Tài liệu Quan hệ việt nam - asean

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Quan hÖ viÖt nam - ASEAN (Giai ®o¹n 1991-1999) Lêi më ®Çu Sau chiÕn tranh l¹nh thÕ giíi b-íc vµo mét thêi kú hoµ b×nh æn ®Þnh ®èi tho¹i hîp t¸c gi÷a Ch©u ¢u - Ch©u ¸ vµ Ch©u Phi, gi÷a liªn kÕt nµy víi liªn kÕt kh¸c, gi÷a quèc gia nµy víi quèc gia kh¸c. Nhu cÇu ®ßi hái cÊp b¸ch vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ trong tõng b-íc trªn thÕ giíi ®· t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn tõng quèc gia vÒ vÊn ®Ò quan hÖ quèc tÕ. ViÖt Nam ®øng tr-íc xu thÕ chung cña thêi ®¹i ®· ®æi míi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña m×nh thÓ hiÖn qua §¹i héi toµn quèc VI, VII, VIII. Quan hÖ khu vùc ®· ®-îc ViÖt Nam rÊt chó träng ®ã lµ quan hÖ víi c¸c n-íc §«ng Nam ¸ tõ 28/7/1995 ViÖt Nam ®· trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña ASEAN. 1 Nghiªn cøu mèi quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN chñ ®Ò nµy kh«ng chØ ph©n tÝch mµ cßn ®Ò cËp ®Õn sù ph¸t triÓn cña mèi quan hÖ nµy nh»m lµm râ h¬n mèi quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN thêi kú sau chiÕn tranh l¹nh. Trong ph¹m vi ®Ò tµi nµy em xin ®Ò cËp ®Õn: I. Giai ®o¹n tõ sau khi thµnh lËp ®Õn tr-íc Héi nghÞ th-îng ®Ønh Bali (1967-1976). II. Giai ®o¹n hoµ ho·n - c¨ng th¼ng - hoµ ho·n, tõ Héi nghÞ Bali ®Õn tr-íc Héi nghÞ th-îng ®Ønh Singapore (1976 - 1992). III. Tõ Héi nghÞ th-îng ®Ønh Singapore ®Õn tr-íc khi ViÖt Nam chÝnh thøc gia nhËp ASEAN (1992 - 1995). IV. ViÖt Nam gia nhËp ASEAN (tõ 1995 - nay). V. NhËn xÐt chung. VI. KÕt luËn. 2 I. Giai ®o¹n tõ sau khi thµnh lËp ®Õn tr-íc Héi nghÞ th-îng ®Ønh Bali (1967 - 1976) ASEAN víi t- c¸ch lµ mét tæ chøc khu vùc, sù hîp t¸c cßn láng lÎo, chñ yÕu lµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tranh chÊp trong néi bé c¸c n-íc ASEAN vµ vÊn ®Ò an ninh ë §«ng Nam ¸, ®Æc biÖt lµ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn cuéc chiÕn tranh §«ng D-¬ng. I.1. Gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò tranh chÊp gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn. MÆc dï n»m trong cïng mét khu vùc, l¹i cã nhiÒu nÐt t-¬ng ®ång, song c¸c n-íc ASEAN kh«ng v× thÕ mµ dÔ dµng g¾n bã ®-îc víi nhau trong cïng mét liªn minh. Ngoµi nh÷ng nÐt kh¸c biÖt vÒ v¨n ho¸, ng«n ng÷, d©n téc, t«n gi¸o, tËp qu¸n. Gi÷a c¸c n-íc ASEAN cßn cã d- ©m cña nh÷ng bÊt ®ång, m©u thuÉn vµ nghi kþ lÉn nhau (m©u thuÉn kÐo dµi gi÷a Philippin vµ Malaysia vÒ chñ quyÒn ®èi víi vïng Sabah. M©u thuÉn c¨ng th¼ng gi÷a Singapore víi In®onªxia do viÖc toµ ¸n tö h×nh hai sÜ quan h¶i quan In®«nªxia v× bÞ kÕt téi ph¸ ho¹i vµ ¸m s¸t sø qu¸n Singapore ë Jakarat bÞ bao v©y nÐm ®¸). V× thÕ nhiÖm vô hµng ®Çu cña ASEAN lµ ph¶i xo¸ nhoµ nh÷ng bÊt ®ång, nh÷ng nghi kþ ®Ó x©y dùng mét liªn minh ®o¯n kÕt v¯ thèng nhÊt, t³o ra mét “nÒn t°ng ASEAN” mét “tinh 3 thÇn an ninh” ®Ó cho c²c n­íc trong HiÖp héi cã quan hÖ víi nhau