Tài liệu Quá trình hình thành “cộng đồng đông á” và vai trò của nó đối với sự phát triển của khu vực

Häc viÖn ChÝnh trÞ – hµnh chÝnh quèc gia Hå ChÝ Minh b¸o c¸o tæng hîp kÕt qu¶ nghiªn cøu §Ò tµi cÊp bé n¨m 2007 m∙ sè: b07 – 10 Qu¸ tr×nh h×nh thµnh “Céng ®ång §«ng ¸” vµ vai trß cña nã ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khu vùc C¬ quan chñ tr×: ViÖn Quan hÖ quèc tÕ Chñ nhiÖm ®Ò tµi: TS Th¸i V¨n Long Th− ký khoa häc : ThS Ph¹m ThÞ Phóc 6770 28/3/2007 Hµ Néi 12 – 2007 Danh s¸ch céng t¸c viªn 1. TS Th¸i V¨n Long - Chñ nhiÖm ®Ò tµi 2. PGS.TS Vò V¨n Hµ 3. ThS NguyÔn Thuý Hµ 4. CN NguyÔn ThÞ Thu HiÒn 5. PGS.TS NguyÔn M¹nh H−ëng 6. CN NguyÔn Ph−¬ng Nga 7. Th.S Ng« ChÝ NguyÖn 8. TS NguyÔn ThÕ Lùc 9. ThS Ph¹m ThÞ Phóc - Th− ký ®Ò tµi 10. ThS §inh Thanh Tó 11. ThS Hµ V¨n ThÇm 12. CN NguyÔn ThÞ Thuû 13. TS Phan V¨n R©n 2 Nh÷ng ch÷ viÕt t¾t ADB: Ng©n hµng ph¸t triÓn ch©u ¸ ASEAN: HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ ASEM: Héi nghÞ cÊp cao ¸ - ¢u APEC: DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng ARF: DiÔn ®µn khu vùc ASEAN (Bµn vÒ vÊn ®Ò an ninh) CHDCND: Céng hoµ d©n chñ nh©n d©n EC: Céng ®ång ch©u ¢u EU: Liªn minh ch©u ¢u IMF: QuÜ tiÒn tÖ quèc tÕ NAFTA: HiÖp ®Þnh mËu dÞch tù do B¾c Mü LHQ: Liªn hîp quèc FDI: §Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi FTA: HiÖp ®Þnh mËu dÞch tù do WB: Ng©n hµng thÕ giíi WTO: Tæ chøc Th−¬ng m¹i thÕ giíi 3 Môc lôc Trang Më ®Çu 5 Kh¸i qu¸t vÒ Céng ®ång §«ng ¸ 12 1.1. Céng ®ång §«ng ¸ - tõ ý t−ëng ®Õn hiÖn thùc 12 1.2. C¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn vai trß cña Céng ®ång §«ng ¸ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khu vùc 23 Ch−¬ng 2 Vai trß cña Céng ®ång §«ng ¸ ®èi víi hoµ b×nh, æn ®Þnh, héi nhËp vµ ph¸t triÓn trong khu vùc 60 2.1. Céng ®ång §«ng ¸ lµ ®éng lùc thóc ®Èy xu thÕ ®èi tho¹i vµ hîp t¸c trong khu vùc 60 2.2. §iÒu hoµ lîi Ých chiÕn l−îc cña c¸c n−íc thµnh viªn th«ng qua c¬ chÕ ®èi tho¹i 72 2.3. Vai trß “H¹t nh©n ®oµn kÕt cña ASEAN”trong Céng ®ång §«ng ¸ 83 Ch−¬ng 3 TriÓn väng ph¸t huy vai trß cña Céng ®ång §«ng ¸ trong viÖc g×n gi÷ hoµ b×nh,æn ®Þnh,héi nhËp vµ ph¸t triÓn trong khu vùc 89 3.1. Nh÷ng thêi c¬ vµ th¸ch thøc ®èi víi Céng ®ång §«ng ¸ 89 3.2. TriÓn väng ph¸t huy vai trß cña Céng ®ång §«ng ¸ trong viÖc gi÷ g×n hoµ b×nh, æn ®Þnh ë khu vùc 104 3.3. Vai trß, vÞ trÝ cña ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh Céng ®ång §«ng ¸ 108 KÕt luËn 116 Danh môc Tµi liÖu tham kh¶o 118 Ch−¬ng 1 4 Më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Ngµy 14 th¸ng 12 n¨m 2005 t¹i Cuala Lumpua (Malaysia) Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ (EAS) lÇn ®Çu tiªn ®−îc tæ chøc víi sù tham gia cña 10 n−íc ASEAN vµ 6 quèc gia kh¸c, bao gåm: Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc, Ên §é, Austraylia vµ Niudil©n. Tuyªn bè chung Cuala Lumpua x¸c ®Þnh: Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ lµ mét diÔn ®µn ®èi tho¹i réng r·i vÒ c¸c vÊn ®Ò chiÕn l−îc chÝnh trÞ, an ninh, kinh tÕ, mµ c¸c bªn cïng quan t©m, h−íng tíi môc tiªu thóc ®Èy hßa b×nh, æn ®Þnh vµ thÞnh v−îng ë §«ng ¸. §ång thêi lµ mét phÇn cña cÊu tróc khu vùc, hç trî cho c¸c diÔn ®µn vµ tiÕn tr×nh hiÖn cã, nhÊt lµ víi khu«n khæ ASEAN +3. Ngoµi ra, Tuyªn bè cßn kh¼ng ®Þnh: Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ sÏ lµ mét tiÕn tr×nh më, thu n¹p, minh b¹ch vµ h−íng ra bªn ngoµi, víi ASEAN gi÷ vai trß chñ ®¹o. Víi chñ ®Ò: "Mét ý t−ëng, mét tÇm nh×n, mét céng ®ång" cña Héi nghÞ, ý t−ëng vÒ mét Céng ®ång §«ng ¸ kh«ng biªn giíi, cã sù liªn kÕt chÆt chÏ vÒ kinh tÕ ®· b¾t ®Çu h×nh thµnh, 16 quèc gia ®¹i diÖn cho 1/2 d©n sè vµ 21% tæng kim ng¹ch th−¬ng m¹i toµn cÇu, ®ang trªn ®−êng hîp nhÊt søc m¹nh. Nh− vËy, tõ cuèi n¨m 2005 trë ®i, bªn c¹nh c¸c mèi liªn kÕt hiÖn cã, ASEAN sÏ lµ n¬i tô häp cña l·nh ®¹o cÊp cao 10 n−íc thµnh viªn, 3 n−íc §«ng B¾c ¸, Ên §é vµ Nam Th¸i B×nh D−¬ng lµ Austraylia vµ Niudil©n, cã thÓ tiÕn tíi sÏ cã c¶ Nga tham gia. §iÒu nµy, kh«ng chØ lµ dÉn chøng cho thÊy c¬ chÕ hîp t¸c hiÖu qu¶ cña c¸c n−íc ASEAN mµ cßn cho thÊy c¸c quèc gia ch©u ¸ ®ang ngµy cµng nhËn thøc ®−îc tÇm quan träng cña xu thÕ hîp t¸c kh«ng thÓ ®¶o ng−îc. C¬ chÕ hîp t¸c §«ng ¸ míi, trong ®ã ASEAN lµ nßng cèt sÏ gi¶m nhÑ nh÷ng tån t¹i vèn cã trong quan hÖ gi÷a c¸c n−íc §«ng B¾c ¸, lµm bít ®i nh÷ng kh¸c biÖt, v−ît qua nh÷ng rµo c¶n vÒ lßng tin vµ h−íng tíi mét lîi Ých chung lµ nh÷ng th¸ch thøc mµ mçi n−íc ph¶i chinh phôc, v−ît qua trong qu¸ tr×nh liªn kÕt néi khèi. 5 Môc tiªu chung cña Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ lµ t¹o ra ®−îc diÔn ®µn ®èi tho¹i khu vùc ®Ó xö lý mäi vÊn ®Ò khóc m¾c h−íng tíi khu vùc hßa b×nh, an ninh vµ thÞnh v−îng nh− tuyªn bè chung ®· nªu. Lîi Ých lín nhÊt lµ th«ng qua c¸c héi nghÞ cÊp cao ®Ó tiÕn hµnh x©y dùng c¸c c¬ chÕ gióp c¸c n−íc thµnh viªn cã thÓ ®èi tho¹i vµ t×m ra mét ph−¬ng thøc chung nh»m xö lý c¸c vÊn ®Ò khu vùc còng nh− toµn cÇu mµ hiÖn nay §«ng ¸ ®ang thiÕu. H¬n n÷a, nhiÒu c¨ng th¼ng hiÖn nay trong khu vùc lµ c¨ng th¼ng song ph−¬ng, khi hai n−íc kh«ng tù gi¶i quyÕt ®−îc th× cÇn diÔn ®µn ®a ph−¬ng ®Ó gi¶i quyÕt. §©y chÝnh lµ nh÷ng lîi Ých chiÕn l−îc mµ c¸c nhµ l·nh ®¹o cÊp cao trong céng ®ång h−íng tíi. Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ - h×nh thøc ho¹t ®éng ®Çu tiªn cña Céng ®ång §«ng ¸ ®· ®−îc triÓn khai. Tõ héi nghÞ nµy ®· më ra c¸c mèi quan hÖ quèc tÕ míi, x©y dùng c¸c c¬ chÕ hîp t¸c míi, t¹o thªm nh÷ng thuËn lîi míi, ®ång thêi còng g©y ra nh÷ng th¸ch thøc míi cho sù héi nhËp vµ ph¸t triÓn cña mçi quèc gia trong khu vùc. ViÖt Nam lµ mét quèc gia trong khu vùc, ®ang ®Èy nhanh tiÕn tr×nh héi nhËp vµ kh¼ng ®Þnh vai trß, vÞ thÕ cña m×nh t¹i c¸c diÔn ®µn khu vùc, quèc tÕ, nªn viÖc nghiªn cøu sù ph¸t triÓn cña Céng ®ång §«ng ¸ cã mét gi¸ trÞ lín vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn, gãp phÇn n©ng cao nhËn thøc vµ ®æi míi t− duy ®èi ngo¹i trong viÖc ho¹ch ®Þnh chiÕn l−îc héi nhËp khu vùc vµ quèc tÕ cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta. Víi nh÷ng lý do trªn, ®Ò tµi quy m« cÊp bé mµ ViÖn Quan hÖ quèc tÕ nghiªn cøu: "Qu¸ tr×nh h×nh thµnh Céng ®ång §«ng ¸ vµ vai trß cña nã ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khu vùc” lµ vÊn ®Ò cã ý nghÜa cÊp thiÕt c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi Céng ®ång §«ng ¸ tuy míi h×nh thµnh ë nh÷ng b−íc ®i ®Çu tiªn lµ Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸, nh−ng ®· ®−îc c¸c c¬ quan ngo¹i giao, ®èi ngo¹i vµ c¸c viÖn nghiªn cøu quèc tÕ trong vµ ngoµi n−íc quan t©m nghiªn cøu. 6 ë n−íc ngoµi: Tõ gi÷a thËp kû 80 cña thÕ kû XX c¸c nhµ nghiªn cøu trong khu vùc ®· ®Ò cËp nhiÒu ®Õn vÊn ®Ò thµnh lËp mét khu vùc: "ThÞnh v−îng chung", mét "Hµnh lang ph¸t triÓn ch©u ¸" hay ý t−ëng "§¹i §«ng ¸" cña NhËt B¶n. Khi ®ã NhËt B¶n ®−a ra mét m« thøc "®µn ngçng bay", tøc lµ trong hîp t¸c kinh tÕ ë §«ng ¸ th× NhËt B¶n lµ con Ðn ®Çu ®µn, tiÕp theo lµ c¸c n−íc NIC vµ bay cuèi cïng lµ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, vµo ®Çu thËp kû 90, nÒn kinh tÕ NhËt B¶n ®i xuèng, nªn m« thøc ®µn Ðn bay chØ tån t¹i trªn lêi nãi. Vµo gi÷a nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX, ý t−ëng vÒ viÖc thµnh lËp mét Céng ®ång §«ng ¸ bao gåm §«ng Nam ¸ vµ §«ng B¾c ¸ ®· ®−îc cùu Thñ t−íng Malaysia - «ng Mahathia-M«hamed nhiÒu lÇn ®Ò cËp víi mong muèn gi¶m bít sù phô thuéc cña ch©u ¸ ®èi víi Mü. §Ò xuÊt cña «ng Mahathia-M«hamed vÒ viÖc thµnh lËp Céng ®ång kinh tÕ §«ng ¸ chØ nhËn ®−îc sù ñng hé réng r·i sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh §«ng ¸ n¨m 1997. Cuéc khñng ho¶ng nµy ®· cho thÊy sù phèi hîp ë khu vùc §«ng ¸ lµ cÇn thiÕt nh− thÕ nµo. Còng tõ ®©y, c¸c nghiªn cøu vÒ mét Céng ®ång §«ng ¸, tr−íc hÕt lµ sù liªn kÕt vÒ kinh tÕ ®· ®−îc ®Æt thµnh chñ ®Ò nghÞ sù trong nhiÒu cuéc héi th¶o ë khu vùc. Vµo n¨m 2000, t¹i Héi nghÞ Th−îng ®Ønh ASEAN+3, Tæng thèng Hµn Quèc Kim Tª Chung ®· ®Ò xuÊt viÖc thµnh lËp nhãm nghiªn cøu chuÈn bÞ cho viÖc thµnh lËp Céng ®ång §«ng ¸. N¨m 2002, t¹i Héi nghÞ ë Phn«ng Pªnh, nhãm nµy ®· ®Ò nghÞ c¸c n−íc §«ng B¾c ¸ vµ §«ng Nam ¸ thÓ chÕ hãa sù hîp t¸c thµnh lËp mét céng ®ång, trong ®ã céng ®ång kinh tÕ sÏ ®−îc thµnh lËp trªn c¬ së khu vùc mËu dÞch tù do §«ng ¸. T¹i Héi nghÞ Th−îng ®Ønh ASEAN - Viªn Ch¨n 10, cuèi th¸ng 11 n¨m 2004, 10 n−íc ASEAN vµ 3 n−íc Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc ®· nhÊt trÝ tæ chøc Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ ®Çu tiªn t¹i Malaysia. Nh− vËy, c¸c nhµ nghiªn cøu trong khu vùc ®· ®Ò cËp kh¸ kü vÒ mét Céng ®ång kinh tÕ §«ng ¸. Cßn trªn lÜnh vùc chÝnh trÞ, an ninh, còng kh«ng Ýt nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu, ë ®©y næi lªn mét sè t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm sau: 7 V−¬ng DËt Ch©u, chñ biªn, "An ninh quèc tÕ trong thêi ®¹i toµn cÇu