Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Môc lôc
Lêi nãi ®Çu.............................................................................................2
Néi dung...................................................................................................4
I . Lý luËn chung.................................................................................4
1- Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp trong mét thÓ thèng nhÊt...................4
2. Sù chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp :.....................................................6
II. Nh÷ng m©u thuÉn ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh
chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam....................10
1. MÊy vÊn ®Ò lý luËn chung cña chñ nghÜa M¸c - Lª nin vÒ quan hÖ gi÷a
kinh tÕ vµ chÝnh trÞ...................................................................................10
2. M©u thuÉn gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt - quan hÖ s¶n xuÊt..........................13
3. M©u thuÉn gi÷a c¸c h×nh th¸i së h÷u tríc ®©y vµ trong c¬ chÕ thÞ trêng.
.................................................................................................................15
4. M©u thuÉn gi÷a kinh tÕ thÞ trêng vµ môc tiªu x©y dùng con ngêi
XHCN......................................................................................................17
KÕt luËn................................................................................................20
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o.................................................21
1
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Lêi nãi ®Çu
M©u thuÉn lµ mét hiÖn tîng cã trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc : tù nhiªn , x· héi,
vµ t duy cña con ngêi. Trong ho¹t ®éng kinh tÕ mÆt trËn còng mang tÝnh
phæ biÕn, ch¼ng h¹n nh cung _ cÇu , tÝch luü vµ tiªu dïng ... M©u thuÉn tån
t¹i khi sù vËt xuÊt hiÖn ®Õn khi sù vËt kÕt thóc . Trong mçi mét sù vËt m©u
thuÉn h×nh thµnh kh«ng ph¶i chØ mét mµ cßn lµ nhiÒu m©u thuÉn , vµ sù vËt
trong cïng mét lóc cã rÊt nhiÒu mÆt ®èi lËp ,m©u thuÉn nµy mÊt ®i th× m©u
thuÉn kh¸c l¹i h×nh thµnh ...
Trong sù nghiÖp ®æi míi cña níc ta do §¶ng khëi xíng vµ l·nh ®¹o ®·
dµnh ®îc nh÷ng th¾ng lîi bíc ®Çu mang tÝnh quyÕt ®Þnh , quan träng trong
viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung quan liªu bao cÊp sang
c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa . Trong nh÷ng chuyÓn biÕn ®ã ®· ®¹t ®îc nhiÒu thµnh c«ng to lín nhng trong nh÷ng thµnh c«ng ®ã lu«n tån t¹i nh÷ng vÊn ®Ò m©u thuÉn lµm
k×m h·m sù ph¸t triÓn cña c«ng cuéc ®æi míi . §ßi hái ph¶i ®îc gi¶i quyÕt
nh÷ng vÊn ®Ò Êy nÕu ®îc gi¶i quyÕt sÏ thóc ®Èy cho sù ph¸t triÓn cña nÒn
kinh tÕ .
Víi mong muèn t×m hiÓu thªm vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cña nÒn kinh tÕ , quan
®iÓm lý luËn còng nh nh÷ng víng m¾c trong c¸c vÊn ®Ò vÒ chÝnh trÞ _ x·
héi cã liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh tiÕn hµnh c¶i c¸ch trong viÖc chuyÓn nÒn
kinh tÕ nªn Em ®· chän “ PhÐp biÖn chøng vÒ m©u thuÉn vµ vËn dông
ph©n tÝch m©u thuÉn biÖn chøng trong qu¸ tr×nh x©y dùng kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam”. Lµm ®Ò tµi cho tiÓu luËn
m«n triÕt häc M¸c _ Lªnin .
V× thêi gian cã h¹n nªn trong tiÓu luËn nµy chØ xem xÐt ®¸nh gi¸ mét vµi
m©u thuÉn tiªu biÓu .
-- §æi míi vÒ kinh tÕ - §æi míi chÝnh trÞ
-- Lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt
-- C¸c h×nh thøc së h÷u tríc ®©y vµ trong thêi kú qu¸ ®é sang KTTT ë
ViÖt Nam.
-- M©u thuÉn gi÷a KTTT víi x©y dùng con ngêi míi x· héi chñ nghÜa.
V× ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn lµm tiÓu luËn nªn em kh«ng tr¸nh khái nhiÒu thiÕu
sãt, em rÊt mong thÇy gi¸o th«ng c¶m vµ t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì em ®Ó c¸c
bµi tiÓu luËn sau em lµm ®îc tèt h¬n .
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy!
2
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
3
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Néi dung
I . Lý luËn chung
Mçi mét sù vËt , hiÖn tîng ®ang tån t¹i ®Òu lµ mét thÓ thèng nhÊt ®îc
cÊu thµnh bëi c¸c mÆt, c¸c khuynh híng, c¸c thuéc tÝnh ph¸t triÓn ngîc
chiÒu nhau, ®èi lËp nhau ... ë ®©y ta chia lµm hai phÇn.
1- Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp trong mét thÓ thèng nhÊt.
Trong phÐp biÖn chøng duy vËt kh¸i niÖm mÆt ®èi lËp lµ sù kh¸i qu¸t
nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng khuynh híng, ph¸t triÓn ngîc chiÒu nhau tån t¹i
trong cïng mét sù vËt hiÖn tîng, t¹o nªn sù vËt hiÖn tîng ®ã. Do ®ã cÇn
ph¶i ph©n biÖt r»ng bÊt kú hai mÆt ®èi lËp nµo còng t¹o thµnh m©u thuÉn.
Trong cïng mét thêi ®iÓm ë mçi sù vËt cã thÓ cïng tån t¹i nhiÒu mÆt ®èi
lËp, cã nh÷ng mÆt ®èi lËp lµ tån t¹i thèng nhÊt trong cïng mét sù vËt nhng
cã khuynh híng ph¸t triÓn ngîc chiÒu nhau, bµi trõ, phñ ®Þnh vµ chuyÓn
ho¸ lÉn nhau. (Sù chuyÓn ho¸ nµy t¹o thµnh nguån gèc ®éng lùc, ®ång thêi
qui ®Þnh c¸c b¶n chÊt, khuynh híng ph¸t triÓn cña sù vËt) th× hai mÆt ®èi lËp
nh vËy míi gäi lµ hai mÆt ®èi lËp t¹o thµnh m©u thuÉn. “Thèng nhÊt” cña
c¸c mÆt ®èi lËp ®îc hiÓu víi ý nghÜa kh«ng ph¶i chóng ®øng bªn c¹nh nhau
mµ lµ l¬ng tùa vµo nhau, t¹o ra sù phï hîp, c©n b»ng nh liªn hÖ phô thuéc,
qui ®Þnh mµ rµng buéc lÉn nhau. MÆt ®èi lËp nµy lÊy mÆt ®èi lËp kia lµm
tiÒn ®Ò cho sù tån t¹i cña chÝnh m×nh vµ ngîc l¹i. NÕu thiÕu mét trong hai
mÆt ®èi lËp chÝnh t¹o thµnh sù vËt th× nhÊt ®Þnh kh«ng cã sù tån t¹i cña sù
vËt. Bëi vËy sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu
®îc cho sù tån t¹i cña bÊt kú sù vËt hiÖn tîng nµo.
+ Sù thèng nhÊt nµy do nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cã cña b¶n th©n sù vËt t¹o
nªn.
* VÝ dô: Lùc lîng s¶n xuÊt - quan hÖ s¶n xuÊt trong ph¬ng thøc s¶n xuÊt.