nhiÒu h¬n vµ hiÓu biÕt nhau nhiÒu h¬n. I.2. VÊn ®Ò an ninh vµ æn ®Þnh trong toµn khu vùc §«ng Nam ¸ Lóc nµy cuéc chiÕn tranh §«ng D-¬ng ®ang ngµy cµng ¸c liÖt, t×nh h×nh trong khu vùc ch-a thay ®æi râ rÖt. Trong bèi c¶nh ®ã ASEAN ®· tiÕn hµnh Héi nghÞ ngo¹i tr-ëng ë Kualarlumpur 11/1971, ®-a ra ®Ò nghÞ thiÕt lËp §«ng Nam ¸ thµnh khu vùc hoµ b×nh, tù do vµ trung lËp, kh«ng cã sù can thiÖp cña c¸c n-íc ngoµi khu vùc d-íi bÊt kú h×nh thøc vµ ph-¬ng c¸ch nµo, th-êng gäi t¾t lµ Zopfan. §©y lµ lóc sù ra ®i cña Mü khái §«ng D-¬ng ®· râ rµng sau cuéc tæng tiÕn c«ng MËu Th©n 68 ë Nam ViÖt Nam vµ sau cuéc Héi ®µm Paris kh«ng ®em l¹i th¾ng lîi cho Mü, chÝnh quyÒn Mü cã biÓu hiÖn muèn xÝch l¹i víi Trung Quèc tr-íc khi rót khái §«ng D-¬ng. §iÒu nµy kh«ng khái lµm cho c¸c n-íc trong HiÖp håi ASEAN lo l¾ng, hä kh«ng muèn sù ra ®i cña Mü, l¹i cµng kh«ng muèn sù cã mÆt cña c¸c c-êng quèc kh¸c ®Ó thÕ th©n Mü. Zopfan lµ ý nguyÖn cña c¸c n-íc ASEAN muèn duy tr× nguyªn tr¹ng khu vùc §«ng Nam ¸ khi mµ n-íc Mü buéc ph¶i rót khái §«ng D-¬ng. 4 I.3. Quan ®iÓm cña ViÖt Nam ®èi víi ASEAN. Trong giai ®o¹n chiÕn tranh l¹nh trªn ph¹m vi thÕ giíi. Hai hÖ thèng chÝnh trÞ X· héi chñ nghÜa vµ T- b¶n chñ nghÜa lu«n ë thÕ ®èi ®Çu c¨ng th¼ng, trËt tù thÕ giíi bÞ ph©n chia th¯nh hai khu vùc “céng s°n” v¯ “phi céng s°n”. ý thøc hÖ lµ ngän cê tËp hîp lùc l-îng cho chiÕn l-îc cña mçi bªn. Do ¶nh h-ëng nh- vËy nªn khu vùc §«ng Nam ¸ còng bÞ t¸c ®éng lín khu vùc nµy chia thµnh hai nhãm n-íc §«ng D-¬ng vµ ASEAN. Nhãm ASEAN th©n ph-¬ng T©y v× trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü ®ang ë vµo giai ®o¹n quyÕt liÖt ViÖt Nam cã ph¶n øng nghi ng¹i ®èi víi tæ chøc nµy. Trong nhãm ASEAN cã Th¸i Lan vµ Philippin vèn lµ 2 thµnh viªn cña khèi qu©n sù SEATO (thµnh lËp vµo 9/1954) nh»m chèng ph¸ phong trµo c¸ch m¹ng ë ViÖt Nam. Thùc chÊt lµ khèi liªn minh qu©n sù cã tÝnh chÊt x©m l-îc cña ®Õ quèc Mü ë §«ng Nam ¸. Vµ hai n-íc nµy ®· tõng göi qu©n sang ViÖt Nam vµ cho phÐp Mü x©y dùng c¨n cø qu©n sù trªn l·nh thæ cña m×nh ®Ó chèng ph¸ phong trµo c¸ch m¹ng ViÖt Nam. Do vËy, ViÖt Nam chØ coi ASEAN nh- mét l¸ bµi cña Mü, mét tæ chøc qu©n sù gièng nh- khèi x©m l-îc SEATO. 5 Ngµy 27/1/73, HiÖp ®Þnh Paris vÒ ngõng b¾n ë ViÖt Nam ®-îc ký kÕt. Mü cam kÕt chÊm døt mäi ho¹t ®éng chèng ViÖt Nam vµ rót tÊt c¶ lùc l-îng qu©n sù cña Mü khái ViÖt Nam. §øng tr-íc t×nh h×nh míi, quan hÖ gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n-íc §«ng Nam ¸ cã mét vµi thay ®æi quan träng: thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi Malaysia (30/3/73) víi Singapore (1/8/73), quan hÖ víi In®«nªxia ®-îc thiÕt lËp tõ 10/8/64 n©ng lªn hµng ®¹i sø. Ngµy 25/1/75, trong th- göi ChÝnh phñ Th¸i Lan, Bé tr-ëng ngo¹i giao NguyÔn Duy Trinh ®-a ra nh÷ng nguyªn t¾c lµm c¬ së cho quan hÖ ViÖt Nam - Th¸i Lan. II. Giai ®o¹n hoµ ho·n - c¨ng th¼ng - hoµ ho·n, tõ Héi nghÞ Bali ®Õn tr-íc Héi nghÞ th-îng ®Ønh Singapore (1976 - 