hãa", cuèn s¸ch dµy h¬n 800 trang do nhiÒu nhµ nghiªn cøu chiÕn l−îc ë Trung Quèc viÕt, Nhµ xuÊt b¶n Nh©n d©n Th−îng H¶i, n¨m 1999, vµ Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia dÞch vµ xuÊt b¶n n¨m 2004. Trong cuèn s¸ch nµy, nhiÒu phÇn trong c¸c ch−¬ng, c¸c t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch kh¸ kü vÒ ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng §«ng ¸ ®Õn Trung Quèc còng nh− vai trß vµ ¶nh h−ëng cña Trung Quèc ®Õn khu vùc §«ng ¸, tËp trung chñ yÕu trªn lÜnh vùc an ninh tõ an ninh truyÒn thèng ®Õn an ninh phi truyÒn thèng. Kamao Kaneco: "An ninh ch©u ¸ vµ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña NhËt B¶n, trong thêi kú sau chiÕn tranh l¹nh", T¹p chÝ Nghiªn cøu NhËt B¶n th¸ng 12 n¨m 1995. Trong bµi viÕt, t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch kh¸ kü sù thay ®æi m«i tr−êng chiÕn l−îc cña §«ng ¸ sau ChiÕn tranh l¹nh, tõ ®ã bµn vÒ an ninh còng nh− ®èi s¸ch cña NhËt B¶n ®èi víi sù thay ®æi ®ã, néi dung ®−îc b×nh luËn vµ ph©n tÝch trªn 3 cÊp ®é: quèc gia, song ph−¬ng vµ quèc tÕ. Mike-Mocchizuki vµ Ashley Tellis: "ChiÕn l−îc an ninh cña Mü ®èi víi §«ng ¸", Tµi liÖu do TrÇn B¸ Khoa, ViÖn ChiÕn l−îc qu©n sù dÞch "MËt - l−u hµnh néi bé". §©y lµ mét c«ng tr×nh nghiªn cøu ph©n tÝch hai truyÒn thèng chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña Mü: Chñ nghÜa hiÖn thùc vµ chñ nghÜa tù do. Theo c¸c t¸c gi¶, hai tr−êng ph¸i nµy sÏ ®Þnh h×nh chiÕn l−îc an ninh cña Mü thêi kú sau ChiÕn tranh l¹nh ®èi víi khu vùc §«ng ¸. T¸c phÈm gióp chóng ta hiÓu mét c¸ch s©u s¾c vµ hÖ thèng chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña Mü ®èi víi khu vùc §«ng ¸, tõ ®ã liªn hÖ ®Õn sù ¶nh h−ëng vµ t×m ra ®èi s¸ch víi sù ¶nh h−ëng cña Mü ®Õn tõng quèc gia trong khu vùc. Ngoµi ra, nh÷ng th«ng tin míi nhÊt vÒ Céng ®ång §«ng ¸, cßn cã thÓ truy cËp vµ lÊy th«ng tin tõ trang web:http://www.ascansec.org; vµ c¸c th«ng tin cã liªn quan tõ Tin tham kh¶o ®Æc biÖt do Th«ng tÊn x· ViÖt Nam Ên hµnh. Tuy nhiªn, c¸c c«ng tr×nh trªn míi chØ chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò an ninh, kinh tÕ cña riªng tõng c−êng quèc ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khu vùc; ®Õn 8 nh÷ng khÝa c¹nh kinh tÕ, an ninh, chÝnh trÞ, ®èi ngo¹i... cña khu vùc, mµ ch−a tiÕp cËn Céng ®ång §«ng ¸ d−íi gãc nh×n tæng thÓ, hÖ thèng. T×nh h×nh nghiªn cøu trong n−íc: Tr−íc nh÷ng thay ®æi nhanh chãng vÒ c¸c mèi quan hÖ song ph−¬ng, ®a ph−¬ng trªn c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ... ë khu vùc §«ng ¸, c¸c viÖn nghiªn cøu, c¸c trung t©m khoa häc, c¸c tr−êng ®¹i häc vµ nhiÒu nhµ khoa häc ë ViÖt Nam ®· quan t©m nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy. Trong n¨m 2006, Vô ASEAN cña Bé Ngo¹i giao; ViÖn Nghiªn cøu §«ng Nam ¸; Häc viÖn Quan hÖ quèc tÕ ®· triÓn khai nghiªn cøu c¸c ®Ò tµi cÊp bé: "TriÓn väng Céng ®ång §«ng ¸"; "Kh¶ n¨ng vµ gi¶i ph¸p héi nhËp kinh tÕ cña ViÖt Nam vµo khu vùc"; " ChiÕn l−îc c¸c n−íc lín ë khu vùc §«ng ¸". Ngoµi ra, trong n−íc cßn cã nhiÒu t¸c gi¶ vµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi, ®¸ng chó ý lµ c¸c t¸c gi¶ vµ c«ng tr×nh sau: NguyÔn Thu Mü, "Hîp t¸c §«ng ¸ - Nh÷ng thµnh tùu sau ngµy thµnh lËp", T¹p chÝ Nghiªn cøu §«ng Nam ¸, sè 6 n¨m 2005, ®· nªu vµ ph©n tÝch 3 thµnh tùu c¬ b¶n trong hîp t¸c gi÷a c¸c quèc gia §«ng ¸ trong thêi gian qua: x©y dùng ®−îc tÇm nh×n §«ng ¸ - h−íng dÉn sù ph¸t triÓn cña tiÕn tr×nh hîp t¸c §«ng ¸; t¹o lËp ®−îc mét c¬ cÊu, thÓ chÕ ®Ó triÓn khai hîp t¸c §«ng ¸; kÕt qu¶ hîp t¸c §«ng ¸ ®· b−íc ®Çu ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn cña c¸c n−íc thµnh viªn, n©ng cao vÞ thÕ cña §«ng ¸ trªn tr−êng quèc tÕ. NguyÔn Xu©n Th¾ng, "Sù ®iÒu chØnh chiÕn l−îc hîp t¸c khu vùc ch©u ¸ Th¸i B×nh D−¬ng trong bèi c¶nh quèc tÕ míi", Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 2004. Cuèn s¸ch lµ mét tµi liÖu tham kh¶o tèt khi thùc hiÖn ®Ò tµi nµy. Néi dung gåm 3 phÇn: Bèi c¶nh quèc tÕ míi vÒ nh÷ng t¸c ®éng cña nã ®Õn quan hÖ hîp t¸c khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng; nh÷ng ®iÒu chØnh chiÕn l−îc hîp t¸c chñ yÕu cña khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng trong bèi c¶nh quèc tÕ míi; NhËt B¶n víi vÊn ®Ò ®iÒu chØnh chiÕn l−îc hîp t¸c khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng. 9 Ban T− t−ëng V¨n hãa Trung −¬ng, “ThÕ giíi - khu vùc vµ mét sè n−íc lín b−íc vµo n¨m 