Tài liệu Phương pháp nghiên cứu khoa học

Bài 7: Phương pháp chọn mẫu và xác định cỡ mẫu Slide 1 Tại sao chọn mẫu ? • Chọn mẫu là việc chọn một số đơn vị trong dân số (population), nhằm rút ra các kết luận về dân số đó. • Một đơn vị của mẫu là một cá thể hoặc một thành viên mà chúng ta đo lường. Đây chính là đơn vị nghiên cứu. • Một dân số là tổng thể của tất cả các đơn vị. • Điều tra tổng thể (census) là việc đo lường tất cả các đơn vị có trong dân số. • Danh sách tất cả các đơn vị có trong dân số để giúp chúng ta rút mẫu là Khung mẫu (sample frame). Slide 2 Tại sao chọn mẫu ? • Chọn mẫu làm giảm chi phí nghiên cứu; • Chọn mẫu đúng cách làm tăng độ chính xác của nghiên cứu; • Tăng tốc độ thu thập thông tin dữ liệu; • Có những dân số mà ta không thể nghiên cứu tổng thể; Slide 3 Mẫu như thế nào là TỐT? • Tính đúng đắn: mẫu phải đại diện cho tính chất của tổng thể dân số hoặc phần lớn các đơn vị có trong dân số; • Tính chính xác: không thể có mẫu đại diện cho dân số ở tất cả mọi khía cạnh. Do đó, luôn có sai số sinh ra từ việc chọn mẫu (sampling error). • Đo lường tính chính xác bằng chỉ tiêu thống kê sai số chuẩn (standard error of estimate). Slide 4 Các phương pháp chọn mẫu trong nghiên cứu Slide 5 Lựa chọn phương pháp chọn mẫu Phải trả lời các câu hỏi sau đây: 1. Dân số mục tiêu là gì? 2. Các chỉ tiêu cần quan tâm là gì? 3. Phương pháp chọn mẫu nào là phù hợp? 4. Cần cở mẫu bao nhiêu? Slide 6 Lựa chọn phương pháp chọn mẫu 1. Dân số mục tiêu là gì? - Phải hiểu rõ về các đặc điểm của dân số cần nghiên cứu - Phải biết dân số bao gồm các đơn vị như thế nào (cá nhân, hộ gia đình). - Phải nắm rõ định hướng nghiên cứu như thế nào, dự định tiến hành và các điều kiện liên quan. Slide 7 Lựa chọn phương pháp chọn mẫu 2. Các chỉ tiêu cần nghiên cứu là gì? - Các chỉ tiêu mô tả các đặc điểm chung của dân số; - Các chỉ tiêu thể hiện các đặc điểm riêng mà ta quan tâm; - Nên lường trước các dạng dữ liệu của chỉ tiêu (danh nghĩa, thứ bậc, khoảng cách, tỷ số). - Nếu dân số bao gồm các nhóm phụ riêng biệt, nên định hướng xác định các dữ liệu danh nghĩa để chia nhóm theo tỷ lệ. Slide 8 Lựa chọn phương pháp chọn mẫu 3. Chúng ta có thể có Khung mẫu hay không? - Khung mẫu là danh sách tất cả các đơn vị, cá thể có trong mẫu (lý tưởng). - Có nhiều trường hợp ta không thể có được Khung mẫu; - Cố gắng có được Khung mẫu. Slide 9 Lựa chọn phương pháp chọn mẫu 3. Chọn lựa phương pháp chọn mẫu phù hợp? - Có hai chọn lựa chính: chọn mẫu theo xác suất hoặc phi xác suất. - Nếu chọn theo xác suất:, chọn mẫu phải thỏa các điều kiện sau: - Người điều tra không thể thay đổi sự lựa chọn các đơn vị điều tra; - Chỉ lựa chọn các đơn vị từ Khung mẫu; - Việc thay thế các đơn vị phải được thực hiện rõ ràng và được kiểm theo theo các điều kiện cho trước. Slide 10 Lựa chọn phương pháp chọn mẫu 4. Chúng ta cần bao nhiêu đơn vị nghiên cứu (cỡ mẫu)? - Có hai câu chuyện không chính xác: - Mẫu phải lớn, nếu không sẽ không có tính đại diện; - Mẫu phải tương ứng với một tỷ lệ nào đó so với dân số. - Nếu lấy mẫu phi xác suất: xác định các nhóm phụ (subgroups), nguyên tắc lựa chọn, kinh phí