0
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
Trêng ®¹i häc vinh
lª thÞ h¹nh
Ph¬ng ph¸p d¹y häc
phÐp tu tõ so s¸nh ë líp 3
LuËn v¨n th¹c sÜ gi¸o dôc häc
Vinh - 2007
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
Trêng ®¹i häc vinh
Lª thÞ h¹nh
Ph¬ng ph¸p d¹y häc
phÐp tu tõ so s¸nh ë líp 3
Chuyªn ngµnh: Gi¸o dôc häc (bËc tiÓu häc)
M· sè: 64 14 01
LuËn v¨n th¹c sÜ gi¸o dôc häc
Ngêi híng dÉn khoa häc:
TS. chu thÞ thñy an
Vinh - 2007
Lêi c¶m ¬n
T«i xin bµy tá sù tri ©n s©u s¾c tíi TiÕn sÜ Chu ThÞ Thñy An, ngêi
lu«n tËn t×nh chØ dÉn, gióp ®ì vµ t¹o cho t«i niÒm høng thó trong c«ng
viÖc vèn ®Çy khã kh¨n vµ th¸ch thøc nµy.
T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n ch©n thµnh ®Õn c¸c gi¶ng viªn khoa
Gi¸o dôc TiÓu häc, Trêng §¹i häc Vinh; Phßng GD &§T §«ng S¬n; Trêng TiÓu häc §«ng Xu©n, §«ng S¬n, Thanh Hãa - ®· dµnh nh÷ng gãp ý
ch©n thµnh vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt cho t«i trong qu¸ tr×nh thùc
hiÖn ®Ò tµi.
Vinh, th¸ng 12 n¨m 2007.
T¸c gi¶
c¸c tõ viÕt t¾t trong luËn v¨n
HS
Häc sinh
GV
Gi¸o viªn
SGK
S¸ch gi¸o khoa
TV
TiÕng ViÖt
PP
Ph¬ng ph¸p
PPRLTM
Ph¬ng ph¸p rÌn luyÖn theo mÉu
Môc lôc
Trang
Më ®Çu........................................................................................................
1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi...........................................................................
2. Môc ®Ých nghiªn cøu.........................................................................2
3. §èi tîng vµ kh¸ch thÓ nghiªn cøu...........................................................
4. Gi¶ thuyÕt khoa häc.................................................................................
5. NhiÖm vô nghiªn cøu...............................................................................
6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu............................................................................
7. CÊu tróc luËn v¨n.....................................................................................
Ch¬ng 1. C¬ së lÝ luËn vµ thùc tiÔn.........................................
1.1. C¬ së lÝ luËn..............................................................................................
1.1.1. PhÐp tu tõ so s¸nh vµ viÖc d¹y häc phÐp tu tõ so s¸nh ë líp 3.......
1.1.2. Ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng ViÖt ë TiÓu häc..................................
1.2. C¬ së thùc tiÔn........................................................................................
1.2.1. Thùc tr¹ng nhËn thøc cña gi¸o viªn vÒ d¹y häc phÐp so s¸nh
ë tiÓu häc.....................................................................................
1.2.2. Thùc tÕ d¹y vµ häc phÐp tu tõ so s¸nh ë tiÓu häc hiÖn nay.........
1.3. TiÓu kÕt ch¬ng 1.....................................................................................
Ch¬ng 2.
ph¬ng ph¸p d¹y häc phÐp tu tõ so s¸nh ë
líp 3....................................................................................
2.1. øng dông c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng ViÖt vµo viÖc d¹y phÐp tu tõ
so s¸nh cho häc sinh líp 3.............................................................................
2.1.1. øng dông ph¬ng ph¸p ph©n tÝch ng«n ng÷ vµo viÖc d¹y phÐp
tu tõ so s¸nh cho häc sinh líp 3..................................................
2.1.2. øng dông ph¬ng ph¸p rÌn luyÖn theo mÉu vµo viÖc d¹y phÐp
tu tõ so s¸nh cho häc sinh líp 3..................................................
2.1.3. øng dông ph¬ng ph¸p thùc hµnh giao tiÕp vµo viÖc d¹y phÐp
tu tõ so s¸nh cho häc sinh líp 3..................................................
2.1.4. øng dông ph¬ng ph¸p th¶o luËn nhãm vµo viÖc d¹y phÐp tu
tõ so s¸nh cho häc sinh líp 3.......................................................
2.1.5. øng dông ph¬ng ph¸p trß ch¬i häc tËp tiÕng ViÖt vµo viÖc
d¹y phÐp tu tõ so s¸nh cho häc sinh líp 3...................................
2.2. Ph¬ng ph¸p híng dÉn häc sinh gi¶i c¸c bµi tËp vÒ phÐp tu tõ so s¸nh
trong ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u...................................................................
2.2.1. HÖ thèng bµi tËp vÒ phÐp tu tõ so s¸nh........................................
2.2.2. Tæ chøc d¹y c¸c d¹ng bµi tËp vÒ phÐp tu tõ so s¸nh ë líp 3........
2.3. Ph¬ng ph¸p híng dÉn häc sinh vËn dông phÐp tu tõ so s¸nh trong
giê häc TËp ®äc.............................................................................................
2.3.1. Thèng kª c¸c h×nh ¶nh so s¸nh Trong c¸c v¨n b¶n TËp ®äc ë
líp 3.............................................................................................
2.3.2. PhÐp tu tõ so s¸nh trong ph©n m«n TËp ®äc................................
2.3.3. Quy tr×nh híng dÉn häc sinh c¶m nhËn gi¸ trÞ cña c¸c h×nh
¶nh so s¸nh trong bµi TËp ®äc.....................................................
2.4. Ph¬ng ph¸p híng dÉn häc sinh vËn dông phÐp tu tõ so s¸nh trong
giê TËp lµm v¨n.............................................................................................
2.4.1. So s¸nh tu tõ víi ph©n m«n TËp lµm v¨n ë líp 3.........................
2.4.2. C¸c bµi TËp lµm v¨n cã thÓ vËn dông phÐp tu tõ so s¸nh.............
2.4.3. Quy tr×nh híng dÉn häc sinh vËn dông phÐp so s¸nh vµo bµi
TËp lµm v¨n ë líp 3.....................................................................