2004” Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2004, tËp hîp c¸c bµi viÕt cña c¸c nhµ nghiªn cøu: ph©n tÝch t×nh h×nh thÕ giíi, §«ng Nam ¸, ch©u ¸... b−íc vµo n¨m 2004. Trong ®ã cã bµi viÕt ph©n tÝch kh¸ kü t×nh h×nh c¸c n−íc lín nh−: Mü - NhËt B¶n, Trung Quèc, Nga, Ên §é trong viÖc gia t¨ng ¶nh h−ëng ë khu vùc,®Æc biÖt lµ ph©n tÝch vÒ ¶nh h−ëng vµ mèi quan hÖ cña c¸c n−íc lín ®èi víi ViÖt Nam. NguyÔn Kim L©n, "Vai trß cña ASEAN vµ vÊn ®Ò hîp t¸c trong khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng", T¹p chÝ Lý luËn chÝnh trÞ, sè 1 n¨m 2006, ph©n tÝch vai trß cña ASEAN trong viÖc thóc ®Èy quan hÖ hîp t¸c trong khu vùc: sù hîp t¸c vµ ph¸t triÓn cña ASEAN thóc ®Èy ®a cùc hãa khu vùc; an ninh khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng vµ chiÕn l−îc c©n b»ng n−íc lín cña c¸c n−íc ASEAN; vai trß vµ ¶nh h−ëng cña ASEAN ®èi víi c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng. Ngoµi ra cßn rÊt nhiÒu c¸c bµi b¸o vµ t¹p chÝ trong vµ ngoµi n−íc ®−a tin vµ b×nh luËn vÒ Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸. Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn lµ nh÷ng nguån t− liÖu rÊt quý trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi, nh−ng ®©y míi lµ nh÷ng tµi liÖu ®Ò cËp riªng lÎ tõng gãc ®é vµ chñ yÕu tr−íc khi Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ lÇn 1 tæ chøc. Do ®ã, ®Ò tµi nghiªn cøu lµ c¸ch tiÕp cËn toµn diÖn, tæng hîp trªn c¸c gãc ®é ®Ó cã c¸i nh×n tæng qu¸t nhÊt vÒ vai trß cña Céng ®ång §«ng ¸ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khu vùc. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô Môc ®Ých: Lµm râ qu¸ tr×nh h×nh thµnh cña Céng ®ång §«ng ¸ vµ ®¸nh gi¸ ®óng vai trß cña Céng ®ång §«ng ¸ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khu vùc. Trªn c¬ së ®ã, ®¸nh gi¸ thuËn lîi, khã kh¨n vµ triÓn väng cña Céng ®ång §«ng ¸, lµm c¬ së cho §¶ng vµ Nhµ n−íc ta cã chÝnh s¸ch ®óng ®¾n trong nh÷ng ho¹t ®éng chung cña Céng ®ång nµy. 10 NhiÖm vô: - Lµm râ quan niÖm, lÞch sö h×nh thµnh Céng ®ång §«ng ¸: tõ ý t−ëng trë thµnh hiÖn thùc. - Ph©n tÝch c¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn vai trß cña Céng ®ång §«ng ¸. - Ph©n tÝch, lµm râ vai trß cña Céng ®ång §«ng ¸ ®èi víi hßa b×nh, æn ®Þnh héi nhËp vµ ph¸t triÓn trong khu vùc. - NhËn ®Þnh ®¸nh gi¸ thuËn lîi, khã kh¨n, triÓn väng cña Céng ®ång §«ng ¸ trong sù ph¸t triÓn chung cña khu vùc vµ thÕ giíi. 4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ò tµi nghiªn cøu ®−îc thùc hiÖn trªn c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu chÝnh ®−îc sö dông lµ ph−¬ng ph¸p l«gÝc vµ lÞch sö. Ngoµi ra c¸c ph−¬ng ph¸p: ph©n tÝch, thèng kª, kh¸i qu¸t, so s¸nh, dù b¸o... ®−îc sö dông ®Ó hç trî cho ph−¬ng ph¸p chÝnh trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi. 5. KÕt cÊu cña ®Ò tµi. §Ò tµi ®−îc kÕt cÊu gåm phÇn më ®Çu, 3 ch−¬ng, 8 tiÕt, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o. 11 Ch−¬ng 1 Kh¸i qu¸t vÒ Céng ®ång §«ng ¸ 1.1. Céng ®ång §«ng ¸ - tõ ý t−ëng ®Õn hiÖn thùc * Kh¸i niÖm Céng ®ång §«ng ¸ §Ó lµm râ sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña Céng ®ång §«ng ¸, vÊn ®Ò quan träng tr−íc hÕt lµ cÇn thèng nhÊt kh¸i niÖm vÒ Céng ®ång. HiÖn nay cã rÊt nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c nhau xung quanh thuËt ng÷ khu vùc §«ng ¸. Tuú tõng quan ®iÓm, gãc nh×n vµ c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau nh− lÞch sö, ®Þa lý, v¨n ho¸, kinh tÕ, quan hÖ quèc tÕ,… mµ c¸c häc gi¶ cã thÓ ®−a ra nh÷ng kh¸i niÖm, ®Þnh nghÜa kh¸c nhau. Cã hai lo¹i ý kiÕn vÒ Céng ®ång §«ng ¸: ý kiÕn thø nhÊt, coi §«ng ¸ lµ khu vùc bao gåm Trung Quèc (ngo¹i trõ tØnh Thanh H¶i, c¸c khu tù trÞ T©n C−¬ng vµ T©y T¹ng), §µi Loan, B¾c TriÒu Tiªn, Hµn Quèc, NhËt B¶n. Khu vùc §«ng ¸ theo ý kiÕn nµy lµ mét trong nh÷ng khu vùc ®«ng d©n nhÊt thÕ giíi, h¬n 1,5 tû ng−êi, kho¶ng 40% d©n sè ch©u ¸ hay 1/4 d©n sè thÕ giíi sèng ë ch©u ¸ (®Þa lý); mËt ®é d©n sè kho¶ng 230 ng−êi/km², gÊp 5 lÇn mËt ®é b×nh qu©n cña thÕ giíi. ý kiÕn thø hai, coi §«ng ¸ lµ khu vùc cßn gäi lµ DiÔn ®µn kinh tÕ §«ng ¸, hoÆc Céng ®ång §«ng ¸, bao gåm 10 n−íc ASEAN vµ 3 n−íc §«ng B¾c ¸ lµ Trung Quèc, Hµn Quèc vµ NhËt B¶n1, ý kiÕn nµy kh«ng ®¬n thuÇn lµ kh¸i niÖm vÒ ®Þa lý, mµ ®−îc ®Ò cËp d−íi gãc ®é kinh tÕ - chÝnh trÞ. Theo quan niÖm thø hai, khu vùc §«ng ¸ lµ mét khu vùc rÊt réng lín vÒ mÆt ®Þa lý, chiÕm nöa sè d©n trªn thÕ giíi, lµ quª h−¬ng