Ch¬ng 3
Ph¬ng híng vµ gi¶i ph¸p Hoµn thiÖn quyÒn
hµnh ph¸p trong c¬ cÊu quyÒn lùc nhµ níc ViÖt Nam
3.1. sù cÇn thiÕt ph¶i hoµn thiÖn quyÒn hµnh ph¸p trong
c¬ cÊu quyÒn lùc nhµ níc viÖt nam hiÖn nay.
QuyÒn hµnh ph¸p lµ mét nh¸nh quyÒn trong c¬ cÊu quyÒn lùc nhµ níc
ViÖt Nam, cã chøc n¨ng rÊt quan träng ®èi víi ®êi sèng x· héi nhÊt lµ trong
giai ®o¹n hiÖn nay. V× vËy viÖc hoµn thiÖn quyÒn hµnh ph¸p trong c¬ cÊu
quyÒn lùc cã nghÜa lµ hoµn thiÖn vÒ tæ chøc vµ thùc hiÖn quyÒn nµy trong sù
ph©n c«ng phèi hîp gi÷a c¸c thiÕt chÕ quyÒn lùc lËp ph¸p , hµnh ph¸p vµ t
ph¸p. §iÒu ®ã theo chóng t«i ®îc xuÊt ph¸t tõ nh÷ng yªu cÇu sau:
3.1.1. Yªu cÇu hoµn thiÖn Bé m¸y Nhµ níc.
Hoµn thiÖn bé m¸y nhµ níc nãi chung, bé m¸y hµnh chÝnh nhµ níc nãi
riªng lu«n ®îc §¶ng vµ Nhµ níc quan t©m tõ h¬n nöa thÕ kû qua, nhÊt lµ tõ
sau c«ng cuéc ®æi míi ( sau n¨m 1996 ) ®Õn nay. §iÒu nµy vÒ ph¬ng diÖn
ph¸p lý ®· ®îc minh chøng qua lÞch sö lËp hiÕn cña nhµ níc ta. NhÊt lµ víi sù
ra ®êi cña HiÕn ph¸p 1992 , mét m« h×nh tæ chøc quyÒn lùc nhµ níc ®îc h×nh
thµnh ®¸p øng víi c¸c môc tiªu cña qu¸ tr×nh dæi míi , nhÊt lµ ®æi míi vÒ kinh
tÕ. còng nh ®æi míi vÒ hÖ thèng chÝnh trÞ. §Æc biÖt lµ hiÕn ph¸p 1992 söa ®æi,
mét lÇn nòa ®· cñng cè mét bíc míi m« h×nh tæ chøc quyÒn lùc nµy víi c¸c
thiÕt chÕ quyÒn lùc nh Quèc héi, Chñ tÞch níc, ChÝnh phñ, còng nh Toµ ¸n
nh©n d©n, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n.
Trªn c¬ së cña hiÕn ph¸p1992 chóng ta ®· tõng bíc cã nh÷ng c¶i c¸ch ®Ó hoµn
thiÖn dÇn bé m¸y nhµ níc vµ còng ®· ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh. Tuy
nhiªn vÉn cha kh¾c phôc ®îc nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh trong tæ chøc quyÒn lùc
hiÖn nay lµm ¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn hiÖu qu¶ qu¶n lý nhµ níc còng nh c¸c
ho¹t ®éng kh¸c… Theo chóng t«i tæ chøc bé m¸y nhµ n íc nãi chung, bé m¸y
hµnh chÝnh nhµ níc nãi riªng vÇn cßn béc lé nh÷ng h¹n chÕ sau:
- Mèi quan hÖ gi÷a c¸c thiÕt chÕ quyÒn lùc ( lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t ph¸p) cßn
mang tÝnh h×nh thøc, cha ph¶n ¸nh ®îc b¶n chÊt cña c¸c mèi quan hÖ quyÒn
lùc nµy.
- HÖ thèng ph¸p luËt cha ®ång bé, cha t¹o ®ñ khu«n khæ ph¸p lý cÇn thiÕt,
thÝch hîp, nhÊt lµ ph¸p luËt hµnh chÝnh.
- Bé m¸y hµnh chÝnh nhµ níc vÉn cßn cång kÒnh, nhiÒu tÇng nÊc trung gian,
chøc n¨ng, nhiÖm vô chång chÐo, ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶, quan liªu, tham
nhòng cßn kh¸ phæ biÕn.
- §éi ngò c¸n bé, c«ng chøc nh×n chung kh«ng ®îc ®µo t¹o chÝnh quy; tr×nh
®é, n¨ng lùc vµ phÈm chÊt cha ngang tÇm víi nhiÖm vô, kü n¨ng hµnh chÝnh
kÐm, chÕ ®é c«ng vô cßn l¹c hËu...
VËy ®Ó kh¾c phôc nh÷ng thiÕu sãt, söa ch÷a nh÷ng khuyÕt tËt, x©y
dùng mét nhµ níc v÷ng m¹nh, trong s¹ch, hiÖn ®¹i, bé m¸y nhµ níc ho¹t ®éng
cã hiÖu lùc, hiÖu qu¶ ®¸p øng c¸c yªu cÇu qu¶n lý ®Êt níc. Do vËy cÇn ph¶i
tiÕp tôc x©y dùng vµ hoµn thiÖn nhµ níc, mµ träng t©m lµ tiÕn hµnh c¶i c¸ch
nÒn hµnh chÝnh.
ChÝnh v× vËy mµ §¶ng vµ Nhµ níc th¬ng xuyªn ph¶i ®æi míi vµ hoµn
thiÖn bé m¸y nhµ níc, ®Æc biÖt lµ ®æi míi tæ hcøc ho¹t ®éng cña bé m¸y hµnh
chÝnh nhµ níc. §iÒu ®ã ®· ®îc thÓ hiÖn râ qua cac schñ ch¬ng cña §¶ng:
Tõ n¨m 1991 chñ tr¬ng c¶i c¸ch hµnh chÝnh ®îc §¶ng Céng s¶n ViÖt
Nam ®Ò ra ®Õn n¨m 1994 chñ tr¬ng c¶i c¸ch hµnh chÝnh b¾t ®Çu ®îc triÓn khai
thùc hiÖn, trong ®iÒu kiÖn c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc ®· giµnh ®îc nh÷ng thµnh
qu¶ bíc ®Çu trªn c¸c mÆt kinh tÕ, x· héi, chÝnh trÞ...
C¶i c¸ch hµnh chÝnh cho thÊy ®©y lµ c«ng viÖc phøc t¹p, cã nhiÒu khã
kh¨n, v× nã trùc tiÕp ®ông ch¹m ®Õn lîi Ých côc bé cña c¸c ngµnh, c¸c ®Þa ph¬ng, còng nh cña b¶n th©n ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc. ChÝnh v× vËy vÊn ®Ò ®Æt
ra lµ ph¶i ®Ò ra ®îc quan ®iÓm chØ ®¹o nhÊt qu¸n, cã träng t©m, träng ®iÓm,
cã ch¬ng tr×nh gi¶i ph¸p thùc hiÖn thiÕt thùc phï hîp cho tõng giai ®o¹n, trªn
tinh thÇn võa ph¶i b¸m s¸t thùc tiÔn, phï hîp ®Æc ®iÓm, truyÒn thèng, tÝnh
c¸ch vµ b¶n s¾c cña ViÖt Nam, võa tham kh¶o, häc hái kinh nghiÖm cña c¸c
níc trªn thÕ giíi vÒ c¶i c¸ch.
N¨m 1996 §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI cña §¶ng Céng s¶n ViÖt
Nam ®· më ra mét thêi kú ph¸t triÓn míi cã tÝnh bíc ngoÆt cña c¸ch m¹ng
ViÖt Nam, thêi kú ®æi míi toµn diÖn ®Êt níc, lÊy ®æi kinh tÕ lµm träng t©m,
víi môc tiªu d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh.
NghÞ quyÕt §¹i héi ®· ®Ò ra chñ tr¬ng "thùc hiÖn mét cuéc c¶i c¸ch
lín vÒ tæ chøc bé m¸y cña c¬ quan nhµ níc, theo ph¬ng híng: X©y dùng vµ
thùc hiÖn mét c¬ chÕ qu¶n lý nhµ níc thÓ hiÖn quyÒn lµm chñ tËp thÓ cña nh©n
d©n lao ®éng ë tÊt c¶ c¸c cÊp. T¨ng cêng bé m¸y nhµ níc tõ Trung ¬ng ®Õn
®Þa ph¬ng vµ c¬ së thµnh mét hÖ thèng thèng nhÊt, cã sù ph©n ®Þnh rµnh m¹ch
nhiÖm vô, quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm tõng cÊp theo nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ,
ph©n biÖt chøc n¨ng qu¶n lý hµnh chÝnh - kinh tÕ víi qu¶n lý s¶n xuÊt - kinh
doanh, kÕt hîp qu¶n lý theo ngµnh víi qu¶n lý theo ®Þa ph¬ng vµ vïng l·nh
thæ, phï hîp víi ®Æc ®iÓm t×nh h×nh kinh tÕ, x· héi.
- VÒ c¸c gi¶i ph¸p cô thÓ ®Ó c¶i c¸ch bé m¸y nhµ níc, NghÞ quyÕt x¸c
®Þnh ph¶i: "Thùc hiÖn mét quy chÕ lµm viÖc khoa häc, cã hiÖu suÊt cao; x©y
dùng bé m¸y gän nhÑ, cã chÊt lîng cao víi mét ®éi ngò c¸n bé cã phÈm chÊt
chÝnh trÞ vµ n¨ng lùc qu¶n lý nhµ níc, qu¶n lý kinh tÕ, qu¶n lý x· héi".
- Héi nghÞ lÇn thø 6 Ban ChÊp hµnh Trung ¬ng khãa VI (th¸ng 3/1989)
®· ®Ò cËp viÖc ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ víi môc tiªu: Ph©n ®Þnh râ chøc n¨ng,
nhiÖm vô, trªn c¬ së ®ã, ®æi míi tæ chøc vµ ph¬ng thøc ho¹t ®éng cña §¶ng,
Nhµ níc vµ c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng. VÒ mÆt Nhµ níc ®ßi hái ®Æt ra lµ ph¶i
thùc hiÖn ®óng ®¾n quyÒn lùc cña m×nh; qu¶n lý mäi mÆt ho¹t ®éng cña x· héi
b»ng ph¸p luËt theo ®êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng.
