §Æc biÖt ®¸ng lu ý ch¬ng tr×nh kinh tÕ toµn diÖn th¸ng 8/1992 bao gåm chi tiªu phô thªm cho c¸c c«ng tr×nh c«ng céng vµ nh»m phôc håi kinh tÕ nhê nhu cÇu trong níc. Sè tiÒn chi cho c¸c biÖn ph¸p nµy ®¹t tæng c«ng 10.700 tû yªn. Trong suèt thêi gian nµy, NhËt B¶n ®· duy tr× ®îc vÞ trÝ cña m×nh nh lµ nÒn kinh tÕ lín thø hai trªn thÕ giíi. Theo b¸o c¸o c¸c tµi kho¶n quèc gia cña tæ chøc hîp t¸c vµ ph¸t triÓn kinh tÕ (OECD) vµ nh÷ng thèng kª cña Côc kÕ ho¹ch kinh tÕ NhËt B¶n, TSPQD cña NhËt B¶n n¨m 1990 lµ 3000 tû USD ®øng thø hai sau Mü lµ 5400 tû USD. Tæng s¶n phÈm quèc d©n theo ®Çu ngêi cña NhËt B¶n ®øng thø ba trong sè 24 thµnh viªn cña OECD n¨m 1988 vµ 1989. Nhng n¨m 1990 tôt xuèng vÞ trÝ thø b¶y víi 24.184 ®« la, tuy nhiªn NhËt B¶n tiÕp tôc cã tæng s¶n phÈm quèc d©n theo ®Çu ngêi cao nhÊt trong c¸c níc thuéc nhãm 7 níc c«ng nghiÖp (G7) tõ n¨m 1986. VÒ tµi s¶n thuÇn ë níc ngoµi, NhËt B¶n ®øng thø nhÊt vµo cuèi n¨m 1985, NhËt B¶n ®· bÞ §øc vît vµo cuèi n¨m 1990 song ®· giµnh l¹i vÞ trÝ ®øng ®Çu cña m×nh vµo cuèi n¨m 1991 vµo 383 tû USD. 2. ChÝnh s¸ch tµi chÝnh N¨m tµi chÝnh cña NhËt B¶n kÐo dµi tõ mïng 1/4 ®Õn 31/3 hµng n¨m v× ngêi NhËt cho r»ng vµo th¸ng 4 Hoa Anh §µo në ®Ñp nhÊt nªn nÕu b¾t ®Çu 1 n¨m tµi chÝnh vµo th¸ng 4 lóc Hoa Anh §µo ®ang në ®Ñp nh vËy th× sÏ hy väng trong n¨m tµi chÝnh míi nµy sÏ thu ®îc nhiÒu kÕt qu¶ tèt ®Ñp nh Hoa Anh §µo ®ang në. Vµo ®Çu n¨m tµi chÝnh ,c¸c bé vµ c¸c côc kh¸c nhau tr×nh yªu cÇu vÒ ng©n s¸ch cña m×nh cho n¨m tµi chÝnh s¾p tíi lªn Bé Tµi ChÝnh vµo cuèi th¸ng 8. Bé Tµi ChÝnh sÏ cÊn ®èi nh÷ng yªu cÇu nµy víi c¸c kho¶n thu dù tÝnh vµ thêng hoµn thµnh dù th¶o ng©n s¸ch vµo cuèi th¸ng 12 ®Ò tr×nh lªn néi c¸c. Sau khi ®îc néi c¸c phª chuÈn, ChÝnh phñ sÏ tr×nh ra Quèc héi vµo th¸ng 1 vµ t×m c¸ch ®Ó ®îc th«ng qua tríc khi b¾t ®Çu n¨m tµi chÝnh míi. LuËt Tµi ChÝnh NhËt B¶n n¨m 1947 chØ cho phÐp ChÝnh phñ ph¸t hµnh c«ng tr¸i díi d¹ng "c«ng tr¸i x©y dùng" ®Ó g©y quü ®Çu t vµo c¸c dù ¸n c«ng tr×nh c«ng céng; luËt nµy kh«ng cã ®iÒu kho¶n nµo vÒ ph¸t hµnh c«ng tr¸i ®Ó cÊp tiÒn cho viÖc chi tiªu th«ng th¬ngf. V× vËy ChÝnh phñ ®a k×m chÕ kh«ng ph¸t hµnh c«ng tr¸i tµi trî thiÕu hôt suèt cho ®Õn hÕt n¨m tµi chÝnh 1974. Nhng vµo n¨m 1975, thu nhËp tõ thuÕ gi¶m do khñng ho¶ng dÇu má lÇn thø nhÊt 11 ®· buéc ChÝnh phñ ph¶i cã mét ®¹o luËt ®Æc biÖt cho phÐp ph¸t hµnh thªm gÇn 2000 tû yªn (kho¶ng 14 tû ®«la theo tû gi¸ 135 yªn mét ®«la) c«ng tr¸i bï thiÕu hôt nh lµ mét phÇn cña ng©n s¸ch bæ sung cña n¨m ®ã. Chi tiªu tiÕp tôc do chi phÝ hÖ thèng phóc lîi x· héi cña NhËt B¶n t¨ng lªn, ®Æc biÖt tiÒn hu trÝ vµ dÞch vô y tÕ. Do ®ã, c«ng tr¸i bï thiÕu hôt ®· ®îc ph¸t hµnh hµng n¨m tõ n¨m 1975 ®Õn n¨m 1990. ChÝnh phñ ®· t¨ng chi tiªu cho