cña ba ph¸t minh lín vÒ khoa häc kü thuËt cña nh©n lo¹i: thuèc sóng, giÊy in, la bµn; lµ khu vùc cã nÒn v¨n hãa vµ v¨n minh l©u ®êi, rùc rì vµ phong phó. VÒ kinh tÕ, trong kho¶ng nöa thÕ kû qua, kÓ tõ n¨m 1950, tû träng cña §«ng ¸ trong nÒn kinh 12 tÕ thÕ giíi ®· t¨ng lªn râ rÖt vµ sÏ cßn tiÕp tôc t¨ng. HiÖn nay khu vùc nµy chiÕm kho¶ng 20% ®Õn 30% c¸c ho¹t ®éng th−¬ng m¹i thÕ giíi. Khu vùc nµy bao gåm nhiÒu vïng kinh tÕ thuéc lo¹i tiÒm n¨ng nhÊt trªn thÕ giíi, cã nh÷ng n−íc ®ang lµ mòi nhän cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ, lµ tÊm g−¬ng cho c¸c n−íc kh¸c trong sù v−¬n lªn, kh¾c phôc ®ãi nghÌo (nh− Trung Quèc, NhËt B¶n, Singapore, ViÖt Nam, Malaysia v.v..). Trªn c¬ së ph©n tÝch trªn, chóng ta rót ra quan niÖm: Céng ®ång §«ng ¸ lµ mét kh¸i niÖm kh«ng gian c¹nh tranh chiÕn l−îc, lµ kh¸i niÖm ®Þa - chÝnh trÞ, ®Þa kinh tÕ - v¨n ho¸ - x· héi, bao gåm kh«ng chØ nh÷ng quèc gia thuéc khu vùc §«ng ¸, mµ cßn c¶ c¸c quèc gia thuéc khu vùc §«ng Nam ¸, B¾c ¸, Nam ¸, cã chung ý t−ëng vµ hµnh ®éng tiÕn tíi x©y dùng mét khu vùc hîp t¸c toµn diÖn, nh»m thóc ®Èy ph¸t triÓn khu vùc vµ ®èi träng víi c¸c khu vùc kh¸c trªn thÕ giíi. Nh− vËy, kh¸i niÖm Céng ®ång §«ng ¸ kh«ng nªn hiÓu theo nghÜa lµ ®Þa lý ®¬n thuÇn, cã nghÜa lµ c¸c thµnh viªn kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i ë trong khu vùc §«ng ¸. §«ng ¸ ngµy nay lµ mét kh«ng gian c¹nh tranh ¶nh h−ëng vµ nh÷ng lîi Ých chiÕn l−îc cña c¸c c−êng quèc lín. Hay nãi c¸ch kh¸c lµ c¸c c−êng quèc trªn toµn cÇu cã c¹nh tranh lîi Ých ë trong kh«ng gian cña khu vùc §«ng ¸, ®Æc biÖt lµ khu vùc ASEAN. Tuy nhiªn, vÒ mÆt ®Þa lý, l·nh thæ kh«ng gian §«ng ¸ lµ c¬ së cña Céng ®ång §«ng ¸, chø kh«ng ph¶i lµ khu vùc kh¸c, ch©u lôc kh¸c, nh−ng ®©y lµ mét kh¸i niÖm më, cã thÓ c¸c thµnh viªn cña Céng ®ång cßn ®−îc bæ sung trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. N»m trong ph¹m vi Céng ®ång §«ng ¸ kh«ng chØ cã nh÷ng quèc gia §«ng ¸ trªn b¶n ®å ®Þa lý l·nh thæ, mµ cßn bao gåm nh÷ng quèc gia kh¸c thuéc khu vùc §«ng Nam ¸, B¾c ¸, Nam ¸, nh÷ng quèc gia nµy cã cïng chung ý t−ëng vµ hµnh ®éng tiÕn tíi x©y dùng mét khu vùc hîp t¸c toµn diÖn, nh»m ®èi träng víi c¸c khu vùc kh¸c trªn thÕ giíi nh− EU, B¾c Mü v.v.. V× vËy, Héi nghÞ §«ng ¸ thÓ hiÖn r»ng, hiÖn nay khu vùc §«ng ¸ ®· diÔn ra sù cÊu tróc l¹i thÕ c©n b»ng míi 1 Vò D−¬ng Minh, TiÒn ®Ò cña Céng ®ång §«ng ¸, Héi th¶o khoa häc: H−íng tíi céng ®ång §«ng ¸, c¬ héi vµ th¸ch thøc, H. 2006, tr. 7 13 gi÷a c¸c n−íc lín ®Ó gia t¨ng ¶nh h−ëng cña m×nh. Bªn c¹nh vÞ trÝ siªu c−êng cña Mü trªn c¶ lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, khoa häc kü thuËt... , næi lªn lµ Trung Quèc, Ên §é, NhËt B¶n. Trong mét qu¸ tr×nh nh− vËy, nªn cÇn hiÓu Céng ®ång §«ng ¸ lµ mét kh«ng gian c¹nh tranh chiÕn l−îc, theo nghÜa lµ ®Þa chiÕn l−îc, chø kh«ng ®¬n thuÇn lµ kh«ng gian ®Þa lý. * Céng ®ång §«ng ¸ - tõ ý t−ëng ®Õn hiÖn thùc ý t−ëng x©y dùng Céng ®ång §«ng ¸ ®· n¶y sinh tõ l©u, Ýt nhÊt lµ tõ gi÷a nh÷ng n¨m 40 cña thÕ kû XX, nh»m ®èi phã víi c¸c c−êng quèc bªn ngoµi khu vùc nh− Mü, hoÆc Anh, Ph¸p v.v.. Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ lµ sù më ®Çu cho qu¸ tr×nh hiÖn thùc ho¸ giÊc m¬ vÒ mét Céng ®ång §«ng ¸ ®· ®−îc Êp ñ tõ l©u. Mét céng ®ång gåm 16 quèc gia bao qu¸t tõ §«ng - T©y (tõ NhËt B¶n - Ên §é) tõ B¾c - Nam (Trung Quèc - Austraylia - Newzealand) hoµn toµn cã thÓ lµm ®èi träng víi Mü vµ ch©u ¢u trong t−¬ng lai. Tõ thËp kû 80 cña thÕ kû tr−íc, khi NhËt B¶n ®−a ra m« thøc "®µn Ðn bay", tøc lµ trong hîp t¸c kinh tÕ ë §«ng ¸ th× NhËt B¶n lµ con Ðn ®Çu ®µn, tiÕp theo lµ c¸c n−íc c«ng nghiÖp míi næi lªn vµ bay cuèi cïng lµ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, trong nh÷ng n¨m sau ®ã nÒn kinh tÕ NhËt B¶n ®i xuèng, nªn m« thøc ®µn Ðn bay chØ tån t¹i trªn lêi nãi. Cho tíi nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX, ý t−ëng vÒ viÖc thµnh lËp mét Céng ®ång §«ng ¸ bao gåm §«ng Nam ¸ vµ §«ng B¾c ¸, ®· ®−îc Cùu Thñ t−íng Malaysia Mahathia - M«hamed nhiÒu lÇn ®Ò cËp. N¨m 1994, «ng ®· ®Ò nghÞ thµnh lËp tæ chøc kinh tÕ §«ng ¸ nh»m gi¶m bít sù phô thuéc cña ch©u ¸ ®èi víi Mü. Nh−ng lóc Êy, Washington ®· t×m c¸ch huy ®éng c¸c ®ång minh ë ch©u ¸ chèng l¹i kÕ ho¹ch nµy v× sî sÏ lµm gi¶m vai trß cña Mü ë khu vùc. §Ò xuÊt cña «ng Mahathia Mohamed vÒ viÖc thµnh lËp céng ®ång kinh tÕ §«ng ¸ chØ nhËn ®−îc sù ñng hé réng r·i sau cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ §«ng ¸ n¨m 1997. Cuéc khñng ho¶ng nµy ®· cho thÊy, tÝnh cÊp thiÕt ph¶i cã sù phèi hîp chung ë khu vùc. C¸c héi nghÞ gi÷a ASEAN vµ 3 n−íc §«ng B¾c ¸ (Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc) ngµy 14 cµng ph¸t huy hiÖu qu¶ trong viÖc t¨ng c−êng hîp t¸c nh»m æn ®Þnh kinh tÕ khu vùc sau cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ n¨m 1997. N¨m 2000, t¹i Héi nghÞ Th−îng ®Ønh ASEAN + 3, Tæng thèng Hµn Quèc Kim Tª Chung ®· ®Ò xuÊt viÖc thµnh lËp nhãm nghiªn cøu chuÈn bÞ cho viÖc thµnh lËp Céng ®ång §«ng ¸. N¨m 2002, t¹i Héi nghÞ ë Phn«ng Pªnh nhãm nµy ®· ®Ò nghÞ c¸c n−íc ë §«ng B¾c ¸ vµ §«ng Nam ¸ thÓ chÕ ho¸ sù hîp t¸c thµnh lËp mét céng ®ång, trong ®ã céng ®ång kinh tÕ sÏ ®−îc thµnh lËp trªn c¬ së khu vùc mËu dÞch tù do §«ng ¸. Trong thùc tiÔn, cã nhiÒu ý kiÕn tr¸i chiÒu ®−îc nªu ra nh−: liÖu thêi ®iÓm nµy ®· cÇn thiÕt cho viÖc thµnh lËp Céng ®ång §«ng ¸ ch−a khi mµ tr−íc m¾t, ASEAN cßn cÇn hoµn thiÖn viÖc héi nhËp cña néi bé khèi m×nh vµ liÖu ASEAN cã bÞ mÊt vai trß, mét khi Céng ®ång §«ng ¸ ®−îc thµnh lËp? Sau nhiÒu tranh c·i, t¹i Héi nghÞ cÊp cao ASEAN X(Viªn Ch¨n ) th¸ng 11 n¨m 2004, 10 n−íc ASEAN vµ 3 n−íc Hµn Quèc, Trung Quèc, NhËt B¶n ®· nhÊt trÝ tæ chøc Héi nghÞ Th−îng ®Ønh §«ng ¸ t¹i Malaysia. ViÖc triÖu tËp c¸c Héi nghÞ cÊp cao ®−îc coi lµ sù kiÖn ch−a tõng cã trong lÞch sö §«ng ¸ vµ ®©y lµ b−íc ®i quan träng ®Çu tiªn hiÖn thùc ho¸ ý t−ëng thµnh lËp Céng ®ång §«ng ¸ réng lín víi h¬n 3 tû d©n. Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ lµ b−íc tiÕn trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn cÊu tróc liªn kÕt khu vùc h−íng tíi Céng ®ång §«ng ¸. Trong nh÷ng n¨m qua, mèi liªn kÕt gi÷a c¸c n−íc §«ng B¾c ¸ vµ c¸c n−íc ASEAN kh«ng ngõng ®−îc ®Èy m¹nh. Hµng lo¹t c¸c c¬ chÕ hîp t¸c, gÆp gì, tham vÊn th−êng niªn ®· ra ®êi. Tõ cuèi n¨m 2005, c¸c Héi nghÞ Th−îng ®Ønh ASEAN kh«ng cßn lµ cuéc gÆp gì gi÷a c¸c n−íc ASEAN víi nhau n÷a mµ ®· trë thµnh mét DiÔn ®µn thu hót sù tham gia cña nguyªn thñ quèc gia c¸c n−íc §«ng B¾c ¸ nh− Trung Quèc, Hµn Quèc, NhËt B¶n; n−íc Nam ¸ - Ên §é; Nam Th¸i B×nh D−¬ng lµ Austraylia, New Zealand vµ tiÕn tíi sÏ bao gåm c¶ Nga. 15 §Õn nay, Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ ®· tiÕn hµnh ®−îc hai lÇn: lÇn thø nhÊt vµo ngµy 14 th¸ng 12 n¨m 2005 t¹i Malaysia, lÇn thø hai vµo ngµy 14 th¸ng 01 n¨m 2007 t¹i §¶o Sª bu (Philippin). C¸c Héi nghÞ cÊp cao ®−îc coi lµ nh÷ng b−íc ®i ®Çu tiªn cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh Céng ®ång §«ng ¸, thÓ hiÖn mét h−íng t− duy míi dÉn ®Õn sù hîp t¸c chÆt chÏ h¬n trong néi bé §«ng ¸ vµ c¶ víi bªn ngoµi khu vùc. Tuyªn bè chung cña Héi nghÞ lÇn 1 cã nªu: "Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ lµ mét DiÔn ®µn ®èi tho¹i réng r·i vÒ c¸c vÊn ®Ò chiÕn l−îc, chÝnh trÞ, an ninh, kinh tÕ mµ c¸c bªn cïng quan t©m; h−íng tíi môc tiªu thóc ®Èy hoµ b×nh, æn ®Þnh vµ thÞnh v−îng ë §«ng ¸. §ång thêi, ®©y còng lµ mét phÇn cña cÊu tróc khu vùc, hç trî cho c¸c diÔn ®µn vµ tiÕn tr×nh hiÖn cã, nhÊt lµ víi khu«n khæ hîp t¸c ASEAN + 3"2. Ngoµi ra, Tuyªn bè chung cßn nªu râ: Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ sÏ lµ mét tiÕn tr×nh më, thu n¹p, minh b¹ch vµ h−íng ra bªn ngoµi, víi ASEAN gi÷ vai trß chñ ®¹o. ViÖc tæ chøc c¸c Héi cÊp cao §«ng ¸ lµ nh÷ng b−íc tiÕn trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn cÊu tróc liªn kÕt khu vùc ®Ó h−íng tíi mét Céng ®ång §«ng ¸. Môc tiªu chung lµ nh»m t¹o ra ®−îc mét diÔn ®µn ®èi tho¹i khu vùc ®Ó xö lý mäi vÊn ®Ò khóc m¾c, h−íng tíi khu vùc hoµ b×nh, an ninh vµ thÞnh v−îng ®óng nh− tinh thÇn ®· nªu trong Tuyªn bè chung. Lîi Ých lín nhÊt lµ th«ng qua c¸c héi nghÞ, tiÕn hµnh x©y dùng c¸c c¬ chÕ gióp c¸c n−íc thµnh viªn cã thÓ ®èi tho¹i vµ t×m ra mét ph−¬ng thøc chung nh»m xö lý c¸c vÊn ®Ò khu vùc còng nh− toµn cÇu mµ hiÖn nay §«ng ¸ cßn ®ang thiÕu; ®ång thêi. x¸c lËp diÔn ®µn ®a ph−¬ng ®Ó phèi hîp gi¶i quyÕt nh÷ng c¨ng th¼ng gi÷a c¸c quèc gia trong khu vùc, khi hai n−íc kh«ng gi¶i quyÕt ®−îc. §©y chÝnh lµ nh÷ng lîi Ých chiÕn l−îc mµ c¸c nhµ l·nh ®¹o cÊp cao §«ng ¸ h−íng tíi. 2 C¸c khung khæ hîp t¸c hiÖn cã ë §«ng ¸ gåm: DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng (APEC); DiÔn ®µn khu vùc ASEAN (ARF); Hîp t¸c gi÷a ASEAN víi mét n−íc §«ng B¾c ¸ (hoÆc Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc, ASEAN + 1); Hîp t¸c ASEAN víi c¶ 3 n−íc §«ng B¾c ¸ (ASEAN + 3) (víi Trung Quèc + NhËt B¶n + Hµn Quèc). 