Tõ sau §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI, tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña
hÖ thèng bé m¸y hµnh chÝnh tõ Trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng ®· cã nh÷ng chuyÓn
biÕn râ rÖt, tõng bíc chuyÓn m¹nh sang thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ níc
theo ph¸p luËt. Tõng bíc n©ng cao hiÖu qu¶.
- §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VII (th¸ng 6/1991) ®· tiÕn hµnh tæng
kÕt 5 n¨m thùc hiÖn ®æi míi, ®Ò ra C¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt níc trong thêi kú
qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn lîc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi
®Õn n¨m 2000. NghÞ quyÕt ®· ®Ò ra chñ tr¬ng tiÕp tôc c¶i c¸ch bé m¸y nhµ níc; söa ®æi HiÕn ph¸p, c¶i tiÕn tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Quèc héi, söa ®æi c¬
cÊu tæ chøc vµ ph¬ng thøc ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ, cña chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng c¸c cÊp.
§Æc biÖt lµ g¾n nhiÖm vô c¶i c¸ch bé m¸y Nhµ níc víi ®æi míi tæ chøc
vµ ph¬ng thøc ho¹t ®éng cña §¶ng vµ c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng. Nãi c¸ch
kh¸c, c¶i c¸ch bé m¸y nhµ níc lÇn ®Çu tiªn ®îc ®Æt trong mét chØnh thÓ thèng
nhÊt lµ ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ, trªn tinh thÇn lÊy ®æi míi kinh tÕ lµm träng
t©m, t¨ng cêng vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng, n©ng cao hiÖu lùc, hiÖu qu¶ cña bé
m¸y nhµ níc vµ më réng d©n chñ x· héi chñ nghÜa, b¶o ®¶m quyÒn lùc thuéc
vÒ nh©n d©n.
NghÞ quyÕt §¹i héi VII ®· x¸c ®Þnh môc tiªu cã tÝnh chÊt chiÕn lîc
cho tÊt c¶ chÆng ®êng 10 n¨m (1991 ®Õn 2000) lµ "®Æt träng t©m c¶i c¸ch
nh»m vµo hÖ thèng hµnh chÝnh víi néi dung chÝnh lµ x©y dùng mét hÖ thèng
hµnh ph¸p vµ qu¶n lý hµnh chÝnh Nhµ níc th«ng suèt tõ Trung ¬ng xuèng c¬
së, cã ®ñ quyÒn lùc, n¨ng lùc, hiÖu lùc".
Nh vËy, chñ tr¬ng c¶i c¸ch hµnh chÝnh do NghÞ quyÕt VII ®Ò ra tuy chñ
yÕu míi dõng ë ph¹m vi c¶i c¸ch bé m¸y hµnh chÝnh, nhng vÒ mÆt néi dung
c¶i c¸ch ®îc x¸c ®Þnh t¬ng ®èi cô thÓ vµ toµn diÖn, ®· ®Æt nhiÖm vô c¶i c¸ch
bé m¸y Nhµ níc trªn mét tÇm cao míi, cã tÝnh hÖ thèng vµ toµn diÖn h¬n, mµ
träng t©m lµ c¶i c¸ch bé m¸y hµnh chÝnh...
Theo quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p míi 1992 "ChÝnh phñ lµ c¬ quan chÊp
hµnh cña Quèc héi, c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc cao nhÊt cña níc Céng hßa
x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam" (§iÒu 109).
Nã x¸c ®Þnh l¹i vÞ trÝ cña ChÝnh phñ ®ång thêi nhËn thøc ®Çy ®ñ h¬n
vÒ ph©n c«ng phèi hîp gi÷a ba quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t ph¸p trong tæng
thÓ quyÒn lùc thèng nhÊt cña nhµ níc. Víi vÞ trÝ nµy, hµnh ph¸p trë thµnh mét
nh¸nh quyÒn lùc ®éc lËp t¬ng ®èi trong sù ph©n c«ng phèi hîp víi c¸c nh¸nh
quyÒn lùc kh¸c.
§Æc biÖt Héi nghÞ ®¹i biÓu gi÷a nhiÖm kú cña §¶ng Céng s¶n ViÖt
Nam häp th¸ng 01/1994 ®· x¸c ®Þnh nh÷ng chñ tr¬ng vµ gi¶i ph¸p lín ®a ViÖt
Nam chuyÓn sang mét thêi kú ph¸t triÓn míi, thêi kú ®Èy tíi mét bíc c«ng
nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc.
NghÞ quyÕt ®· ®Ò ra ph¬ng híng chung lµ tiÕp tôc ®æi míi vµ t¨ng cêng hÖ thèng hµnh ph¸p c¶ vÒ tæ chøc, c¸n bé, c¬ chÕ ho¹t ®éng, ph¸t huy vai
trß ®iÒu hµnh cña bé m¸y hµnh ph¸p.
Ngµy 4/5/1994 ChÝnh phñ cã nghÞ quyÕt sè 38/CP vÒ c¶i c¸ch thñ tôc
hµnh chÝnh trong viÖc gi¶i quyÕt c«ng viÖc cña c«ng d©n vµ tæ chøc. Theo
NghÞ quyÕt lµ ph¶i ®¹t ®îc mét bíc chuyÓn biÕn c¨n b¶n trong quan hÖ vµ thñ
tôc gi¶i quyÕt c«ng viÖc gi÷a c¸c c¬ quan nhµ níc víi nhau; gi÷a c¬ quan nhµ
níc víi c¸c tæ chøc x· héi; gi÷a c¬ quan nhµ níc víi c«ng d©n. TiÕp ®Õn NghÞ
quyÕt Trung ¬ng 8 (khãa VII) th¸ng 01/1995 ®· ®¸nh dÊu mét bíc ph¸t triÓn
míi vÒ c¶i c¸ch hµnh chÝnh ë ViÖt Nam. §©y lµ NghÞ quyÕt chuyªn ®Ò vÒ c¶i
c¸ch hµnh chÝnh, NghÞ quyÕt ®· coi c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh Nhµ níc lµ yªu
cÇu bøc xóc, lµ träng t©m cña viÖc x©y dùng hoµn thiÖn Nhµ níc, vµ môc tiªu
cña c¶i c¸ch hµnh chÝnh lµ nh»m x©y dùng mét nÒn hµnh chÝnh trong s¹ch, cã
®ñ n¨ng lùc, sö dông ®óng quyÒn lùc vµ tõng bíc hiÖn ®¹i hãa ®Ó qu¶n lý cã
hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ c«ng viÖc cña Nhµ níc.
C¸c yÕu tè cÊu thµnh nÒn hµnh chÝnh ®îc kh¼ng ®Þnh lµ: ThÓ chÕ hµnh
chÝnh, tæ chøc bé m¸y vµ quy chÕ ho¹t ®éng cña hÖ thèng hµnh chÝnh, vµ ®éi
ngò c¸n bé c«ng chøc hµnh chÝnh. Mçi mét bé phËn nµy ®Òu cã nh÷ng næi
dung c¶i c¸ch cô thÓ vµ cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau.
Theo NghÞ quyÕt Trung ¬ng 8 (khãa VII) th× c¶i c¸ch hµnh chÝnh thÓ
hiÖn ë hai yÕu tè:
Mét lµ, c¶i c¸ch hµnh chÝnh trë thµnh mét bé phËn quan träng trong
®êng lèi ®æi míi toµn diÖn cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, lµ mét trong nh÷ng
u tiªn hµng ®Çu trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña §¶ng vµ Nhµ níc ViÖt Nam.
Hai lµ, x¸c ®Þnh ®óng ®¾n vÒ môc tiªu, quan ®iÓm, néi dung, ph¬ng híng
t¹o ra nh÷ng nh©n tè ®éng lùc c¬ b¶n cho viÖc ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh c¶i c¸ch
hµnh chÝnh trong nh÷ng n¨m tiÕp theo.
- NghÞ quyÕt §¹i héi lÇn thø VIII cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam tiÕp
tôc kh¼ng ®Þnh c¶i c¸ch hµnh chÝnh lµ träng t©m cña viÖc x©y dùng, hoµn thiÖn
Nhµ níc.
NghÞ quyÕt 8 tiÕp tôc ®Èy m¹nh c¶i c¸ch thñ tôc hµnh chÝnh, vµ s¾p
xÕp l¹i bé m¸y hµnh chÝnh tõ Trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng, hîp nhÊt mét sè c¬
quan qu¶n lý chuyªn ngµnh vÒ kinh tÕ trªn c¬ së x¸c ®Þnh râ vµ thùc hiÖn
®óng chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ níc cña c¸c bé, ngµnh.
- Héi nghÞ lÇn thø 3 cña Ban ChÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng Céng s¶n
ViÖt Nam (khãa VIII) (6 n¨m 1997) ®· ra NghÞ quyÕt vÒ ph¸t huy quyÒn lµm
chñ cña nh©n d©n, tiÕp tôc x©y dùng Nhµ níc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt
Nam. TiÕp tôc thùc hiÖn c¶i c¸ch hµnh chÝnh lµ mét trong nh÷ng chñ tr¬ng vµ
gi¶i ph¸p lín. NghÞ quyÕt ®· cô thÓ hãa c¸c chñ tr¬ng quan träng cña NghÞ
quyÕt §¹i héi VIII ®· ®Ò ra, lµ:
- Më réng d©n chñ vµ tÝnh c«ng khai trong ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ
níc. Më réng m¹nh mÏ quyÒn d©n chñ cña d©n ®èi víi tæ chøc vµ ho¹t ®éng
cña bé m¸y Nhµ níc.
- Thùc hiÖn ph©n cÊp m¹nh mÏ tr¸ch nhiÖm vµ thÈm quyÒn hµnh chÝnh
cho c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng, tríc nhÊt lµ gi÷a cÊp Trung ¬ng víi cÊp
tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung ¬ng.
- Trªn c¬ së x¸c ®Þnh râ chøc n¨ng qu¶n lý cña Nhµ níc trong c¬ chÕ thÞ
trêng vµ ®æi míi sù ph©n cÊp, tiÕp tôc ®iÒu chØnh hîp lý tæ chøc bé m¸y cña c¸c
Bé, c¬ quan thuéc ChÝnh phñ vµ bé m¸y chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng.