2.5. TiÓu kÕt ch¬ng 2.....................................................................................
Ch¬ng 3: Thö nghiÖm vµ kÕt qu¶ thö nghiÖm...................
3.1. Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ qu¸ tr×nh thö nghiÖm.........................................
3.1.1. Môc ®Ých thö nghiÖm...................................................................
3.1.2. Néi dung thö nghiÖm...................................................................
3.1.3. Ph¬ng ph¸p thö nghiÖm...............................................................
3.1.4. Tæ chøc thö nghiÖm.....................................................................
3.1.5. TiÕn hµnh thö nghiÖm..................................................................
3.2. KÕt qu¶ thö nghiÖm................................................................................
3.2.1. KÕt qu¶ kÜnh héi tri thøc..............................................................
3.2.2. §¸nh gi¸ vÒ høng thó häc tËp cña häc sinh.................................
3.2.3. §¸nh gi¸ sù chó ý cña häc sinh trong tiÕn tr×nh bµi d¹y..............
3.3. §¸nh gi¸ chung vÒ kÕt qu¶ thö nghiÖm..................................................
KÕt luËn vµ ®Ò xuÊt...........................................................................
1. KÕt luËn..................................................................................................
2. Mét sè ®Ò xuÊt.......................................................................................
Tµi liÖu tham kh¶o...........................................................................
phô lôc
Danh môc b¶ng biÓu
Trang
I. B¶ng
B¶ng 1: Thèng kª néi dung d¹y häc vÒ phÐp tu tõ so s¸nh trong
ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u............................................................
B¶ng 2: B¶ng ®iÒu tra thùc thùc tÕ d¹y häc phÐp tu tõ so s¸nh ë líp 3
.......................................................................................................
B¶ng 3: B¶ng ®iÒu tra viÖc häc phÐp tu tõ so s¸nh cña häc sinh ë líp 3
.......................................................................................................
B¶ng 4: C¸c h×nh ¶nh so s¸nh trong c¸c v¨n b¶n TËp ®äc ë líp 3..............
B¶ng 5: Nh÷ng bµi TËp lµm v¨n cã thÓ vËn dông phÐp tu tõ so s¸nh
.......................................................................................................
B¶ng 6: C¸c líp thö nghiÖm vµ ®èi chøng..................................................
B¶ng 7: KÕt qu¶ lÜnh héi tri thøc cña häc sinh...........................................
B¶ng 8: TØ lÖ kÕt qu¶ cña líp thö nghiÖm so víi líp ®èi chøng..................
B¶ng 9: Møc ®é høng thó häc tËp cña häc sinh ®èi víi c¸c bµi häc...........
II. BiÓu ®å
BiÓu ®å biÓu diÔn tÇn suÊt kÕt qu¶ thö nghiÖm..............................................
1
më ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
Trong cuéc sèng hµng ngµy, khi trß chuyÖn, giao tiÕp víi nh÷ng ngêi
xung quanh kh«ng ai kh«ng mét lÇn sö dông phÐp tu tõ so s¸nh.
“So s¸nh” lµ “c¸ch nãi” rÊt quen thuéc vµ phæ biÕn trong cuéc sèng
còng nh trong s¸ng t¹o v¨n ch¬ng. Nhê phÐp so s¸nh, ngêi viÕt cã thÓ gîi ra
nh÷ng h×nh ¶nh cô thÓ, nh÷ng c¶m xóc thÈm mÜ lµnh m¹nh, ®Ñp ®Ï cho ngêi
®äc, ngêi nghe. So s¸nh ®îc coi lµ mét trong nh÷ng ph¬ng thøc t¹o h×nh, gîi
c¶m hiÖu qu¶ nhÊt, cã t¸c dông lín trong viÖc t¸i hiÖn ®êi sèng, h×nh thµnh vµ
ph¸t triÓn trÝ tëng tîng, ãc quan s¸t vµ kh¶ n¨ng nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ cña con
ngêi. MÆt kh¸c, nã cßn lµm cho t©m hån vµ trÝ tuÖ cña con ngêi thªm phong
phó, gióp con ngêi c¶m nhËn v¨n häc vµ cuéc sèng mét c¸ch tinh tÕ h¬n, s©u
s¾c h¬n.
XuÊt ph¸t tõ vai trß vµ t¸c dông cña phÐp tu tõ so s¸nh, tõ môc tiªu cña
m«n TiÕng ViÖt ë tiÓu häc, ngay tõ líp 1, c¸c bµi häc cña s¸ch gi¸o khoa ®· ®a vµo kh¸ nhiÒu h×nh ¶nh so s¸nh... Tuy nhiªn, ®Õn líp 3 HS míi chÝnh thøc ®îc häc vÒ phÐp tu tõ so s¸nh trong ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u.
S¸ch gi¸o khoa TiÕng ViÖt 3 ®· giíi thiÖu s¬ bé vÒ phÐp so s¸nh, h×nh
thµnh nh÷ng hiÓu biÕt vµ kÜ n¨ng ban ®Çu vÒ so s¸nh cho HS th«ng qua c¸c bµi
tËp thùc hµnh. Tõ ®ã, gióp HS c¶m nhËn ®îc c¸i hay cña mét sè c©u v¨n, c©u
th¬ vµ vËn dông phÐp so s¸nh vµo quan s¸t sù vËt, hiÖn tîng xung quanh vµ thÓ
hiÖn vµo bµi tËp lµm v¨n ®îc tèt h¬n. MÆt kh¸c, viÖc d¹y phÐp tu tõ so s¸nh
cho HS líp 3 còng lµ mét c¸ch chuÈn bÞ dÇn ®Ó c¸c em sö dông thµnh th¹o
h¬n phÐp tu tõ nµy khi lµm c¸c bµi v¨n kÓ chuyÖn, miªu t¶ ë líp 4, líp 5.