1992) §©y lµ giai ®o¹n thø 2 b¾t ®Çu tõ khi 3 n-íc ViÖt Nam - Lµo Campuchia hoµn thµnh cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü vµ bÌ lò tay sai, chuyÓn sang giai ®o¹n x©y dùng ®Êt n-íc. Nh-ng sau vµi n¨m t¹m b×nh yªn t×nh h×nh trë lªn c¨ng th¼ng xoay quanh cuéc ®Êu tranh chèng chÕ ®é diÖt chñng Ponpèt ë Campuchia. GÇn 10 n¨m sau cïng 6 víi xu thÕ hoµ ho·n trªn ph¹m vi thÕ giíi c¸c n-íc §«ng Nam ¸ chuyÓn dÇn sang hoµ dÞu vµ ®èi tho¹i. II.1. Héi nghÞ th-îng ®Ønh ASEAN lÇn thø nhÊt vµ HiÖp -íc Bali (2/76) Ngµy 30/4/75 miÒn Nam ®-îc gi¶i phãng, ViÖt Nam thèng nhÊt n-íc nhµ. Cïng n¨m ®ã chiÕn tranh kÕt thóc ë Campuchia vµ Lµo. Th¸ng 5-75 Héi nghÞ c¸c ngo¹i tr-ëng ASEAN ®· häp bÊt th-êng tr-íc t×nh h×nh míi ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh h×nh khu vùc trong ®iÒu kiÖn c¸n c©n lùc l-îng ®· thay ®æi vµ th¶o luËn nh÷ng biÖn ph¸p nh»m thùc hiÖn chÝnh s¸ch cña ASEAN còng nh- cña mçi n-íc thµnh viªn trong quan hÖ víi c¸c n-íc §«ng D-¬ng nãi chung vµ thiÕt lËp mèi quan hÖ hîp t¸c trong khu vùc. Ngµy 24/2/76 c¸c vÞ nguyªn thñ 5 n-íc ASEAN häp t¹i In®«nªxia ký HiÖp -íc th©n thiÖn vÒ hîp t¸c (HiÖp -íc Bali) gåm 5 ch-¬ng 23 ®iÒu kho¶n. Néi dung chÝnh gåm: - Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n trong quan hÖ gi÷a c¸c n-íc. - Thóc ®Èy quan hÖ h÷u nghÞ hîp t¸c. - Gi¶i quyÕt hoµ b×nh c¸c vô tranh chÊp. - Kh¶ n¨ng c¸c n-íc kh¸c tham gia HiÖp -íc. - ý nghÜa cña HiÖp -íc Bali. 7 Trong tuyªn bè Bali t¹i Héi nghÞ cÊp cao lÇn thø nhÊt c¸c nhµ l·nh ®¹o nhãm ASEAN. C¸c n-íc ASEAN bµy tá nguyÖn väng trªn c¬ së c¸ nh©n vµ tËp thÓ, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn hîp t¸c hoµ b×nh gi÷a c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ trªn nguyªn t¾c t«n träng lÉn nhau vµ cïng cã lîi. II.2. Tuyªn bè chÝnh s¸ch 4 ®iÓm cña ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ®èi víi §«ng Nam ¸ (5/7/76) nªu lªn nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n trong quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN Sau mÊy chôc n¨m chiÕn tranh giµnh ®-îc ®éc lËp tù do ViÖt Nam mong muèn cã quan hÖ h÷u nghÞ víi c¸c d©n téc yªu chuéng hoµ b×nh trªn thÕ giíi vµ c¸c n-íc trong khu vùc §«ng Nam ¸. Th¸i ®é vµ quan ®iÓm cña ViÖt Nam trong ph¸t triÓn víi c¸c n-íc ASEAN trong khu vùc §«ng Nam ¸ ®-îc tr×nh bµy trong tuyªn bè cña Bé tr-ëng ngo¹i giao ViÖt Nam NguyÔn Duy Trinh ngµy 5/7/76 ChÝnh phñ ViÖt Nam s½n sµng thiÕt lËp vµ ph¸t triÓn quan hÖ h÷u nghÞ hîp t¸c vÒ mäi mÆt víi tÊt c¶ c¸c n-íc trong khu vùc §«ng Nam ¸ dùa trªn c¬ së 4 nguyªn t¾c sau: 8 - T«n träng ®éc lËp, chñ quyÒn vµ toµn vÑn l·nh thæ cña nhau, kh«ng x©m l-îc lÉn nhau, kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña nhau, b×nh ®¼ng cïng cã lîi, cïng tån t¹i hoµ b×nh. - Kh«ng ®Ó l·nh thæ cña m×nh cho bÊt cø n-íc nµo sö dông lËp c¨n cø qu©n sù x©m l-îc vµ can thiÖp trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp vµo n-íc kia vµ c¸c n-íc kh¸c trong khu vùc. - ThiÕt lËp quan hÖ l¸ng giÒng tèt hîp t¸c kinh tÕ vµ trao ®æi v¨n ho¸ trªn c¬ së b×nh ®¼ng cïng cã lîi, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò tranh chÊp gi÷a c¸c n-íc trong khu vùc th«ng qua th-¬ng l-îng theo tinh thÇn b×nh ®¼ng, hiÓu biÕt vµ t«n träng lÉn nhau. - Ph¸t triÓn hîp t¸c gi÷a c¸c n-íc trong khu vùc v× sù nghiÖp x©y dùng ®Êt n-íc phån vinh xuÊt ph¸t theo ®iÒu kiÖn riªng cña mçi n-íc vµ lîi Ých ®éc lËp, hoµ b×nh vµ trung lËp thùc sù cña §«ng Nam ¸, gãp phÇn vµo sù nghiÖm hoµ b×nh trªn thÕ giíi. Tuyªn bè cña ngo¹i tr-ëng NguyÔn Duy Trinh râ rµng lµ mét th¸i ®é h÷u nghÞ hîp t¸c cña ViÖt Nam ®-a ra víi c¸c n-íc §«ng Nam ¸, chñ yÕu lµ ASEAN. Tuyªn bè 4 ®iÓm cña Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ®-îc c¸c n-íc ASEAN hoan nghªnh v× nã phï hîp víi nguyªn t¾c cña HiÖp -íc Bali. 9 II.3. Quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN b¾t ®Çu chuyÓn ®éng. Sau khi HiÖp ®Þnh Paris vÒ ViÖt Nam ®-îc ký kÕt th× ViÖt Nam ®· cã quan hÖ ngo¹i giao víi tÊt c¶ 5 n-íc ASEAN (khi ®ã ch-a cã Brunei) më ra mét giai ®o¹n míi trong quan hÖ gi÷a c¸c n-íc ASEAN. Nh÷ng cuéc ®i th¨m lÉn nhau cña c¸c vÞ thñ t-íng, c¸c nhµ ngo¹i giao vµ nhiÒu quan chøc kh¸c gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n-íc ASEAN nh- vµo th¸ng 9 vµ th¸ng 10 n¨m 78 Chñ tÞch Héi ®ång Bé tr-ëng ViÖt Nam Ph¹m V¨n §ång ®· cã cuéc viÕng th¾ng chÝnh thøc In®«nexia, Malay, Th¸i Lan, Philippine. Mét lÇn n÷a ViÖt Nam bµy tá mong muèn x©y dùng quan hÖ víi c¸c n-íc ASEAN trªn c¬ së v÷ng ch¾c l©u dµi theo tinh thÇn h÷u nghÞ, hîp t¸c. Trong c¸c cuéc Héi ®µm c¸c bªn nhÊt trÝ cho r»ng cÇn ph¶i thiÕt lËp ë §«ng Nam ¸ mét khu vùc hoµ b×nh, tù do, trung lËp, æn ®Þnh vµ phån vinh. Cuéc th¨m viÕng cña thñ t-íng Ph¹m V¨n §ång ®· gióp c¸c n-íc ASEAN hiÓu râ h¬n chÝnh s¸ch h÷u nghÞ vµ hîp t¸c cña ViÖt Nam, lµm t¨ng thªm høa hÑn vÒ t-¬ng lai quan hÖ gi÷a c¸c n-íc trong khu vùc khèi SEATO ®­îc th¯nh lËp tõ n¨m 54 nh­ “chiÕc « t« b°o hé” vÒ an ninh cho §«ng Nam ¸ ®Õn khi Mü bÞ thÊt b¹i trong chiÕn tranh §«ng D-¬ng ®· kh«ng cßn lý do ®Ó tån t¹i n÷a, chÝnh Th¸i Lan vµ Philippine ®· chñ ®éng ®Ò nghÞ gi¶i thÓ tæ chøc nµy vµo th¸ng 6/76. 10 II.4. VÊn ®Ò Campuchia vµ quan hÖ c¨ng th¼ng ViÖt Nam ASEAN Nh÷ng c¬ héi ®Ó t¹o lªn mét §«ng Nam ¸ hoµ b×nh hîp t¸c vµ ph¸t triÓn thèng nhÊt nh- mét chØnh thÓ khu vùc ®-îc thÓ chÕ ho¸, khi ®ã ®· bÞ bá qua, kh«ng ®-îc tËn dông: Nguyªn nh©n v× vÊn ®Ò Campuchia. TËp ®o¯n Ponpèt ®³i diÖn cho “kh¬ me ®á” lªn n¾m quyÒn sau th¾ng lîi chèng Mü (4/75) ®· thi hµnh chÝnh s¸ch diÖt chñng ®èi víi nh©n d©n Campuchia vµ tiÕn hµnh ho¹t ®éng vò trang x©m ph¹m vïng l·nh thæ T©y Nam ViÖt Nam. Ngµy 25/12/1978 lùc l-îng c¸ch m¹ng Campuchia phèi hîp víi qu©n ®éi nh©n d©n ViÖt Nam tiÕn c«ng tiªu diÖt kh¬ me ®á. Vµo lóc 12h30’ ng¯y 7/1/79 thð ®« Phnompenh ®-îc gi¶i phãng, toµn qu©n ponpèt bá ch¹y vÒ biªn giíi Th¸i Lan. Ngµy 8/1/1979 