Khi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn th× cïng víi nã quan hÖ s¶n xuÊt còng ph¸t
triÓn hai h×nh thøc nµy chÝnh lµ ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt. Nhng quan hÖ cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt
ph¶i tho¶ m·n mét sè yªu cÇu sau:
- Thø nhÊt: §ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm chung nhÊt ®îc kh¸i qu¸t tõ c¸c mÆt
phï hîp kh¸c nhau ph¶n ¸nh ®îc b¶n chÊt cña sù phï hîp cña quan hÖ s¶n
xuÊt víi lùc lîng s¶n xuÊt.
4
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
- Thø hai: §ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm “®éng” ph¶n ¸nh ®îc tr¹ng th¸i biÕn
®æi thêng xuyªn cña sù vËn ®éng, ph¸t triÓn trong quan hÖ cña quan hÖ s¶n
xuÊt víi lùc lîng s¶n xuÊt.
- Thø ba: §ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm cã ý nghÜa thùc tiÔn. Ngoµi ý nghÜa
nhËn thøc, kh¸i niÖm vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc lîng s¶n
xuÊt ®îc coi lµ tho¶ ®¸ng ph¶i cã t¸c dông ®Þnh híng, chØ dÉn cho viÖc x©y
dùng quan hÖ s¶n xuÊt, sao cho nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt cã kh¶ n¨ng phï
hîp cao nhÊt víi lùc lîng s¶n xuÊt.
Tuy nhiªn kh¸i niÖm thèng nhÊt nµy còng chØ lµ t¬ng ®èi. B¶n th©n néi
dung kh¸i niÖm còng ®· nãi lªn tÝnh chÊt t¬ng ®èi cña nã: thèng nhÊt cña
c¸i ®èi lËp, trong thèng nhÊt ®· bao hµm vµ chøa ®ùng trong nã sù ®èi lËp.
§Êu tranh c¸c mÆt ®èi lËp.
Sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp trong cïng mét sù vËt kh«ng t¸ch rêi sù
®Êu tranh chuyÓn ho¸ gi÷a chóng. Bëi v× c¸c mÆt ®èi lËp cïng tån t¹i trong
mét sù vËt thèng nhÊt nh mét chØnh thÓ trän vÑn nhng kh«ng n»m yªn bªn
nhau mµ ®iÒu chØnh chuyÓn ho¸ lÉn nhau t¹o thµnh ®éng lùc ph¸t triÓn cña
b¶n th©n sù vËt. Sù ®Êu tranh chuyÓn ho¸, bµi trõ vµ phñ ®Þnh lÉn nhau gi÷a
c¸c mÆt trong thÕ giíi kh¸ch quan thÓ hiÖn díi nhiÒu d¹ng kh¸c nhau.
Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp ®îc chia ra lµm nhiÒu giai ®o¹n. Th«ng
thêng, khi míi xuÊt hiÖn, hai mÆt ®èi lËp cha thÓ hiÖn râ sù xung kh¾c gay
g¾t, ngêi ta gäi ®ã lµ giai ®o¹n kh¸c nhau. ChØ cã nh÷ng mÆt kh¸c nhau tån
t¹i trong mét sù vËt nhng liªn hÖ h÷u c¬ víi nhau, ph¸t triÓn ngîc chiÒu
nhau, t¹o thµnh ®éng lùc bªn trong cña sù ph¸t triÓn, th× hai mÆt ®èi lËp Êy
míi h×nh thµnh bíc ®Çu cña m©u thuÉn. Khi hai mÆt ®èi lËp cña m©u thuÉn
ph¸t triÓn ®Õn giai ®o¹n xung ®ét gay g¾t, nã biÕn thµnh ®éc lËp. NÕu héi
®ñ c¸c mÆt cÇn thiÕt hai mÆt ®èi lËp sÏ chuyÔn ho¸ lÉn nhau. M©u thuÉn ®îc
gi¶i quyÕt, sù vËt míi h¬n xuÊt hiÖn. Cø nh thÕ, ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi
lËp lµm cho sù vËt biÕn ®æi kh«ng ngõng tõ thÊp lªn cao, chÝnh v× vËy Lªnin
kh¼ng ®Þnh “Sù ph¸t triÓn lµ mét cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp”.
2. Sù chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp :
Kh«ng ph¶i bÊt kú sù ®Êu tranh nµo cña c¸c mÆt ®Òu dÉn ®Õn sù
chuyÓn ho¸ gi÷a chóng. ChØ cã sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp ph¸t triÓn
®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh, héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt míi dÉn ®Õn
chuyÓn ho¸, bµi trõ vµ phñ ®Þnh lÉn nhau. ChuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp
chÝnh lµ lóc m©u thuÉn ®îc gi¶i quyÕt, sù vËt cò mÊt ®i, sù vËt míi ra ®êi,
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
®ã chÝnh lµ qu¸ tr×nh diÔn biÕn rÊt phøc t¹p víi nhiÒu h×nh thøc phong phó
kh¸c nhau.
Th«ng thêng th× m©u thuÉn chuyÓn ho¸ theo hai ph¬ng thøc:
+ Ph¬ng thøc thø 1: MÆt ®èi lËp nµy chuyÓn ho¸ thµnh mÆt ®èi lËp
kia nhng ë tr×nh ®é cao h¬n xÐt vÒ ph¬ng diÖn chÊt cña sù vËt.
+ Ph¬ng thøc thø 2: C¶ hai mÆt ®èi lËp chuyÓn ho¸ lÉn nhau ®Ó h×nh
thµnh hai mÆt ®èi lËp míi hoµn toµn.
C¸c mÆt ®èi lËp nµy l¹i ®Êu tranh chuyÓn ho¸ vµ phñ ®Þnh lÉn nhau
®Ó t¹o thµnh sù vËt míi h¬n. Cø nh vËy mµ c¸c sù vËt, hiÖn tîng trong thÕ
giíi kh¸ch quan thêng xuyªn ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi kh«ng ngõng. V× vËy,
m©u thuÉn lµ nguån gèc vµ ®éng lùc cña mäi quan niÖm míi.
Nh chóng ta ®· biÕt, tõ khi chñ nghÜa x· héi ®îc x©y dùng, tÊt c¶ c¸c níc
x· héi chñ nghÜa ®Òu thùc hiÖn nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, c¬ chÕ
vËn hµnh vµ qu¶n lý kinh tÕ nµy ®îc duy tr× trong mét thêi gian kh¸ dµi vµ
xem nh lµ ®Æc trng riªng biÖt cña CNXH, lµ c¸i ®èi lËp víi c¬ chÕ thÞ trêng
cña CNTB. NÒn kinh tÕ tËp trung ®· ®îc c¸c níc T b¶n ¸p dông tõ tríc khi
nhiÒu níc x¸c lËp chÕ ®é x· héi chñ nghÜa. Nhng c¸c níc TBCN ®· xo¸ bá
c¬ chÕ thÞ trêng sau khi chiÕn tranh kÕt thóc vµ ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu
rÊt lín vÒ kinh tÕ x· héi. Nhng c«ng b»ng mµ nãi, nÒn kinh tÕ thÞ trêng
còng cha ph¶i lµ c¸i duy nhÊt b¶o ®¶m cho sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn cña
x· héi.
Trong c«ng cuéc ®æi míi hiÖn nay. §¶ng ta mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh
nh÷ng gi¸ trÞ khoa häc bÒn v÷ng cña chñ nghÜa M¸c Lªnin, t tëng Hå ChÝ
Minh. §ång thêi tuyªn bè lÊy chñ nghÜa M¸c Lªnin vµ t tëng Hå ChÝ Minh
lµm kim chØ nam cho mäi hµnh ®éng.
