Tài liệu Phương pháp dạy học sinh học ở trường trung học phổ thông

NGUYỄN THẾ HƯNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC SINH HỌC ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ■ NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI -2012 MỤC LỤC Tr. Lòi nói đầu Chương 1: Quan điẽnt phái triển chương trình môn học và việc xây dựng ké hoạch bùi giãng m ôn sinh học 7 25 1.1. Thế nào là chương trình đào tạo 26 1.2. Các cách tiếp cận trong thiết kế chương trình đào tạo 28 1.3. Phát triển chương trình đào tạo 38 1.4. Vận dụng quy trình phát triên chương trinh đào tạo vào việc thiết ke bài giảng môn Sinh học Chương 2: Chương trình và sách giáo khoa m ôn Sinh học bãc Trung hoe phổ thông 2.1. Những vấn đề chung về đôi mới chương trình và sách giáo khoa 5] 65 66 2.2. Chương trình môn Sinh học bậc THPT 69 2.3. Chương trình và sách giáo khoa Sinh học 10 75 2.4. Chương trình và sách giáo khoa Sinh học 11 81 2.5. Chương trình và sách giáo khoa Sinh học 12 84 Chương 3: Phương pluíp (ỉạv học Sinh học 91 3.1. Phương pháp dạy học 92 3.2. Phương pháp dạy học Sinh học 96 3.3. Một số quan điểm và phương pháp dạy học Sinh học theo hướng phát huy tính tích cực của người học 107 ChimĩỊỊ 4; Lọp k ế hoạch dạy học - Thiết kế bai học v<) tổ chức day học 198 4.1. Quy trình lập ké hoạch 199 4.2. Các phương pháp tìm hiểu người học 202 3 4.3. Xây dựng hệ thống mục tiêu dạy học 204 4.4. Lưa chon phương pháp, phương tiện, môi trường dạy học 206 4.5. Xây dưng kế hoach kiểm tra đánh giá, tích hợp 208 kiẽm tra - đánh giá trong dạy học 4.6. Xây dựng ké hoạch đánh giá cải tiến, phát triển , 209 nghe nghiệp 4.7. Lập kế hoạch bài giảng 216 4.8. Phân tích nội dung sách giáo khoa để thiết ké bài 217 giảng Sinh học 4.9. Tổ chức dạy học hiệu quả thông qua việc cấu trúc lại nội dung chương trình.. 4.10. Tổ chức thực hiện hoạt động dạy học 226 237 Chương 5: S ử dụng bàng, biểu, sơ đồ, Đồ thị trong dạy học Sinh học 5.1. Ỷ nghĩa việc xây dựng bảng biểu và sơ đồ hoá 244 dùng trong giảng dạy Sinh học 5.2. Vận dụng lí thuyết Graph vào dạy học Sinh học 5.3. Phương pháp xử lí và biểu diền các số liệu bằng 247 261 biểu đồ và đổ thị ChuvTìg 6: Đổi m ó i kiểm tra - đánh giá trong dạy học Sinh học 277 4 6.1. Mục tiêu giáo dục 278 6.2. Kiểm tra - Đánh giá trong giáo dục 283 6.3. Các hình thức trấc nghiệm 301 6.4. Những căn cứ và nguycn tẳc kiểm tra đánh giá trong dạy học Sinh học Chương 7: Dạy học thực him h y thí nghiệm và các chuyên dề Sinlì học - s ử ilụnỊỊ bài tập trong dạy học sinh học 343 7.1. Dạy các bài thực hành, thí nghiệm 344 7.2. Sừ dụng bài tập trong dạy học Sinh học 345 7.3. Dạy phần Di truyền học 358 7.4. Dạy phần Sinh học tế bào 371 7.5. Dạy phần Sinh học cơ thể 374 7.6. Dạy phần Vi sinh vật học 380 7.7. Dạy phần Tiến hoá 385 7.8. Dạy phần Sinh thái học 393 Tài liệu tham khảo chính 403 Phụ lục 406 5 LÒI NÓI ĐẨU Cùng với sự tiến bộ của khoa học công nghệ, khối lượng tri thức m à loài người tích luỹ được tăn g lèn nhanh chóng, điều đó đặt ra cho nền giáo dục nước nhà phải có sự đổi mới sâu sắc và toàn diện. N ước ta đang tiến hành m ộ t cuộc cải cách giáo dục với quy m ô rộng lớn, trên nhiều lĩnh vực (thay đổi về mục tiêu đào tạo, đổi mới chương trình và nội dung kiến thức, cải cách về quản lí giáo dục, xã hội hóa giáo dục và đổi mới về phương pháp giảng dạy, hình thức kiểm tra đánh giá...). Trong đó, đổi mới quy trình và áp dụng phương pháp dạy học tích cực là một trong những yêu cầu bức thiết trong công cuộc cải cách giáo dục hiện nay. Bộ Giáo dục và Đào tạo đã bắt đầu triển khai bộ sách giáo khoa mới tại các trường Trung học phổ thông từ năm học 2006 - 2007. Thông qua việc nghiên cứu chương trình, sách giáo khoa Sinh học bậc Trung học phổ thông, kết hợ p với việc thực tiễn giảng dạy cho giáo viên dạy m ôn Sinh h ọc và sinh viên, chúng tôi nhận thấy trong chương trình Sinh học Trung học phổ thông có nhiều kiến thức mới và khó, nội d u n g và cách trình bày cùa sách giáo khoa cũng còn có nhũng hạn chế nhất định. Điều này dẫn đến nhiều giáo viên gặp khó khăn trong việc thiết kế, triển khai bài giảng và người học gặp khó khăn trong việc lĩnh hội kiến thức và rèn luyện kĩ năng. 7 Mục đích cùa cuốn sách này là giúp giáo viên tiếp cận với những quan điểm và phương pháp dạy học hiện đại. Chẳng hạn, cách hướng dẫn người học thu nhận và xử lí thông tin, nâng cao năng lực tự học, tự nghiên cứu cho người học, giới thiệu một số phương pháp dạy học tích cực, nhằm phát triển lir duy ờ người học, cùng như đổi mới nội dung và hình thức kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của người học M ột số đ ịnh h ư ớ n g khi v iế t giáo trình 1) Xác định đặc trưng cơ bản của bộ môn: Đối tượng nghiên cứ u cùa Sinh học là thế giới sống, với những đặc điềm đặc trưng: - M ặc dù rất đa dạng, p h o ng phú n h ư n g thế giới số n g lại có n h ữ ng đặc điểm th ố n g nhất và bị chi phối bời n h ữ n g quy luật chung. - Sinh giới có nhiều cấp độ tổ chức (từ cấp vi mô như các phân từ đến cấp vĩ m ô như sinh quyển). Có sự thống nhất hữu cơ, không thể tách rời giữa các bộ phận, các cấp độ tổ chức trong thế giới sống và giữa các bộ phận, cấp độ tồ chức đó với môi trường ngoài...)Sinh giới có n h ữ n g dấu hiệu đặc trưng cơ bàn (sinh sản, sinh trưởng, phát triển, cảm ứng, vận động, trao đổi c h ất và chuyển hoá năng lượng). T ro n g đó, có những dấu h iệu không bao g iờ xuất hiện ở giới vô sinh (sinh sản, trao đổi chất và 8 chuyển hóa năng lượng theo kiểu đồng hoá, dị hoá). Mặc dù vậy, sinh giới lại có sự thống nhất và có mối quan hệ khăng khít với giới không sống. Sinh học là bộ môn khoa học thực nghiệm. Các kiến thức Sinh học được hình thành trên c ơ sở các thí nghiệm, thực nghiệm của các nhà nghiên cứu và thực tiễn lao động sàn xuất cũng như quá trình đấu tranh với thiên nhiên của con người. Con người lại sử dụng chính các kiến thức đã tích luỹ được để phục vụ đời sống của mình (chăn nuôi, trồng trọt, y học, bảo vệ môi trường...) Sinh học là m ột ngành khoa học, trong đó có sự tích hợp kiến thức của nhiều ngành khoa học khác: Toán học, Vật lý học, Hoá học, Thiên văn học, Địa chất học... Trong quá trình phát triển, càng ngày mối quan hệ giữa Sinh học v à các ngành khoa học càng phức tạp, đa dạng và mật thiết. Ngày nay, trong sự phát triển như vũ bão cùa khoa học kỹ thuật, đặc biệt là sự phát triển của Công nghệ thông tin, kiến thức