tuyªn bè thµnh lËp ChÝnh phñ l©m thêi céng hoµ nh©n d©n Campuchia, tiÕn hµnh kh«i phôc vµ ph¸t triÓn ®Êt n-íc. Néi chiÕn ë Campuchia ®· kÕt thóc th× qu©n ®éi nh©n d©n ViÖt Nam ph¶i rót qu©n vÒ n-íc sau khi gióp b¹n gi¶i phãng ®Êt n-íc. Nh-ng qu©n ®éi nh©n d©n ViÖt Nam ë ®ã qu¸ l©u khiÕn cho b¹n bÌ vµ nh©n d©n thÕ giíi nh÷ng ng-êi mµ tr-íc kia ñng 11 hé nh©n d©n ta chèng Mü, nay hä kh«ng b»ng lßng quan ®iÓm víi ViÖt Nam. C¸c n-íc trong khu vùc còng tá th¸i ®é rÊt râ rµng nhÊt lµ nhãm ASEAN ®øng ®Çu l¯ Th²i Lan cho r´ng “ViÖt Nam x©m l­îc Campuchia” th× t³o lªn mét khèi §«ng D­¬ng v÷ng m³nh sÏ ®e do³ ®Õn nÒn an ninh cña Th¸i Lan vµ c¸c n-íc kh¸c trong khu vùc nhÊt lµ nhãm th©n ®Õ quèc, t×nh h×nh trë lªn c¨ng th¼ng. §«ng Nam ¸ bÞ ph©n chia thµnh hai trËn tuyÕn ®èi ®Çu xoay quanh vÊn ®Ò Campuchia: 3 n-íc §«ng D-¬ng vµ c¸c n-íc ASEAN. Trong khi vÊn ®Ò Campuchia ch-a gi¶i quyÕt song, Trung Quèc g©y ra vô “N³n kiÒu” xói giôc ng­êi Hoa ë ViÖt Nam trë vÒ Trung Quèc, c¾t viÖn trî, rót chuyªn gia, tÊn c«ng x©m l-îc 6 tØnh biªn giíi phÝa B¾c ViÖt Nam vµo ngµy 17/2/1979. Tr-íc sù ph¶n ®èi cña nh©n d©n thÕ giíi Trung Quèc tuyªn bè rót qu©n khái n-íc ViÖt Nam tõ ngµy 5/3/1979 ®Õn ngµy 18/3/1979. Cuéc xung ®ét biªn giíi ViÖt Nam - Trung Quèc ®-îc chÊm døt, ®-a l¹i hoµ b×nh ®¶m b¶o sù toµn vÑn l·nh thæ cña ViÖt Nam. Nh-ng vÊn ®Ò Campuchia th× ch-a hoµn toµn ®-îc gi¶i quyÕt mét c¸ch thÊu ®¸o vÉn g©y nªn sù ®èi ®Çu ë khu vùc gi÷a 3 n-íc §«ng D-¬ng (ViÖt Nam) - ASEAN (Th¸i Lan). 12 II.5. B-íc chuyÓn tõ ®èi ®Çu sang ®èi tho¹i. Tõ gi÷a thËp niªn 80, t×nh h×nh thÕ giíi chuyÓn dÇn tõ t×nh tr¹ng ®èi ®Çu sang xu h-íng hoµ dÞu ®¹i diÖn cho hai siªu c-êng lµ Liªn X« (cò) vµ Mü. Môc ®Ých cña Mü lµ b»ng hîp t¸c kinh tÕ chuyÓn ho¸ chÝnh trÞ, lÊy céng s¶n chèng l¹i céng s¶n. DiÔn biÕn hoµ b×nh tiÕp tôc ®-îc Mü ®-a vµo Liªn X«. Mét thµnh tr× XHCN ®Ó nh»m môc ®Ých lËt ®æ XHCN. Tr-íc t×nh h×nh thÕ giíi biÕn ®æi nh- vËy th× c¸c n-íc §«ng Nam ¸ ®Òu cã nguyÖn väng thiÕt lËp khu vùc an ninh ®Ó æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. C¸c n-íc ASEAN lo ng¹i t×nh h×nh phøc t¹p ë Campuchia sÏ lµ thêi c¬ ®Ó Trung Quèc t¨ng c-êng ¶nh h-ëng ®èi víi khu vùc. Campuchia ®­îc coi l¯ “vÊn ®Ò” cÇn ®­îc gi°i quyÕt. Víi sù r¹n nøt ®i tíi sôp ®æ hÖ thèng XHCN vµ cïng nhu cÇu ®æi míi cña ®Êt n-íc ViÖt Nam ®· ®-a cuéc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Campuchia lªn hµng ®Çu trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam. NghÞ quyÕt §³i héi V cða §°ng céng s°n ViÖt Nam (3/1982) nªu râ: “Nh©n d©n ViÖt Nam chñ tr-¬ng thiÕt lËp quan hÖ l¸ng giÒng th©n thiÖn víi ASEAN, lu«n s½n sµng phèi hîp nh÷ng cè g¾ng cña m×nh víi cè g¾ng cña ASEAN trong viÖc biÕn §«ng Nam ¸ thµnh mét khu vùc hoµ b×nh, æn ®Þnh”. Cã nghÜa l¯ nh×n nhËn ASEAN víi t­ c²ch mét tæ chøc ®èi tho¹i. T¹i c¸c cuéc gÆp gì cña c¸c ngo¹i tr-ëng 3 n-íc §«ng 13 D-¬ng, ViÖt Nam ®-a ra c¸c s¸ng kiÕn ®Ò nghÞ ký c¸c hiÖp -íc