+ Mét sè ®Æc ®iÓm cña kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt nam nh×n tõ gãc ®é
triÕt häc.
NÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay, cã thÓ nãi, ®ang ë trong giai ®o¹n qu¸ ®é
chuyÓn tiÕp tõ nÒn kinh tÕ tËp trung, hµnh chÝnh, bao cÊp sang nÒn kinh tÕ
thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc, theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Do
vËy, nh÷ng ®Æc ®iÓm cña giai ®o¹n qu¸ ®é trong nÒn kinh tÕ níc ta, ®¬ng
nhiªn lµ mét vÊn ®Ì cã ý nghÜa, rÊt cÇn ®îc nghiªn cøu, xem xÐt.
VËy tõ ph¬ng diÖn triÕt häc th× nh÷ng ®Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ qu¸
®é cña níc ta hiÖn nay lµ g×? Nh chóng ta ®· biÕt, trong nÒn kinh tÕ tËp
trung-bao cÊp, mäi chøc n¨ng kinh tÕ - x· héi cña nÒn kinh tÕ ®Òu ®îc triÓn
6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
khai trong qu¸ tr×nh kÕ ho¹ch ho¸ ë cÊp ®é quèc gia. TÝnh bao cÊp cña nhµ
níc ®èi víi c¸c ho¹t ®éng cña s¶n xuÊt, lu th«ng, ph©n phèi... kh¸ nÆng nÒ.
Lîi Ých kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ lîi Ých c¸ nh©n ngêi lao ®éng, mét ®éng lùc trùc
tiÕp cña ho¹t ®éng x· héi cha ®îc quan t©m ®óng møc. V× thÕ, sù vËn ®éng
cña nÒn kinh tÕ nh×n chung lµ chËm ch¹p, kÐm n¨ng ®éng.
KÓ tõ ®¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng (12/1986) ®Õn nay, theo ®êng lèi ®æi
míi, ®Êt níc ta ®· tõng bíc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng víi ®Þnh híng
x· héi chñ nghÜa vµ ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ, chóng ta ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh
tùu hÕt søc quan träng, nh÷ng thµnh tùu cho phÐp chóng ta “®iÒu chØnh vµ
bæ xung nhËn thøc, lµm cho quan niÖm vÒ chñ nghÜa x· héi ngµy cµng cô
thÓ; ®êng lèi, chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch ngµy cµng ®ång bé, cã c¨n cø khoa häc
vµ thùc tiÔn”. Nh÷ng thµnh tùu ®ã, trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh, còng
gi¸n tiÕp kh¶ n¨ng cña kinh tÕ thÞ trêng trong viÖc n¨ng ®éng ho¸ nÒn kinh
tÕ ®Êt níc.
Thµnh tùu nh÷ng n¨m ®æi míi ë níc ta võa qua ®· cã t¸c dông lµm cho
chóng quen dÇn víi c¸c quan hÖ hµng ho¸. Bíc chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng nµy ®¬ng nhiªn kh«ng tr¸nh khái cã nh÷ng mÆt tiªu cùc cña nã; nhng
dÉu sao nã còng nãi lªn søc sèng vµ kh¶ n¨ng t¸c ®éng cña c¸c quan hÖ thÞ
trêng. VÒ thùc chÊt cña bíc chuyÓn nµy, mét sè cho r»ng: “ë ViÖt nam, dï
nÒn kinh tÕ thÞ trêng chØ míi võa ®îc h×nh thµnh, cßn ®ang trong nh÷ng bíc
chËp ch÷ng ban ®Çu vµ ®îc ®iÒu tiÕt mét c¸ch cã ý thøc theo ®Þnh híng x·
héi chñ nghÜa, song còng ®· t¸c ®éng kh¸ râ ®Õn mäi mÆt cña ®êi sèng x·
héi vµ ®Ó l¹i ë ®ã nh÷ng dÊu Ên cña m×nh vÒ mÆt v¨n ho¸ ... “Sù ®an xen chi
phèi m·nh liÖt cña c¸c nh©n tè kh¸c cña ®êi sèng x· héi trong bèi c¶nh cña
mét x· héi võa ra khái c¬ chÕ hµnh chÝnh - bao cÊp ®· lµm cho c¬ chÕ thÞ trêng bÞ “khóc x¹” theo nhiÒu chiÒu híng kh¸c nhau.
Vai trß cña Nhµ níc vµ cña nÒn kinh tÕ Nhµ níc trong mét nÒn kinh tÕ híng tíi thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ ®iÒu kh«ng ph¶i bµn
c·i. Nhµ níc, ngoµi viÖc trùc tiÕp ph¶i quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò cña b¶n
th©n nÒn kinh tÕ cßn ph¶i ®ãng vai trß lµ nh©n vËt trung gian gi÷a c¸c vÊn
®Ò kinh tÕ vµ x· héi. Nhµ níc víi c¸c chÝnh s¸ch luËt lÖ cña m×nh, mét mÆt,
cã kh¶ n¨ng lµm cho nÒn kinh tÕ ®¹t tíi mét sù t¨ng trëng cã hiÖu qu¶, nhng mÆt kh¸c, nã còng l¹i chÝnh lµ ngêi lo gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò do chÝnh sù
t¨ng trëng kinh tÕ ®ã t¹o ra. Trªn thùc tÕ, bé m¸y qu¶n lý vÜ m« cña nhµ níc
®èi víi nÒn kinh tÕ cßn qu¸ cång kÒnh vµ kÐm hiÖu qu¶. HÇu hÕt c¸c doanh
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
nghiÖp kinh tÕ Nhµ níc ®Òu ho¹t ®éng thiÕu n¨ng ®éng vµ hiÖu qu¶, qu¸ û
l¹i vµo Nhµ níc.
Còng ph¶i thõa nhËn r»ng, c¸c vÊn ®Ò nãi trªn dï Ýt, dï nhiÒu, còng lµ c¸c
vÊn ®Ò cña b¶n th©n c¬ chÕ qu¶n lý. Trong nÒn kinh tÕ hiÖn nay, c¬ chÕ
qu¶n lý ®ang ë giai ®o¹n h×nh thµnh nªn thêng lµ kh«ng ®ång bé, thiÕu hôt.
Chóng ta cha thùc sù t¹o ra m«i trêng an toµn vµ æn ®Þnh cho s¶n xuÊt vµ
kinh doanh. TÝnh chÊt kh«ng râ rµng, thiÕu x¸c ®Þnh c¶ trªn ph¬ng diÖn
kinh tÕ - x· héi dêng nh ®ang lµ mét c¸i g× ®ã rÊt phæ biÕn, rÊt ®Æc trng cho
c¸c quan hÖ trong nÒn kinh tÕ níc ta. CÇn thiÕt ph¶i lu ý r»ng, kh¸c víi c¬
chÕ hµnh chÝnh - bao cÊp, c¬ chÕ thÞ trêng víi c¸c qui luËt kh¸ch quan khã
n¾m b¾t cña m×nh, thêng biÓu hiÖn ra nh lµ mét c¬ chÕ tù ph¸t h¬n, tù nhiªn
h¬n vµ n»m xa sù chi phèi cña con ngêi h¬n. Bao giê còng vËy, trong c¸c
giai ®o¹n qu¸ ®é, chuyÓn tiÕp yÕu tè tù ph¸t thÓ hiÖn vai trß cña m×nh m¹nh
h¬n yÕu tè tù gi¸c. Bëi vËy, trong nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay, viÖc n¾m ®îc
c¸c yÕu tè tù ph¸t, tù gi¸c cña nÒn kinh tÕ, hiÓu ®îc ph¬ng thøc hoÆc t×m ra
®îc ph¬ng ph¸p kiÓm so¸t thÝch hîp ®èi víi chóng ta ®Òu hÕt søc cã ý
nghÜa. Tuy nhiªn, bªn c¹nh ®ã còng cã qu¸ nhiÒu hiÖn tîng vµ qu¸ tr×nh mµ
chóng ta cßn bu«ng láng sù kiÓm so¸t hoÆc cha thùc sù cã kh¶ n¨ng kiÓm
so¸t sù vËn ®éng cña chóng ta.