16 Tõ c¬ chÕ ASEAN + 3, nay ®· trë thµnh ASEAN + 6, gåm 16 n−íc, thªm Ên §é, Austraylia vµ Newzealand, mçi n−íc ®Õn Héi nghÞ ®Òu t×m kiÕm lîi Ých chiÕn l−îc cho riªng m×nh. Tuy nhiªn c¸c lîi Ých nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng gièng nhau mµ thËm chÝ cã nhiÒu lîi Ých cßn xung ®ét nhau. Ên §é, Trung Quèc ®Òu lµ c¸c c−êng quèc míi næi, th× c¸c n−íc nµy ®Õn Héi nghÞ ®Ó t×m kiÕm c¬ héi gia t¨ng ¶nh h−ëng. Austraylia vµ Newzealand,tham gia DiÔn ®µn §«ng ¸ ®Ó thÓ hiÖn vai trß, ¶nh h−ëng vµ b¶o vÖ nh÷ng lîi Ých chiÕn l−îc cña m×nh. ChÝnh v× vËy, Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ lµ DiÔn ®µn ®Ó ®iÒu hoµ c¸c lîi Ých chiÕn l−îc cña tõng quèc gia thµnh viªn. Tuyªn bè chung nhÊn m¹nh: "CÊp cao §«ng ¸ lµ mét tiÕn tr×nh më..."do ®ã, nh×n l¹i vÊn ®Ò cho thÊy, ý t−ëng cña «ng Mahathir thÊt b¹i v× «ng ®−a ra t− t−ëng vÒ mét khèi "®ãng", cßn ngµy nay Héi nghÞ §«ng ¸ tu©n thñ nguyªn t¾c më. Víi nguyªn t¾c më cña Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸, hoµn toµn cã kh¶ n¨ng sÏ cã mét sè n−íc kh¸c tham dù trong t−¬ng lai. §èi víi Nga, n−íc Nga cã ý ®Þnh tham dù ngay tõ ®Çu, nh−ng v× ch−a ký hiÖp ®Þnh th©n thiÖn hîp t¸c ASEAN, ®ång thêi khung khæ ASEAN + 1 víi Nga ch−a ®−îc chÝnh thøc ho¸... Nh÷ng n¨m qua trong chiÕn l−îc ®èi ngo¹i cña Nga, ASEAN chØ ®øng ë vÞ trÝ thø 6, sau SNG, Mü, EU, Trung Quèc, Ên §é. Cã lÏ tiÕn tr×nh §«ng ¸ sÏ kÐo Nga trë l¹i khu vùc vµ Nga hoµn toµn cã thÓ tham gia trong nh÷ng kú Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ tíi. Cßn ®èi víi Mü, hiÖn nay Mü ®ang dµnh −u tiªn cho APEC, bªn c¹nh cã c¸c ®ång minh NhËt B¶n, Austraylia tham gia. Mét lo¹t c¸c n−íc ASEAN nh− Th¸i Lan, Singapo, Philippin ®· ký liªn minh víi Mü tõ l©u, h¬n n÷a, th¸ng 9 n¨m 2007 Mü ®· ký HiÖp −íc Hîp t¸c th©n thiÖn (ZOFAN) víi ASEAN, cã nghÜa lµ Mü ®· tham gia gi¸n tiÕp vµo tiÕn tr×nh nµy; vµ chõng nµo tiÕn tr×nh §«ng ¸ ch−a chÌn lÊp −u tiªn cña Mü, hoÆc ch−a tr−ît ra ngoµi quü ®¹o kiÓm so¸t cña n−íc nµy, th× Mü còng ch−a cÇn tham gia. Nh−ng mét khi Mü c¶m thÊy nh÷ng lîi Ých cña m×nh bÞ lu mê th× Mü cã thÓ trë thµnh mét thµnh viªn. 17 Nh− vËy, tõ ý t−ëng ®Õn hiÖn thùc cña Céng ®ång §«ng ¸ lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi hµng mÊy thËp kû. Qu¸ tr×nh ®ã ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn néi lùc, ®Æc biÖt lµ vÒ kinh tÕ cña c¸c quèc gia trong khu vùc nhiÒu thËp kû qua (v× thÕ kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ ý t−ëng ®Çu tiªn ®−îc ®Ò xuÊt lµ céng ®ång vÒ kinh tÕ, trªn c¬ së kinh tÕ), ®ång thêi ph¶n ¸nh xu thÕ kh¸ch quan cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ ®ang ngµy cµng diÔn ra m¹nh mÏ trªn thÕ giíi. * C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc h×nh thµnh Céng ®ång §«ng ¸ Qu¸ tr×nh tõ ý t−ëng ®Õn hiÖn thùc cña sù h×nh thµnh Céng ®ång §«ng ¸ còng ®· cho thÊy c¬ së cña viÖc h×nh thµnh Céng ®ång nµy. ë ®©y, cÇn ph©n tÝch cô thÓ viÖc thiÕt lËp Céng ®ång §«ng ¸ víi nh÷ng c¬ së chñ yÕu sau: Thø nhÊt, sù ph¸t triÓn vµ ®ång thuËn gi÷a cña n−íc trong khu vùc §©y lµ c¬ së ®Æc biÖt quan träng, v× kh«ng cã sù ph¸t triÓn vµ ®ång thuËn gi÷a cña n−íc trong khu vùc th× kh«ng thÓ cã nhu cÇu vµ c¬ së cho viÖc h×nh thµnh mét céng ®ång thèng nhÊt toµn khu vùc. Trong nh÷ng thËp kû cuèi cña thÕ kû XX vµ ®Çu thÕ kû XXI, c¸c n−íc §«ng ¸ cã sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ toµn diÖn, nhÊt lµ vÒ kinh tÕ, víi nh÷ng ®Çu tÇu nh− NhËt B¶n, Hµn Quèc, vµ tiÕp sau ®ã lµ Trung Quèc, Ên §é . Vµo nh÷ng thËp kû 70, 80 cña thÕ kû XX, sù thÇn kú §«ng ¸ xuÊt hiÖn. Nh÷ng nÒn kinh tÕ míi c«ng nghiÖp hãa nh− Hµn Quèc, §µi Loan, Singapore, Hång K«ng v.v.. t¨ng tr−ëng trung b×nh 7% mét n¨m trong giai ®o¹n tõ n¨m 1986 ®Õn 1997. Trong giai ®o¹n nµy, nh÷ng n−íc nh− Th¸i Lan, Indonesia, Malaysia v.v., còng cã tèc ®é t¨ng tr−ëng rÊt cao, kho¶ng 10%. Møc sèng ë nh÷ng n−íc nµy ®−îc c¶i thiÖn râ rÖt, t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo gi¶m m¹nh v.v.. ChÝnh sù thÇn kú nµy l¹i mét lÇn n÷a lµm thøc dËy giÊc m¬ §«ng ¸. NhiÒu nhµ nghiªn cøu còng nh− nhiÒu nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®· t×m c¸ch lý gi¶i hiÖn t−îng thÇn kú §«ng ¸ b»ng c¸ch t×m nh÷ng ®iÓm chung ®−îc coi lµ nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cho sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn khu vùc §«ng ¸. 