c¸c c«ng tr×nh c«ng céng suèt thêi gian cuèi nh÷ng n¨m 70 ®Ó kÐo nÒn kinh tÕ trong níc ra khái cuéc suy tho¸i sau khñng ho¶ng dÇu má, ®ång thêi ®ãng gãp vµo sù phôc håi kinh tÕ toµn cÇu. C«ng tr¸i x©y dùng ®· t¹o ®îc nhiÒu quü cho ho¹t ®éng nµy, vµ vµo cuèi n¨m tµi chÝnh 1978, tæng nî quèc gia, kÓ c¶ c«ng tr¸i bï thiÕu hôt, ®· vît møc 10.000 tû yªn (71,4 tû ®«la). Vµo n¨m tµi chÝnh 1979, c«ng tr¸i míi ph¸t hµnh cña ChÝnh phñ ®· chiÕm tíi 34.7% c¸c kho¶n chi tµi kho¶n chung. ViÖc t¨ng ph¸t hµnh khèi lîng c«ng tr¸i ChÝnh phñ lo¹i nµy ®· lµm thay ®æi trß truyÒn thèng cña chÝnh s¸ch tµi chÝnh - ph©n bæ c¸c nguån tµi nguyªn vµ ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. §iÒu ®ã cã kh¶ n¨ng lµm gi¶m ®Çu t nh©n d©n, g©y ra l¹m ph¸t vµ ®Æt g¸nh nÆng lªn vai thÕ hÖ t¬ng lai. Nh÷ng lo ng¹i lóc nµy ®· thóc ®Èy chÝnh phñ nhanh chãng tiÕn hµnh x©y dùng mét ch¬ng tr×nh x©y dùng l¹i nÒn tµi chÝnh. C¶i c¸ch tµi chÝnh ®· lµ chñ ®Ó trung t©m trong chÝnh s¸ch ®èi néi nh÷ng n¨m 80, ®Æc biÖt trong suèt nhiÖm kú cña Thñ tíng Nakasone yasuhiro tõ th¸ng 11/1982 ®Õn th¸ng 10/1987. Môc tiªu x©y dùng l¹i nÒn tµi chÝnh cña chÝnh phñ lµ chÊm døt ph¸t hµnh c«ng tr¸i bï thiÕu hôt vµo n¨m tµi chÝnh 1990. Do nh÷ng nç lùc nµy, nªn môc tiªu c«ng tr¸i bï thiÕu hôt b»ng 0 ®· ®¹t ®îc trong ng©n s¸ch n¨m 1991. Sù phô thuéc vµo c«ng tr¸i chÝnh phñ ®· gi¶m cßn 10,1% tµi kho¶n chung trong ng©n s¸ch n¨m 1992. N¨m 1987 - 1988, hÖ thèng thuÕ ®· ®îc xÐt l¹i mét c¸ch c¨n b¶n nh»m t¹o ra sù c©n ®èi tèt h¬n gi÷a c¸c lo¹i thuÕ thu nhËp vµ thuÕ thu nhËp, tiªu dïng vµ thuÕ tµi s¶n. ThuÕ thu nhËp cã 15 h¹ng thuÕ tõ 10,5% - 70%, ®· ®îc ®¬n gi¶n ho¸ cßn 5 h¹ng tõ 10% - 50%. §ång thêi, chÕ ®é miÔn thuÕ cho lîi tøc cña c¸c tµi kho¶n tiÕt kiÖm nhá ®· ®îc b·i bá. Tû suÊt thuÕ thu nh©p c«ng ty ®· ®îc gi¶m tõ 42% xuèng cßn 37,5%. VÒ thuÕ gi¸n tiÕp, c¸c thuÕ gi¸n tiÕp c¸ nh©n nh thuÕ hµng ho¸ ®· ®îc thay thÕ b»ng thuÕ tiªu dïng. Tû suÊt thuÕ chØ cã 3%, nhng nã ®îc ¸p dông réng r·i cho toµn bé c¸c s¶n phÈm tiªu dïng. 12 Kho¶n chi lín nhÊt trong ng©n s¸ch cña chÝnh phñ lµ chi phÝ cho c¸c dÞch vô c«ng tr¸i cña chÝnh phñ, mÆc dï cã nh÷ng nç lùc nh»m ph¸t hµnh thªm c«ng tr¸i bï thiÕu hôt, NhËt B¶n vÉn cã tû lÖ nî so víi TSPQD cao so víi c¸c quèc gia c«ng nghiÖp kh¸c. ChÝnh trong hoµn c¶nh nµy chÝnh phñ NhËt B¶n ®· ph¶i ®¬ng ®Çu víi søc Ðp ngµy cµng t¨ng vµ ë trong níc lÉn níc ngoµi ®ßi më réng nhu cÇu trong níc nh mét c¸ch ®Ó ®Èy m¹nh sù t¨ng trëng liªn tôc, kh«ng cã l¹m ph¸t cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ söa ch÷a nh÷ng mÊt c©n ®èi ®èi ngo¹i cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n. Trong suèt n¨m tµi chÝnh 1992, chÝnh phñ ®· ®¸p l¹i b»ng c¸ch ®a ra mét ng©n s¸ch