kh«ng x©m l-îc §«ng Nam ¸, th°o luËn viÖc lËp mét “Khu vùc §«ng Nam ¸ ho¯ b×nh, ®éc lËp, tù do, trung lËp, æn ®Þnh v¯ phån vinh”, ®Ò nghÞ ®èi tho¹i nµy kh«ng cã ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt gi÷a hai nhãm n-íc ASEAN vµ c¸c n-íc §«ng D-¬ng. Nh-ng ®iÒu ®¸ng tiÕc lµ tÊt c¶ tuyªn bè trªn vÒ ®èi tho¹i vµ hîp t¸c khu vùc ®Òu kh«ng ®-îc c¸c n-íc ASEAN chÊp nhËn. ASEAN cho r»ng vÊn ®Ò Campuchia lµ nguyªn nh©n chñ yÕu g©y mÊt ®oµn kÕt khu vùc, ph¶i gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Campuchia tr-íc råi míi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò hoµ b×nh hîp t¸c khu vùc, ViÖt Nam ph¶i rót qu©n ®éi khái Campuchia th× míi ®èi tho¹i gi÷a hai nhãm n-íc. Th¸ng7/1982, ViÖt Nam tuyªn bè ®¬n ph-¬ng rót qu©n tõng phÇn khái Campuchia. TiÕp tôc rót qu©n vµo th¸ng 2/1985. §¹i héi VI (12/1986) chØ ra r»ng ViÖt Nam muèn tho¸t khái t×nh tr¹ng bÞ bao v©y c« lËp th× thay ®æi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i. T¹o m«i tr-êng chÝnh trÞ thuËn lîi gãp phÇn thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. §èi víi §«ng Nam ¸ “ViÖt Nam kh«ng ngõng phÊn ®Êu nh´m ph²t triÓn mèi quan hÖ h÷u nghÞ vµ hîp t¸c víi In®«nªxia vµ c¸c n-íc §«ng Nam ¸ kh¸c, mong muèn vµ s½n sµng cïng víi c¸c n-íc trong khu vùc th-¬ng l-îng ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò §«ng Nam ¸ thiÕt lËp quan hÖ cïng tån t¹i, 14 hoµ b×nh, x©y dùng §«ng Nam ¸ th¯nh khu vùc ho¯ b×nh v¯ hîp t²c”. (1). Ph¶n øng cña c¸c n-íc ASEAN míi ®Çu rÊt thËn träng. Thùc tÕ c¶i c¸ch cña ViÖt Nam ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ c¬ héi chÝnh trÞ vµ kinh tÕ cho ASEAN. Th¸ng 12/1987 Tæng thèng Philippine Korazon Aquino tuyªn bè kh«ng coi ViÖt Nam lµ mèi ®e do¹ ®èi víi Philippine, kh«ng chèng viÖc ViÖt Nam gia nhËp ASEAN th¸ng 8/1988 Thñ t-íng Th¸i Lan tuyªn bè muèn biÕn §«ng D-¬ng tõ chiÕn tr-êng thµnh thÞ tr-êng. Th¸ng 11/1990 Tæng thèng In®«nªxia Shuharto lµ vÞ tæng thèng ®Çu tiªn cña mét n-íc ASEAN sang th¨m ViÖt Nam. Trong thêi gian nµy, nhiÒu ®oµn c¸n bé ngo¹i giao, th-¬ng m¹i, qu©n sù, v¨n ho¸, thÓ thao c¸c n-íc ASEAN ®Õn th¨m ViÖt Nam vµ ng-îc l¹i. II.6. TiÕn tíi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Campuchia Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Campuchia cã liªn quan ®Õn c¸c phe ph¸i ë Campuchia, ®Õn mèi quan hÖ gi÷a hai nhãm n-íc ë §«ng Nam ¸ (§«ng D-¬ng vµ ASEAN) ®ång thêi cã t¸c ®éng cña c¸c n-íc lín (Mü, Trung Quèc, Liªn X«) vµ Liªn Hîp Quèc. Tõ sau khi thµnh lËp (1/1979) ChÝnh phñ céng hoµ nh©n d©n Campuchia (Phnompenh) ®¹t nhiÒu thµnh tùu vÒ cñng cè chÝnh trÞ, kh«i 15 phôc kinh tÕ vµ x· héi, kh¾c phôc nh÷ng hËu qu¶ cña chÕ ®é diÖt chñng Ponpèt, tiÕp tôc truy quÐt toµn qu©n Kh¬me ®á. Qu©n ®éi ViÖt Nam rót tõng phÇn khái Campuchia. Ngµy 22/6/1982, t¹i Kualumpure, c¸c lùc l­îng Campuchia l­u vong th¯nh lËp “ChÝnh phð liªn hiÖp Campuchia” gåm 3 ph¸i (Shihanouk, Ponpèt, Sonsann), ®-îc