Trong thùc tÕ, GV vµ HS líp 3 cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n khi d¹y häc vÒ
phÐp tu tõ so s¸nh, hiÖu qu¶ d¹y häc vÒ phÐp tu tõ so s¸nh cha cao. HS líp 3
nhËn biÕt ®îc c¸c h×nh ¶nh so s¸nh nhng viÖc vËn dông kiÕn thøc vÒ phÐp so
s¸nh vµo nãi, viÕt th× cßn nhiÒu h¹n chÕ. GV cßn lóng tóng khi lùa chän c¸c
ph¬ng ph¸p híng dÉn HS t×m hiÓu c¸ch so s¸nh vµ t¸c dông cña phÐp so s¸nh.
ViÖc ®¸nh gi¸ kü n¨ng sö dông phÐp so s¸nh cña HS còng cha cã c¸c tiªu chÝ
cô thÓ, nhiÒu khi, sù ®¸nh gi¸ cña GV cßn mang tÝnh chÊt c¶m tÝnh vµ kinh
nghiÖm chñ nghÜa. Bªn c¹nh ®ã, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy hÇu
nh cha cã, v× vËy, GV tiÓu häc cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc t×m c¸c tµi
liÖu tham kh¶o.
2
XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lÝ do trªn, chóng t«i lùa chän ®Ò tµi nghiªn cøu:
“Phương pháp dạy học phép tu từ so sánh ở lớp 3”.
2. Môc ®Ých nghiªn cøu
- §Ò xuÊt ph¬ng híng øng dông mét sè ph¬ng ph¸p d¹y häc vµo viÖc
h×nh thµnh nh÷ng hiÓu biÕt ban ®Çu vµ rÌn luyÖn kÜ n¨ng sö dông phÐp tu tõ so
s¸nh cho HS líp 3.
- ThiÕt kÕ quy tr×nh d¹y häc c¸c d¹ng bµi tËp vÒ phÐp tu tõ so s¸nh
trong ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u; quy tr×nh tæ chøc híng dÉn HS vËn dông
phÐp tu tõ so s¸nh trong c¸c giê häc TËp ®äc vµ TËp lµm v¨n, gãp phÇn gi¶i
quyÕt nh÷ng khã kh¨n cña GV tiÓu häc vµ n©ng cao høng thó vµ kÕt qu¶ häc
tËp vÒ phÐp tu tõ so s¸nh cho HS.
3. §èi tîng vµ kh¸ch thÓ nghiªn cøu
3.1. §èi tîng nghiªn cøu
Ph¬ng ph¸p d¹y häc phÐp tu tõ so s¸nh ë líp 3.
3.2. Kh¸ch thÓ nghiªn cøu
Qu¸ tr×nh d¹y häc phÐp tu tõ so s¸nh ë líp 3.
4. Gi¶ thuyÕt khoa häc
Chóng t«i gi¶ ®Þnh r»ng, nÕu ¸p dông nh÷ng ph¬ng ph¸p d¹y häc míi
vµo viÖc d¹y häc phÐp tu tõ so s¸nh trong ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u ë líp 3;
trªn c¬ së ®ã, x©y dùng c¸c quy tr×nh híng dÉn HS vËn dông phÐp tu tõ so
s¸nh trong ph©n m«n TËp ®äc vµ TËp lµm v¨n th× hiÖu qu¶ cña viÖc d¹y häc sÏ
®îc n©ng cao.
5. NhiÖm vô nghiªn cøu
- T×m hiÓu c¸c vÊn ®Ò lý thuyÕt vÒ phÐp tu tõ so s¸nh trong tiÕng ViÖt.
- T×m hiÓu néi dung d¹y häc vÒ phÐp tu tõ so s¸nh vµ thùc tr¹ng cña
viÖc d¹y häc phÐp tu tõ so s¸nh ë líp 3.
- §a ra mét sè ®Ò xuÊt vÒ viÖc øng dông mét sè ph¬ng ph¸p d¹y häc
vµo viÖc h×nh thµnh nh÷ng hiÓu biÕt ban ®Çu vµ rÌn luyÖn kÜ n¨ng sö dông
phÐp tu tõ so s¸nh cho HS líp 3; quy tr×nh tæ chøc d¹y c¸c d¹ng bµi tËp vÒ
phÐp so s¸nh ë ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u; quy tr×nh híng dÉn HS vËn dông
phÐp so s¸nh trong giê TËp ®äc, TËp lµm v¨n.
3
- Tæ chøc d¹y häc thö nghiÖm ®Ó kiÓm tra tÝnh hiÖu qu¶ vµ tÝnh kh¶ thi
cña nh÷ng ®Ò xuÊt trªn.
6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
§Ó thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô nªu trªn, ®Ò tµi sö dông c¸c nhãm ph¬ng
ph¸p nghiªn cøu sau ®©y:
- Nhãm c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lÝ luËn nh»m thu thËp c¸c th«ng tin
lÝ luËn cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi nghiªn cøu
- Nhãm c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc tiÔn nh»m ®iÒu tra thùc tr¹ng
d¹y häc c¸c phÐp tu tõ ®Ó ph¸t hiÖn nh÷ng vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu, cÇn t×m ra
gi¶i ph¸p.
- Nhãm ph¬ng ph¸p ph©n tÝch thèng kª nh»m xö lÝ nh÷ng sè liÖu thu ®îc tõ thö nghiÖm s ph¹m.
7. CÊu tróc cña luËn v¨n
Ngoµi c¸c phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o, phô lôc,
néi dung chÝnh cña luËn v¨n gåm 3 ch¬ng:
Ch¬ng 1: C¬ së lÝ luËn vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi nghiªn cøu.
Ch¬ng 2: Ph¬ng ph¸p d¹y häc vÒ phÐp tu tõ so s¸nh ë líp 3.
Ch¬ng 3: Thö nghiÖm vµ kÕt qu¶ thö nghiÖm.