bæ sung lín nhÊt cha tõng cã, ph¶n ¸nh nh÷ng ®iÒu kho¶n cña ch¬ng tr×nh kinh tÕ khÈn cÊp ®ù¬c c«ng bè vµo th¸ng 8. Môc ®Ých cña nç lùc nµy lµ dïng chÝnh s¸ch tµi chÝnh ®Ó thóc ®Èy më réng nhu cÇu trong níc. Ng©n hµng Trung ¬ng cña NhËt B¶n cã tr¸ch nhiÖm gièng nh c¸c ng©n hµng Trung ¬ng ë c¸c níc kh¸c lµ duy tr× gi¸ trÞ ®ång tiÒn quèc gia th«ng qua nh÷ng biÖn ph¸p nh ®iÒu chØnh tû suÊt chiÕt khÊu chÝnh thùc, c©n ®èi c¸c nhu cÇu dù tr÷ cña c¸c ng©n hµng vµ c¸c ho¹t ®éng trªn thÞ trêng tr¸i phiÕu. GÇn ®©y ngêi ta ®· nhÊn m¹nh ®Õn viÖc phèi hîp c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« víi c¸c ng©n hµng Trung ¬ng cu¶ c¸c quèc gia kh¸c ®Ó æn ®Þnh tû suÊt ngo¹i hèi vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c giao dÞch tµi chÝnh quèc tÕ ®îc ph¸t triÓn. Mét ®Æc ®iÓm cña khu vùc tµi chÝnh NhËt B¶n lµ ph©n lo¹i c¸c ng©n hµng theo c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng kh¸c nhau. C¸c lo¹i nµy gåm cã ng©n hµng tÝn dông dµi h¹n, c¸c ng©n hµng thµnh phè vµ khu vùc, c¸c ng©n hµng uû th¸c, vµ c¸c ng©n hµng tiÕt kiÖm vµ cho vay lÉn nhau, c¸c hiÖp héi tÝn dông. Trong lÜnh vùc tµi chÝnh quèc tÕ, luËt ngo¹i hèi ®îc söa ®æi vµo n¨m 1980 ®· lo¹i bá hÇu hÕt nh÷ng h¹n chÕ ®èi víi nh÷ng giao dÞch t b¶n quèc tÕ. Tõ kho¶ng thêi gian nµy, c¸c tæ chøc tµi chÝnh NhËt B¶n ®· b¾t ®Çu më réng vµ t¨ng cêng n¨ng lùc cña hä trong lÜnh vùc kinh doanh quèc tÕ, c¸c ng©n hµng vµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®Òu tÝch cùc tham gia vµo thÞ trêng tµi chÝnh níc ngoµi. ViÖc më réng ra níc ngoµi cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh NhËt B¶n vµ viÖc gia t¨ng nh÷ng giao dÞch t b¶n quèc tÕ cña hä ®· ngµy cµng tËp trung ®îc sù chó ý vµo Tokyo nh lµ mét trung t©m tµi chÝnh thÕ giíi. ViÖc nµy ®· khiÕn c¸c níc 13 kh¸c ngµy cµng ®ßi hái NhËt B¶n ph¶i xãa bá c¸c qui ®Þnh cã tÝnh chÊt kiÒm chÕ vµ ph¶i quèc tÕ ho¸ c¸c thÞ trêng tiÒn tÖ vµ t b¶n cña m×nh. Suèt trong n¨m 1984 chÝnh phñ ®· ®¸p l¹i ®ßi hái nµy b»ng c¸ch b·i bá nh÷ng h¹n chÕ ®èi víi viÖc chuyÓn ngo¹i tÖ thµnh ®ång yªn, thiÕt lËp mét thÞ trêng nhËn thanh to¸n b»ng ®ång yªn cña c¸c ng©n hµng vµ níi láng nh÷ng h¹n chÕ vÒ l·i suÊt cña c¸c kho¶n tiÒn göi lín cã kú h¹n. H¬n n÷a, t c¸ch héi viªn cña Së giao dÞch chøng kho¸n Tokyo ®· ®îc më cho c¸c c«ng ty chøng kho¸n níc ngoµi vµ c¸c ng©n hµng níc ngoµi ®îc phÐp tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng uû th¸c. Tõ ®ã ®· cã thªm nhiÒu biÖn ph¸p kÓ c¶ viÖc níi láng nh÷ng h¹n chÕ ®èi víi nh÷ng giao dÞch ®ång yªn Ch©u ¢u. ChÝnh phñ ®ang tiÕn hµnh tù do ho¸ h¬n n÷a c¸c dÞch vô tµi chÝnh. ViÖc níi láng nh÷ng h¹n chÕ vÒ l·i suÊt cña c¸c kho¶n tiÒn göi cã kú h¹n dù kiÕn sÏ ®ù¬c hoµn thµnh th¸ng 6/1993, trong