NghÞ quyÕt Trung ¬ng lÇn thø 3 (khãa VIII) ®· ®¸nh dÊu mét bíc
chuyÓn míi trong sù nhËn thøc vÒ c¶i c¸ch hµnh chÝnh.
§ã lµ c¶i c¸ch hµnh chÝnh cßn lµ yªu cÇu b¶o ®¶m cho viÖc thùc hiÖn
d©n chñ hãa ®êi sèng chÝnh trÞ cña x· héi, nh»m ph¸t huy h¬n n÷a quyÒn lµm
chñ cña nh©n d©n.
Th¸ng 10/1998, ChÝnh phñ ®· thµnh lËp Ban chØ ®¹o c¶i c¸ch hµnh
chÝnh cña ChÝnh phñ do Thñ tíng ChÝnh phñ ®øng ®Çu. Ban chØ ®¹o c¶i c¸ch
hµnh chÝnh cã chøc n¨ng t vÊn cho Thñ tíng trong viÖc quyÕt ®Þnh ch¬ng
tr×nh, kÕ ho¹ch chØ ®¹o c«ng t¸c c¶i c¸ch hµnh chÝnh hµng n¨m vµ trong tõng
thêi kú, vµ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c vÒ c¶i c¸ch hµnh chÝnh, ®ång thêi gióp Thñ tíng ChÝnh phñ phèi hîp c¸c nguån lùc qu¶n lý cña ChÝnh phñ ®Ó thùc hiÖn c¶i
c¸ch hµnh chÝnh.
NghÞ quyÕt Trung ¬ng 7 (khãa VIII) cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®·
kh¼ng ®Þnh viÖc tiÕp tôc tiÕn hµnh c¶i c¸ch hµnh chÝnh vµ ®Æt c¶i c¸ch hµnh
chÝnh trong tæng thÓ cña ®æi míi vÒ hÖ thèng chÝnh trÞ ®· ®Ò ra chñ tr¬ng tiÕn
hµnh s¾p xÕp l¹i tæ chøc, bé m¸y §¶ng vµ c¸c tæ chøc trong hÖ thèng chÝnh trÞ
g¾n liÒn víi c¶i c¸ch hµnh chÝnh theo híng tinh gän, ho¹t ®éng cã hiÖu lùc,
hiÖu qu¶. §ång thêi, víi viÖc kiªn quyÕt s¾p xÕp mét bíc bé m¸y c¸c tæ chøc
trong hÖ thèng chÝnh trÞ, thùc hiÖn gi¶m biªn chÕ, c¶i c¸ch chÝnh s¸ch tiÒn l¬ng...
C¸c quan ®iÓm vÒ c¶i c¸ch hµnh chÝnh cña §¶ng ®îc triÓn khai thùc
hiÖn mét c¸ch tÝch cùc, cã hiÖu qu¶ nh t¹i c¸c b¶n b¸o c¸o cña ChÝnh phñ tríc
c¸c thêi kú häp cña Quèc héi khãa IX vµ khãa X.
- GÇn ®©y nhÊt t¹i §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø 9 cña §¶ng cã
nªu trong b¸o c¸o ®ã lµ viÖc ®Èy m¹nh c¶i c¸ch tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña nhµ
níc, ph¸t huy d©n chñ, t¨ng cêng ph¸p chÕ. Môc tiªu ®Ò ra lµ:
- X©y dùng nhµ níc ph¸p quyÒn XHCN díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng.
- C¶i c¸ch thÓ chÕ vµ ph¬ng thøc ho¹t ®éng cña nhµ níc trong ®ã cã
ho¹t ®éng lËp ph¸p, t ph¸p vµ hµnh ph¸p: "X©y dùng mét nÒn hµnh chÝnh nhµ
níc d©n chñ, trong s¹ch, v÷ng m¹nh, tõng bíc hiÖn ®¹i hãa. §iÒu chØnh chøc
n¨ng vµ c¶i tiÕn ph¬ng thøc ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ... ph©n c«ng, ph©n cÊp,
n©ng cao tÝnh chñ ®éng cña ®Þa ph¬ng, kÕt hîp chÆt chÏ qu¶n lý ngµnh vµ
qu¶n lý l·nh thæ, thùc hiÖn ®óng nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ, tæ chøc hîp lý
Héi ®ång nh©n d©n, kiÖn toµn c¸c c¬ quan chuyªn m«n cña ñy ban nh©n d©n
vµ bé m¸y chÝnh quyÒn cÊp x·, phêng, thÞ trÊn..."
- Tãm l¹i, xuÊt ph¸t tõ ®êng lèi ®æi míi toµn diÖn, b¾t ®Çu tõ ®æi míi
kinh tÕ, lÊy ®æi míi kinh tÕ lµm träng t©m. §ång thêi, tõng bíc ®æi míi hÖ
thèng chÝnh trÞ, nh»m x©y dùng nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa, ®¶m b¶o quyÒn
lùc thuéc vÒ nh©n d©n.C¸c quan ®iÓm vÒ c¶i c¸ch bé m¸y nhµ níc nãi chung,
bé m¸y hµnh chÝnh nãi riªng cña §¶ng vµ Nhµ níc ®· ®îc h×nh thµnh vµ tõng
bíc ®îc thùc hiÖn.
V× vËy theo chóng t«i hoµn thiÖn Bé m¸y nhµ níc lµ nhu cÇu ®Çu tiªn
cho viÖc cÇn ph¶i hoµn thiÖn quyÒn hµnh ph¸p c¶ vÒ ph¬ng diÖn lý luËn vµ
thùc tiÔn.
3.1.2. Yªu cÇu x©y dùng Nhµ níc ph¸p quyÒn ViÖt Nam XHCN.
X©y dùng Nhµ níc ph¸p quyÒn còng lu«n ®ù¬c ®Æt ra cïng víi viÖc
hoµn thiÖn Bé m¸y nhµ níc, nh÷ng n¨m gÇn ®©y nh÷ng quan ®iÓm cña §¶ng
vµ Nhµ níc vÒ x©y dùng nhµ níc ph¸p quyÒn ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa ®· ®îc thÓ hiÖn râ c¸c NghÞ quyÕt cña §¶ng, ®Æc biÖt trong HiÕn ph¸p 1992 (söa
®æi, bæ sung) ®· quy ®Þnh: “Nhµ níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam lµ
nhµ níc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa cña nh©n d©n, do nh©n d©n, v× nh©n
d©n…”.
ë Nhµ níc ViÖt Nam viÖc x©y dùng Nhµ níc ph¸p quyÒn ®iÒu ®ã cßn
cã nghÜa lµ nãi ®Õn mét ph¬ng thøc tæ chøc nÒn chÝnh trÞ XHCN cïng víi c¬
cÊu tæ chøc Nhµ níc duy tr× b¶n chÊt giai cÊp cña Nhµ níc vèn cña d©n do d©n
v× d©n. §iÒu nµy còng ®· ®îc thÓ hiÖn râ trong NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng IX,
®ã lµ viÖc §¶ng ta ®· chñ ch¬ng thùc hiÖn mét c¸ch nhÊt qu¸n vµ l©u dµi
chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN, vµ kh¼ng ®Þnh
chñ tr¬ng x©y dùng Nhµ níc ph¸p quyÒn ViÖt Nam XHCN cña d©n, do d©n vµ
v× d©n.
Trªn c¬ së c¸c gi¸ trÞ cña Nhµ níc ph¸p quyÒn nh :
- TÝnh tèi cao cña ph¸p luËt- Mét nhµ níc ph¸p quyÒn lµ mét nhµ níc
mµ ë ®ã ph¸p luËt vµ c¸c gi¸ trÞ cña nã lu«n ®îc ®Ò cao. LÞch sö x©y dùng nhµ
níc ph¸p quyÒn hµng tr¨m n¨m cña nh©n lo¹i ®· chøng minh cho ®iÒu ®ã. ë
ViÖt Nam viÖc ®Ò cao ph¸p luËt còng nh c¸c gi¸ trÞ cña nã còng d· vµ ®ang dîc cñng cè hoµn thiÖn tõ hµng chôc n¨m nay, nhÊt lµ tõ sau c«ng cuéc ®æi
míi do §¶ng khëi xíng ( 1986) th× vai trß cña ph¸p luËt ®· ®îc thÓ hiÖn râ
trong ®êi sèng x· héi, mµ truíc tiªn ®ã lµ viÖc cñng cè vµ hoµn thiÖn hÖ thèng
ph¸p luËt.Sù hiÖn diÖn mét hÖ thèng kh¸ch quan khoa häc tù nã ®· x¸c ®Þnh râ
b¶n chÊt cña ph¸p luËt, còng nh c¸c gi¸ trÞ x· héi cña nã. ë níc ta tõ khi ra ®êi
nhµ níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ( 1945) cho ®Õn nay hÖ thèng ph¸p luËt
lu«n ®îc cñng cè vµ hoµn thiÖn nh»m ®¸p øng víi tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn
cña x· héi. Theo c¸c nhµ nghiªn cøu luËt ph¸p ViÖt Nam th× hÖ thèng ph¸p
luËt cña nuíc ta ®· ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn qua c¸c thêi kú sau:
1- Thêi kú tõ 1945 ®Õn 1959;
2- Thêi kú 1959 ®Õn 1980;
3- Thêi kú 1980 dÕn 1992;
4- Thêi kú 1992 ®Õn nay.
Qua viÖc ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng ph¸p luËt nuíc ta qua sù ph©n
kú trªn ®· cã nhiÒu quan ®iÓm chung cho thÊy sù nhÊt qu¸n vÒ nhËn thøc gi¸
trÞ cña ph¸p luËt trong ®êi sèng x· héi trong qu¸ tr×nh x©y dùng ph¸p luËt.