Mçi hµnh trang cã ý nghÜa mµ c«ng cuéc ®æi míi trang bÞ cho chóng ta,
s¶n xuÊt hµng ho¸ cïng víi “NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo
c¬ chÕ thÞ trêng”, hiÖn ®· ®îc chóng ta hiÓu lµ kh«ng ®èi lËp víi chñ nghÜa
x· héi. Víi tÝnh c¸ch lµ s¶n phÈm cña v¨n minh nh©n lo¹i, mét “C¬ héi ®Ó
c¸c céng ®ång më cöa, tiÕp xóc víi bªn ngoµi”, kinh tÕ thÞ trêng râ rµng lµ
c¸i kh¸ch quan vµ tÊt yÕu ®èi víi c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë níc ta.
Tuy nhiªn, nhËn ra søc m¹nh cña c¬ chÕ thÞ trêng bao nhiªu, chóng ta l¹i
còng hiÓu râ h¬n bÊy nhiªu mÆt tr¸i cña nã ®èi víi sù vËn ®éng cña ®êi
sèng x· héi. Sù t¨ng trëng kinh tÕ ®¬ng nhiªn lµ mét môc tiªu cña ph¸t triÓn
x· héi; nã cã kh¶ n¨ng t¹o ra ®iÒu kiÖn ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi. Nhng t¨ng trëng kinh tÕ kh«ng nhÊt thiÕt ®i liÒn víi sù tiÕn bé x· héi. Do vËy,
trong quan niÖm cña §¶ng ta, ®Ó thùc hiÖn sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa
x· héi víi môc tiªu d©n giÇu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng vµ v¨n minh th×
kinh tÕ thÞ trêng nhÊt ®Þnh ph¶i cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng
XHCN.
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
II. Nh÷ng m©u thuÉn ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh
chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam.
1. MÊy vÊn ®Ò lý luËn chung cña chñ nghÜa M¸c - Lª nin vÒ quan hÖ
gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ.
Theo c¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa M¸c - Lª nin th× kinh tÕ quyÕt
®Þnh chÝnh trÞ.
“ChÝnh trÞ lµ sù biÓu hiÖn tËp trung cña kinh tÕ". Trong lÞch sö ph¸t
triÓn x· héi loµi ngêi kh«ng ph¶i bao giê còng cã vÊn ®Ò chÝnh trÞ. Tõ khi
x· héi cã giai cÊp vµ nhµ níc xuÊt hiÖn th× vÊn ®Ò chÝnh trÞ míi xuÊt hiÖn.
VÊn ®Ò chÝnh trÞ lµ vÊn ®Ò thuéc vÒ quan hÖ giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp.
B¶n th©n vÊn ®Ò chÝnh trÞ ra ®êi hoµn toµn lµ do kinh tÕ quyÕt ®Þnh. ChÝnh
trÞ kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých, mµ chØ lµ ph¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých kinh
tÕ. Khi phª ph¸n quan niÖm cña Duyninh cho r»ng b¹o lùc chÝnh trÞ quyÕt
®Þnh kinh tÕ, F.Engen ®· kh¼ng ®Þnh: “B¹o lùc chØ lµ ph¬ng tiÖn, cßn lîi Ých
kinh tÕ, tr¸i l¹i, lµ môc ®Ých “Vµ trong t¸c phÈm” LótvÝch Phoi¬b¨c vµ sù
c¸o chung cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc” F. Engen ®· chØ râ: "§Ó tho¶ thuËn
nh÷ng lîi Ých kinh tÕ th× quyÒn lùc chÝnh trÞ chØ ®îc sö dông lµm mét ph¬ng
tiÖn ®¬n thuÇn”.
QuyÒn lùc chÝnh trÞ lµ c«ng cô m¹nh mÏ nhÊt ®Ó b¶o vÖ chÕ ®é x· héi. Sù
thèng trÞ vÒ chÝnh trÞ cña mét giai cÊp nhÊt ®Þnh lµ ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o cho
giai cÊp ®ã thùc hiÖn ®îc sù thèng trÞ vÒ kinh tÕ. §Êu tranh giai cÊp, vÒ thùc
chÊt lµ ®Êu tranh v× lîi Ých kinh tÕ, ®îc thùc hiÖn th«ng qua ®Êu tranh chÝnh
trÞ. Theo F.Engen “BÊt cø cuéc ®Êu tranh giai cÊp nµo còng ®Òu lµ ®Êu tranh
chÝnh trÞ, xÐt ®Õn cïng, ®Òu xoay quanh vÊn ®Ò vÒ gi¶i phãng kinh tÕ". §Ó
nhÊn m¹nh vai trß cña chÝnh trÞ , V.L Lªnin ®· kh¼ng ®Þnh: “ChÝnh trÞ
kh«ng thÓ kh«ng chiÕm vÞ trÝ hµng ®Çu so víi kinh tÕ". Vµ lËp trêng chÝnh
trÞ ®óng hay sai sÏ thóc ®Èy (hoÆc k×m h·m) sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ. V.I
Lªnin cßn kh¼ng ®Þnh: “Kh«ng cã mét lËp trêng chÝnh trÞ ®óng th× mét giai
cÊp nhÊt ®Þnh nµo ®ã, kh«ng thÓ nµo gi÷ v÷ng ®îc sù thèng trÞ cña m×nh vµ
do ®ã còng kh«ng thÓ nµo hoµn thµnh ®îc nhiÖm vô cña m×nh trong lÜnh
vùc s¶n xuÊt". Khi ®ã, viÖc thay ®æi thÓ chÕ chÝnh trÞ cho phï hîp víi yªu
cÇu ph¸t triÓn cña kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn kiªn quyÕt ®Ó thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t
triÓn. Nh vËy, chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ thèng
nhÊt biÖn chøng víi nhau trªn nÒn t¶ng quyÕt ®Þnh cña kinh tÕ. §©y lµ c¬ së
ph¬ng ph¸p luËn quan träng trong viÖc nhËn thøc x· héi nãi chung, nhËn
thøc c«ng cuéc ®æi míi ë ViÖt nam nãi riªng.
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Cã thÓ nãi , tõ §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI (th¸ng 12 n¨m
1986) cña §¶ng Céng s¶n ViÖt nam, ®Êt níc ta chuyÓn sang mét giai ®o¹n
míi - giai ®o¹n thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi. Khi bíc vµo c«ng cuéc ®æi
míi, §¶ng ta ®Æc biÖt nhÊn m¹nh ®æi míi t duy nhÊt lµ ®èi víi c¸n bé l·nh
®¹o, coi ®ã lµ tiÒn ®Ò ®Ó ®æi míi trong hiÖn thùc. Tuy nhiªn nãi nh vËy
kh«ng cã nghÜa lµ ®æi míi t duy cã thÓ t¸ch khái ®æi míi trong thùc tiÔn.