khi tÊt c¶ l·i suÊt tiÒn göi, kÓ c¶ tiÒn göi b»ng tiÒn mÆt sÏ ®ù¬c níi láng hoµn toµn vµo n¨m 1994. §ång thêi, nh÷ng trë ng¹i ph©n chia ho¹t ®éng kinh doanh ng©n hµng vµ chøng kho¸n sÏ ®îc gi¶m bít. Do vËy c¸c chi nh¸nh cña c¸c ng©n hµng dù kiÕn sÏ ®îc phÐp ho¹t ®éng trong lÜnh vùc kinh doanh chøng kho¸n vµ c¸c nh¸nh cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n còng sÏ cã thÓ tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng tõ n¨m 1993. Khi nÒn kinh tÕ bong bãng cña NhËt B¶n bïng næ kÌm theo lµ khñng ho¶ng ng©n hµng trong nh÷ng n¨m 90, NhËt B¶n ®· thi hµnh ch¬ng tr×nh tù do ho¸ thÞ trêng tµi chÝnh NhËt B¶n - Big Bang - gåm 8 ®iÓm sau ®©y: - Th¶ næi hoµn toµn gi¸ c¶ c¸c dÞch vô tµi chÝnh - Më cöa thÞ trêng hèi ®o¸i cho mäi ngêi. - Xo¸ bá biªn giíi ph©n chia 3 ngµnh nghÒ: Ng©n hµng, b¶o hiÓm, vµ mua b¸n chøng kho¸n. - Cho phÐp vèn liÕng tù do lu©n chuyÓn trong còng nh ngoµi nø¬c. - Buéc c¸c c¬ quan tµi chÝnh ph¶i c«ng bè nh÷ng d÷ liÖu chÝnh x¸c vÒ ho¹t ®éng ng©n hµng cña m×nh dï lêi hay lç. - Gi¶m bít hoÆc xo¸ h¼n c¸c lo¹i thuÕ cã t¸c dông giíi h¹n viÖc mua b¸n sang nhîng ®Þa èc chøng kho¸n. 14 - Cñng cè tÝnh ®éc lËp cña ng©n hµng quèc gia tríc ®©y bÞ nhµ níc khèng chÕ - Cho phÐp níc ngoµi tù do c¹nh tranh trªn thÞ trêng néi ®Þa kh«ng ph©n biÖt ®èi xö. Ch¬ng tr×nh nµy sÏ dÉn ®Õn sù c¹nh tranh khèc liÖt trong thÞ trêng cung cÊp tµi chÝnh cña NhËt B¶n. Do vËy ®Ó trô v÷ng trong giai ®o¹n nµy ë NhËt B¶n ®· diÔn ra mét lµn sãng s¸t nhËp, ®©y còng lµ ®iÓm b¸o kÕt thóc cña c¸c Keiretru ®ã lµ nh÷ng tËp ®oµn kinh doanh lín gåm nhiÒu h·ng cã quan hÖ láng lÎo víi nhau mµ theo truyÒn thèng mét Keiretru ph¶i cã mét ng©n hµng. Vµo ®Çu thÕ kû 21 NhËt B¶n ®· cã 4 ng©n hµng ®îc xÕp vµo 10 ng©n hµng lín nhÊt thÕ giíi trong ®ã cã 3 ng©n hµng cña NhËt B¶n ®îc xÕp vµo nh÷ng vÞ trÝ ®Çu. STT Tªn ng©n hµng Gi¸ trÞ tµi s¶n (Tû USD) 1 IBJ + DKB + Fuji (NhËt B¶n) 1300 2 Sanwa + A sahi + Tokai (NhËt B¶n) 1010 3 Sumitomo + Sakura (NhËt B¶n) 943 4 Deutseho (§øc) 880 5 BTM - Mitsubishi Trust + Nipon Trust + Tokyo 866 Trust (NhËt B¶n) 6 BNP + Pari bas (Ph¸p) 721 7 TËp ®oµn ng©n hµng UBS (Thôy ®iÓn) 686 8 Citigroup 667 9 TËp ®oµn ng©n hµng America (Mü) 656 10 HSBC. PLC (Anh)569 Theo h·ng th«ng tÊn AFP (Ph¸p) Chó thÝch: IBJ: Industrial Bank of Japan 15 DKB: Daiichi Kangyo Bank BTM: Bank of Tokyo - Mitsubishi Trong héi nghÞ c¸c Bé trëng tµi chÝnh G7 häp ngµy 15/4/2000 ®· nhËn ®Þnh nÒn kinh tÕ NhËt B¶n cßn cÇn ph¶i ®Èy nhanh tèc ®é c¶i c¸ch c¬ cÊu ®Ó t¨ng nhu cÇu trong níc vµ tiÕp tôc duy tr× chÝnh s¸ch l·i suÊt 0% ®Ó tr¸nh søc Ðp l¹m ph¸t. Nhng trong khi ®ã l·i suÊt chiÕt khÊu ë Mü ®· ®ù¬c t¨ng lªn ®Õn 5,5% chÝnh ®iÒu nµy lµm cho ®ång yªn cña NhËt B¶n bÞ sôt gi¸ t¬ng ®èi so víi ®ång USD. Ngoµi ra, kh¶ n¨ng thêng xuyªn cña ng©n hµng Trung ¬ng NhËt B¶n (BOJ) vµo thÞ trêng tiÒn tÖ còng lµ mét nh©n tè lµm cho ®ång yªn gi¶m gi¸. C¸c nhµ kinh tÕ NhËt B¶n cho r»ng ®ång yªn sÏ tiÕp tôc ë møc thÊp lµ 105 ®Õn 110 yªn/1USD. Sù mÊt gi¸ cña ®ång yªn lµm gi¶m thiÓu nÒn kinh tÕ g©y khã kh¨n trong phôc håi kinh tÕ cña NhËt B¶n nhng ng©n hµng Trung ¬ng NhËt B¶n vÉn s½n sµng can thiÖp ®Ó gi÷ cho ®ång yªn ë møc thÊp so víi ®ång ®« la ®Ó khuyÕn khÝch xuÊt khÈu, do ®ã tÝnh ®Õn cuèi quÝ I n¨m 2000 NhËt B¶n ®· ®¹t ®îc møc dù tr÷ ngo¹i tÖ lín nhÊt thÕ giíi kho¶ng 258,2 tû USD. 3. ChÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i cña NhËt B¶n Do TSPQD cña NhËt B¶n hiÖn chiÕm trªn 10% cña toµn thÕ giíi, nªn NhËt B¶n ý thøc ®îc râ h¬n vÒ tr¸ch nhiÖm vµ vai trß cña m×nh ®èi víi sù ph¸t triÓn lµnh m¹nh cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ ®· hÕt søc cè g¾ng ®Ó chuyÓn c¬ cÊu kinh tÕ cña m×nh tõ phô thuéc vµo xuÊt khÈu sang dùa vµo nhu cÊu trong níc vµ gi¶m d thõa tµi kho¶n hiÖn hµnh. Nh÷ng nç lùc ®Ó khuyÕn khÝch nhu cÇu trong níc, më réng h¬n n÷a c¸c thÞ trêng NhËt B¶n vµ ®Èy m¹nh nhËp khÈu nµy cïng víi viÖc ®ång yªn lªn gi¸ vµ ®ång ®« la gi¶m gi¸ gãp phÇn lµm gi¶m sù mÊt c©n ®èi bu«n b¸n NhËt - Mü vµ më réng viÖc nhËp khÈu c¸c hµng chÕ t¹o vµ NhËt B¶n tõ c¸c Nies Ch©u ¸, c¸c níc ASEAN vµ c¸c b¹n hµng kh¸c. NhËt B¶n ph¶i tiÕp tôc nh÷ng nç lùc nµy ®Ó ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn lµnh m¹nh cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi. ChÕ ®é bu«n b¸n tù do nhiÒu lªn lµ c¬ së ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng chØ ë NhËt B¶n mµ toµn thÕ giíi, vµ viÖc duy tr× vµ t¨ng cêng ®iÒu ®ã lµ rÊt quan träng cho sù t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Do ®ã NhËt B¶n ph¶i ®ãng gãp m¹nh mÏ vµo sù thµnh c«ng cña nh÷ng th¬ng lîng bu«n b¸n nhiÒu bªn ®ang ®îc tiÕn hµnh díi sù b¶o hé cña tæ chøc HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ mËu dÞch (GATT). 16 Nh÷ng tiÕn bé khoa häc kü thuËt gÇn ®©y ®· cã ¶nh hëng quan träng ®Õn thÕ giíi theo nhiÒu c¸ch vµ ®· n¶y sinh nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c nhau cã liªn quan ®Õn khoa häc vµ kü thuËt kÓ c¶ luång kü thuËt tiªn tiÕn ph¬ng T©y ch¶y sang ph¬ng §«ng vµ viÖc b¶o vÖ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ. Do vËy NhËt B¶n víi t c¸ch lµ thµnh viªn chñ chèt cña céng ®ång ph¬ng T©y vµ mét quèc gia Ch©u ¸ Th¸i B×nh D¬ng, ph¶i tiÕp tôc ®Èy m¹nh nghiªn cøu vµ gi÷ vai trß tÝch cùc trong viÖc t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p cho c¸c vÊn ®Ò nµy. a. ChÝnh s¸ch th¬ng m¹i cña NhËt B¶n: ChÝnh s¸ch th¬ng m¹i cña NhËt B¶n còng tr¶i qua nhiÒu thêi kú mµ ®iÓm khëi ®Çu cña nã lµ thêi kú Minh TrÞ. * Thêi kú Minh TrÞ 1868 - 1911: Trong thêi kú nµy NhËt B¶n t¨ng cêng quan hÖ víi c¸c nø¬c ph¬ng T©y, tiÕp thu nh÷ng t tëng míi vµ kinh nghiÖm phôc vô cho qóa tr×nh CNH - H§H ®Êt níc. Kh«ng chØ cã vËy NhËt B¶n cßn lo¹i bá nh÷ng ®¹o luËt h¹n chÕ ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng, më réng ho¹t ®éng tham quan du lÞch ®Ó häc hái kinh nghiÖm ph¸t triÓn kinh tÕ cña nh÷ng níc ph¬ng T©y. Nhê nh÷ng c¶i c¸ch nh vËy trong giai ®o¹n nµy NhËt B¶n ®· t¨ng kim ng¹ch ngo¹i th¬ng h×nh thµnh ®îc kiÓu t duy kinh tÕ ®Ó ph¸t triÓn ®Êt nø¬c theo híng ph¬ng T©y. * Thêi kú tríc chiÕn tranh thÕ giíi thø hai 1912 - 1945. TiÕp tôc nh÷ng c¶i c¸ch cña thêi kú Minh TrÞ, trong giai ®o¹n nµy chÝnh phñ NhËt B¶n tiÕp tôc më réng ngo¹i th¬ng vµ chuyÓn híng th¬ng m¹i tõ Ch©u ¢u sang Ch©u ¸. Nhng ®Õn cuèi thÕ kû nµy nÒn kinh tÕ bÞ chiÕn tranh chi phèi c¸c ngµnh c«ng nghiÖp ph¸t triÓn chñ yªó ®Ó phôc vô cho chiÕn tranh, nhËp khÈu chñ yÕu lµ trang thiÕt bÞ cho qu©n ®éi nªn trong giai ®o¹n nµy ngo¹i th¬ng hÇu nh kh«ng tån t¹i. * Thêi kú sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai  Giai ®o¹n sau chiÕn tranh ®Õn n¨m 1973: Trong giai ®o¹n nµy nÒn kinh tÕ ®ang ®îc phôc håi dÇn dÇn sau chiÕn tranh do ®ã nÒn kinh tÕ cßn non yÕu tû träng kim ng¹ch xuÊt khÈu vµ nhËp 17 khÈu cßn thÊp. ChÝnh v× vËy trong giai ®o¹n nµy chÝnh phñ NhËt B¶n ®Æc biÖt chó träng tíi ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng ®Ó t¨ng thÆng d th¬ng m¹i vµ tÝch luü vèn. §Ó ®¹t ®îc ®iÒu nµy NhËt B¶n ®· tham gia vµo c¸c tæ chøc kinh tÕ thÕ giíi nh: GATT - WB, x©y dùng mét ch¬ng tr×nh tù do ho¸ th¬ng m¹i mét c¸ch thËn träng víi c¸c bíc ®i phï hîp víi ®Êt níc m×nh, gi¶m qu¶n lý b»ng h¹n ng¹ch vµ biÖn ph¸p hµnh chÝnh kh«ng b¶o hé hµng ho¸ trong níc. NhËt B¶n thóc ®Èy xuÊt khÈu ®Ó t¨ng tÝch luü ngo¹i tÖ trong níc, ®Ó xuÊt khÈu t¨ng NhËt B¶n ®· tÝch cùc ¸p dông hµng lo¹t c¸c biÖn ph¸p u ®·i cho xuÊt khÈu nh miÔn gi¶m thuÕ xuÊt khÈu cho c¸c doanh nghiÖp lµm xuÊt khÈu, thµnh lËp c¸c c¬ quan hç trî cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu nh: ng©n hµng cÊp tÝn dông, c¬ quan kiÓm tra chÊt lîng...  Giai ®o¹n 1974 - 1985. Trong giai ®o¹n nµy phÇn nµo NhËt B¶n ®· tho¸t khái t×nh tr¹ng khñng ho¶ng nhng ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ NhËt B¶n ngµy cµng æn ®Þnh, NhËt B¶n vÉn ph¶i tÝch cùc ¸p dông c¸c chÝnh s¸ch th¬ng m¹i b»ng c¸ch ®Èy m¹nh xuÊt khÈu kh«ng ph¶i trong ph¹m vi khu vùc mµ lµ toµn thÕ giíi h¬n n÷a NhËt B¶n cßn ph¶i chó träng viÖc nhËp khÈu c«ng nghÖ thiÕt bÞ chÕ biÕn ®Ó tiÕn tíi xuÊt khÈu c«ng nghÖ.  