Ch¬ng 1
C¬ së lÝ luËn vµ thùc tiÔn
1.1. c¬ së lÝ luËn
1.1.1. PhÐp tu tõ so s¸nh vµ viÖc d¹y häc phÐp tu tõ so s¸nh ë líp 3
1.1.1.1. PhÐp tu tõ so s¸nh
a. So s¸nh logic
So s¸nh logic lµ mét biÖn ph¸p nhËn thøc trong t duy cña con ngêi, lµ
viÖc ®Æt hai hay nhiÒu sù vËt, hiÖn tîng vµo c¸c mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh nh»m
t×m ra c¸c sù gièng nhau vµ kh¸c biÖt gi÷a chóng.
VÝ dô:
a. Hå nµy réng h¬n c¸i ®Çm ë lµng
(TV3, t.1, tr.131)
b. C¸i lng cßng cña «ng cô sao gièng lng «ng néi thÕ.
(TV3, t.1, tr.55)
4
C¸c c¸ch so s¸nh nµy gäi lµ so s¸nh logic. C¬ së cña phÐp so s¸nh logic
dùa trªn tÝnh ®ång chÊt, ®ång lo¹i cña c¸c sù vËt, hiÖn tîng vµ môc ®Ých cña
sù so s¸nh lµ x¸c lËp sù t¬ng ®¬ng gi÷a hai ®èi tîng.
b. So s¸nh tu tõ
So s¸nh tu tõ (cßn gäi: so s¸nh h×nh ¶nh) lµ mét biÖn ph¸p tu tõ trong
®ã ngêi ta ®èi chiÕu c¸c sù vËt víi nhau miÔn lµ gi÷a c¸c sù vËt cã mét nÐt t¬ng ®ång nµo ®ã ®Ó gîi ra h×nh ¶nh cô thÓ, nh÷ng c¶m xóc thÈm mü trong
nhËn thøc ngêi ®äc, ngêi nghe.
VÝ dô:
Bµ nh qu¶ ngät chÝn råi
Cµng thªm tuæi t¸c, cµng t¬i lßng vµng
(TV3, t.1, tr.7)
ë vÝ dô trªn, “bµ” ®îc vÝ nh qu¶ ngät ®· chÝn, bµ cµng cã tuæi th× t×nh
c¶m cña bµ cµng s©u s¾c, cµng ngät ngµo nh qu¶ chÝn trªn c©y. Víi sù so s¸nh
nµy, ngêi ch¸u ®· thÓ hiÖn ®îc t×nh c¶m yªu th¬ng, quý träng cña m×nh ®èi
víi bµ.
Nh vËy, so s¸nh tu tõ kh¸c víi so s¸nh logic ë tÝnh h×nh tîng, tÝnh biÓu
c¶m vµ tÝnh dÞ lo¹i cña sù vËt. NÕu nh gi¸ trÞ cña so s¸nh logic lµ x¸c lËp ®îc
sù t¬ng ®¬ng gi÷a hai ®èi tîng th× gi¸ trÞ cña so s¸nh tu tõ lµ ë sù liªn tëng, sù
ph¸t hiÖn vµ gîi c¶m xóc thÈm mÜ ë ngêi ®äc, ngêi nghe.
H×nh thøc ®Çy ®ñ nhÊt cña phÐp so s¸nh tu tõ gåm 4 yÕu tè:
1
2
3
4
MÑ
vÒ
nh
n¾ng míi
Trong ®ã:
- YÕu tè (1) lµ c¸i so s¸nh, ®©y lµ yÕu tè ®îc hoÆc bÞ so s¸nh tïy theo
viÖc so s¸nh lµ tÝch cùc hay tiªu cùc.
- YÕu tè (2) lµ c¬ së so s¸nh, ®©y lµ yÕu tè chØ tÝnh chÊt sù vËt hay tr¹ng
th¸i cña hµnh ®éng ®îc nh×n nhËn theo mét c¸ch nµo ®ã cã vai trß nªu râ ph¬ng diÖn so s¸nh.
- YÕu tè (3) lµ møc ®é so s¸nh thêng ®îc diÔn ra ë møc ®é ngang b»ng
nh nhau. Ngoµi tõ “nh” cßn cã c¸c tõ: “tùa”, “tùa nh”, “gièng nh”, “lµ”, “nh
lµ”, “ nh thÓ”...
- YÕu tè (4) lµ c¸i ®îc so s¸nh tøc lµ c¸i ®a ra ®Ó lµm chuÈn so s¸nh.
5
Khi xem xÐt phÐp so s¸nh, cã thÓ dùa vµo mÆt cÊu tróc hoÆc dùa vµo
mÆt ng÷ nghÜa cña nã.
Dùa vµo cÊu tróc, cã thÓ chia ra c¸c d¹ng so s¸nh nh sau:
D¹ng 1: PhÐp so s¸nh ®Çy ®ñ 4 yÕu tè:
§©y lµ d¹ng so s¸nh chuÈn v× nã cã ®Çy ®ñ c¶ 4 yÕu tè: c¸i so s¸nh, c¬
së so s¸nh, møc ®é so s¸nh vµ c¸i ®îc so s¸nh.
VÝ dô:
¤ng hiÒn nh h¹t g¹o
1
2 3
4
Bµ hiÒn nh suèi trong
1 2 3
4
(TV3, t.1, tr.117)
D¹ng 2: So s¸nh v¾ng yÕu tè (1):
§©y lµ d¹ng so s¸nh khuyÕt yÕu tè 1, tøc lµ kh«ng cã c¸i so s¸nh. C¸i so
s¸nh lµ g×, ®iÒu ®ã phô thuéc vµo kh¶ n¨ng liªn tëng cña ngêi ®äc, ngêi nghe.
VÝ dô:
Chßng chµnh nh nãn kh«ng quai
Nh thuyÒn kh«ng l¸i nh ai kh«ng chång.
(Ca dao)
D¹ng so s¸nh nµy cã rÊt nhiÒu trong thµnh ng÷ so s¸nh: ®«ng nh héi,
xÊu nh ma, lÆng nh tê, ngät nh ®êng, sÇu nh da, trong nh th¹ch, s¹ch nh s¬ng...