sù ñng hé cña Trung Quèc vµ ASEAN, ®èi lËp víi ChÝnh phñ Phnompenh. Th¸ng 7/1987, ViÖt Nam ®¹i diÖn c¸c n-íc §«ng D-¬ng vµ In®«nªxia ®¹i diÖn c¸c n-íc ASEAN ký th«ng c¸o trung t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh, më ®Çu qu¸ tr×nh ®èi tho¹i nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Campuchia. Theo ®ã ®· tiÕn hµnh nh÷ng cuéc gÆp kh«ng chÝnh thøc gi÷a c¸c bªn Campuchia t¹i Jakarta (JIM: Jakarta informal meeting). JIM1 : Th¸ng 7/1988 Cuéc gÆp ®Çu tiªn gi÷a c¸c ph¸i Campuchia. JIM2 : Bµn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò hoµ gi¶i vµ hoµ hîp. JIM3 : Th¸ng 9/1990 Tho¶ thuËn vÒ viÖc thµnh lËp Héi ®ång d©n téc tèi cao SNC. C¸c cuéc héi ®µm X« - Trung, ViÖt - Trung, Mü - Trung trong thêi gian tõ 1982 ®Õn 1989 ®Òu ®Ò cËp ®Õn c¸c gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò Campuchia. Ngµy 18/7/1990, ChÝnh phñ Mü tuyªn bè kh«ng ñng hé Kh¬me ®á n÷a. Th¸ng 9/1989 ViÖt Nam hoµn thµnh viÖc rót qu©n khái Campuchia. Ngµy 26/11/1990, 5 uû viªn th-êng trùc héi ®ång b¶o an 16 Liªn Hîp Quèc b¯n vÒ “gi°i ph²p khung” ®èi víi Campuchia d¯n xÕp c¸c vÊn ®Ò quèc tÕ, qu©n sù tr-íc khi bÇu cö, thµnh lËp c¬ quan quyÒn lùc qu¸ ®é cña Liªn Hîp Quèc ë Campuchia (UNTAC), ®Ò ra kÕ ho¹ch tiÕn hµnh bÇu cö d-íi sù b¶o trî cña Liªn Hîp Quèc th¸ng 7/1991 Héi ®ång d©n téc tèi cao Campuchia (SNC) bÇu «ng hoµng th©n Shihanouk lµm chñ tÞch, 12 thµnh viªn gåm phÝa Hunxen 6 ng-êi, ph¸i Kanarith 2 ng-êi, Sonsann 2, Kh¬me ®á 2. Ngµy 23/10/1991 ký HiÖp ®Þnh Paris vÒ Campuchia. LÞch sö Campuchia b-íc sang giai ®o¹n míi hoµ gi¶i vµ hoµ hîp d©n téc tuy cßn nhiÒu khã kh¨n, phøc t¹p. §ång thêi t¹o lªn bÇu kh«ng khÝ hoµ dÞu ë §«ng Nam ¸ c¸c n-íc phÊn ®Êu x©y dùng mét khu vùc hoµ b×nh, æn ®Þnh, hîp t¸c vµ ph¸t triÓn. III. Tõ Héi nghÞ th-îng ®Ønh Singapore ®Õn tr-íc khi ViÖt Nam chÝnh thøc gia nhËp ASEAN (19921995). §©y lµ giai ®o¹n ®¸nh dÊu mét b-íc chuyÓn quan träng cña ASEAN trong bèi c¶nh hËu chiÕn tranh l¹nh. Vµ còng lµ giai ®o¹n chuyÓn biÕn trong quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN: ViÖt Nam ký hiÖp -íc 17 Bali, trë thµnh quan s¸t viªn cña ASEAN, tham gia tÝch cùc vµo nh÷ng ho¹t ®éng cña ASEAN, chuÈn bÞ trë thµnh thµnh viªn ASEAN. III.1 Nh÷ng biÕn chuyÓn cña t×nh h×nh thÕ giíi vµ khu vùc. C¸c cuéc héi ®µm th-îng ®Ønh X« - Mü trong nöa sau nh÷ng n¨m 80 dÉn ®Õn viÖc kÕt thóc chiÕn tranh l¹nh gi÷a hai hÖ thèng x· héi. Cuéc khñng ho¶ng cña chñ nghÜa x· héi ë c¸c n-íc §«ng ¢u vµ sù tan r· cña liªn bang X« ViÕt (12/1991) chÊm døt thêi kú trËt tù thÕ giíi hai cùc Yalta. Xu h-íng khu vùc ho¸, toµn cÇu ho¸ tõng b-íc th¾ng thÕ trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi. NÕu nh- tr-íc ®©y chiÕn tranh lu«n ®· lµ gi¶i ph¸p h÷u hiÖu cho c¸c xung ®ét gi÷a c¸c quèc gia, c¸c c-êng quèc ¸p ®Æt ý trÝ cña m×nh b»ng vò lùc ®èi víi c¸c n-íc nhá yÕu h¬n th× ®Õn nay ®· thay ®æi, c¸c quèc gia vµ c¸c c-êng quãc ngµy cµng nhËn thÊy r»ng, hoµ b×nh ®èi tho¹i, hîp t¸c lµ con ®-êng tèt nhÊt ®Ó gi¶i quyÕt c¸c xung ®ét vµ bÊt ®ång. C¸c quan hÖ Mü - Trung, Trung Nga, Nga - Mü ®Òu ®· thay ®æi theo h-íng nµy. Ph¹m vi thÕ giíi ®· thay ®æi t¸c ®éng ®Õn khu vùc kh¸c. Nh- ë khu vùc §«ng Nam ¸ xu h-íng ®èi tho¹i ®· tõng b-íc thay cho ®èi ®Çu. C¸c n-íc §«ng Nam ¸ ®Òu muèn t×m l¹i søc m¹nh cña m×nh tõ trong søc m¹nh cña khu vùc ®Ó cïng hîp t¸c cïng ph¸t triÓn. 