- §Ò cao chñ nghÜa lËp HiÕn: Nh chóng ta ®· biÕt nãi ®Õn chñ nghÜa lËp hiÕn
lµ nãi ®Õn sù hiÖn diÖn cña HiÕn ph¸p víi t c¸ch lµ nÒn mãng cña hÖ thèng
ph¸p luËt víi nh÷ng mÆt tÝch cùc cña nã trong ®êi sèng chÝnh trÞ x· héi cña
®Êt níc. Nãi ®Õn chñ nghÜa lËp hiÕn lµ nãi ®Õn lµ sù t¸c ®éng cña HiÕn ph¸p
®èi víi c¸c quan hÖ c¬ b¶n, quan träng trong ®êi sèng x· héi chÝnh trÞ, x· héi
nh quan hÖ chÝnh trÞ, kinh tÕ, tæ chøc nhµ níc, c¸c quyÒn c¬ b¶n cña con ngêi... ChÝnh v× vËy HiÕn ph¸p lu«n ®uîc coi lµ ®¹o luËt c¬ b¶n cña nhµ nuíc,
víi hiÖu lùc ph¸p lý cao nhÊt trong hÖ thèng ph¸p luËt cña quèc gia vµ lµ v¨n
b¶n chÝnh trÞ- ph¸p lý víi nh÷ng tÝnh chÊt ®Æc biÖt cña nã nh tÝnh c¬ b¶n, tÝnh
æn ®Þnh, tÝnh phæ biÕn, tÝnh hoµn chØnh...
ë ViÖt Nam viÖc x©y dùng HiÕn ph¸p còng nh viÖc x©y dùng ph¸p luËt lu«n
®uîc §¶ng vµ nhµ níc x¸c ®Þnh ®ã lµ phíng híng rÊt quan träng ®Ó thÓ hiÖn râ
b¶n chÊt cña nhµ nuíc : cña d©n, do d©n, v× d©n.
Nh×n l¹i lÞch sö lËp hiÕn ë níc ta cho thÊy víi 4 b¶n hiÕn ph¸p th× mçi b¶n ®Òu
ë nh÷ng ®iÓm nhÊn quan träng cña lÞch sö, kÓ c¶ hiÕn ph¸p 1992 söa ®æi hiÖn
nay.
- §¶m b¶o tÝnh ph¸p lý cña quyÒn lùc nhµ níc: QuyÒn lùc nhµ níc ë ViÖt
Nam lµ quyÒn lùc thèng nhÊt, sù thèng nhÊt ë ®©y ®îc hiÓu ®ã lµ sù thèng
nhÊt vÒ môc ®Ých lµ ®em l¹i lîi Ých cho nh©n d©n, cho ®Êt níc vµ cho d©n téc.
Theo c¬ chÕ tæ chøc quyÒn lùc th× quyÒn lùc tèi cao thuéc vÒ c¬ quan ®¹i diÖn
cña d©n, nh©n d©n ®· giao phã quyÒn lùc dã cho nh÷ng nguêi ®¹i diÖn cña
m×nh th«ng qua c¸c c¬ quan d©n cö ®ã lµ Quèc héi vµ Héi ®ång nh©n d©n c¸c
cÊp. Theo quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p th× Quèc héi cã quyÒn lËp hiÕn, lËp ph¸p vµ
quyÒn gi¸m s¸t tèi cao. Héi ®ång nh©n d©n lµ c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc ë ®Þa
phu¬ng, d¹i diÑn cho ý chÝ , nguþªn väng vµ quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n. Víi
vÞ trÝ quan träng ®ã trong c¬ cÊu quyÒn lùc nhµ níc hiÖn nay, víi sù ph©n c«ng
phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan nhµ níc trong viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn lËp ph¸p,
hµnh ph¸p vµ t ph¸p. §Ó cho sù ph©n c«ng phèi hîp mét c¸ch khoa häc vµ cã
hiÖu qu¶ trong viÖc thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ níc, vÊn dÒ ë ®ay ph¶i cã mét c¬
chÕ phèi hîp chÆt chÏ vµ ®óng víi b¶n chÊt cña nã. ë ní ta nh¸nh quyÒn hµnh
ph¸p cha thùc sù lµ mét nh¸nh quyÒn déc lËp v× thÕ tÝnh ph¸p lý cña quyÒn lùc
hµnh chÝnh cha cao, nã kÐo theo hµng lo¹i nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh trong tæ
chøc hµnh ph¸p hiÖn nay.
Sù ph©n c«ng vµ phèi hîp ®Ó thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ nuíc hiÖn nay cßn cÇn
ph¶i ®îc thÓ hiÖn quau sù ph©n cÊp hµnh chÝnh hiÖn nay gi÷a trung ¬ng víi ®Þa
ph¬ng, gi÷a cÊp trªn víi cÊp díi.
- Mét gi¸ trÞ quan träng kh¸c cña nhµ níc ph¸p quyÒn ®ã lµ quyÒn con ngêi vµ
c¸c lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n ®îc b¶o ®¶m:
§Ó cã ®îc mét Nhµ níc ph¸p quyÒn th× cÇn ph¶i cã mét sù ph©n c«ng
quyÒn lùc mét c¸ch hîp lý gi÷a c¸c quyÒn lËp ph¸p , hµnh ph¸p vµ t ph¸p,
®iÒu ®ã ®ßi hái cÇn x¸c ®Þnh râ b¶n chÊt cña hµnh ph¸p trong khèi quyÒn lùc
Nhµ níc ViÖt Nam hiÖn nay. Víi t c¸ch lµ mét nh¸nh cña quyÒn lùc nhµ níc,
quyÒn hµnh ph¸p còng ®îc xuÊt ph¸t tõ b¶n chÊt cña nhµ nuíc ViÖt Nam, ®ã
lµ nhµ níc cña d©n, do d©n vµ v× d©n. Môc tiªu cña nhµ níc ph¸p quyÒn
XHCN lµ nh»m kh«ng ngõng n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña con
ngêi, kh«ng ngõng ph¸t huy mäi n¨ng lùc cña con ngêi. V× vËy cÇn ph¶i cã
mét nÒn hµnh chÝnh trong s¹ch, kh«ng vô lîi, mét nÒn hµnh chÝnh phôc vô ®¾c
lùc v× lîi Ých c«ng.
3.1.3. Yªu cÇu cñng cè vµ më réng d©n chñ.
Cñng cè vµ më réng d©n chñ lu«n ®îc §¶ng vµ nhµ nuíc ta chó träng, ®iÒu
nµy ®· ®îc thÓ hiÖn ngay trong c¸c b¶n hiÕn ph¸p tõ hiÕn ph¸p 1946 ®Õn hiÕn
ph¸p hiÖn hµnh ( hiÕn ph¸p 1992 söa ®æi) vµ nã ®· trë thµnh mét nguyªn t¾c
hiÕn ®Þnh. H¬n n÷a ®©y cßn ®îc coi lµ môc tiªu quan träng trong tiÕn tr×nh c¶i
c¸ch hµnh chÝnh hiÖn nay. B¸c Hå ®· tõng nãi: D©n chñ lµ cña quý b¸u nhÊt
cña nh©n d©n. D©n chñ vµ më r«ng d©n chñ còng ®· trë thµnh néi dung quan
träng trong c¸c NghÞ quyÕt §¶ng, ®Æc biÖt t¹i §¹i héi IX cña §¶ng nã ®· ®îc
®Ò cËp ë cÊp ®è cao h¬n vµ hoµn thiÖn h¬n, nhÊt lµ d©n chñ trong vÞªc thùc
hiÖn quyÒn hµnh ph¸p. NghÞ quyÕt IX ®É nªu: " X©y dùng mét nÒn hµnh chÝnh
nhµ níc d©n chñ,trong s¹ch v÷ng m¹nh, tõng buíc hiÖn ®¹i ho¸..."
[ tr135]. X©y dùng mét nÒn hµnh chÝnh d©n chñ diÌu ®ã tríc hÕt lµ hoµn thiÖn
mèi quan hÖ gi÷a c¬ quan c«ng quyÒn víi c«ng d©n, mèi quan hÖ nµy võa thÓ
hiÖn ®îc quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n, th«ng qua c¬ chÕ qu¶n lý cña nhµ nuíc
vµ díi sù l·nh ®¹o cña ®¶ng. §Ó më réng d©n chñ §¶ng vµ nhµ nuíc ®· vµ
®ang tõng bíc c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh nhµ níc mµ tríc hÕt dã lµ c¶i c¸ch thñ
thôc hµnh chÝnh ®Ó cho ngêi d©n thËt sù cã c¬ héi thùc hiÖn c¸c quyÒn vµ
nghÜa vô cña hä. §Ó më réng d©n chñ §¶ng vµ nhµ níc ta còng ®· tiÕn hµnh
x©y dùng vµ thùc hiÖn quy chÕ d©n chñ ë c¬ së. Cã thÓ nãi d©n chñ ë c¬ së
võa lµ ®éng c¬ võa lµ môc ®Ých ®Ó hoµn thiÖn vµ ph¸t huy nÒn d©n chñ XHCN.
§Ó më réng d©n chñ ®iÒu ®ã cßn ®îc g¾n liÒn víi viÖc t¨ng cuêng sù kiÓm
so¸t cña ngêi d©n ®èi víi chÝnh quyÒn. Mét trong nh÷ng nguyªn t¾c cña nhµ
níc ph¸p quyÒn ®ã lµ viÖc c¸n bé, c«ng chøc vµ c¬ quan nhµ níc chØ ®îc lµm
nh÷ng g× mµ ph¸p luËt cho phÐp ( thuéc ph¹m vi thÈm quyÒn ). §Ó cho nguyªn
t¾c nµy ®îc thùc hiÖn mét c¸ch cã hiÖu qu¶ th× ngoµi viÖc ®ßi hái tÝnh tù gi¸c
chÊp hµnh ph¸p luËt tõ phÝa c¸n bé c«ng chøc nhµ níc, cßn cã sù kiÓm so¸t
tÝch cùc tõ phÝa ngêi d©n. Tõ nhiÒu n¨m nay ph¬ng thøc nµy còng ®· ®îc thùc
hiÖn song cha ®em l¹i hiÖu qu¶ do nhiÒu nguyªn nh©n, trong ®ã cã sù c¶n trë
kh«ng nhá tõ mét nÒn hµnh chÝnh quan liªu, cña quyÒn, mét nÒn hµnh chÝnh
lµm mÊt ®i b¶n chÊt cña d©n, do d©n vµ v× d©n. V× vËy ®Ó më réng d©n chñ th×
viÖc x¸c ®Þnh ®óng b¶n chÊt cña quyÒn hµnh ph¸p lµ mät ®ßi hái rÊt quan
träng.