Giai ®o¹n tõ 1985 ®Õn nay. Tµi kho¶n hiÖn hµnh cña NhËt B¶n bÞ thiÕu hôt ®¸ng kÓ trong vµi n¨m sau mçi cuéc khñng ho¶ng dÇu má. Nhng c¸n c©n thanh to¸n ®· chuyÓn sang d thõa vµo n¨m 1981, vµ tõ n¨m 1983 phÇn d thõa ®· t¨ng nhanh ®Æc biÖt, ®©y lµ kÕt qu¶ cña søc c¹nh tranh quèc tÕ vÒ chÊt lîng ngµy cµng t¨ng cña c¸c mÆt hµng chÕ t¹o NhËt B¶n céng víi viÖc ®ång yªn cã gi¸ t¬ng ®èi thÊp so víi ®ång ®« la vµ sù më réng cña nÒn kinh tÕ Mü trong suèt thêi kú nµy. Bµng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau, chÝnh phñ NhËt b¶n ®· cè g¾ng sù mÊt c©n ®èi ®èi ngo¹i nµy. Th¸ng 7/1985 NhËt B¶n ®· ®Ò ra mét ch¬ng tr×nh hµnh ®éng nh»m c¶i thiÖn viÖc th©m nhËp thÞ trêng b»ng c¸ch söa ®æi hÖ thèng tiªu chuÈn vµ cÊp phÐp cña NhËt B¶n vµ b·i bá hoÆc gi¶m thuÕ quan ®¸nh vµo c¸c hµng chÕ t¹o, ®¬n gi¶n c¸c hµng rµo phi thuÕ quan t¨ng h¹n ng¹ch nhËp khÈu khuyÕn khÝch c¸c c¬ quan nhµ níc thu mua vµ tiªu dïng hµng nhËp khÈu. NhËt B¶n cßn tæ chøc nhiÒu cuéc triÓn l·m vµ nhiÒu ®iÓm b¸n hµng níc ngoµi t¹i NhËt B¶n, cö c¸c chuyªn gia ra gióp c¸c c«ng ty níc ngoµi còng nh mêi c¸c c«ng ty 18 nø¬c ngoµi sang tham quan t×m hiÓu thùc tÕ kinh doanh, bu«n b¸n còng nh sinh ho¹t ë NhËt B¶n. H¬n n÷a, NhËt B¶n cßn nghiªn cøu c¶i c¸ch c¸c luËt ph©n phèi vµ bu«n b¸n theo híng ®¬n gi¶n vµ gän nhÑ t¹o dÔ dµng cho sù th©m nhËp cña c¸c hµng nø¬c ngoµi vµo NhËt B¶n. VÒ mÆt xuÊt khÈu xu híng ®i lªn m¹nh liªn tôc cña khèi lîng xuÊt khÈu tõ nöa cuèi nh÷ng n¨m 70 ®· bÞ ®¶o l«n trë thµnh gi¶m sót hoÆc t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ. - XuÊt khÈu (tr USD) - Khèi lîng (tÝnh % so 1986 1987 1988 1989 1990 209,151 229,221 264,867 268,100 283,500 - 0,6 +0,3 5,1 3,0 5,0 126,400 149,515 187,475 198,100 229,100 9,5 9,3 16,7 7,8 5,8 víi n¨m tríc) - NhËp khÈu (tr.USD) - Khèi lîng Nguån:The Developing Economies No 4 Dec 1988 IDE Tokyo Japan Vµo cuèi nh÷ng n¨m 80, trong ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng cña NhËt B¶n cßn xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng "t¸i nhËp hµng ho¸" do c¸c c¬ së cña NhËt B¶n ë níc ngoµi s¶n xuÊt. §©y lµ biÓu hiÖn cô thÓ cña viÖc gia t¨ng nhanh h¬n mËu dÞch néi bé ngµnh c«ng nghiÖp, néi bé c«ng ty trªn ph¹m vi toµn cÇu vµ khu vùc tríc sù t¸c ®éng cña ®ång yªn lªn gi¸. Do ®ång yªn t¨ng gi¸ h¬n 40% so víi ®ång ®« la trong vßng chØ cã vµi th¸ng lµm cho d thõa thùc tÕ ®· lªn tíi 94,1 tû USD vµo n¨m tµi chÝnh 1986, do ¶nh hëng cña "®êng cong J nghÞch". Tuy vËy mét n¨m sau, nh÷ng ®iÒu chØnh tû suÊt hèi ®o¸i nµy còng ®· b¾t ®Çu lµm gi¶m d thõa tµi s¶n hiÖn hµnh. Nh÷ng ®iÒu chØnh do ®ång yªn lªn gi¸ vµ nh÷ng nç lùc ®Èy m¹nh nhËp khÈu cña NhËt B¶n ®· b¾t ®Çu sím thÓ hiÖn râ vµo n¨m tµi chÝnh 1987. D thõa tµi kho¶n ®· lµm gi¶m hµng ho¸ tõ n¨m 1987 cho ®Õn n¨m tµi chÝnh 1990 chØ cßn 33,7 tû ®« la b»ng kho¶ng 1/3 møc