ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA HAØ NOÄI
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC XAÕ HOÄI VAØ NHAÂN VAÊN
BUØI THÒ THUÛY
PHIM TAØI LIEÄU CHAÂN DUNG
TRUYEÀN HÌNH (TFS) - ÑAØI TRUYEÀN
HÌNH THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH
LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ KHOA HOÏC BAÙO CHÍ
THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH - 2006
ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA HAØ NOÄI
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC XAÕ HOÄI VAØ NHAÂN VAÊN
BUØI THÒ THUÛY
PHIM TAØI LIEÄU CHAÂN DUNG
TRUYEÀN HÌNH
[Khaûo saùt qua haõng phim truyeàn hình (TFS) - Ñaøi truyeàn hình
Thaønh phoá Hoà Chí Minh töø 1991 ñeán nay]
CHUYEÂN NGAØNH: BAÙO CHÍ HOÏC
MAÕ SOÁ: 60.32.01
LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ KHOA HOÏC BAÙO CHÍ
Ngöôøi höôùng daãn khoa hoïc:
PGS.TS NGUYEÃN THÒ MINH THAÙI
THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH - 2006
3
LÔØI CAM ÑOAN
Toâi xin cam ñoan luaän vaên nghieân cöùu naøy laø coâng trình cuûa caù nhaân.
Nhöõng keát quaû cuûa luaän vaên laø hoaøn toaøn ñoäc laäp, chöa ñöôïc coâng boá treân
taøi lieäu naøo coù lieân quan ñeán ñeà taøi.
TP. HCM, ngaøy 24 thaùng 11 naêm 2006
Ngöôøi vieát
Buøi Thò Thuûy
LÔØI CAÛM ÔN
------o0o-----* Toâi xin baøy toû loøng bieát ôn saâu saéc ñeán PGS. TS Nguyeãn Thò Minh
Thaùi, ngöôøi ñaõ taän tình höôùng daãn vaø giuùp ñôõ toâi trong quaù trình thöïc hieän
ñeà taøi.
* Toâi xin göûi lôøi caûm ôn chaân thaønh ñeán:
- Ban chuû nhieäm khoa Baùo chí, caùc thaày coâ giaùo trong khoa, phoøng
Quaûn lyù khoa hoïc, tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên, Ñaïi hoïc
Quoác gia Haø Noäi - Ñaïi hoïc Khoa hoïc xaõ hoäi vaø Nhaân vaên Thaønh phoá Hoà
Chí Minh.
- Baûo taøng Phuï nöõ Nam boä, nôi toâi coâng taùc.
- Ha·ng phim truyeàn hình TP. HCM.
- Nhaø vaên Leâ Thaønh Chôn.
- Vaø baïn beø ñaõ nhieät tình giuùp ñôõ toâi trong quaù trình nghieân cöùu.
Thaønh phoá Hoà Chí Minh, thaùng 11 naêm 2006
Buøi Thò Thuûy
MOÄT SOÁ TÖØ VIEÁT TAÉT VAØ THUAÄT NGÖÕ ÑÖÔÏC
SÖÛ DUÏNG TRONG LUAÄN VAÊN
I. Moät soá töø vieát taét:
BTPNNB
Baûo taøng Phuï nöõ Nam boä
CNXH
Chuû nghóa xaõ hoäi
CTV
Coäng taùc vieân
HTV
Ñaøi truyeàn hình Thaønh phoá Hoà Chí Minh
HTX
Hôïp taùc xaõ
KCD
Kyù chaân dung
KCDBI
Kyù chaân dung baùo in
LHP
Lieân hoan phim
NSND
Ngheä só nhaân daân
NSÖT
Ngheä só öu tuù
NXB
Nhaø xuaát baûn
PTL
Phim taøi lieäu
PTLCDÑA
Phim taøi lieäu chaân dung ñieän aûnh
PTLCDTH
Phim taøi lieäu chaân dung truyeàn hình
SGK
Saùch giaùo khoa
STK
Saùch tham khaûo
TFS
Haõng phim truyeàn hình Thaønh phoá Hoà Chí Minh
TP.HCM
Thaønh phoá Hoà Chí Minh
UBND
UÛy ban nhaân daân
VTV
Ñaøi truyeàn hình Vieät Nam
XHCN
Xaõ hoäi chuû nghóa
II. Moät soá thuaät ngöõ chuyeân ngaønh:
1. Ngöôøi quay phim: töø tieáng Anh laø Cameraman.
2. Cheøn hình: Töø goác tieáng Anh laø Insert, trong phim taøi lieäu ñöôïc xem laø kyõ
thuaät ñöa nhöõng hình aûnh, taøi lieäu cheøn vaøo, loàng vaøo moät caûnh phim, giuùp khaùn
giaû coù theâm löôïng thoâng tin, khaéc phuïc nhöõng loãi raùp noái hình aûnh...