3.1.4. Yªu cÇu x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ truêng ®Þnh huíng XHCN...
Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ truêng ®Þnh híng XHCN ë níc ta ®· ®îc h×nh
thµnh tõ §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI. Tõ ®ã ®Õn nay ®êng lèi nµy lu«n
®îc ghi nhËn qua c¸c kú §¹i héi vµ ®Æc biÖt lµ t¹i §¹i héi §¶ng toµn quèc lµn
thø IX ®· kh¼ng ®Þnh: " §¶ng vµ nhµ níc ta chñ tr¬ng thùc hiÖn nhÊt qu¸n vµ
l©u dµi chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng
theo c¬ chÕ thÞ trêng , cã sù qu¶n lý cña nhµ nuíc theo ®Þnh híng xa héi chñ
nghÜa;®ã chÝnh lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa" [ tr 86 ].
VÒ ®uêng lèi kinh tÕ NghÞ quyÕt còng nªu râ cÇn ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸,
hiÖn ®¹i ho¸, x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ , ®a ®Êt níc trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp; ph¸t triÓn lùc lùîng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i g¾n liÒn víi x©y dùng
quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp trªn c¶ ba mÆt së h÷u, qu¶n lý vµ ph©n phèi ;
ph¸t huy cao ®é néi lùc, ®ång thêi tranh thñ nguån lùc ben ngoµi vµ chñ ®éng
héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®Ó ph¸t triÓn nhanh, cã hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng ; t¨ng
trëng kinh tÕ ®i liÒn víi ph¸t triÓn v¨n ho¸, tõng bíc c¶i thiÖn ®êi sèng vËt
chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n, thùc hiÖn tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi... Trªn
c¬ së ®ã §¶ng còng ®· ®Ò ra ®îc chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi 20012010, NghÞ quyÕt nªu râ : " ChiÕn lîc ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i
ho¸ theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, x©y dùng nÒn t¶ng ®Õn n¨m 2020 n-
íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp" [tr 148]. Môc tiªu tæng qu¸t
cña chiÕn lîc 10 ®ã lµ: " §a níc ta ra khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn ; n©ng
cao râ rÖt ®êi sèng vËt chÊt, v¨n ho¸, tinh thÇn cña nh©n d©n; t¹o nÒn t¶ng ®Ó
®Õn n¨m 2020 níc ta trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp theo híng hiÖn ®¹i.
Nguån lùc con ngêi , n¨ng lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ, kÕt cÊu h¹ tÇng ,tiÒm
lùc kinh tÕ, quèc phßng , an ninh ®îc t¨ng cêng; thÓ chÕ kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh
híng x· héi chñ nghÜa ®îc h×nh thµnh vÒ c¬ b¶n ; vÞ thÕ cña níc ta trªn trêng
quèc tÕ ®îc n©ng cao"[ tr 159].
Víi ®Þnh huíng vµ nh÷ng môc tiªu c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë
níc ta ®ßi hái ph¶i cã mét nÒn hµnh ph¸p m¹nh, tríc hÕt ®ã lµ vai trß cña c¸c
chñ thÓ quyÒn hµnh ph¸p mµ ®íng ®Çu lµ ChÝnh phñ. ViÖc x¸c ®Þnh râ vÞ trÝ
cña hµnh ph¸p còng nh mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a c¸c thiÕt chÕ quyÒn lùc qua
sù ph©n c«ng phèi hîp ®Ó thùc hiÖn c¸c quyÒn lËp ph¸p , hµnh ph¸p vµ t ph¸p
cã mét ý nghÜa r©t lín ®èi víi sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ :
- X©y dùng ®îc mét hÖ thèng ph¸p luËt kinh tÕ vÒ c¬ b¶n sÏ lµ c¬ së ph¸p lý
cho sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp, nã ®¶m b¶o cho c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ chñ ®éng vµ b×nh ®¼ng trong s¶n xuÊt kinh doanh;
- N©ng cao ®îc hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ qu¶n lý nhµ nuíc, th«ng qua viÖc ®iÒu tiÕt
vi m«, ph©n cÊp qu¶n lý râ rµng, t¹o ra nhng "s©n ch¬i" th«ng tho¸ng cho c¸c
doanh nghiÖp.
3.1.5. Yªu cÇu hîp t¸c quèc tÕ vµ héi nhËp.
Sù cÇn thiÕt ph¶i hoµn thiÖn quyÒn hµnh ph¸p trong c¬ cÊu quyÒn lùc
hiÖn nay ë níc ta cßn ®îc b¾t nguån tõ nh÷ng yªu cÇu mang tÝnh thêi ®¹i, tÝnh
xu huíng, ®ã lµ xu thÕ toµn cÇu ho¸. NghÞ quyÕt IX cña §¶ng cã nªu:" Thùc
hiÖn nhÊt qu¸n ®uêng lèi ®èi ngo¹i ®éc lËp, tù chñ, më réng, ®a ph¬ng ho¸, ®a
d¹ng ho¸ c¸c quan hÖ quèc tÕ. ViÖt nam s½n sµng lµ b¹n, lµ ®èi t¸c tin cËy cña
c¸c níc trong céng ®ång quèc tÕ, phÊn ®Êu v× hoµ b×nh, ®éc lËp vµ ph¸t
triÓn... Chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc theo tinh thÇn ph¸t huy
tèi ®a néi lùc, n©ng cao hiÖu qu¶ hîp t¸c quèc tÕ, b¶o ®¶m ®éc lËp tù chñ vµ
®Þnh huíng x· héi chñ nghÜa..." [ tr119 - 120]. VÒ thùc tÕ hîp t¸c quèc tÕ vµ
chñ ®éng héi nhËp còng ®· vµ ®ang ®îc nhµ níc ta tiÕn hµnh trong nhiÒu n¨m
nay gÇn ®©y. ViÖt nam ®· tham gia ký kÕt nhiÒu ®iÒu íc quèc tÕ c¶ song ph¬ng
vµ ®a ph¬ng ( lµ thµnh viªn cña gÇn 200 ®iÒu íc quèc tÕ). ViÖt nam còng ®· ký
r¸t nhiÒu HiÖp dÞnh th¬ng m¹i song phu¬ng, ®Æc biÖt lµ HiÖp dÞnh th¬ng m¹i
ViÖt - Mü vµ t¬ng lai kh«ng xa ViÖt nam sÏ lµ thµnh viªn cña WTO. §Ó thùc
hiÖn c¸c cam kÕt trong HiÖp ®Þnh th¬ng m¹i mµ ViÖt nam tham gia, nhÊt lµ
HiÖp ®Þnh th¬ng m¹i ViÖt - Mü gÇn ®©y, ®iÒu ®ã ®ßi hái ph¶i cã mét quyÒn
hµnh ph¸p m¹nh theo ®óng nghÜ cña nã, mét hµnh ph¸p "®éc lËp"" cã "thùc
quúªn". Muèn lµ ®îc nh vËy th× viÖc thõ¬ng xuyªn ph¶i tiÕn hµnh ®o lµ c¶i
c¸ch nÒn hµnh chÝnh sao cho thÝch øng víi nÒn hµnh chÝnh trong khu vùc vµ
trªn thÕ giíi trong xu híng toµn cÇu ho¸.
Tõ c¸c yªu cÇu nªu trªn cho thÊy viÖc hoµn thiÖn quyÒn hµnh ph¸p
trong c¬ cÊu quyÒn lùc ë níc ta hiÖn nay lµ mét viÖc lµm rÊt cã ý nghÜa c¶ vÒ
mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn. Nã sÏ gi¶i quyÕt ®îc nhiÒu bøc xóc ®ang ®Æt ra trong
qu¸ tr×nh thùc thi quyÒn lùc nµy kh«ng nh÷ng ë trong níc mµ nã cßn ®Æt ra
trong qu¸ tr×nh hîp t¸c quèc tÕ vµ héi nhËp hiÖn nay. V× vËy theo chóng t«i
cÇn ph¶i cã quan ®iÓm chØ ®¹o nhÊt qu¸n, ®óng ®¾n vµ khoa häc còng nh
nh÷ng gi¶i ph¸p ®ång bé, kh¶ thi th× míi cã thÓ ®¹t ®îc môc ®Ých.
3.2. Mét sè ph¬ng híng vµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m hoµn
quyÒn hµnh ph¸p ë ViÖt Nam hiÖn nay
thiÖn
3.2.1. TiÕp tôc c«ng cuéc c¶i c¸ch Bé m¸y hµnh chÝnh nhµ níc
Mét nhµ níc cã n¨ng lùc h¬n cã thÓ lµ mét nhµ níc cã hiÖu qu¶ h¬n,
nhng hiÖu qu¶ vµ n¨ng lùc kh«ng ph¶i lµ cïng mét sù viÖc. N¨ng lùc trong trêng hîp ¸p dông cho c¸c nhµ níc lµ kh¶ n¨ng theo ®uæi vµ thóc ®Èy c¸c hµnh
®éng chung mét c¸ch cã hiÖu qu¶ - Nh luËt ph¸p vµ trËt t, y tÕ c«ng céng vµ
c¬ së h¹ tÇng c¬ b¶n; hiÖu qu¶ lµ kÕt qu¶ cña viÖc sö dông n¨ng lùc ®ã ®Ó ®¸p
øng nhu cÇu x· héi ®èi víi nh÷ng hµng hãa nµy. Mét Nhµ níc cã thÓ cã n¨ng
lùc nhng kh«ng cã hiÖu qu¶ l¾m nÕu nh n¨ng lùc ®ã kh«ng ®îc sö dông v× lîi
Ých cña x· héi [ 72 , tr.16 ].
3.2.1.1. C¶i c¸ch bé m¸y hµnh chÝnh
Trong nh÷ng n¨m qua viÖc c¶i c¸ch Bé m¸y hµnh chÝnh ®· ®îc ®Æt ra
mét c¸ch thêng xuyªn, nhÊt lµ tõ sau §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI ®Õn
nay. ViÖc c¶i c¸ch ®ã ®· ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh.
Giíi h¹n trong viÖc t×m hiÓu vÒ quyÒn hµnh ph¸p trong c¬ cÊu quyÒn
lùc ë Nhµ níc ViÖt Nam, v× vËy, tríc hÕt chóng t«i muèn ®a ra vµi nÐt vÒ sù
h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña Bé m¸y hµnh chÝnh tõ h¬n 50 n¨m trë l¹i ®©y. §Ó
tõ ®ã m¹nh d¹n ®a ra nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m gãp phÇn n©ng cao hiÖu lùc vµ
hiÖu qu¶ cña quyÒn hµnh ph¸p hiÖn nay.