B¶n th©n ®æi míi t duy lµ ph¶n ¸nh yªu cÇu ®æi míi trong thùc tiÔn mµ g¾n
liÒn víi thùc tiÔn cu¶ c«ng cuéc ®æi míi. ChÝnh v× vËy, tæng kÕt thùc tiÔn
c«ng cuéc ®æi míi ë níc ta lµ c¬ së chñ yÕu nhÊt ®Ó kh«ng ngõng ®æi míi
vµ ph¸t triÓn t duy.
Vµo nh÷ng n¨m ®Çu cña c«ng cuéc ®æi míi ë níc ta, khi mµ Liªn X« vµ
c¸c níc x· héi chñ nghÜa ë §«ng ¢u vÊp ph¶i nh÷ng thÊt b¹i nÆng nÒ, khi
mµ chóng ta giµnh ®îc nh÷ng th¾ng lîi bíc ®Çu, ë níc ta ®· cã quan ®iÓm
cho r»ng nguyªn nh©n thÊt b¹i cña chñ nghÜa x· héi ë Liªn X« vµ §«ng ¢u
lµ do c¸c níc ®ã ®æi míi chÝnh trÞ tríc ®æi míi kinh tÕ sau; cßn nguyªn
nh©n thµnh c«ng cña c«ng cuéc ®æi míi ë níc ta lµ ®æi míi kinh tÕ tríc, ®æi
míi chÝnh trÞ sau. Quan ®iÓm nµy míi xem qua tëng lµ chÝnh x¸c, nhng ®i
vµo ph©n tÝch sÏ thÊy nã kh«ng phï hîp víi lý luËn vµ thùc tiÔn.
Kh¼ng ®Þnh r»ng ë níc ta ®æi míi kinh tÕ tríc, ®æi míi chÝnh trÞ sau còng
kh«ng phï hîp víi thùc tiÔn. Sù thËt lµ ph¶i cã ®êng lèi ®æi míi do §¶ng ta
®Ò ra, trªn c¬ së ®ã h×nh thµnh chÝnh s¸ch míi, luËt ph¸p míi...th× míi cã
thÓ ®æi míi kinh tÕ . B¶n th©n ®êng lèi ®æi míi cña §¶ng cïng víi chÝnh
s¸ch luËt ph¸p...cña nhµ níc ®Òu thuéc vÒ chÝnh trÞ . §æi míi chÝnh trÞ ph¶i
trªn c¬ së ®æi míi kinh tÕ, g¾n liÒn víi ®æi míi kinh tÕ vµ ®¸p øng yªu cÇu
cña ®æi míi kinh tÕ.
T¹i ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII ( th¸ng 6 n¨m 1991 ) §¶ng ta
®· kh¼ng ®Þnh:
“VÒ quan hÖ gi÷a ®æi míi kinh tÕ vµ ®æi míi chÝnh trÞ, ph¶i tËp trung søc
lµm tèt ®æi míi kinh tÕ, ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái cÊp b¸ch cña nh©n d©n vÒ
®êi sèng, viÖc lµm vµ c¸c nhu cÇu x· héi kh¸c, x©y dùng c¬ së vËt chÊt - kü
thuËt cña chñ nghÜa x· héi, coi ®ã lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó tiÕn hµnh
thuËn lîi ®æi míi trong lÜnh vùc chÝnh trÞ. §ång thêi víi ®æi míi kinh tÕ,
ph¶i tõng bíc ®æi míi tæ chøc vµ ph¬ng thøc ho¹t ®éng cña hÖ thèng chÝnh
trÞ, ph¸t huy ngµy cµng tèt quyÒn lµm chñ vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o cña nh©n
d©n trªn c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi, nªn viÖc ®æi míi
trong hÖ thèng chÝnh trÞ nhÊt thiÕt ph¶i trªn c¬ së nghiªn cøu vµ chuÈn bÞ rÊt
10
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
nghiªm tóc, kh«ng cho phÐp g©y mÊt æn ®Þnh chÝnh trÞ dÉn ®Õn sù rèi lo¹n.
Nhng kh«ng v× vËy mµ tiÕn hµnh chËm trÔ ®æi míi chÝnh trÞ nhÊt lµ vÒ tæ
chøc bé m¸y vµ c¸n bé, mèi quan hÖ gi÷a §¶ng, Nhµ níc vµ c¸c ®oµn thÓ
nh©n d©n, bëi ®ã lµ ®iÒu kiÖn thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi vµ thùc
hiÖn d©n chñ”.
T tëng trªn ®· ®îc tiÕp tôc ph¸t triÓn mét c¸ch râ rµng h¬n ë §¹i héi ®¹i
biÓu toµn quèc lÇn thø VIII (th¸ng 6 n¨m 1999) cña §¶ng ta. Khi tæng kÕt
c¸c bµi häc cña 10 n¨m ®æi míi. §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh ph¶i"KÕt hîp chÆt
chÏ ngay tõ ®Çu ®æi míi kinh tÕ víi ®æi míi chÝnh trÞ" §©y lµ mét c¸ch kh¸i
qu¸t míi, hoµn toµn khoa häc nã phï hîp víi lý luËn cña chñ nghÜa M¸c Lªnin võa phï hîp víi c«ng cuéc ®æi míi ë níc ta.
Trong khi ®Ò ra ®æi míi chÝnh trÞ, §¶ng ta lu«n nhÊn m¹nh ph¶i æn ®Þnh
chÝnh trÞ gi÷ v÷ng vµ t¨ng cêng sù l·nh ®¹o cña §¶ng. §iÒu nµy tëng nh lµ
mét nghÞch lý nhng l¹i hoµn toµn cã lý vµ khoa häc.
§èi víi níc ta hiÖn nay, æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ thùc chÊt lµ gi÷ v÷ng vµ t¨ng
cêng vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng, t¨ng cêng vai trß cña nhµ níc XHCN, b¶o
vÖ vµ x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi.
æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ l¹i kh«ng thÓ t¸ch rêi ®æi míi vÒ chÝnh trÞ. Nhng ®æi
míi vÒ chÝnh trÞ kh«ng ph¶i lµ ®æi míi v« nguyªn t¾c, mµ ®æi míi lµ ®Ó gi÷
v÷ng æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, gi÷ v÷ng vµ t¨ng cêng vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng,
vai trß tæ chøc qu¶n lý cña Nhµ níc XHCN. §æi míi chÝnh trÞ l¹i ph¶i g¾n
liÒn víi ®æi míi vÒ kinh tÕ, phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn cña kinh tÕ th×
míi cã thÓ t¨ng cêng ®îc vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng vµ vai trß tæ chøc qu¶n
lý cña Nhµ níc XHCN, vµ nhê ®ã míi gi÷ v÷ng ®îc sù æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ.
Song ®æi míi vÒ kinh tÕ còng kh«ng ph¶i lµ ®æi míi mét c¸ch tuú tiÖn, mµ
theo mét ®Þnh híng chÝnh trÞ nhÊt ®Þnh. §ã chÝnh lµ chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ
kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang "nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn
hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng, cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x·
héi chñ nghÜa" (hay nãi mét c¸ch ng¾n gän - ®ã lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng
theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa) ChuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo
®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ nh»m thùc hiÖn môc tiªu "D©n giÇu, níc
m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh" Vµ ®ã còng lµ c¬ së kinh tÕ cho sù æn
®Þnh vÒ chÝnh trÞ.