3. Choàng môø: Töø goác tieáng Anh laø overlay, laø moät kyõ xaûo laøm môø daàn hình aûnh
trong döïng phim, nhaèm taïo aán töôïng vaø chieàu saâu trong moät caûnh phim.
4. Hieän hình vaø noùi, xaûy ra ñoàng thôøi: Töø goác tieáng Phaùp laø Synchrone.
Synchrone thöôøng ñöôïc söû duïng nhieàu trong PTLCD, nhaèm ñaùp öùng nhu caàu ñöôïc
nghe, nhìn nhaân vaät moät caùch tröïc tieáp, cuøng moät luùc caû hình vaø tieáng noùi thaät.
5. EÂ-kip: Töø goác tieáng Phaùp laø EÙquipe, ñöôïc hieåu laø moät ñoäi, nhoùm, ñoaøn. EÂkip laøm phim ñöôïc hieåu laø moät nhoùm ngöôøi goàm nhieàu thaønh phaàn ñaûm nhaän
nhöõng coâng vieäc ñöôïc giao vaø phoái hôïp vôùi nhau ñeå laøm neân moät boä phim.
MUÏC LUÏC
Trang
MÔÛ ÑAÀU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1
CHÖÔNG 1: SO SAÙNH KYÙ CHAÂN DUNG TREÂN BAÙO IN VÔÙI PHIM
TAØI LIEÄU CHAÂN DUNG TRUYEÀN HÌNH VAØ PHIM TAØI
LIEÄU CHAÂN DUNG TREÂN ÑIEÄN AÛNH. . . . . . . . . . . . . . . .8
1. 1. Ñaëc thuø caùc theå loaïi baùo chí: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8
1.1.1. Kyù chaân dung baùo in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10
1.1.2. Phim taøi lieäu chaân dung truyeàn hình . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14
1.1.3. Phim taøi lieäu chaân dung ñieän aûnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14
1.2. Söï lieân quan vaø hoã trôï giöõa PTLCDTH vôùi caùc loaïi
KCD baùo chí khaùc. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16
1.3. So saùnh KCDBI vôùi PTLCDTH vaø PTLCDÑA . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19
1.3.1. Ñoái töôïng phaûn aùnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19
1.3.2. Ngoân ngöõ theå hieän . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21
1.3.3. Caùc thaønh phaàn thöïc hieän: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21
1.3.4. Öu theá khai thaùc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23
1.3.5. Dung löôïng- Thôøi löôïng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24
1.3.6. Chi phí thöïc hieän thoâng qua vieäc traû nhuaän buùt . . . . . . . . . . . . .26
1.3.7. Keânh chuyeån taûi thoâng tin, löôïng ngöôøi xem . . . . . . . . . . . . . . .26
CHÖÔNG II. KHAÛO SAÙT MOÄT SOÁ PHIM TAØI LIEÄU CHAÂN DUNG
DO TFS SAÛN XUAÁT TÖØ 1991-2006. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30
2.1. Vaøi neùt chung veà TFS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30
2.2. Noäi dung coát loõi trong moät soá PTLCD cuûa TFS . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32
2.2.1. Phim Chaân dung ngöôøi meï mieàn Nam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32
2.2.2. Phim Giöõa ngaøn thaùc luõ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34
2.2.3. Phim Gaëp laïi AÁp Baéc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36
2.2.4. Phim Thôøi gian vónh cöõu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39
2.2.5. Phim Ñeâm traéng Vónh Loäc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41
2.2.6. Phim Tieán só Voõ Toøng Xuaân . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43
2.2.7. Phim Muøa xuaân treân noâng tröôøng Soâng Haäu . . . . . . . . . . . . . . . .45
2.2.8. Phim Nhöõng ngöôøi gaùc röøng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48
2.2.9. Phim Ngöôøi meï . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49
2.2.10. Phim Coâ beù baùn khoai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51
2.2.11. Phim Quaù khöù vaãn coøn ôû phía tröôùc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53
2.2.12. Phim Ngöôøi ñaøn baø hoäi nhaäp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55
2.2.13. Phim Baø ñaïi söù Toân Nöõ Thò Ninh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58
2.2.14. Phim Doanh nhaân Vuõ Thò Lan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59
2.2.15. Phim Cuoäc hoäi ngoä sau 35 naêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62