cao nhÊt n¨m 1986. B¶n th©n c«ng nghiÖp NhËt b¶n, do nhËn thøc ®îc yªu cÇu gi¶m bít xung ®ét bu«n b¸n vµ tr¸nh gi¶m lîi nhuËn do ®ång yªn t¨ng gi¸, còng ®· cã nh÷ng s¸ng kiÕn riªng nh»m gi¶m dÇn sù phô thuéc truyÒn thèng vµ xuÊt khÈu nh÷ng chiÕn lîc chñ yÕu ®ù¬c tiÕn hµnh trong hoµn c¶nh nµy gåm cã chuyÓn sang s¶n xuÊt mua phô 19 tïng ë níc ngoµi vµ ®Èy m¹nh ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ trong ph¹m vi c¸c ngµnh c«ng nghiÖp. Trong n¨m 1999, kinh tÕ NhËt B¶n ®· phÇn nµo kh«i phôc ®ù¬c sau khñng ho¶ng tµi chÝnh, thÆng d th¬ng m¹i cña NhËt B¶n víi c¸c níc Ch©u ¸ ®· ë møc hµng n¨m lµ 23,7% trong th¸ng 10/1999 do sù håi phôc kinh tÕ vµ nhu cÇu nhËp khÈu nµy t¨ng nhanh. Bé Tµi chÝnh NhËt B¶n cho biÕt thÆng d th¬ng m¹i cña NhËt B¶n ®¹t 391,1 tû yªn t¨ng 9,3% vµ kim ng¹ch nhËp khÈu ®¹t 1.189,8 tû yªn t¨ng 5,3%. C¸c níc l¸ng giÒng Ch©u ¸ cña NhËt B¶n mua nhiÒu hµng cña NhËt B¶n h¬n nhng còng xuÊt khÈu nhiÒu s¶n phÈm h¬n khi nÒn kinh tÕ phôc håi. ThÆng d th¬ng m¹i cña NhËt B¶n víi Hµn Quèc t¨ng nhanh tíi 127% trong ®ã xuÊt khÈu t¨ng 43,5% vµ nhËp khÈu t¨ng 220%, gi¸ trÞ thÆng d th¬ng m¹i víi §µi Loan t¨ng 5,6% do xuÊt khÈu t¨ng 8,3% vµ nhËp khÈu t¨ng 13%. ThÆng d bu«n b¸n víi Hång K«ng t¨ng 0,7% trong ®ã xuÊt khÈu t¨ng 0,8% cßn nhËp khÈu t¨ng 1,3%. Trong th¸ng 10/1999 xuÊt khÈu cña NhËt B¶n sang c¸c níc §«ng Nam ¸ còng t¨ng, thÆng d th¬ng m¹i cña NhËt B¶n víi Th¸i Lan t¨ng 307% xuÊt khÈu t¨ng 17,7% nhng nhËp khÈu gi¶m 5,6% thÆng d th¬ng m¹i cña NhËt B¶n víi Singapo t¨ng 6% xuÊt khÈu t¨ng 3,1% nhng nhËp khÈu l¹i gi¶m 3,6%. ViÖn nghiªn cøu NhËt b¶n cho r»ng "NhËt B¶n ®ang gãp phÇn rÊt lín vµo nh÷ng nç lùc phôc håi kinh tÕ cña c¸c níc Ch©u ¸ b»ng viÖc tiªu thô hµng ho¸ cña c¸c níc trong khu vùc". Quan hÖ bu«n b¸n NhËt B¶n víi c¸c níc Ch©u Mü còng cã nhiÒu høa hÑn nh Cu Ba kim ng¹ch th¬ng m¹i cña NhËt B¶n víi Cu Ba hiÖn t¹i ë møc 125 triÖu USD mÆc dï tríc ®©y ®· ®¹t tíi møc 500 - 600 triÖu USD vµ s¾p tíi ®©y tæ chøc Jetro (Tæ chøc xóc tiÕn th¬ng m¹i cña NhËt B¶n cho biÕt) sÏ ký víi Bé th¬ng m¹i vµ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp Mªhic« hiÖp ®Þnh tù do th¬ng m¹i (FTA) nh»m më réng thªm quan hÖ th¬ng m¹i trªn toµn cÇu. b. ChÝnh s¸ch ®Çu t nø¬c ngoµi. Trong giai ®o¹n 1985 ®Õn nay, NhËt B¶n ®· chuyÓn híng tõ th¬ng m¹i sang ®Çu t níc ngoµi nh»m thóc ®Èy ho¹t ®éng ®Çu t ra níc ngoµi vµ quèc tÕ ho¸ ®ång yªn do søc Ðp cña c¸c nø¬c b¾t buéc ph¶i n©ng gi¸ ®ång yªn vµ lo¹i bá c¸c c¬ së kh«ng sinh lîi trong níc chuyÓn ra níc ngoµi, tËp trung vµo c¸c hµng c«ng nghÖ cao vµ c¸c hµng ho¸ cã tû träng gia t¨ng lín, chÝnh phñ NhËt B¶n cßn cho r»ng ®Çu t trùc tiÕp lµ c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó lo¹i bá nh÷ng 20