Tãm l¹i : æn ®Þnh vµ ®æi míi vÒ chÝnh trÞ lµ hai mÆt ®èi lËp nhng thèng
nhÊt biÖn chøng víi nhau. Cã æn ®Þnh th× míi cã ®æi míi vµ ®æi míi lµ ®iÒu
11
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
kiÖn ®Ó æn ®Þnh. Hai mÆt ®ã t¸c ®éng qua l¹i víi nhau vµ g¾n bã chÆt chÏ
víi ®æi míi kinh tÕ , trªn nÒn t¶ng cña ®æi míi kinh tÕ.
2. M©u thuÉn gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt - quan hÖ s¶n xuÊt.
Trong c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu
thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc, theo
®Þnh híng XHCN ë níc ta hiÖn nay, vÊn ®Ò lùc lîng s¶n xuÊt - quan hÖ s¶n
xuÊt lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc phøc t¹p m©u thuÉn gi÷a hai lùc lîng nµy vµ
nh÷ng biÓu hiÖn cña nã xÐt trªn ph¬ng diÖn triÕt häc vµ chñ nghÜa M¸c Lªnin theo ®ã lùc lîng s¶n xuÊt lµ néi dung cña sù vËt cßn quan hÖ s¶n
xuÊt lµ ý thøc cña sù vËt, lùc lîng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt, lùc
lîng s¶n xuÊt lµ yÕu tè ®éng lu«n lu«n thay ®æi. Khi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t
triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh th× quan hÖ s¶n xuÊt còng kh«ng cßn phï
hîp n÷a, trë thµnh yÕu tè k×m h·m lùc lîng s¶n xuÊt ®Ó më ®êng cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cÇn ph¶i thay thÕ quan hÖ s¶n xuÊt cò b»ng mét
quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt.
Qu¸ tr×nh m©u thuÉn gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt tiªn tiÕn víi quan hÖ s¶n xuÊt
l¹c hËu k×m h·m nã diÔn ra gay g¾t vµ quyÕt liÖt vµ cÇn ®îc gi¶i quyÕt. Nhng gi¶i quyÕt nã b»ng c¸ch nµo? §ã chÝnh lµ c¸c cuéc c¸ch m¹ng x· héi,
chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ mµ cuéc chuyÓn ®æi sang kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta
lµ mét vÝ dô. Khi mét môc tiªu, mét nhiÖm vô cùc kú quan träng , thÓ hiÖn
râ tÝnh chÊt C¸ch m¹ng cña c«ng cuéc ®æi míi hiÖn nay ë ViÖt nam lµ phÊn
®Êu x©y dùng níc ta trë thµnh quèc gia c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ "d©n
giÇu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng vµ v¨n minh".
C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc lµ chñ tr¬ng, biÖn ph¸p võa mang
tÝnh c¸ch m¹ng võa mang tÝnh khoa häc ®Ó x©y dùng chñ nghÜa x· héi . Nãi
®Õn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc chÝnh lµ nãi ®Õn nÒn s¶n xuÊt
tiªn tiÕn vµ ®ã chÝnh lµ lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, nãi ®Õn khoa
häc, trÝ tuÖ lµ nãi ®Õn mét ph¬ng thøc tèi u ®Ó tho¸t khái t×nh tr¹ng s¶n xuÊt
nhá, nghÌo nµn, l¹c hËu, nh»m t¹o ®iÒu kiÖn vµ c¬ së vËt chÊt cho CNXH ®îc x©y dùng vµ ph¸t triÓn. Tríc ®©y chóng ta ®· tá ra thiÕu quan t©m ®óng
møc ®Õn vai trß cña trÝ tuÖ, khoa häc, ®Õn viÖc t¹o lËp c¬ së kinh tÕ, vËt chÊt
cña CNXH. Do thÕ hËu qu¶ tÊt yÕu ®· xÈy ra lµ khoa häc ë níc ta chËm
hoÆc Ýt cã ®iÒu kiÖn m«i trêng ph¸t triÓn, ®Êt níc kh«ng tho¸t khái nÒn s¶n
xuÊt nhá, n«ng nghiÖp l¹c hËu vµ cµng kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn c«ng
nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc.
12
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
3. M©u thuÉn gi÷a c¸c h×nh th¸i së h÷u tríc ®©y vµ trong c¬ chÕ thÞ trêng.
Tríc ®©y ngêi ta quan niÖm nh÷ng h×nh thøc së h÷u trong chñ nghÜa x·
héi lµ: së h÷u XHCN tån t¹i díi hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp
thÓ. Sù tån t¹i hai h×nh thøc së h÷u ®ã lµ tÊt yÕu kh¸ch quan bëi nh÷ng ®iÒu
kiÖn lÞch sö khi tiÕn hµnh c¸ch m¹ng CNXH vµ x©y dùng CNXH quyÕt
®Þnh. Sau khi giµnh ®îc chÝnh quyÒn, giai cÊp c«ng nh©n ®øng tríc hai h×nh
thøc së h÷u t nh©n kh¸c nhau. Së h÷u t nh©n TBCN vµ së h÷u t nh©n cña
nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá. Thùc tÕ ®ßi hái giai cÊp c«ng nh©n ph¶i
cã th¸i ®é ph¸t triÓn gi¶i quyÕt kh¸c nhau. §èi víi h×nh thøc së h÷u t nh©n
TBCN b»ng c¸ch tíc ®o¹t hoÆc "chuéc l¹i" ®Ó chuÓn th¼ng lªn së h÷u toµn
d©n cßn ®èi víi h×nh thøc së h÷u t nh©n cña nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸
nhá th× kh«ng thÓ dïng nh÷ng biÖn ph¸p nh trªn, mµ ph¶i kiªn tr× gi¸o dôc,
thuyÕt phôc, tæ chøc hä trªn c¬ së tù nguyÖn chuyÓn lªn së h÷u tËp thÓ b»ng
con ®êng hîp t¸c ho¸ hai h×nh thøc. Së h÷u ®ã lµ hai con ®êng ®Æc thï tiÕn
lªn chñ nghÜa céng s¶n cña giai cÊp c«ng nh©n vµ n«ng d©n tËp thÓ.
C¸c h×nh thøc së h÷u tríc ®©y vµ trong thêi kú qu¸ ®é sang kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt nam.
H¬n mêi n¨m ®æi míi ®Êt níc theo ®Þnh híng XHCN ë níc ta ®· chøng tá
tÝnh ®óng ®¾n cña ®êng lèi ®æi míi, cña chÝnh s¸ch ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh
thøc së h÷u do §¶ng ta khëi xíng vµ l·nh ®¹o toµn d©n thùc hiÖn. Thùc tiÔn
®· cho thÊy, mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, ®¬ng nhiªn ph¶i bao gåm
nhiÒu h×nh thøc së h÷u, chø kh«ng ph¶i chØ cã hai h×nh thøc së h÷u toµn
d©n vµ tËp thÓ nh quan niÖm tríc ®©y...
- VÒ së h÷u toµn d©n: Tríc ®©y ngêi ta quan niÖm së h÷u toµn d©n trïng víi
së h÷u Nhµ níc.