2.3. Nhöõng kinh nghieäm töø caùch toå chöùc thöïc hieän PTLCDTH . . . . . . . . . .63
2.3.1. Nhöõng kinh nghieäm veà khai thaùc nguoàn ñeà taøi . . . . . . . . . . . . . .63
2.3.2 Nhöõng kinh nghieäm toå chöùc kòch baûn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68
2.3.3 Nhöõng kinh nghieäm chæ ñaïo cuûa coâng taùc ñaïo dieãn . . . . . . . . . .71
2.3.4 Nhöõng kinh nghieäm cuûa ngöôøi quay phim- cameraman . . . . . . .73
2.3.5 Kinh nghieäm söû duïng ñaïo cuï
trong phim taøi lieäu chaân dung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74
2.3.6 Caùch taïo aâm thanh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77
2.3.7 Ngheä thuaät laøm haäu kyø . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80
CHÖÔNG 3: HIEÄU QUAÛ NGHE NHÌN CUÛA PHIM TAØI LIEÄU
CHAÂN DUNG TRUYEÀN HÌNH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84
3.1. Taùc ñoäng cuûa cô quan coâng quyeàn töø caáp nhaø nöôùc ñeán cô sôû,
nguoàn tham khaûo ñeå nhaønöôùc ñieàu chænh, ban haønh nhöõng nghò ñònh,
nghò quyeát, chæ thò nhaèm taêng cöôøng phaùp cheá XHCN
phuø hôïp loøng daân, yù Ñaûng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84
3.2. Khaû naêng xaõ hoäi hoùa nhanh choùng, saâu roäng, töø nhöõng
nhaân vaät ñöôïc choïn laøm PTLCDTH coù theå laøm thay ñoåi nhaän thöùc,
quan ñieåm soáng, lyù töôûng cuûa coâng chuùng, goùp phaàn reøn luyeän
nhaân caùch theá heä treû . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90
3.3. AÛnh höôûng tröïc tieáp ñeán soá phaän cuoäc soáng nhaân vaät ñöôïc
theå hieän trong PTLCDTH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .92
3.4. Goùp phaàn hieäu quaû trong giaùo duïc truyeàn thoáng.
ñöôïc thuyeát phuïc, giaùo duïc töø nhöõng “chaân dung” toûa saùng;
coâng chuùng seõ coù nhöõng haønh ñoäng tích cöïc cho söï nghieäp
xaây döïng vaø baûo veä Toå quoác. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93
3.5 PTLCDTH taùc ñoäng trôû laïi caùc phöông tieän truyeàn thoâng
ñaïi chuùng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101
KEÁT LUAÄN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111
PHUÏ LUÏC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .116
MÔÛ ÑAÀU
1. Lyù do choïn ñeà taøi
Truyeàn hình ngay sau khi ra ñôøi ñaõ nhanh choùng khaúng ñònh laø moät phöông
tieän thoâng tin ñaïi chuùng höõu hieäu nhôø hieäu quaû nghe nhìn cuûa coâng chuùng. Trong
caùc chöông trình ñöôïc phaùt soùng treân caùc keânh truyeàn hình, phaàn vaên hoaù vaên
ngheä, ngoaøi phim truyeän, khoâng theå khoâng keå ñeán theå loaïi phim taøi lieäu. Trong
phim taøi lieäu, nhieàu phim chaân dung daïng "ngöôøi toát vieäc toát" ñöôïc theå hieän sinh
ñoäng, phong phuù; taùc ñoäng maïnh meõ vaøo nhaän thöùc coâng chuùng. Phim TLCD cuõng
laø theå loaïi chieám dung löôïng khaù lôùn trong danh muïc phim taøi lieäu cuûa caùc haõng
phim truyeàn hình.
Cuøng laø KCD nhöng khi KCD treân baùo hình ñöôïc goïi laø PTLCD ñöôïc phaùt
soùng treân truyeàn hình coù hieäu quaû xaõ hoäi voâ cuøng to lôùn. Nhöõng phim taøi lieäu chaân
dung truyeàn hình goùp phaàn quan troïng trong giaùo duïc truyeàn thoáng, loái soáng, ñaïo
ñöùc, thaåm myõ; ñònh höôùng lyù töôûng, caùi nhìn tích cöïc veà töông lai, muïc ñích soáng
cuûa caû moät lôùp ngöôøi, moät theá heä, moät coäng ñoàng vaø coù theå lyù töôûng cuûa caû moät
daân toäc. Thaät vaäy, ngay caû nhöõng ñoaïn phim ngaén taùi hieän moät phaàn nhoû veà ñôøi
thöôøng cuûa laõnh tuï Hoà Chí Minh cuõng coù taùc ñoäng saâu saéc ñeán lyù töôûng cuûa nhöõng
theá heä hoâm qua vaø hoâm nay. Nhöõng boä PTLCD khoâng chæ tuyeân truyeàn saâu roäng
nhöõng ñieån hình tieân tieán, nhöõng taám göông soáng, chieán ñaáu vaø xaây döïng Toå quoác
maø coøn giuùp Nhaø nöôùc Vieät Nam coù theâm thoâng tin ñeå tham khaûo trong quaù trình
ñieàu chænh, ban haønh caùc chính saùch taùc ñoäng tích cöïc ñeán söï nghieäp xaây döïng vaø
phaùt trieån ñaát nöôùc.