Sinh học tăng rất nhanh theo thời gian và có nhiều sự đổi mới. Có những kiến thức Sinh học được coi là chuẩn mực và được thừa nhận trong thời gian dài thì bây giờ, hoặc đã trở nên lạc hậu hoặc đã được m ờ rộng và phát triển thêm. Cùng với sự tăng nhanh của kiến thức Sinh học là sự hình thành các chuyên ngành Sinh học mới. 9 Các đặc trưng này đã chi phối việc sử dụng hệ thống các phương pháp dạy học Sinh học (chẳng hạn, phuơng pháp trực quan được đặt lên hàng đầu) và chi phối các nguyên tấc dạy học quan trọng: Hướng dẫn người học ph ư ơ n g p h á p học và chì cung cấ p những kiến thức cơ bản nhất. G iúp người học tăng cường khù năng thực hành. Tăng cường s ừ dụng các mô hình, sơ đồ, đồ thị và khai thác các p h ư ơ n g tiện hiện đ ạ i vi có nhũng quá trình Sinh học diễn ra rất nhanh hoặc rất chậm và sự sống có nhiều cấp độ, trong đó có những cấp độ chúng ta không thể quan sát được. 2) Chương trình Sinh học bậc Trung học phổ thông được phân ra nhiều phần (Sinh thái học, Vi sinh vật học, Di truyền học, Tiến hoá học, Sinh học cơ thể, Tế bào học...). Việc phân chia như vậy theo đúng các chuvên ngành khoa học tương ứng. Trong đó, mỗi chuyên ngành có nội dung, đối tượng và phương pháp nghiên cứu riêng. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quà cao, trong quá trình dạy học, người dạy cần thiết phải tích hợp kiến thức cùa các chuyên ngành trong một bài giảng. Chẳng hạn, khi học phần cơ thể sinh vật, qua việc người dạy tồ chức cho người học so sánh cấu tạo của các cơ quan, bộ phận trong cơ thề và hoạt động cùa chúng, người học phải rút ra được chiều hướng tiến hoá cùa sinh giới. Khi học phần Vi sinh vật học, ngoài việc nám chắc về hình thức tổ chức cơ thể (chủ yếu là cấu tạo tế 10 bào), người học phải so sánh được c ơ sờ vật chất và cơ chế di truyền vi sinh vật với các nhóm sinh vật khác. Khi nghiên cứu phần Tiến hoá, người học không thể không có hiểu biết sâu về cơ sờ di truyền học của các cơ chế tiến hoá, đó chính là sự cải biến thành phần kiểu gen và tần số alcn của quần thể. Cũng nhu vậy, muốn đạt được hiệu quà cao trong khi học về các cơ chế quang hợp và hô hấp dưới góc độ sinh lý học, người học không thê tách rời chúng với các quá trình sinh hoá (chu trình Canvil, chu trình Crep). 3) Việc rèn kĩ năng thiết kế bài giảng và kĩ năng thực hiện bài giảng cho sinh viên được đặt lên hàng đầu, vì thế trong chương trình môn Phương pháp dạy học Sinh học ờ trường Trung học phó thông không giảng dạy các lí thuyết chung đã học ở các bộ môn trước (Giáo dục học, Lý luận dạy học, Phương ph á p và Công nghệ dạy học), thời gian thực hành chiếm tỷ trọng đáng kề, hình thức kiểm tra đánh giá cũng tập trung chủ yếu vào việc đánh giá việc thiết kế bài giảng và thể hiện bài giảng cùa sinh viên. Do vậy, các bài tập cá nhân và bài tập nhóm cũng chù yếu là thực hành (soạn hay giảng một nội-dung cụ thể nào đó). 