ë níc ta hiÖn nay, nh hiÕn ph¸p vµ vµ luËt ®Êt ®ai ®· qui ®Þnh râ: "§Êt ®ai
thuéc së h÷u toµn d©n". XÐt vÒ mÆt kinh tÕ ®Êt ®ai lµ ph¬ng tiÖn tån t¹i c¬
b¶n cña c¶ céng ®ång x· héi. XÐt vÒ mÆt x· héi, ®Êt ®ai lµ l·nh thæ lµ n¬i c
tró cña c¶ mét céng ®ång. ThÕ nhung khi xÐt trªn c¶ hai ph¬ng diÖn cã thÓ
nãi r»ng ®Êt ®ai kh«ng thÓ lµ ®èi tîng së h÷u cña riªng ai. ViÖc ®Êt ®ai
thuéc së h÷u toµn d©n mµ Nhµ níc lµ ngêi ®¹i diÖn së h÷u vµ qu¶n lý kh«ng
hÒ m©u thuÉn víi viÖc trao quyÒn cho c¸c hé n«ng d©n, kÓ c¶ quyÒn ®îc
chuyÓn nhîng, quyÒn sö dông ®Êt ®ai nÕu biÕt gi¶i quyÕt cô thÓ c¸c vÊn ®Ò
së h÷u, biÕt t¸ch quyÒn së h÷u víi quyÒn sö dông. V¨n kiÖn ®¹i héi VII cña
§¶ng ta ®· chØ râ: "Trªn c¬ së chÕ ®é së h÷u toµn d©n vÒ ®Êt ®ai ruéng ®Êt
13
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
®îc giao cho n«ng d©n sö dông l©u dµi. Nhµ níc qui ®Þnh b»ng luËt ph¸p
c¸c vÊn ®Ò thõa kÕ, chuyÓn quyÒn sö dông ruéng ®Êt ...” - §¶ng Céng s¶n
ViÖt nam v¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII nhµ xuÊt b¶n sù
thËt Hµ néi n¨m 1991. Nh vËy h×nh thøc së h÷u toµn d©n ë níc ta hiÖn nay
®· ®îc x¸c ®Þnh theo néi dung míi, cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®Ó thùc sù trë thµnh
nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ.
- VÒ së h÷u Nhµ níc:
Trong thêi kú bao cÊp tríc ®©y kh«ng chØ ë níc ta mµ cßn ë mét sè níc
kh¸c trong hÖ thèng XHCN thêng ®ång nhÊt së h÷u Nhµ níc víi së h÷u
toµn d©n. Do nhÇm lÉn nh vËy mµ cã mét thêi gian kh¸ dµi, ngêi ta thêng
bá quªn h×nh thøc së h÷u Nhµ níc, chØ quan t©m ®Æc biÖt tíi së h÷u toµn
d©n, v× vËy mµ chóng ta ®· ra søc quèc doanh ho¸ nÒn kinh tÕ víi niÒm tin
cho r»ng chØ nh vËy míi cã chñ nghÜa x· héi nhiÒu h¬n. Thùc ra, víi quan
niÖm ®ã, së h÷u toµn d©n ®· trë thµnh së h÷u kh«ng ph¶i cña mét chñ së
h÷u cô thÓ nµo c¶. H×nh thøc së h÷u Nhµ níc, xÐt vÒ tæng thÓ, míi chØ lµ kÕt
cÊu bªn ngoµi cña së h÷u. Cßn kÕt cÊu bªn trong cña së h÷u Nhµ níc ë níc
ta, cã lÏ chñ yÕu thÓ hiÖn quyÒn së h÷u ®ã ë khu vùc kinh tÕ quèc doanh,
khu vùc c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc.
- VÒ së h÷u tËp thÓ:
ë níc ta tríc ®©y h×nh thøc së h÷u tËp thÓ chñ yÕu tån t¹i díi h×nh thøc
hîp t¸c x· (Gåm c¶ hîp t¸c x· n«ng nghiÖp vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp), mµ
c¸c mµ c¸c x· viªn lµ chñ së h÷u chÝnh v× vËy mµ víi h×nh thøc së h÷u nµy,
quyÒn mua b¸n hoÆc chuyÓn nhîng t liÖu s¶n xuÊt, trong thùc tÕ s¶n xuÊt vµ
lu th«ng ë níc ta ®· diÔn ra hÕt søc phøc t¹p. quyÒn cña c¸c tËp thÓ s¶n xuÊt
thêng rÊt h¹n chÕ, song ®«i khi l¹i cã t×nh tr¹ng l¹m quyÒn. Sù kh«ng x¸c
®Þnh, sù "nhËp nh»ng" víi quyÒn së h÷u Nhµ níc vµ víi së h÷u t nh©n tr¸
h×nh còng lµ hiÖn tîng phæ biÕn. §Ó tho¸t ra khái t×nh tr¹ng ®ã, trong bèi
c¶nh cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn nay, cÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ quyÒn mua
b¸n vµ chuyÓn nhîng t liÖu s¶n xuÊt ®èi víi c¸c tËp thÓ s¶n xuÊt kinh
doanh. ChØ cã nh vËy th× së h÷u tËp thÓ míi cã thÓ trë thµnh mét h×nh thøc
së h÷u cã hiÖu qu¶.
Chóng ta ®Òu ®· biÕt, hîp t¸c x· kh«ng ph¶i lµ h×nh thøc riªng cã, ®Æc trng cho chñ nghÜa x· héi, nhng nã lµ mét h×nh thøc së h÷u kinh tÕ tiÕn bé
trong thêi kú së h÷u ®i lªn chñ nghÜa x· héi. V× vËy chóng ta cÇn ph¶i duy
tr× vµ ph¸t triÓn h¬n n÷a h×nh thøc së h÷u nµy khi x©y dùng chñ nghÜa x·
14
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
héi, nh V.I Lªnin ®· kh¼ng ®Þnh: "ChÕ ®é cña ngêi x· viªn hîp t¸c x· v¨n
minh lµ chÕ ®é x· héi chñ nghÜa"
Trong ®iÒu kiÖn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸, c¸c nhu cÇu kinh tÕ vÒ vèn,
cung øng vËt t, tiªu thô s¶n phÈm...®ßi hái c¸c héi s¶n xuÊt ph¶i hîp t¸c víi
nhau míi cã kh¶ n¨ng vµ ph¸t triÓn. Thùc tiÔn cho thÊy, ë níc ta hiÖn nay,
®· cã nh÷ng h×nh thøc hîp t¸c x· kiÓu míi ra ®êi do nhu cÇu tån t¹i vµ ph¸t
triÓn trong c¬ chÕ thÞ trêng. §iÒu nµy cho thÊy, kÕt cÊu bªn trong cña së h÷u
tËp thÓ ®· thay ®æi phï hîp víi thùc tiÔn ë níc ta hiÖn nay.
4. M©u thuÉn gi÷a kinh tÕ thÞ trêng vµ môc tiªu x©y dùng con ngêi
XHCN.
Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cho r»ng muèn x©y dùng chñ nghÜa x· héi tríc hÕt
ph¶i cã con ngêi XHCN. YÕu tè con ngêi gi÷ vai trß cùc kú quan träng
trong sù nghiÖp C¸ch m¹ng, bëi v× con ngêi lµ chñ thÓ cña mäi s¸ng t¹o,
cña mäi nguån cña c¶i vËt chÊt vµ v¨n ho¸ con ngêi ph¸t triÓn cao vÒ trÝ tuÖ,
cêng tr¸ng vÒ thÓ chÊt, phong phó vÒ tinh thÇn, trong s¸ng vÒ ®¹o ®øc lµ
®éng lùc cña sù nghiÖp x©y dùng x· héi míi, lµ môc tiªu cña CNXH chóng
ta ph¶i b¾t ®Çu tõ con ngêi lÊy con ngêi lµm ®iÓm xuÊt ph¸t.