D¹ng 3: So s¸nh v¾ng yÕu tè (2):
So s¸nh v¾ng yÕu tè 2 cßn gäi lµ so s¸nh ch×m, tøc lµ so s¸nh kh«ng cã
c¬ së so s¸nh. Th«ng thêng, khi bít c¬ së so s¸nh th× phÇn thuyÕt minh miªu
t¶ ë c¸i ®îc so s¸nh sÏ râ rµng h¬n. Ngoµi ra, nã cßn t¹o ®iÒu kiÖn cho sù liªn
tëng réng r·i, ph¸t huy sù s¸ng t¹o cña ngêi ®äc, ngêi nghe h¬n lµ so s¸nh cã
®ñ 4 yÕu tè. D¹ng so s¸nh nµy kÝch thÝch sù lµm viÖc cña trÝ tuÖ vµ t×nh c¶m
nhiÒu h¬n ®Ó cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc nh÷ng nÐt gièng nhau gi÷a 2 ®èi tîng ë 2 vÕ
vµ tõ ®ã nhËn ra ®Æc ®iÓm cña ®èi tîng ®îc miªu t¶.
VÝ dô:
§©y con s«ng nh dßng s÷a mÑ
(TV3, t.1, tr.106)
“con s«ng” ®îc so s¸nh nh “dßng s÷a mÑ” vµ tõ h×nh ¶nh so s¸nh nµy
ngêi ®äc cã thÓ suy nghÜ, liªn tëng tíi nhiÒu h×nh ¶nh kh¸c nhau.
Ch¼ng h¹n:
6
Con s«ng ®Çy ¨m ¾p nh dßng s÷a mÑ
Con s«ng ngät ngµo nh dßng s÷a mÑ
Con s«ng tèt lµnh nh dßng s÷a mÑ
D¹ng 4: So s¸nh v¾ng yÕu tè (2) vµ yÕu tè(3)
§©y lµ mét d¹ng so s¸nh kh«ng ®Çy ®ñ, chØ cã c¸i so s¸nh vµ c¸i ®îc so
s¸nh. YÕu tè (2) vµ (3) ®îc thay thÕ b»ng chç ng¾t giäng, dÊu g¹ch ngang
hoÆc lµ h×nh thøc ®èi chäi.
VÝ dô:
Th©n dõa b¹c phÕch th¸ng n¨m
Qu¶ dõa - ®µn lîn con n»m trªn cao
§ªm hÌ hoa në cïng sao
Tµu dõa - chiÕc lîc ch¶i vµo m©y xanh
(TV3, t.1, tr.43)
T¸c gi¶ ®· rÊt thµnh c«ng khi sö dông h×nh thøc so s¸nh nµy. Trong
®o¹n th¬ trªn, nhµ th¬ ®· dïng chç ng¾t giäng (®îc ghi l¹i b»ng g¹ch ngang)
vµ ®èi chäi (gi÷a qu¶ dõa vµ tµu dõa) ®Ó t¹o nªn mét h×nh thøc so s¸nh cã ©m
®iÖu nhÞp nhµng. C¸ch so s¸nh thø nhÊt võa ®óng võa l¹: nh÷ng qu¶ dõa cã
kh¸c g× ®µn lîn con mµ ®µn lîn con nµy l¹i n»m trªn cao. C¸ch so s¸nh thø hai
võa ®Ñp võa l¹: tµu dõa mµ thµnh chiÕc lîc, m©y xanh mµ thµnh suèi tãc th×
thËt k× diÖu vµ th¬ méng.
Ngoµi ra, cßn cã trêng hîp yÕu tè (1) vµ yÕu tè (4) ®æi chç cho nhau,
cßn gäi lµ so s¸nh ®æi chç.
VÝ dô:
Trªn trêi m©y tr¾ng nh b«ng
ë gi÷a c¸nh ®ång b«ng tr¾ng nh m©y
(Ca dao)
Cã khi dïng cÆp tõ “bao nhiªu... ”, “bÊy nhiªu... ” ®Ó so s¸nh.
VÝ dô:
Qua ®×nh ng¶ nãn tr«ng ®×nh
§×nh bao nhiªu ngãi th¬ng m×nh bÊy nhiªu.
(Ca dao)
Trong so s¸nh tu tõ, cßn cã h×nh thøc kÕt hîp mét vÕ so s¸nh, mét ®èi tîng so s¸nh víi nhiÒu ®èi tîng ®îc so s¸nh.
VÝ dô: §Êt £-ti-«-pi-a lµ cha, lµ mÑ, lµ anh em ruét thÞt cña chóng t«i.
7
(TV3, t.1, tr. 85)
Dùa vµo mÆt ng÷ nghÜa ta cã thÓ chia phÐp so s¸nh thµnh c¸c d¹ng:
D¹ng 1: So s¸nh ngang b»ng
§©y lµ d¹ng so s¸nh thêng dïng tõ “nh”, tõ “lµ”, tõ “tùa”... ®Ó lµm tõ so
s¸nh.
VÝ dô:
Hai bµn tay em
Nh hoa ®Çu cµnh
(TV3, t.1, tr. 8)
Hoa ®Çu cµnh lu«n lµ hoa lu«n t¬i th¾m, xinh ®Ñp vµ bµn tay cña bÐ
còng xinh ®Ñp, vµ ®¸ng yªu nh b«ng hoa kia. §©y chÝnh lµ mét sù so s¸nh
ngang b»ng.
D¹ng 2: So s¸nh bËc h¬n - kÐm
Lµ d¹ng so s¸nh mµ c¬ së so s¸nh lu«n g¾n liÒn víi tõ h¬n: khoÎ h¬n,
cao h¬n, ®Ñp h¬n... .