Víi h¬n 50 n¨m h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn Bé m¸y hµnh chÝnh nhµ níc
theo chóng t«i cã thÓ ph©n kú theo c¸c giai ®o¹n sau:
- Bé m¸y hµnh chÝnh giai ®o¹n 1945 - 1954:
§©y lµ giai ®o¹n ®Çu tiªn cña nÒn hµnh chÝnh Nhµ níc ViÖt Nam h¬n
50 n¨m qua (nÒn hµnh chÝnh Nhµ níc ViÖt Nam míi), mét nÒn hµnh chÝnh mµ
ngay tõ ®Çu ®· thÓ hiÖn b¶n chÊt nhµ níc "cña nh©n d©n, do nh©n d©n, v× nh©n
d©n".
Chóng ta ®Òu biÕt tõ sau ngµy tuyªn ng«n ®éc lËp khai sinh ra níc ViÖt
Nam D©n chñ Céng hßa ngµy 02/9/1945. Mét cuéc tæng tuyÓn cö quèc d©n
®ång bµo ®Çu tiªn ®îc tiÕn hµnh trªn c¶ níc ®Ó thµnh lËp ra ChÝnh phñ (Chñ
thÓ quan träng nhÊt cña quyÒn hµnh ph¸p - mét yÕu tè quyÕt ®Þnh cho sù h×nh
thµnh lªn Bé m¸y hµnh chÝnh Nhµ níc).
Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· chØ râ: Do tæng tuyÓn cö mµ toµn d©n bÇu ra
Quèc Héi. Quèc Héi sÏ cö ra ChÝnh phñ cña toµn d©n. §Æc biÖt víi sù ra ®êi
cña b¶n HiÕn ph¸p ®Çu tiªn - HiÕn ph¸p 1946, c¬ së ph¸p lý cho sù h×nh thµnh
nªn bé m¸y hµnh chÝnh nhµ níc ®Çu tiªn víi mét chÝnh thÓ "D©n chñ céng
hßa". §iÒu 1 HiÕn ph¸p 1946 quy ®Þnh: "Níc ViÖt Nam lµ mét níc d©n chñ
céng hßa. TÊt c¶ quyÒn bÝnh trong níc lµ cña toµn thÓ nh©n d©n ViÖt Nam
kh«ng ph©n biÖt nßi gièng, g¸i, trai, giµu nghÌo, giai cÊp, t«n gi¸o". §iÒu 2
cßn kh¼ng ®Þnh: "§Êt níc ViÖt Nam lµ mét khèi thèng nhÊt Trung, Nam, B¾c
kh«ng thÓ ph©n chia". Víi nh÷ng quy ®Þnh trªn ®©y ®îc coi lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn
quan träng, mét sù ®¶m b¶o ph¸p lý cho tÝnh thèng nhÊt cña bé m¸y hµnh
chÝnh.
§iÒu 57 HiÕn ph¸p cßn quy ®Þnh: "Níc ViÖt Nam vÒ ph¬ng diÖn hµnh
chÝnh gåm cã 3 bé: B¾c, Trung, Nam. Mçi bé chia thµnh tØnh, mçi tØnh chia
thµnh huyÖn, mçi huyÖn chia thµnh x·".
"C¬ quan hµnh chÝnh cao nhÊt cña toµn quèc lµ ChÝnh phñ ViÖt Nam
d©n chñ céng hßa" (§iÒu 43).
HiÕn ph¸p cßn quy ®Þnh:
ChÝnh phñ gåm cã Chñ tÞch níc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa, Phã chñ
tÞch vµ néi c¸c. Néi c¸c cã Thñ tíng, C¸c Bé trëng, Thø trëng cã thÓ cã Phã
Thñ tíng.
Chñ tÞch níc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa chän trong nghÞ viÖn nh©n
d©n... Phã Chñ tÞch níc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa chän trong nh©n d©n...
Nh vËy vÒ c¬ b¶n ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu sau khi c¸ch m¹ng th¸ng
t¸m thµnh c«ng, mét hÖ thèng Bé m¸y hµnh chÝnh ®· ®îc h×nh thµnh mét c¸ch
thèng nhÊt tõ Trung ¬ng xuèng ®Þa ph¬ng, mµ ngêi ®øng ®Çu Bé m¸y hµnh
chÝnh ë giai ®o¹n nµy lµ Chñ tÞch níc (Nguyªn Thñ quèc gia) cã thÓ nãi ®©y lµ
mét chÕ ®Þnh thÓ hiÖn rÊt c¬ b¶n vÒ vÞ trÝ còng nh gi¸ trÞ quyÒn lùc cña hµnh
ph¸p (chÕ ®Þnh nguyªn thñ quèc gia ®ång thêi lµ ngêi ®øng ®Çu hµnh ph¸p ®·
®îc nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi ¸p dông).
§Ó t×m hiÓu vÒ Bé m¸y hµnh chÝnh ë giai ®o¹n nµy tríc hÕt chóng ta
t×m hiÓu vÒ Bé m¸y hµnh chÝnh nhµ níc ë Trung ¬ng.
- Trung ¬ng cã ChÝnh phñ (c¬ quan hµnh chÝnh cao nhÊt cña toµn
quèc).
ChÝnh phñ gåm cã Chñ tÞch níc, Phã chñ tÞch vµ néi c¸c. Néi c¸c gåm
cã Thñ tíng, c¸c Bé trëng vµ cã thÓ cã Phã thñ tíng. ë giai ®o¹n nµy ChÝnh
phñ ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa cã nhiÒu sù thay ®æi vÒ tªn gäi, còng nh vÒ
sè lîng c¸c bé nh sau:
- Ngµy 2/9/1945 thµnh lËp ChÝnh phñ l©m thêi;
- Ngµy 1/1/1946 ChÝnh phñ l¹i ®îc ®æi lµ ChÝnh phñ Liªn HiÖp L©m
thêi;
- Ngµy 2/3/1946 ChÝnh phñ l¹i ®æi thµnh ChÝnh phñ Liªn HiÖp kh¸ng
chiÕn;
- Vµ tõ sau ngµy 3/11/1946 ®Õn ®Çu n¨m 1955 ChÝnh phñ míi ®îc
thµnh lËp.
(Cô Hå ChÝ Minh Chñ tÞch níc vµ kiªm thñ tíng; ¤ng Ph¹m V¨n
§ång gi÷ chøc vô Phã Thñ tíng ChÝnh phñ; vµ néi c¸c gåm cã 12 Bé).
VÒ c¬ cÊu c¸c Bé, víi t c¸ch lµ c¬ quan hµnh chÝnh cã thÈm quyÒn
chuyªn m«n vÒ hµnh ph¸p nªn còng cã sù thay ®æi thêng xuyªn ®Ó ®¸p øng
víi nhiÖm vô cña hµnh ph¸p lóc bÊy giê. VÝ dô: Trong thêi gian ®Çu sè lîng
c¸c Bé lµ 13 bé víi 15 vÞ Bæ trëng (trong ®ã cã Bé trëng ngo¹i giao do Chñ
tÞch Hå ChÝ Minh kiªm nhiÖm víi hai Bé trëng kh«ng bé). VÒ sau th× thµnh
lËp thªm Bé canh N«ng, Bé néi vô ®æi thµnh Bé C«ng An. Th¸ng 5/1952 th×
Ng©n hµng Quèc gia ®îc thµnh lËp.
C¸c thµnh viªn cña ChÝnh phñ l©m thêi (2/9/1945) gåm cã:
- Chñ tÞch CPLT, kiªm Bé trëng ngo¹i giao: Cô Hå ChÝ Minh.
- Bé trëng Bé néi vô: ¤ng Vâ Nguyªn Gi¸p.
- Bé trëng Bé th«ng tin tuyªn truyÒn: ¤ng TrÇn Huy LiÖu.
- Bé trëng Bé quèc phßng: ¤ng Chu V¨n TÊn.
- Bé trëng Bé Thanh niªn: ¤ng D¬ng §øc HiÒn.
- Bé trëng Bé Bé kinh tÕ quèc gia: ¤ng NguyÔn M¹nh Hµ.
- Bé trëng Bé Cøu tÕ x· héi: ¤ng NguyÔn V¨n Tè.
- Bé trëng Bé t ph¸p: ¤ng Vò Träng Kh¸nh.
- Bé trëng Bé Y tÕ: ¤ng Ph¹m Ngäc Th¹ch.
- Bé trëng Bé giao th«ng c«ng chÝnh: ¤ng §µo Träng Kim.
- Bé trëng Bé lao ®éng: ¤ng Lª V¨n HiÕn.
- Bé trëng Bé tµi chÝnh: ¤ng Ph¹m V¨n §ång.
- Bé trëng Bé Quèc gia gi¸o dôc: ¤ng Vò §×nh Hße.
- Bé trëng kh«ng Bé: ¤ng Cï Huy CËn vµ ¤ng NguyÔn V¨n Xu©n
[ 90 , tr 23 ].
Trong giai ®o¹n nµy sè lîng c¸n Bé còng nh sè thµnh viªn néi c¸c cã
sù thay ®æi cho ®Õn ®Çu n¨m 1955 chóng ta cã ChÝnh phñ míi víi sè thµnh
viªn míi.
- §èi víi c¬ quan hµnh chÝnh ®Þa ph¬ng, trong thêi kú nµy nÒn hµnh
chÝnh ®îc h×nh thµnh theo ®Þa giíi hµnh chÝnh mµ HiÕn Ph¸p - 1946 ®· quy
®Þnh: "Níc ViÖt Nam vÒ ph¬ng diÖn hµnh chÝnh gåm cã 3 bé: B¾c, Trung,
Nam. Mçi bé chia thµnh tØnh, mçi tØnh chia thµnh huyÖn, mçi huyÖn chia
thµnh x·" (®iÒu 57). "ë tØnh, thµnh phè, thÞ x· vµ x· cã Héi ®ång nh©n d©n do
®Çu phiÕu phæ th«ng vµ trùc tiÕp bÇu ra. Héi ®ång nh©n d©n tØnh, thµnh phè,
thÞ x· hay x· cö ra ñy ban hµnh chÝnh, Bé vµ huyÖn chØ cã UBHC, UBHC Bé
do Héi ®ång c¸c tØnh vµ thµnh phè bÇu ra. UBHC huyÖn do Héi ®ång c¸c x·
bÇu ra. Tuy nhiªn khi nghiªn cøu vÒ Bé m¸y hµnh chÝnh ë ®Þa ph¬ng trong
thêi kú nµy chóng ta ph¶i dùa trªn hai v¨n b¶n ph¸p lý quan träng, ®©y ®îc coi
lµ c¬ së ph¸p lý ®Çu tiªn vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng.