18 Sù ph¸t triÓn thÇn kú ®ã ®· t¹o c¬ së vµ th«i thóc c¸c n−íc cÇn gia t¨ng hîp t¸c trong mét khu«n khæ réng lín, phï hîp ®Ó ph¸t triÓn vµ cã tiÕng nãi ®èi träng víi c¸c khu vùc kh¸c trªn thÕ giíi. V× thÕ, ý t−ëng thµnh lËp Céng ®ång §«ng ¸ ®· nhanh chãng ®−îc sù ®ång thuËn gÇn nh− lµ tuyÖt ®èi cña mäi n−íc thµnh viªn trong khu vùc, v× mäi quèc gia trong khu vùc, kÓ c¶ nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ nh− Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc, Singapore, còng nh− c¸c n−íc chËm ph¸t triÓn nh− Mianma, Lµo, Campuchia v.v. ®Òu t×m thÊy lîi Ých cña m×nh trong viÖc h×nh thµnh Céng ®ång kinh tÕ nµy. Ngay c¶ c¸c n−íc lín ngoµi khu vùc nh− Nga, Mü còng cã th¸i ®é ñng hé vµ s½n sµng tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng x©y dùng Céng ®ång §«ng ¸. Trong Tæng quan vÒ chÝnh s¸ch cña Hoa Kú ë §«ng ¸ do trî lý Ngo¹i tr−ëng James A.Kelly ®iÒu trÇn tr−íc ñy ban §èi ngo¹i cña H¹ viÖn Hoa Kú ngµy 02 th¸ng 6 n¨m 2004 cã kh¼ng ®Þnh, Hoa Kú cã “mét bé chÝnh s¸ch ®Çy ®ñ vµ tÝch cùc cho khu vùc §«ng ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng”. §iÒu ®ã cho thÊy, do sù ph¸t triÓn cña khu vùc, mµ c¸c n−íc lín ngoµi khu vùc trë nªn quan t©m ®èi víi sù h×nh thµnh Céng ®ång §«ng ¸. Thø hai, xu thÕ hßa b×nh, hîp t¸c cïng ph¸t triÓn lµ xu thÕ chñ ®¹o trong quan hÖ quèc tÕ vµ trong khu vùc. Tõ ®Çu thËp kû 90 thÕ kû XX ®Õn nay, hßa b×nh, hîp t¸c ®Ó cïng ph¸t triÓn lµ xu thÕ chñ ®¹o trong quan hÖ quèc tÕ toµn thÕ giíi vµ trong khu vùc. Sù ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña c¸c n−íc sau ChiÕn tranh l¹nh th−êng lµ theo h−íng coi ph¸t triÓn kinh tÕ lµ −u tiªn hµng ®Çu, do ®ã, c¸c n−íc kÓ c¶ c¸c n−íc lín ®Òu ®iÒu chØnh quan hÖ quèc tÕ víi nhau theo h−íng võa hîp t¸c, võa ®Êu tranh, kiÒm chÕ lÉn nhau nh−ng kh«ng ®Ó x¶y ra ®èi ®Çu, xung ®ét qu©n sù trùc tiÕp. Gi÷a c¸c n−íc trong khu vùc ®Ò cao, t¨ng c−êng hîp t¸c gióp ®ì lÉn nhau cïng ph¸t triÓn kinh tÕ lµ xu h−íng chñ ®¹o. Xu thÕ hßa b×nh, hîp t¸c cïng ph¸t triÓn kh¸ch quan ®ßi hái sù cè kÕt, liªn kÕt cña c¸c quèc gia trong khu vùc vµo mét céng ®ång chung vµ ®ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn cho sù liªn kÕt Êy. ý t−ëng x©y dùng Céng ®ång §«ng ¸ t¹i Héi nghÞ Cebu, Philippines kh«ng h¼n chØ lµ sù tiÕp nèi nh÷ng ý t−ëng 19 tr−íc ®©y trong lÞch sö vÒ x©y dùng Céng ®ång §«ng ¸ , mµ vÒ thùc chÊt lµ sù ph¶n ¸nh nh÷ng nhu cÇu tÊt yÕu kh¸ch quan cña c¸c quèc gia trong khu vùc nµy mong muèn cã mét sù hîp t¸c, trî gióp lÉn nhau, n−¬ng tùa vµo nhau cïng ®i lªn trong khung c¶nh toµn cÇu hãa vÒ kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ. NÕu nh− trong t×nh tr¹ng chiÕn tranh, xung ®éi, ®èi ®Çu th× §«ng ¸ khã cã thÓ cã sù liªn kÕt kinh tÕ khu vùc vµ sù thèng nhÊt céng ®ång. Thø ba, nh÷ng c¬ së t− t−ëng vµ thùc tiÔn cho viÖc h×nh thµnh Céng ®ång §«ng ¸ ngµy cµng râ nÐt. ý t−ëng x©y dùng Céng ®ång §«ng ¸ ®· n¶y sinh tõ l©u, v× nhiÒu lý do kh¸ch quan còng nh− chñ quan (c¬ së t− t−ëng, lý luËn còng nh− c¬ së kinh tÕ cho viÖc x©y dùng Céng ®ång ch−a v÷ng ch¾c vµ ch−a x¸c ®¸ng, trong khi ®ã nh÷ng m©u thuÉn d©n téc, nghi kþ, thï h»n lÉn nhau do lÞch sö ®Ó l¹i gi÷a c¸c quèc gia khu vùc §«ng ¸ cßn qu¸ nÆng nÒ), nªn ý t−ëng ®ã kh«ng thÓ biÕn thµnh hiÖn thùc. Khi x¶y ra cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh vµo n¨m 1997 ë khu vùc §«ng ¸, c¸c nhµ nghiªn cøu ®· chØ ra, lµ do viÖc héi nhËp m¹nh mÏ vµo khu vùc còng nh− vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi mµ c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi ®· coi khu vùc §«ng ¸ nh− mét thùc thÓ thèng nhÊt cã chung nh÷ng thuéc tÝnh nhÊt ®Þnh. B¶n th©n c¸c quèc gia §«ng ¸ còng ®· nhËn thøc ®−îc r»ng, vµo nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XX, c¸c quèc gia §«ng ¸ cßn cã thÓ theo ®uæi c¸c chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« t−¬ng ®èi ®éc lËp víi c¸c quèc gia trong khu vùc; nh−ng cïng víi qu¸ tr×nh héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi, sù phô thuéc lÉn nhau, vµ sù phèi hîp trong hµnh ®éng chung cña c¸c quèc gia §«ng ¸ ®· trë thµnh mét tÊt yÕu kh«ng thÓ c−ìng l¹i. ý t−ëng thµnh lËp mét Céng ®ång §«ng ¸ l¹i ®−îc håi sinh vµ ngµy cµng trë nªn m·nh liÖt h¬n. Thùc tiÔn cho thÊy, ban ®Çu chØ lµ ý t−ëng cña mét sè ng−êi, vÒ viÖc thµnh lËp céng ®ång kinh tÕ §«ng ¸, dÇn dÇn ph¸t triÓn trë thµnh ý t−ëng vµ nhu cÇu, mong muèn cña c¸c quèc gia trong khu vùc, ngµy cµng thÓ hiÖn rã 20