VÝ dô:
ThÇn chÕt ch¹y nhanh h¬n giã
(TV3, t.1, tr.29)
§©y lµ mét h×nh ¶nh so s¸nh trÝch trong t¸c phÈm “Ngêi mÑ” cña
An-®Ðc-xen. ThÇn §ªm tèi v× muèn thö th¸ch ngêi mÑ ®· nãi víi bµ r»ng:
“ThÇn chÕt ch¹y nhanh h¬n giã”. Trong t©m thøc cña mçi ngêi, giã lµ vÞ thÇn
ch¹y nhanh h¬n c¶, vµ kh«ng cã c¸ch nãi nµo miªu t¶ sù ch¹y nhanh cña thÇn
chÕt hay h¬n b»ng mét sù so s¸nh nh thÕ. Tuy nhiªn, ngêi mÑ vÉn ®uæi kÞp
thÇn chÕt, bëi mét ®iÒu: kh«ng cã g× chiÕn th¾ng ®îc tr¸i tim ngêi mÑ, kh«ng
cã g× so s¸nh ®îc víi t×nh yªu cña mÑ dµnh cho con.
D¹ng 3: So s¸nh bËc cao nhÊt (bËc tuyÖt ®èi)
§©y lµ d¹ng so s¸nh dïng ®Ó kh¼ng ®Þnh mét viÖc g× ®ã theo c¸ch nh×n
nhËn, c¸ch ®¸nh gi¸ riªng cña ngêi so s¸nh.
VÝ dô:
¤i lßng B¸c bao la trong di chóc
VÉn h¹t lóa cñ khoai ch©n chÊt b×nh thêng
C¶ d©n téc khãc Ngêi th¬ng m×nh nhÊt
Ngêi ®îc th¬ng trªn tÊt c¶ ngêi th¬ng
Ngêi suèt ®êi quªn m×nh cho Tæ quèc.
(ViÖt Ph¬ng)
Còng cã thÓ so s¸nh bËc cao nhÊt ®îc thÓ hiÖn b»ng c©u hái tu tõ:
VÝ dô:
G× s©u b»ng nh÷ng tra th¬ng nhí
Hiu qu¹nh bªn trong mét tiÕng hß?
8
(Tè H÷u)
Nh÷ng vÝ dô trªn cho ta thÊy c¸c ®èi tîng ®îc ®a ra ®Ó so s¸nh kh¸c
nhau vÒ b¶n chÊt. Nhng do mét c¸ch nh×n ®Æc biÖt, c¸c ®èi tîng vèn lµ kh¸c
lo¹i, kh¸c b¶n chÊt cã thÓ chuyÓn hãa ®îc cho nhau, cã nh÷ng ®Æc ®iÓm,
nh÷ng nÐt gièng nhau. Mét so s¸nh ®Ñp lµ mét so s¸nh ph¸t hiÖn, ph¸t hiÖn ra
nh÷ng g× nhiÒu ngêi kh«ng nh×n ra, kh«ng nhËn thÊy.
Nh vËy, So s¸nh tu tõ lµ “mét biÖn ph¸p tu tõ ng÷ nghÜa, trong ®ã ngêi
ta ®èi chiÕu hai ®èi tîng kh¸c lo¹i cña thùc tÕ kh¸ch quan kh«ng ®ång nhÊt
víi nhau hoµn toµn mµ chØ cã mét nÐt gièng nhau nµo ®ã, nh»m diÔn t¶ b»ng
h×nh ¶nh mét lèi tri gi¸c míi mÎ vÒ ®èi tîng” [10.tr.154].
c. Chøc n¨ng cña so s¸nh tu tõ
- Chøc n¨ng nhËn thøc
Paol¬ cho r»ng: “Søc m¹nh cña so s¸nh lµ nhËn thøc” [9.tr.193]. B¶n
chÊt cña sù so s¸nh lµ lÊy mét h×nh ¶nh cô thÓ ®Ó miªu t¶ mét h×nh ¶nh cha ®îc cô thÓ.
Ch¼ng h¹n:
- GÇy nh cß h¬ng
- Vui nh héi
hoÆc:
TiÕng suèi trong nh tiÕng h¸t xa
Tr¨ng lång cæ thô bãng lång hoa
C¶nh khuya nh vÏ ngêi cha ngñ
Cha ngñ v× lo nçi nuíc nhµ
(Hå ChÝ Minh)
Nhê “tiÕng h¸t xa” mµ ngêi ®äc cã thÓ h×nh dung ra ©m thanh cña tiÕng
suèi vµ cã t×nh c¶m víi tiÕng suèi. Nhê “vÏ” mµ ngêi ®äc h×nh dung ra râ rÖt
®é s¸ng vµ ®êng nÐt cña c¶nh rõng víi ®ªm tr¨ng.
- Chøc n¨ng biÓu c¶m- c¶m xóc
Bªn c¹nh chøc n¨ng nhËn thøc, phÐp so s¸nh cßn cã chøc n¨ng biÓu
c¶m- c¶m xóc. G«lóp nãi: “hÇu nh bÊt k× sù biÓu ®¹t h×nh ¶nh nµo còng cã
thÓ chuyÓn thµnh h×nh thøc so s¸nh”[9.tr.192]. Trong lêi nãi hµng ngµy,
chóng ta ®· gÆp rÊt nhiÒu c¸ch vÝ von rÊt hay, rÊt cã h×nh ¶nh, rÊt thÊm thÝa.
Mçi mét sù so s¸nh lµ mét lêi nhËn xÐt mµ Ýt cã c¸ch nãi nµo diÔn ®¹t hiÖu
qu¶ h¬n: gÇy nh m¾m, bÐo nh lîn, h«i nh có, gÇy nh quû...
9
Râ rµng còng nãi vÒ biÓn nhng nÕu nãi theo c¸ch b×nh thêng lµ: “BiÓn rÊt
réng vµ níc cã mµu xanh th¼m” th× sÏ kh«ng t¸c ®éng nhiÒu ®Õn ngêi nghe b»ng
c¸ch nãi cña Vò Tó Nam: “MÆt biÓn s¸ng trong nh tÊm th¶m khæng lå b»ng
ngäc th¹ch” (TV3, tr. 8). Bëi v×, ë c¸ch nãi thø hai kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ th«ng
tin, sù kiÖn mµ nã cßn thÓ hiÖn th¸i ®é cña ngêi nãi ®èi víi sù kiÖn ®ã. §óng lµ
còng nãi vÒ biÓn nhng qua xóc c¶m cña nhµ v¨n, biÓn trë nªn ®Ñp vµ cã hån
h¬n bëi v× nhµ v¨n ®· sö dông phÐp so s¸nh trong khi miªu t¶.