có được. - Nếu lấy mẫu xác suất: cở mẫu tùy thuộc vào độ biến thiên của dân số và độ chính xác ta muốn có của kết quả. Slide 11 Lựa chọn phương pháp chọn mẫu 4. Chúng ta cần bao nhiêu đơn vị nghiên cứu (cỡ mẫu)? - Có hai câu chuyện không chính xác: - Mẫu phải lớn, nếu không sẽ không có tính đại diện; - Mẫu phải tương ứng với một tỷ lệ nào đó so với dân số. - Nếu lấy mẫu phi xác suất: xác định các nhóm phụ (subgroups), nguyên tắc lựa chọn, kinh phí có được. - Nếu lấy mẫu xác suất: cở mẫu tùy thuộc vào độ biến thiên của dân số và độ chính xác ta muốn có của kết quả. Slide 12 Lựa chọn phương pháp chọn mẫu 4. Chúng ta cần bao nhiêu đơn vị nghiên cứu (cỡ mẫu)? - Các nguyên tắc xác định cở mẫu : - Dân số càng biến thiên nhiều thì số mẫu phải càng lớn để đạt tính chính xác; - Độ chính xác càng tăng thì số mẫu phải càng lớn. - Phạm vi sai số càng nhỏ thì số mẫu phải càng lớn. - Khi dân số có nhiều nhóm phụ, thì số mẫu phải lớn để mẫu của từng nhóm phụ phải đạt yêu cầu tối thiểu. Slide 13 Các phương pháp chọn mẫu trong nghiên cứu 1. Chọn mẫu theo xác suất: phải biết thông tin về số quan sát của tổng thể để tính xác suất được lựa chọn của mỗi quan sát trong mẫu. • Chọn mẫu ngẫu nhiên đơn giản. • Chọn mẫu ngẫu nhiên hệ thống. • Chọn mẫu ngẫu nhiên phân tầng. • Chọn mẫu ngẫu nhiên nhiều giai đoạn. • Chọn mẫu ngẫu nhiên theo nhóm. Slide 14 Chọn mẫu xác suất 1. Chọn mẫu ngẫu nhiên đơn giản (simple random sampling) - Các nguyên tắc xác định: - Xác định xác suất chọn đơn vị: Xác suất chọn lựa = cở mẫu/dân số - Lập danh sách (Khung mẫu). - Chọn ngẫu nhiên theo danh sách. Slide 15 Chọn mẫu xác suất 2. Chọn mẫu hệ thống (systematic sampling) - Các nguyên tắc xác định : - Xác định bước nhảy k Bước nhảy = cở mẫu/dân số - Lập danh sách (Khung mẫu) chính xác, hoặc có số thứ tự. - Chọn ngẫu nhiên đơn vị khởi đầu - Chọn các đơn vị kế tiếp bằng bước nhảy k. Slide 16 Chọn mẫu xác suất 2. Chọn mẫu hệ thống (systematic sampling) - Các lưu ý để tránh lệch mẫu (bias) : - - Trộn ngẫu nhiên danh sách trong Khung mẫu - Chọn ngẫu nhiên đơn vị khởi đầu vài lần. Nếu thực hiện tốt, phương pháp này cho hiệu quả cao hơn phương pháp ngẫu nhiên đơn giản. Slide 17 Chọn mẫu xác suất 3. Chọn mẫu phân tầng (stratified sampling) - Hầu hết các dân số đều chứa đựng các nhóm phụ (tầng – strata). - Chọn mẫu phân tầng nhằm: - - Tăng hiệu quả thống kê khi chọn mẫu - Có dữ liệu để phân tích từng nhóm phụ - Cho phép sử dụng các phân tích khá biệt nhau cho từng nhóm phụ khác nhau. Nếu phân tầng lý tưởng: - Nội bộ nhóm đồng nhất - Dị biệt giữa các nhóm Slide 18 Chọn mẫu xác suất 3. Chọn mẫu phân tầng (stratified sampling) - Cở mẫu tùy thuộc vào hai vấn đề: - Tổng mẫu cần là bao nhiêu? - Tổng mẫu sẽ được phân bố cho từng nhóm phụ như thế nào? Slide 19 Chọn mẫu xác suất 3. Chọn mẫu phân tầng (stratified sampling) - Theo tỷ lệ (proportionate) hay không theo tỷ lệ (disproportionate)? - Theo tỷ lệ: số mẫu của mỗi nhóm phụ sẽ được quyết định theo tỷ lệ của dân số của mỗi nhóm phụ so với tổng dân số. - Cách này lý tưởng vì: - Có độ chính xác về thống kê cao; - Dễ chọn mẫu; - Có được trọng số. Slide 20