XuÊt ph¸t tõ sù ph©n tÝch trªn ®©y, chóng ta ®· thÊy r»ng ®æi míi ë níc ta
hiÖn nay, kh«ng thÓ x©y dùng vµ ph¸t triÓn con ngêi nÕu thiÕu yÕu tè kinh tÕ
thÞ trêng. ViÖc x©y dùng cñng cè, hoµn thiÖn c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý
cña Nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN còng ®ång nghÜa víi viÖc t¹o ra c¸c
®iÒu kiÖn vËt chÊt c¬ b¶n ®Ó thùc hiÖn chiÕn lîc x©y dùng ph¸t triÓn con ngêi cho thÕ kû XXI.
Trong nh÷ng n¨m qua, kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta ®· ®îc nh©n d©n hëng
øng réng r·i vµ ®i vµo cuéc sèng rÊt nhanh chãng, gãp phÇn kh¬i dËy nhiÒu
tiÒm n¨ng s¸ng t¹o, lµm cho nÒn kinh tÕ sèng ®éng h¬n, bé mÆt thÞ trêng ®îc thay ®æi vµ s«i ®éng h¬n. §©y lµ nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng mõng, ®¸ng ®îc
ph¸t huy, nã thÓ hiÖn sù ph¸t hiÖn vµ vËn dông ®óng ®¾n c¸c qui luËt x· héi.
Qu¸ tr×nh biÖn chøng ®i lªn CNXH tõ kh¸ch quan ®ang trë thµnh nhËn thøc
chñ quan trªn qui m« toµn x· héi.
Nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y cho thÊy, kinh tÕ thÞ trêng lµ môc tiªu x©y dùng
con ngêi XHCN lµ mét m©u thuÉn biÖn chøng trong thùc tiÔn níc ta hiÖn
nay. §©y chÝnh lµ hai mÆt ®èi lËp cña mét m©u thuÉn x· héi. gi÷a kinh tÕ thÞ
trêng vµ qu¸ tr×nh x©y dùng con ngêi võa cã sù thèng nhÊt, võa cã sù ®Êu
tranh. Kinh tÕ thÞ trêng võa t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó x©y dùng, ph¸t huy
nguån lùc con ngêi, võa t¹o ra nh÷ng ®éc tè huû ho¹i con ngêi. ViÖc gi¶i
15
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
quyÕt m©u thuÉn trªn ®©y lµ viÖc lµm kh«ng ®¬n gi¶n. §èi víi níc ta m©u
thuÉn gi÷a kinh tÕ thÞ trêng vµ qu¸ tr×nh x©y dùng con ngêi ®îc gi¶i quyÕt
b»ng vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng, b»ng sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN. §¶ng ta x¸c ®Þnh "S¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng ®èi lËp víi chñ
nghÜa x· héi mµ lµ thµnh tùu ph¸t triÓn nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, tån t¹i
kh¸ch quan, cÇn thiÕt cho c«ng cuéc x©y dùng CNXH vµ c¶ khi CNXH ®·
®îc x©y dùng". Nh vËy, §¶ng ta v¹ch râ sù thèng nhÊt gi÷a kinh tÕ thÞ trêng
vµ môc tiªu x©y dùng XHCN. ViÖc ¸p dông c¬ chÕ thi trêng ®ßi hái ph¶i
n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý tÇm vÜ m« cña Nhµ níc, ®ång thêi x¸c nhËn ®Çy
®ñ chÕ ®é tù chñ cña c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh. Thùc hiÖn tèt vÊn ®Ò
nµy sÏ ph¸t huy ®îc t¸c ®éng tÝch cùc to lín còng nh ng¨n ngõa, h¹n chÕ
kh¾c phôc nh÷ng tiªu cùc, khiÕm khuyÕt cña kinh tÕ thÞ trêng. C¸c ho¹t
®éng s¶n xuÊt kinh doanh ph¶i híng vµo phôc vô c«ng cuéc x©y dùng
nguån lùc con ngêi. CÇn ph¶i tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸, gi¸o dôc
nh»m xo¸ bá t©m lý sïng b¸i ®ång tiÒn, bÊt chÊp ®¹o lý coi thêng c¸c gi¸ trÞ
nh©n v¨n, ph¶i ra søc ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ tinh thÇn nh©n ®¹o, thÈm mü, c¸c
di s¶n v¨n ho¸, nghÖ thuËt cña d©n téc nh néi dung cña nghÞ quyÕt TW 5 ®·
nªu. §©y chÝnh lµ c«ng cô, ph¬ng tiÖn quan träng ®Ó t¸c ®éng, gãp phÇn
gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®· nªu.
16
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
KÕt luËn
M©u thuÉn lµ mét hiÖn tîng kh¸ch quan phæ biÕn h×nh thµnh tõ nh÷ng
cÊu tróc vµ thuéc tÝnh bªn trong vèn cã tù th©n cña tÊt c¶ c¸c sù vËt, hiÖn t îng trong b¶n th©n thÕ giíi kh¸ch quan...Do ®ã trong ho¹t ®éng thùc tiÔn
ph©n tÝch tõng mÆt ®éc lËp t¹o thµnh m©u thuÉn cô thÓ ®Ó nhËn thøc ®îc
b¶n chÊt khuynh híng vËn ®éng, ph¸t triÓn cña sù vËt hiÖn tîng.
CÇn n¾m v÷ng nguyªn t¾c ®Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn. §ã lµ sù ®Êu tranh
gi÷a hai mÆt ®èi lËp diÔn ra theo hai qui luËt ph¸ vì c¸i cò ®Ó thiÕt lËp c¸i
míi tiÕn bé h¬n. V× vËy, trong ®êi sèng x· héi, mäi hµnh vi ®Êu tranh cÇn ®îc coi lµ ch©n chÝnh khi nã thóc ®Èy sù ph¸t triÓn.
Trong thêi kú chuyÓn sang nÒn kinh tÕ ë ViÖt nam tõ kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung quan liªu bao cÊp chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ
níc theo ®Þnh híng XHCN. Chñ tr¬ng l·nh ®¹o cña §¶ng lµ rÊt ®óng ®¾n
tuy nhiªn trong thùc hiÖn cßn nhiÒu thiÕu sãt, m©u thuÉn gi÷a c¸c vÊn ®Ò
n¶y sinh. Nhng nh÷ng m©u thuÉn ®ã l¹i ®ßi hái chóng ta gi¶i quyÕt cã nh
thÕ nÒn kinh tÕ míi ph¸t triÓn theo ®óng nghÜa ®æi míi cña nã.
17
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o
1. Gi¸o tr×nh triÕt häc M¸c Lªnin tËp II
(Nhµ chÝnh trÞ xuÊt b¶n quèc gia)
2. T¹p chÝ triÕt häc sè 1 th¸ng 2 n¨m 2000
3. T¹p chÝ triÕt häc sè 2 th¸ng 4 n¨m 2000
4. ViÖt nam chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng
(Häc viÖn chÝnh trÞ quèc gia)
5. V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII
(Nhµ xuÊt b¶n sù thËt Hµ néi 1991)
6 V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII
(Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ Quèc gia Hµ néi 1996)
7. Hå ChÝ Minh toµn tËp
(Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ Quèc gia Hµ néi)
18