4) Bộ môn còn chú ý đến việc rèn luyện kĩ năng thiết kế các sơ đồ, biểu đồ, đồ thị. Việc đó có ý nghĩa hơn nhiều so với việc người dạy chi sừ dụng các hình ảnh, sơ đồ được thiết kế sằn trong bộ thiết bị dạy học của nhà trường hoặc khai thác trên 11 mạng Internet. Bời vì, qua việc suy nghĩ, tìm ra giải pháp, người dạy mới có thể phát huy tính sáng tạo, thiết kế những bài giảng hay và hiệu quả, mang đậm dấu ấn cá nhân. 5) Trong chương trình đại học, sinh viên không được tiếp cận với các bài tập di truyền, do đó, nhiều em khi ra truờng rất lúng túng khi hướng dẫn người học giải các bài tập di truyền. Vì vậy, môn học cũng cung cấp cho các em một số công cụ chuyên môn cần thiết đề các em không chi có thể giải thành thạo mà còn có thể sáng tạo ra những bài tập hay và khó. 6) Thông thường, trong quá trình dạy học, người dạy không sừ dụng một phương pháp, mà thuờng phối hợp nhiều phương pháp, nhiều hình thức tổ chức dạy học trong một bài dạy. Vì vậy, giáo trinh này không hướng dẫn người học đặc điểm và cách sừ dụng từng phương pháp cụ thể. Hơn nữa, nội dung này, người học đã được nghiên cứu khá đầy đủ ờ bộ môn Giáo dục học, Phương pháp và Công nghệ dạy học và L ý luận dạy học. Giáo trình này chù yếu hướng dần người học biết cách phân tích chương trình, phân tích nội dung sách giáo khoa, sừ dụng các phương pháp dạy học tích cực dặc trưng cho môn Sinh học, với các chuyên ngành cụ thể. Người học cũng cần xác định được mỗi chuyên ngành có các đặc trưng cơ bản, vì vậy có những nguyên tắc chung nhất cho mồi một chuyên ngành. Tuy vậy, cần phải nhở rằng, thực chất, không có một khuôn mẫu cho giảng 12 dạy các chuyên ngành Sinh học, do đó phần hướng dẫn giáng dạy các chuyên ngành chi được coi như các định hướng cho người học tham khảo. 7) Nhằm nâng cao hiệu quà việc sừ dụng tài liệu và giúp cho người học thuận lợi khi tự học, tự nghiên cứu, cuốn sách này không đưa ra lí thuyết thuần tuý về lý luận dạy học, mà dung kiến thức lí thuyết được thể hiện bằng các ví dụ minh họa cụ thế, sinh động và chọn lọc. Tất cả các ví dụ minh hoạ đều do chúng tôi nghiên cứu, biên soạn, không có trong bất kì tài liệu nào khác, hầu hết các ví dụ này đã được thực nghiệm sư phạm ờ các trường Trung học phổ thông. % Người học có thể căn cứ vào đó m à phân tích, đề có thể lựa chọn cho mình phương pháp dạy học hợp lí, sao cho phát huy được nhiều nhất năng lực tư duy sáng tạo của người học. Điều đó không mâu thuẫn với ý tưởng của tác giả là coi trọng việc rèn luyện phương pháp dạy học cơ bàn (thiết kế Vứ thế hiện bài giàng) hơn là việc hướng dẫn dạy học các bài cụ thế. M ục tiêu chung của môn học 1) Kiến thức - Liệt kê được các đặc trưng cơ bàn của bộ môn Sinh học {Đối tượng nghiên cứu là thế giới sổng, sự sống có nhiều cấp độ tổ chức. Sinh học là một khoa học thực nghiệm gắn với thực tiễn đời sống, có s ự tích hợp kiến thức cùa nhiều ngành và chuyên 13 ngành khoa học. Khối lượng kiến (hức Sinh học tăng rất nhanh chóng và có nhiều sự đổi mới). - Giải thích được đặc trư ng của bộ m ôn quy định các nguyên tắc dạy học Sinh học và hệ thống các phư ơng pháp dạy học đặc trưng. - Có thể lựa chọn các phương pháp dạy học Sinh học theo huớng phát huy tính tích cực và chù động của người học trong việc thiết kế bài giảng và giảng dạy môn Sinh học ờ bậc Trung học phổ thông: + Xác định được mục tiêu, nội dung, lựa chọn phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chức dạy học và hình thức kiểm tra đánh giá. + Thiết kế được bài giảng cụ thể (chuẩn bị cùa người dạy, chuẩn bị của người học, lựa chọn phương pháp và phương tiện dạy học...) + Thực hiện được các bước cơ bản trong tổ chức dạy học. - Á p dụng được các nguyên tắc và các bước cơ bản dạy các chuyên đề Sinh học cho người học (dạy thực hành, dạy phần Tiến hoá học, dạy phần Sinh thái học, dạy các quy luật di truyền, dạy g ià i bài tập di truyền, dạy hình thành và p h á i triển khái niệm Sinh học...). 