§ã lµ s¾c lÖnh sè 63 ngµy 22/11/1945 vÒ "tæ chøc Héi ®ång nh©n d©n vµ
UBHC x·, huyÖn, tØnh, kú" vµ s¾c lÖnh sè 77 ngµy 21/12/1945 vÒ "tæ chøc Héi
®ång nh©n d©n vµ UBHC thµnh phè, khu phè". NÕu nh theo quy ®Þnh cña 2
v¨n b¶n nµy th× Bé m¸y hµnh chÝnh ®Þa ph¬ng ë giai ®o¹n ®Çu nµy ®îc tæ chøc
theo c¸c cÊp sau: CÊp kú, cÊp tØnh, cÊp huyÖn vµ cÊp x·.
ë cÊp kú cã UBHC (do H§ND cña tØnh, thµnh phè thuéc kú bÇu ra, ë
cÊp kh«ng cã H§ND).
CÊp tØnh cã H§ND vµ UBHC (UBHC do H§ND tØnh bÇu ra).
CÊp huyÖn cã UBHC (do H§ND c¸c x· trong huyÖn bÇu ra, cÊp huyÖn
kh«ng cã H§ND).
CÊp c¬ së lµ chÝnh quyÒn x· cã H§ND vµ UBHC.
§èi víi cÊp thµnh phè vµ khu phè, do xuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm cña thµnh
phè vµ khu phè nªn viÖc quy ®Þnh vÒ c¬ cÊu Bé m¸y hµnh chÝnh cã kh¸c víi
tØnh, huyÖn vµ x· (t×m hiÓu thªm s¾c lÖch 77 ngµy 21/12/1945).
Nh vËy ë vµo giai ®o¹n nµy, bé m¸y hµnh chÝnh ë ®Þa ph¬ng còng ®·
®îc thiÕt lËp, ®Ó tõng bíc thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ níc. Trong giai ®o¹n nµy do
hoµn c¶nh lÞch sö nªn mÆc dï Bé m¸y hµnh chÝnh (nhÊt lµ ë Trung ¬ng cã
nh÷ng thay ®æi nhÊt ®Þnh, song nh×n chung mét hÖ thèng Bé m¸y hµnh chÝnh
nhµ níc ViÖt Nam ®· ®îc thiÕt lËp ®Çu tiªn ë khu vùc §«ng Nam ¸. Nã lµ
thµnh qu¶ cña c«ng cuéc gi¶i phãng d©n téc ë ViÖt Nam, ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn
ngêi d©n ®îc thùc hiÖn quyÒn lùc cña m×nh th«ng qua Bé m¸y hµnh chÝnh, chñ
thÓ cña quyÒn hµnh ph¸p.
- Bé m¸y hµnh chÝnh giai ®o¹n 1955 - 1975
§©y lµ giai ®o¹n xÐt vÒ mÆt lÞch sö th× ®ã lµ thêi kú mµ §¶ng vµ Nhµ
níc ta tiÕn hµnh ®ång thêi hai cuéc c¸ch m¹ng, ®ã lµ x©y dùng chñ nghÜa x·
héi ë miÒn B¾c vµ ®Êu tranh gi¶i phãng miÒn Nam thèng nhÊt níc nhµ, (chóng
t«i chØ t×m hiÓu bé m¸y hµnh chÝnh ë miÒn B¾c XHCN).
Khi t×m hiÓu vÒ bé m¸y hµnh chÝnh ë thêi kú nµy chóng ta ph¶i thÊy ®îc nhiÖm vô träng t©m cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam, bëi lÏ hµnh chÝnh "phô
thuéc" vµo chÝnh trÞ v× vËy bé m¸y hµnh chÝnh ë ®©y ph¶i phôc vô cho sù
nghiÖp x©y dùng CNXH b¶o vÖ thµnh qu¶ c¸ch m¹ng, x©y dùng ph¸t triÓn vÒ
kinh tÕ ®Ó miÒn B¾c XHCN trë thµnh hËu ph¬ng v÷ng ch¾c cho c¸ch m¹ng
gi¶i phãng d©n téc ë miÒn Nam, tiÕn tíi thèng nhÊt ®Êt níc. §Ó hoµn thµnh tèt
nh÷ng nhiÖm vô míi ®îc ®Æt ra ë giai ®o¹n nµy HiÕn ph¸p 1959 ®· ra ®êi, c¬
së ph¸p lý míi cho sù h×nh thµnh vÒ tæ chøc còng nh nh÷ng nguyªn t¾c ho¹t
®éng cña bé m¸y hµnh chÝnh. Tuy nhiªn tríc ®ã (tríc khi cã HiÕn ph¸p 1959)
th× Bé m¸y hµnh chÝnh còng ®· cã nh÷ng thay ®æi nhÊt ®Þnh ®Ó ®¸p øng kÞp
thêi nh÷ng nhiÖm vô míi ®ã.
VÝ dô ë Trung ¬ng, ChÝnh phñ còng ®· cã sù thay ®æi vÒ c¬ cÊu, thµnh
phÇn nh tõ kú häp thø 5 Quèc héi khãa I ngµy 20/9/1955 ®Õn kú häp thø 10
Quèc héi khãa I ngµy 27/5/1959 c¬ cÊu thµnh phÇn ChÝnh phñ ®îc më réng
nh sau:
- Chñ tÞch níc ViÖt Nam d©n chñ céng hßa: Cô Hå ChÝ Minh.
- Thñ Tíng kiªm Bé trëng Bé Ngo¹i giao: ¤ng Ph¹m V¨n §ång.
- Phã Thñ tíng kiªm Bé trëng Bé Néi vô: ¤ng Phan KÕ To¹i.
- Phã Thñ tíng kiªm Bé trëng Bé Quèc phßng: ¤ng Vâ Nguyªn
Gi¸p.
- Phã Thñ tíng: ¤ng Trêng Trinh.
- Phã Thñ tíng: ¤ng Ph¹m Hïng.
Vµ hµng lo¹t c¸c Bé nh: Bé C«ng An; Gi¸o dôc; Tµi chÝnh; Giao th«ng
vµ Bu ®iÖn; Thñy lîi vµ KiÕn tróc; C«ng nghiÖp; Th¬ng nghiÖp; Néi th¬ng;
Ngo¹i th¬ng; Y tÕ; Lao ®éng; T ph¸p; V¨n hãa; Bé th¬ng binh; Cøu tÕ; N«ng
l©m vµ mét sè ñy ban nh ñy ban KÕ ho¹ch Nhµ níc; ñy ban Khoa häc Nhµ níc.
Sau ®ã trªn c¬ së cña HiÕn ph¸p 1959 th× ChÝnh phñ còng nh vÒ c¬ cÊu
thµnh phÇn cña ChÝnh phñ cã sù thay ®æi nhÊt ®Þnh qua mçi khãa cña Quèc
héi tõ khãa II (1960 - 1964) ®Õn khãa V (1975 - 1976).[ 90 tr 219-220]
Theo HiÕn ph¸p 1959 ChÝnh phñ ®îc ®æi tªn lµ Héi ®ång ChÝnh phñ lµ
c¬ quan chÊp hµnh cña c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc cao nhÊt, vµ lµ c¬ quan
hµnh chÝnh nhµ níc cao nhÊt cña níc ViÖt Nam d©n chñ céng hßa. Héi ®ång
chÝnh phñ gåm cã: Thñ tíng, c¸c Phã thñ tíng, c¸c Bé trëng, c¸c Chñ nhiÖm
c¸c ñy ban nhµ níc, Tæng gi¸m ®èc Ng©n hµng Nhµ níc.
VÒ cÊp hµnh chÝnh ë giai ®o¹n nµy bé m¸y hµnh chÝnh ë ®Þa ph¬ng
bao gåm c¸c cÊp nh: CÊp tØnh, khu tù trÞ, thµnh phè trùc thuéc Trung ¬ng.
huyÖn, thµnh phè, thÞ x·, x· vµ thÞ trÊn, kh«ng cã cÊp bé nhng l¹i cã khu tù trÞ
(khu ViÖt B¾c vµ T©y B¾c).
§iÒu 78 HiÕn ph¸p quy ®Þnh:
C¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh trong níc ViÖt Nam d©n chñ Céng hßa ph©n
®Þnh nh sau:
Níc chia thµnh tØnh, khu tù trÞ, thµnh phè trùc thuéc trung ¬ng;
TØnh chia thµnh huyÖn, thµnh phè, thÞ x·;
HuyÖn chia thµnh x·, thÞ trÊn.
C¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh trªn ®Òu thµnh lËp H§ND vµ UBHC (®©y lµ
®iÓm kh¸c biÖt so víi c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh ë giai ®o¹n tríc).
Nh×n chung bé m¸y hµnh chÝnh ë vµo giai ®o¹n nµy ®îc tæ chøc vµ
ho¹t ®éng trªn c¬ së cña HiÕn ph¸p 1959 còng nh c¸c v¨n b¶n luËt quy ®Þnh
vÒ tæ chøc ho¹t ®éng cña Héi ®ång ChÝnh phñ vµ UBHC.
-Bé m¸y hµnh chÝnh giai ®o¹n 1976 - 1992:
Sau gi¶i phãng miÒn Nam n¨m 1975, n¨m 1976 chóng ta thèng nhÊt
vÒ mÆt Nhµ níc. C¶ níc ta bíc vµo thêi kú x©y dùng chñ nghÜa x· héi v× vËy
mµ nhiÖm vô cña bé m¸y hµnh chÝnh trong giai ®o¹n nµy lµ nh»m kh¾c phôc
l¹i nh÷ng hËu qu¶ do chiÕn tranh ®Ó l¹i, tõng bíc x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh
tÕ, v¨n hãa x· héi vµ gi÷ v÷ng an ninh quèc phßng trªn ph¹m vi c¶ níc. §©y lµ
nhiÖm vô hÕt søc nÆng nÒ ®èi víi Bé m¸y hµnh chÝnh mµ ë ®ã cÇn ph¶i cã sù
thèng nhÊt vÒ mäi mÆt gi÷a hai miÒn Nam, B¾c vµ víi môc tiªu lµ x©y dùng
CNXH. V× thÕ ®Ó cã c¬ së ph¸p lý cho viÖc ®¶m b¶o thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ cña
quyÒn hµnh ph¸p trong giai ®o¹n míi HiÕn ph¸p 1980 ®· cã nh÷ng thay ®æi
nhÊt ®Þnh c¶ vÒ quy m« lÉn c¬ cÊu, vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¶ hÖ thèng c¬
quan hµnh chÝnh.