18 ViÖt Nam víi quyÕt t©m thùc hiÖn ®-êng lèi ®æi míi th«ng qua §³i héi VII §°ng céng s°n ViÖt Nam (7/1991) tuyªn bè “ViÖt Nam muèn lµ b¹n cña c¸c n-íc trong céng ®ång thÕ giíi phÊn ®Êu v× hoµ b×nh, ®éc lËp v¯ ph²t triÓn”, “Ph²t triÓn h÷u nghÞ víi c²c n­íc §«ng Nam ¸ vµ Ch©u ¸ - Th²i B×nh d­¬ng” phÊn ®Êu cho mét §«ng Nam ¸ hoµ b×nh, h÷u nghÞ, hîp t¸c. VÊn ®Ò Campuchia ®· tõng b-íc gi¶i quyÕt c¶i thiÖn t×nh h×nh an ninh æn ®Þnh trong khu vùc. Thi hµnh HiÖp ®Þnh Paris, Campuchia ®· tiÕn hµnh bÇu cö quèc héi (5/1993) d-íi sù kiÓm so¸t cña Liªn Hîp Quèc. III.2 Ho¹t ®éng chuÈn bÞ cho ViÖt Nam gia nhËp ASEAN Th²ng 6/1992, NghÞ quyÕt TW 3 kho² VII khµng ®Þnh: “ViÖt Nam tham gia hiÖp -íc Bali, tham gia c¸c diÔn ®µn ®èi tho¹i víi ASEAN, tÝch cùc nghiªn cøu më réng quan hÖ víi ASEAN trong t­¬ng lai”. T¹i Héi nghÞ th-îng ®Ønh ASEAN lÇn thø 4 (1/1992 t¹i Singapore) ®-îc tiÕn hµnh trong sù biÕn chuyÓn míi cña t×nh h×nh thÕ giíi còng theo tuyªn bè Singapore 1992 kh¼ng ®Þnh quyÕt t©m ®Èy m¹nh h¬n n÷a hîp t¸c chÝnh trÞ, kinh tÕ nh»m môc ®Ých hoµ b×nh vµ phån vinh khu vùc, hoan nghªnh viÖc c¸c n-íc §«ng Nam ¸ tham gia ASEAN, 19 nç lùc x©y dùng §«ng Nam ¸ thµnh mét khu vùc hoµ b×nh, tù do vµ trung lËp (Zopfan), khu vùc kh«ng cã vò khÝ h¹t nh©n. Héi nghÞ ngo¹i tr-ëng lÇn thø 25 (7/1992 t¹i Manila). ViÖt Nam vµ Lµo ký HiÖp -íc Bali trë thµnh quan s¸t viªn cña ASEAN, b¾t ®Çu tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng cña ASEAN. ViÖc chÝnh thøc ký hiÖp -íc Bali ®Æt c¬ së vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho ViÖt Nam tõng b-íc tham gia hîp t¸c nhiÒu mÆt s©u réng vµ l©u dµi, më ®Çu viÖc héi nhËp vµo khu vùc vµ thÕ giíi. §ång thêi thÓ hiÖn quyÕt t©m cña c¸c n-íc §«ng Nam ¸ t¨ng c-êng quan hÖ nh»m x©y dùng mét §«ng Nam ¸ hoµ b×nh, æn ®Þnh hîp t¸c vµ ph¸t triÓn. Sau sù kiÖn nµy quan hÖ ViÖt Nam ASEAN ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong lÜnh vùc song ph-¬ng vµ ®a ph-¬ng. §Ó t¹o ®iÒu kiÖn h¬n n÷a m«i tr-êng thuËn lîi cho sù nghiÖp ®æi míi cña ViÖt Nam tõ th¸ng 2/1993 c¸c vÞ l·nh ®¹o cao nhÊt cña §¶ng vµ Nh¯ n­íc ViÖt Nam ra tuyªn bè “ViÖt Nam trë th¯nh quan s²t viªn v¯ tham gia c¸c cuéc häp cña ASEAN t¹o lªn mét t×nh h×nh míi. Do nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö cña thêi kú chiÕn tranh l¹nh, sù xa c¸ch vµ nghi kþ gi÷a c¸c n-íc cã chÕ ®é chÝnh trÞ kh¸c nhau rÊt nÆng nÒ Ên t-îng ®ã kh«ng thÓ xo¸ bá ngay ®-îc. Nh-ng xuÊt ph¸t tõ thiÖn trÝ muèn t¹o lªn kh«ng khÝ hoµ hîp, c¶ hai bªn ®Òu cã h-íng ®i tÝch cùc 20