2) K ĩ năng - Trên cơ sở các đặc trưng của bộ môn Sinh học, có khả năng vận dụng thích hợp vào thiết kế bài giảng: 14 + Kĩ năng lựa chọn hệ thống phương pháp đặc trưng phù hợp (phương pháp trực quan, nêu vấn đề, dự án, Thực hành, thi nghiệm...), sừ dụng các phương tiện dạy học hỗ trợ (sơđò, tranh, ãnh, m áy chiếu đa năng, đèn chiếu, phim ...), phân tích kết quả điều tra, thí nghiệm (các th í nghiệm kinh điển, các thí nghiệm tự làm). + Rèn luyện kĩ năng cho người học dùng kiến thức Sinh học giải thích các hiện tượng trong thực tiễn và kĩ năng giài quyết các vấn đề phát sinh trong đời sống. + Kĩ năng thiết kế được đồ thị, biểu đồ, sơ đồ dùng trong dạy học Sinh học và kĩ năng tích hợp kiến thức các khoa học có liên quan (Toán học, H oá học, Vật lý học...), đáp ứng cho việc dạy Sinh học ờ trường phổ thông. - Có khả năng tổ chức bài thực hành nhằm tạo hứng thú học tập và lòng yêu khoa học, cung cấp kiến thức mới, minh họa, củng cố kiến thức đã học, cũng như rèn luyện các kĩ năng thực hành, cho người học. - Có khả năng sừ dụng các phương tiện dạy học hiện đại trong giảng dạy và nghiên cứu Sinh học. - Rèn luyện kĩ năng hướng dẫn người học cách thu nhận và xừ lí thông tin, cách học và nghiên cứu khoa học thông qua bài giảng Sinh học. - Rèn luyện các kĩ năng sư phạm thiết yếu cùa một giáo viên 15 trong thiết kế và thực hiện bài giảng (cách soạn giáo án, cách viết bàng, cách sừ dụng các đồ dùng trực quan, cách đặt câu hòi, cách nêu vấn đề, cách quan sát lớp học, cách giao tiếp với người học...). 3) Thái độ - Xác định được người học có vai trò trung tâm trong quá trình dạy học, tôn trọng người học và vì lợi ích của người học. - Xác định được sụ cần thiết của việc trau dồi thường xuyên, suốt đời về chuyên môn và nghiệp vụ để đáp ứng được yêu cầu sự phát triển của xã hội nói chung và sự phát triển bộ môn Sinh học nói riêng. T óm tắt nội dung môn học Môn P hương pháp dạy học Sinh học cung cấp cho nguời học những kiến thức, kĩ năng c ơ bàn nhất của việc dạy học Sinh học trong nhà trường phổ thông. Nội dung quan trọng đầu tiên người học phải biết đó là các đặc trưng cơ bàn cùa bộ môn Sinh học. Các đặc trưng này không chi quy định các nguyên tắc mà còn chi phối hệ thống phương pháp dạy học Sinh học. Thông qua việc tim hiểu về chương trinh và nội dung sách giáo khoa Sinh học Trung học phổ thông, người học có thể xác định những nội dung quan trọng cùa chương trình, xác lập được mối liên quan về kiến thức giừa các khối lớp và với kiến thức ở 16 bậc Trung học cơ sở, cũng như có thể phân định được nội dung kiến thức mới và kiến thức khó trong chương trình. Chương trình Sinh học Trung học phổ thông có nhiều chuyên ngành với nội dung kiến thức rất phong phú. Vi vậy, bộ môn Phương pháp d ạy hục Sinh học giới thiệu các