VÝ dô nh nÕu ë giai ®o¹n tríc khi nãi vÒ bé m¸y hµnh chÝnh th× ®ã lµ
Bé m¸y hµnh chÝnh ë miÒn B¾c XHCN, cßn sang giai ®o¹n nµy lµ chóng ta ®Ò
cËp ®Õn c¶ mét hÖ thèng c¸c c¬ quan hµnh chÝnh thèng nhÊt tõ B¾c vµo Nam.
§iÒu 1 HiÕn ph¸p 80 ®· quy ®Þnh: "Níc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam
lµ mét níc ®éc lËp, cã chñ quyÒn, thèng nhÊt cña c¸c d©n téc, bao gåm ®Êt
liÒn, vïng trêi, vïng biÓn vµ c¸c h¶i ®¶o". T¹i §iÒu 5 quy ®Þnh: "Nhµ níc
Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam lµ nhµ níc thèng nhÊt cña c¸c d©n téc
cïng sinh sèng trªn ®Êt níc ViÖt Nam...". Theo chóng t«i th× sù thèng nhÊt
nµy còng lµ mét trong nh÷ng ®¶m b¶o quan träng cho viÖc thùc thi quyÒn
hµnh ph¸p.
Trong thêi kú nµy trªn c¬ së cña HiÕn ph¸p 80 th× bé m¸y hµnh chÝnh
ë Trung ¬ng cã mét sè thay ®æi sau: §iÒu 104 quy ®Þnh:
Héi ®ång Bé trëng lµ ChÝnh phñ cña níc Céng hßa x· héi chñ nghÜa
ViÖt Nam, lµ c¬ quan chÊp hµnh vµ hµnh chÝnh Nhµ níc cao nhÊt cña c¬ quan
quyÒn lùc Nhµ níc cao nhÊt. Héi ®ång Bé trëng thèng nhÊt qu¶n lý viÖc thùc
hiÖn c¸c nhiÖm vô chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi, an ninh quèc phßng vµ
®èi ngo¹i cña Nhµ níc...
HiÕn ph¸p còng cßn quy ®Þnh 26 nhiÖm vô cô thÓ cña H§BT. §Ó thùc
hiÖn nh÷ng nhiÖm vô vµ môc tiªu ®Æt ra nh vËy th× c¬ cÊu vµ thµnh phÇn cña
H§BT còng cã sù thay ®æi. Theo HiÕn ph¸p th× H§BT gåm cã: Chñ tÞch Héi
®ång Bé trëng; c¸c Phã chñ tÞch H§TB; c¸c Bé trëng vµ Chñ nhiÖm ñy ban
Nhµ níc. Cô thÓ lµ sè thµnh viªn ChÝnh phñ nhiÖm kú Quèc héi khãa VII
(1981 - 1987) gåm cã:
- Chñ tÞch H§BT: ¤ng Ph¹m V¨n §ång.
- Phã chñ tÞch H§BT: Gåm 18 Phã chñ tÞch, vµ 1 Bé trëng Tæng th ký
H§BT.
- Bé trëng c¸c Bé, Chñ nhiÖm c¸c ñy ban Nhµ níc vµ thñ tíng c¸c c¬
quan ngang Bé gåm cã 43 thµnh viªn.
Sang ®Õn nhiÖm kú Quèc héi khãa VIII th× sè thµnh viªn ChÝnh phñ cã
gi¶m tõ 18 Phã chñ tÞch H§BT xuèng cßn cã 10 Phã chñ tÞch, song sè lîng
c¸c Bé vµ c¸c ñy ban Nhµ níc vÉn lµ mét con sè lín trªn 40 Bé vµ c¬ quan
ngang bé.
§èi víi chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng th× trªn c¬ së cã sù thay ®æi vÒ ®Þa giíi
hµnh chÝnh cô thÓ lµ bá c¸c khu tù trÞ, ®Þa giíi hµnh chÝnh ®îc më réng trªn
ph¹m vi c¶ níc, do vËy mµ c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh ®· ®îc ph©n ®Þnh nh sau:
Níc chia thµnh tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ¬ng vµ ®¬n vÞ hµnh
chÝnh t¬ng ®¬ng;
TØnh chia thµnh huyÖn, thµnh phè tØnh vµ thÞ x·; thµnh phè vµ thÞ trÊn;
thµnh phè trùc thuéc trung ¬ng chia thµnh quËn, huyÖn vµ thÞ x·;
HuyÖn chia thµnh x· vµ thÞ trÊn; thµnh phè thuéc tØnh, thÞ x· chia
thµnh phêng vµ x·; quËn chia thµnh phêng.
TÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh kÓ trªn ®Òu thµnh lËp H§ND vµ UBND.
Nh vËy sau khi níc nhµ thèng nhÊt mét hÖ thèng c¸c c¬ quan hµnh chÝnh míi
®· ®îc thiÕt lËp tríc hÕt lµ sù ph©n ®Þnh c¸c vïng ®Þa giíi hµnh chÝnh trªn
ph¹m vi c¶ níc víi 3 cÊp ë ®Þa ph¬ng, bíc ®Çu t¹o ra sù æn ®Þnh vÒ l·nh thæ
sau bao nhiªu n¨m bÞ chia c¾t, sù æn ®Þnh nµy còng lµ mét trong nh÷ng yÕu tè
®Ó cho Bé m¸y hµnh chÝnh ph¸t triÓn vµ thùc thi cã hiÖu qu¶.
-Bé m¸y hµnh chÝnh tõ 1992 ®Õn nay:
§©y lµ mét giai ®o¹n cã thÓ nãi ®ã lµ sù "chÊn hng" cña nÒn hµnh
chÝnh ViÖt Nam, mét sù chÊn hng cã tÝnh quyÕt ®Þnh cho sù ph¸t triÓn cña ®Êt
níc chuÈn bÞ bíc sang mét thiªn niªn kû míi víi nhiÒu triÓn väng vµ nh÷ng
th¸ch thøc míi.
Víi sù ra ®êi cña HiÕp ph¸p 1992 ®ã lµ c¬ së ph¸p lý cho sù chÊn hng
nµy cña nÒn hµnh chÝnh nãi chung, bé m¸y hµnh chÝnh nãi riªng. Tríc hÕt ®ã
lµ hµng lo¹t c¸c chÕ ®Þnh, víi nh÷ng nguyªn t¾c ®îc x¸c lËp nh chÕ ®Þnh Chñ
tÞch níc, HiÕn ph¸p quy ®Þnh: "Chñ tÞch lµ ngêi ®øng ®Çu Nhµ níc, thay mÆt
níc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam vÒ ®èi néi vµ ®èi ngo¹i" (§iÒu 101),
cïng víi viÖc x¸c ®Þnh hµng lo¹t nh÷ng nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n cho Chñ tÞch
níc nh c«ng bè HiÕn ph¸p, lÖnh, ph¸p lÖnh; thèng lÜnh c¸c lùc lîng vò trang
nh©n d©n ... (§iÒu 103).
§iÒu 109 quy ®Þnh: "ChÝnh phñ lµ c¬ quan chÊp hµnh cña Quèc héi, c¬
quan hµnh chÝnh Nhµ níc cao nhÊt cña níc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt
Nam. ChÝnh phñ thèng nhÊt qu¶n lý viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô chÝnh trÞ,
kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi, quèc phßng, an ninh vµ ®èi ngo¹i cña Nhµ níc..." H¬n
n÷a HiÕn ph¸p cßn quy ®Þnh 11 nhiÖm vô quyÒn h¹n cho ChÝnh phñ (§iÒu 112).
Nh÷ng nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n nµy cßn ®îc quy ®Þnh trong luËt tæ chøc ChÝnh
phñ 1992. Cïng víi nguyªn t¾c tr¸ch nhiÖm tËp thÓ cña ChÝnh phñ vµ tr¸ch
nhiÖm c¸ nh©n cña Thñ tíng vµ c¸c Bé trëng.
Bé m¸y hµnh chÝnh ë ®Þa ph¬ng ë giai ®o¹n nµy nh×n chung kh«ng cã g×
thay ®æi. VÒ cÊp hµnh chÝnh, HiÕn ph¸p 92 vÉn quy ®Þnh: "C¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh
cña Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ®îc ph©n ®Þnh nh sau:
Níc chia thµnh tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ¬ng;
TØnh chia thµnh huyÖn, thµnh phè thuéc tØnh vµ thÞ x·; thµnh phè trùc
thuéc trung ¬ng chia thµnh quËn, huyÖn vµ thÞ x·.
HuyÖn chia thµnh x·, thÞ trÊn; thµnh phè thuéc tØnh, thÞ x· chia thµnh
phêng vµ x·; quËn chia thµnh phêng..." (®iÒu 118). TÊt c¶ c¸c cÊp kÓ trªn ®Òu
cã H§ND vµ UBND. Song ë ®©y vÒ sè lîng c¸c cÊp hµnh chÝnh tõ cÊp tØnh
®Õn x·, phêng ®Òu cã sù gia t¨ng vÒ c¬ sè, nã t¹o thµnh mét hÖ thèng,g thèng
nhÊt tõ Trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng ë c¶ hai miÒn Nam, B¾c trong mét khèi
thèng nhÊt;
(Thèng nhÊt vÒ quyÒn lùc, vÒ l·nh thæ, vÒ d©n téc vµ mét §¶ng duy
nhÊt l·nh ®¹o).
Tãm l¹i, víi vµi nÐt kh¸i qu¸t vÒ sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña Bé
m¸y hµnh chÝnh nhµ níc sau h¬n nöa thÕ kû cho chóng ta thÊy ®îc phÇn nµo
quyÒn hµnh ph¸p ®îc thùc hiÖn, chñ yÕu th«ng qua c¸c chñ thÓ nµy ®Ó thùc
- Xem thêm -