Víi chøc n¨ng biÓu c¶m, so s¸nh lµ “c¸ch nãi” dÔ ®i vµo lßng ngêi, dÔ
chiÕm ®îc lßng ngêi, lµm cho ngêi ta dÔ nhí, dÔ thuéc vµ nhí l©u. So s¸nh tu
tõ chÝnh lµ mét ph¬ng thøc t¹o h×nh, gîi c¶m, lµ ®«i c¸nh gióp cho chóng ta
bay vµo thÕ giíi cña c¸i ®Ñp, cña trÝ tëng tîng v« cïng phong phó.
d. Sù ph¸t triÓn cña cÊu tróc so s¸nh
CÊu tróc cña phÐp tu tõ so s¸nh lu«n lu«n vËn ®éng vµ ph¸t triÓn theo
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña t duy vµ qu¸ tr×nh hoµn thiÖn c¸c phong c¸ch chøc
n¨ng trong tiÕng ViÖt. Qu¸ tr×nh nµy ®îc thÓ hiÖn qua sù biÕn ®æi vÒ cÊu tróc
h×nh thøc vµ néi dung ng÷ nghÜa bªn trong cña phÐp so s¸nh.
Thø nhÊt, vÒ mÆt h×nh thøc, trong thêi k× hiÖn ®¹i, phÐp so s¸nh cã
chiÒu híng ph¸t triÓn vÒ ®é dµi cÊu tróc díi c¸c d¹ng sau:
A x B (ca dao) A x B x C (th¬ hiÖn ®¹i)
A x B1 x B2 x B3
(Trong ®ã: - A lµ c¸i so s¸nh
- B lµ c¸i ®îc so s¸nh
- x lµ møc ®é so s¸nh)
VÝ dô 1: A xB:
Anh em cïng mét mÑ cha
Còng nh c©y cä sinh ra nhiÒu cµnh
(Ca dao)
VÝ dô 2: A x B xC:
Nhí em nh mét vÕt th¬ng
Trong lßng nh vì m¶nh g¬ng trong lßng
(Xu©n DiÖu)
VÝ dô 3: A x B1 x B2 x B3:
Mét d·y nói mµ hai mµu m©y
N¬i n¾ng n¬i ma khÝ trêi còng kh¸c
10
Nh anh víi em, nh Nam víi B¾c
Nh §«ng víi T©y mét d¶i rõng liÒn.
(Ph¹m TiÕn DuËt)
Thø hai, vÒ mÆt néi dung ng÷ nghÜa, sù thay ®æi cÊu tróc A x B cßn ®îc
biÓu hiÖn qua sù biÕn ®æi vÒ quan hÖ ng÷ nghÜa gi÷a hai vÕ. XÐt vÒ møc ®é ý
nghÜa, m« h×nh so s¸nh thêng gÆp trong ca dao lµ:
A x
-B
(trõu tîng)
(cô thÓ)
hoÆc:
Ax
-B
(cô thÓ)
(cô thÓ)
Nhng trong phong c¸ch nghÖ thuËt hiÖn ®¹i ta gÆp c¸c phÐp so s¸nh ë
tÊt c¶ c¸c d¹ng lÝ tëng cña nã:
A - B: trõu tîng - cô thÓ
A - B: trõu tîng - trõu tîng
A - B: cô thÓ - cô thÓ
A - B: cô thÓ - trõu tîng
VÝ dô:
A - B: (trõu tîng) - (trõu tîng)
Anh nhí em nh ®«ng vÒ nhí rÐt
T×nh yªu ta nh c¸nh kiÕn hoa vµng
Nghe xu©n ®Õn chim rõng l«ng trë biÕc
T×nh yªu lµm ®Êt l¹ ho¸ quª h¬ng
(ChÕ Lan Viªn)
VÝ dô: A - B: (Cô thÓ) - (Cô thÓ)
Qu¶ cµ chua nh c¸i ®Ìn lång nhá xÝu
Th¾p mïa ®«ng Êm nh÷ng ®ªm th©u.
(Ph¹m tiÕn DuËt)
VÝ dô: A - B: (Cô thÓ - trõu tîng)
Nghe nh tiÕng cña cha «ng dùng níc
TruyÒn con ch¸u ph¶i ngÈng cao mµ bíc
Nghe nh lêi c©y cá giã ma
§ang h¸t tiÕp bµi ca bÊt khuÊt ngµn xa...
(Lª Anh Xu©n)
Tãm l¹i, so s¸nh tu tõ cã ý nghÜa rÊt quan träng. Nã lµ mét ph¬ng ph¸p
lµm t¨ng hiÖu qu¶ trong viÖc sö dông ng«n ng÷. TÊt nhiªn, møc ®é hiÖu qu¶
11
tuú thuéc vµo kh¶ n¨ng cô thÓ, vµo vèn ng«n ng÷ vµ sù rÌn luyÖn kÜ n¨ng thêng xuyªn ë mçi ngêi.
1.1.1.2. D¹y häc phÐp tu tõ so s¸nh ë líp 3
a. Môc tiªu cña viÖc d¹y häc phÐp tu tõ so s¸nh ë tiÓu häc
Thèng nhÊt víi môc tiªu cña ch¬ng tr×nh TiÕng ViÖt ë tiÓu häc, môc
tiªu cña viÖc d¹y biÖn ph¸p tu tõ so s¸nh ë líp 3 lµ rÌn luyÖn kÜ n¨ng. Th«ng
qua viÖc gi¶i bµi tËp, HS nhËn diÖn phÐp tu tõ so s¸nh tøc lµ chØ ra ®îc h×nh
¶nh, nh©n vËt hoÆc chi tiÕt ®îc sö dông trong bµi ®ång thêi hiÓu ®îc t¸c dông
cña phÐp tu tõ so s¸nh.