nguyên tắc và nội dung kiến thức cơ bàn khi giảng dạy từng chuyên ngành. Tuy không có một khuôn mẫu chung cho dạy học từng chuyên ngành nhung người học có thể coi đây là những sự khác biệt quan trọng nhất khi giảng dạy các chuyên ngành khác nhau. Trong quá trình giàng dạy, tính sáng tạo trong thiết kế bài giảng được đánh giá cao. Vì vậy, phương pháp thiết kế các sơ đồ, bảng, biểu và đồ thị dùng trong giảng dạy Sinh học cũng được hướng dẫn khá kỹ. Người học không những xác định được ý nghĩa cùa việc sừ dụng sơ đồ, đồ thị, bảng, biểu v à còn có thể sáng tạo sơ đồ, đồ thị, bàng, biểu tuỳ theo ý đồ sừ dụng trong việc dạy học. Qua phần hướng dẫn thiết kế sơ đồ, đồ thị, cuốn sách này cũng bồ sung cho người học một số kiến thức Toán học cơ bản, như một công cụ quan trọng để dạy học Sinh học. M ột số lưu ý đối với người sử dụng cuốn sách Cuốn sách này chi trang bị cho giáo viên Trung học phổ thông và sinh viên những kiến thức rất cơ bản về phương pháp dạy học Sinh học ở _____ _______ — T)ÂI HỢC QUỐC GIA HÃTỌ TRUNG TẦM THÔNG TIN THƯ VIỀN 0 5 V 3 0 0 ơv A ỉ Ế quan 17 trọng ỉà việc vận dụng những kiến thức đó vào việc thiết kế và thể hiện bài dạy sao cho có hiệu quả. Có thể coi Phương pháp dạy học Sinh học ờ trường Trung học p h ổ thông là một khoa học kép. Bởi vì, ưong quá trình dạy học, người dạy vừa phải nấm chắc kiến thức chuyên môn, vừa phải biết sử dụng các phương pháp dạy học hiệu quả để đạt được m ục tiêu dạy học. Vậy, làm thế nào đế người dạy p h á t huy tính chủ động, sáng tạo trong thiết k ế và tổ chức dạy học? Làm thế nào đ ể người d ạy được trang bị tốt, kiến thức, vừng vàng và tự tin khi đứng trên bục giảng? 1. N âng cao kiến thức chuyên môn Có nhiều lý do để nói rằng, dạy học Sinh học là một công việc khó: - Sinh học có sự tích hợp kiến thức cùa nhiều chuyên ngành khoa học (Toán học, Vật lý học, Hoá học...)- Vì vậy, để giúp người học hiểu rố bản chất cùa các hiện tượng và quy luật sinh học, thì không thể không giúp họ nắm chắc kiến thức cùa các chuvên ngành khoa học có liên quan. Đây cũng là một khó khăn, vì nhiều kiến thức của các ngành khoa học này, người học lại chưa được học ở bậc Trung học phổ thông. - Mặc dù sinh giới có những đặc tính chung, nhưng lại vô cùng đa dạng phong phú. Vì vậy, trong quá trình dạy học Sinh học, người dạy có thể chi nêu lên được các hiện tượng riêng rẽ 18 mà không giúp người học nhận thức được cái đặc trưng cơ bản cùa sự sống. Ngược lại, người dạy có thề mắc sai lầm khi lấy ví dụ minh họa cho dặc tính chung của sinh giới, vì chính tính đa dạng, phức tạp cùa nó. Đẻ khấc phục các hiện tượng nói trên, chúng tôi đề xuất một số biện pháp cụ thể giúp cho cho sinh viên ngành Sư phạm Sinh học và giáo viên dạy môn Sinh học ở các trường Trung học phổ thông nâng cao chấí lượng dạy học /. /. Tổ chức sinh hoạt chuyên để Việc tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên đề rất có ý nghĩa. Thông qua các buổi sinh hoạt này, mọi thành viên đều có thể mờ rộng hoặc nâng cao kiến thức. Đặc biệt, kiến thức về Sinh học hiện đại, kiến thức về các chuyên ngành khoa học có liên quan (Toán học, Vật lý học, Hoá học và Thống kê sinh học...). Buổi sinh hoạt chuyên đề nên tổ chức theo hình thức Xêmina. Vì vậy, để đạt được hiệu quả cao, trước khi tồ chức, cần thông báo trước nội dung của các vấn đề sẽ được thào luận. 1.2. Tâng cường thực hành giảng dạy và d ự giờ Việc sinh viên thực hành giảng dạy, cũng như giáo viên ờ các trường Trung học phổ thông thao giảng là một cơ hội tốt để đồng nghiệp có thề phát hiện ra những chồ sai sót của họ về kiến thức chuyên ngành Sinh học. Qua đó, có thể sửa chữa, bổ sung kiến thức kịp thời. Chi xin dẫn ra đây một vài ví dụ m à người dạy cần phải lưu ý, vì rất dễ mắc phải sai lầm, ngộ nhận: 19 Ví dụ 1: Nam giới và ruồi giấm đ ạc đều có cặp nhiễm sắc thể (NST) giới tính XY. N ữ giới và ruồi giấm cái đều có cặp NST giới tính XX. N hưng khi bị đột biến dị bội về NST giới tính dạng XXY (2n + 1), thì người và ruồi giấm lại có giới tính khác nhau (đối với người, dạng dị bội XXY là nam giới, còn ở ruồi giấm, dạng này lại là ruồi cái). Ví dụ 2: Phần lớn động vật là cơ thể lưỡng bội (2n) và phải qua quá trình giảm phân để hình thành giao tử đơn bội (n). Ngược lại, ong đực lại là cơ thể đơn bội (n) và trong quá trình phát sinh giao từ của o n g đực, không có sự phân bào giàm nhiễm. Ví dụ 3: Trong quá trình tiến hóa, sinh vật có xu hướng chung là nâng cao về tổ chức cơ thể. Trái lại, một số loài thì lại có xu hướng đơn giàn hoá tổ chức cơ thể. Ví dụ 4: Trong Sinh thái học, có quy luật hình tháp số lượng {Trong một chuỗi thức ăn, lo à i sinh vật nào càng xa mắt xích sinh vật tiêu thụ, thì có số lượng càng giàm). Trong thực tế, lại tồn tại kiểu hình tháp số lượng ngược (,loài sinh vật nào càng xa mắt xích sinh vật tiêu thụ, thì có số lượng càng lăng). 1.3. Nghiên cứu cúc chuyên đề Sinh học Để nâng cao kiến thức chuyên ngành, giáo viên Trung học phổ thông và sinh viên cần nghiên cứu các chuyên đề Sinh học có liên quan đến chương trình Sinh học Trung học phổ thông. 20 Điều này rất bồ ích, vì có nhiều vấn để ít được làm sáng tỏ trong sách giáo khoa Sinh học. Việc nghicn cứu các chuycn đề Sinh học không chi giúp cho việc nâng cao kiến thức khoa học chuyên ngành, mà còn giúp nâng cao khả năng trình bày các nội dung khoa học (duới hình thức thuyết trình hoặc báo cáo). 2. Nâng cao năng lực nghiệp vụ 2.1. Phố biến kinh nghiệm d ạy học Có thể nói. việc giáo viên giòi phổ biến kinh nghiệm giảng dạy cho đồng nghiệp, phần nào đã giúp các giáo viên trẻ đi tắt trên con đuờng nâng cao chất lượng dạy học. Bằng cách này, trong một thời gian ngắn, họ có thể thu nhận được những điều bồ ích mà giáo viên có thâm niên công tác đã tích ỉuỹ qua thực tế giảng dạy trong nhiều năm. Việc này rất có ý nghĩa, vì những điều thu nhận được qua trao đổi, thường không có trong các giáo trình và tài liệu tham khảo. Nội dung được phổ biến cũng rất phong phú. Chẳng hạn, nghệ thuật m ở đầu bài giảng, cách đặt câu hòi, cách nêu vấn đề, cách xử lí các vấn đề trừu tượng, người học khỏ tiếp thu thành vấn đề đơn giàn, thay đổi trật tự nội dung sách giáo khoa cho phù hợp với việc nhận thức cùa người học, sự sáng tạo trong thiết kế bài giảng, việc tích hợp kiến thức trong bài giảng, việc tăng cường gắn kiến thức vào thực tiễn, cách thiết lập biểu đồ, đồ thị, sơ dồ nhằm nâng cao hiệu quả giờ d ạ y ... 21