Ngoµi viÖc n¾m ®îc dÊu hiÖu vµ hiÓu ®îc gi¸ trÞ biÓu c¶m cña phÐp tu
tõ so s¸nh, ch¬ng tr×nh cßn yªu cÇu HS biÕt vËn dông so s¸nh tu tõ vµo viÖc
nãi viÕt, nh biÕt dïng nh÷ng h×nh ¶nh so s¸nh sinh ®éng trong giao tiÕp, trong
lµm v¨n hay khi kÓ l¹i mét c©u chuyÖn mµ c¸c em ®îc nghe, ®îc ®äc. §©y
còng lµ mét c¸ch chuÈn bÞ dÇn ®Ó c¸c em sö dông thµnh th¹o h¬n phÐp so
s¸nh tu tõ khi lµm c¸c bµi v¨n kÓ chuyÖn, miªu t¶ ë líp 4 hoÆc líp 5.
MÆc dï nh÷ng kiÕn thøc vÒ so s¸nh ®îc d¹y cho HS líp 3 cßn ë møc ®é
s¬ gi¶n song th«ng qua ®ã ch¬ng tr×nh cßn muèn bíc ®Çu trang bÞ cho HS
nh÷ng c¸ch nãi, c¸ch nh×n gi¶n dÞ mµ s©u s¾c, tinh tÕ vÒ ®êi sèng, v¨n ho¸,
v¨n häc cña con ngêi ViÖt Nam. Tõ ®ã, gãp phÇn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn t tëng, t×nh c¶m vµ nh©n c¸ch HS.
b. Ph©n tÝch néi dung d¹y häc phÐp tu tõ so s¸nh ë líp 3
Néi dung vÒ phÐp tu tõ so s¸nh chiÕm mét dung lîng kh«ng lín trong
ch¬ng tr×nh TiÕng ViÖt líp 3. TÊt c¶ chØ cã 7 tiÕt häc kho¶ng 1/5 tæng sè
thêi gian cña ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u vµ 1/35 tæng sè thêi gian cña m«n
TiÕng ViÖt.
PhÐp tu tõ so s¸nh ®îc d¹y ë häc k× I, cø 2 tuÇn mét tiÕt. Cã thÓ thèng
kª néi dung d¹y häc vÒ phÐp tu tõ so s¸nh cô thÓ nh sau:
B¶ng 1: Thèng kª néi dung d¹y häc phÐp tu tõ so s¸nh trong ph©n m«n LuyÖn
tõ vµ c©u:
TuÇn
Chñ ®iÓm
1
M¨ng non
3
M¸i Êm
Néi dung d¹y häc
Trang
Lµm quen víi phÐp so s¸nh
8
T×m h×nh ¶nh so s¸nh vµ nhËn biÕt c¸c
tõ chØ sù so s¸nh
24
12
5
Tíi trêng
So s¸nh h¬n kÐm, c¸ch thªm c¸c tõ so
s¸nh vµo nh÷ng c©u cha cã tõ so s¸nh
43
7
Céng ®ång
So s¸nh sù vËt víi con ngêi
58
10
Quª h¬ng
Lµm quen so s¸nh ©m thanh víi ©m
thanh
79
12
B¾c- Trung-Nam
So s¸nh ho¹t ®éng víi ho¹t ®éng
98
15
Anh em mét nhµ
§Æt c©u cã h×nh ¶nh so s¸nh
126
Qua ph©n tÝch néi dung d¹y häc, chóng ta thÊy r»ng, líp 3 d¹y phÐp tu
tõ cho HS th«ng qua hÖ thèng c¸c bµi tËp, S¸ch gi¸o khoa TiÕng ViÖt 3 cã
nh÷ng lo¹i bµi tËp sau:
b.1. Bµi tËp nhËn biÕt phÐp tu tõ so s¸nh
ë lo¹i bµi tËp nµy, h×nh thøc bµi tËp thêng lµ nªu ng÷ liÖu (c©u v¨n, c©u
th¬; ®o¹n v¨n, ®o¹n th¬) trong ®ã, cã sö dông phÐp tu tõ so s¸nh; yªu cÇu HS
chØ ra c¸c h×nh ¶nh so s¸nh, c¸c sù vËt ®îc so s¸nh, c¸c vÕ so s¸nh, c¸c tõ so
s¸nh, c¸c ®Æc ®iÓm so s¸nh... víi nhau trong c¸c ng÷ liÖu ®ã. Sau ®©y, lµ mét
sè d¹ng bµi tËp trong lo¹i bµi tËp nhËn biÕt.
D¹ng 1: T×m nh÷ng sù vËt ®îc so s¸nh:
Lµ d¹ng bµi tËp gióp HS bíc ®Çu n¾m ®îc cÊu tróc cña phÐp so s¸nh.
Víi yªu cÇu t×m nh÷ng sù vËt ®îc so s¸nh víi nhau c¸c em sÏ t×m ra yÕu tè
1(c¸i so s¸nh) vµ yÕu tè 4 (c¸i ®îc so s¸nh) trong phÐp so s¸nh. §©y lµ nh÷ng
sù vËt tån t¹i xung quanh c¸c em, gÇn gòi vµ quen thuéc ®èi víi cuéc sèng cña
c¸c em, gióp c¸c em dÔ dµng liªn tëng ®Õn sù t¬ng ®ång gi÷a chóng
VÝ dô: T×m nh÷ng sù vËt ®îc so s¸nh víi nhau trong c¸c c©u th¬ díi
®©y:
¬, c¸i dÊu hái
Tr«ng ngå ngé ghª,
Nh vµnh tai nhá
Hái råi l¾ng nghe
(TV3, t.1, tr.8)
Ai ®i häc mµ ch¼ng biÕt c¸i dÊu hái, ai mµ ch¼ng biÕt ®Õn c¸i vµnh tai
cña m×nh vµ ch¾c r»ng ai còng nhËn ra chóng ®Òu cong cong nh nhau. Tuy
nhiªn, phÐp so s¸nh vÉn gîi cho c¸c em mét sù thÝch thó bëi mét sù kh¸m ph¸
- Xem thêm -