Tuy nhieân, do nhieàu nguyeân nhaân chuû quan vaø khaùch quan, theå loaïi PTLCD
TH coøn raát haïn cheá, so vôùi nhu caàu tuyeân truyeàn, phaùt ñoäng saâu roäng trong quaàn
chuùng nhöõng nhaân toá toát, môùi, tích cöïc. Trong khi ñoù, haøng ngaøy; nhöõng nhaân toá
1
tieâu cöïc, nhöõng "chaân dung ñen" veà tham nhuõng, voâ traùch nhieäm, thieáu naêng löïc
trong quaûn lyù, gaây thaát thoaùt haøng tyû ñoàng cho ngaân saùch Nhaø nöôùc, laïm duïng chöùc
quyeàn chieám ñoaït taøi saûn nhaân daân; nhöõng toäi aùc, baïo löïc, hoaït ñoäng caùc baêng
ñaûng, caùch gaây aùn, thuû aùc... ñöôïc khai thaùc vôùi dung löôïng khaù daøy ñaëc treân baùo
chí. Söï khai thaùc caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng nhaèm thoûa maõn nhu caàu
thoâng tin, tính toø moø cuûa moät soá coâng chuùng ñoâi khi daãn ñeán nhöõng taùc haïi khoâng
löôøng cuûa xaõ hoäi. Trong xaõ hoäi ngaøy nay, soáng giöõa nuùi thoâng tin ñaõ coù ngöôøi bò
nhieãu loaïn thoâng tin. Moät soá ngöôøi bò hoäi chöùng sôï ñoïc baùo, bôûi giôû trang baùo naøo
ra cuõng thaáy tham nhuõng, cuõng xaõ hoäi ñen, baêng nhoùm, thanh toaùn ñaãm maùu, cuõng
giaät doïc, cöôùp boùc, löøa ñaûo...
Tuy nhieân, khoâng hieåu vì leõ gì maø ngaøy nay treân baùo chí ít xuaát hieän chuyeân
muïc "ngöôøi toát vieäc toát". Quaàn chuùng khoâng quaù ngaây thô tin cuoäc ñôøi chæ coù hoa
hoàng. Söï tha hoùa cuûa con ngöôøi hieän ñaïi vaø caû quyeàn löïc laø ñieàu khoâng theå traùnh
khoûi. Trong saâu thaúm; nhöõng "chaân dung ñen" kia duø laø hieän töôïng xaõ hoäi khoâng
hieám gaëp vaãn khoâng theå naøo che laáp ñöôïc giaù trò toát ñeïp, beàn vöõng cuûa cuoäc soáng.
Goùp phaàn laøm neân giaù trò toát ñeïp, beàn vöõng aáy khoâng chæ laø nhöõng con ngöôøi taøi
ñöùc, coù teân tuoåi maø coøn laø nhöõng con ngöôøi voâ danh, laëng leõ, chìm khuaát giöõa moïi
con ngöôøi. Boån phaän cuûa nhöõng chuû theå laøm PTLCD laø ñöa nhöõng con ngöôøi "chìm
khuaát" aáy ra aùnh saùng, traû veà cho hoï nhöõng giaù trò thaät, ñeå coâng chuùng hieåu hoï laø
nhöõng con ngöôøi thaät ñaùng ngöôõng moä, toân vinh; caàn ñöôïc chia seû. Vaø coâng chuùng,
ñaëc bieät laø lôùp treû hoïc hoûi ñöôïc nhieàu ñieàu töø nhöõng chaân dung toûa saùng aáy...
Trong thôøi kyø ñaát nöôùc phaùt huy moïi nguoàn löïc, tieàm löïc tieán haønh, ñaåy maïnh
söï nghieäp coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa; hôn luùc naøo heát, xaõ hoäi caàn bieåu döông
nhöõng ngöôøi toát, vieäc toát, nhöõng con ngöôøi daùm ñöông ñaàu vôùi khoù khaên, thöû thaùch
tìm ra nhöõng moâ hình môùi, loái ñi môùi vì muïc tieâu daân giaøu nöôùc maïnh, xaõ hoäi coâng
baèng vaên minh. Söï nghieäp to lôùn, soâi ñoäng aáy haøng ngaøy, haøng giôø coï xaùt vôùi caùi
2
môùi, xuaát hieän nhöõng nhaân toá môùi, con ngöôøi môùi. Caùi toát trong nhöõng con ngöôøi
toát aáy coù khi bò giaáu kín ñaèng sau hình thöùc xuø sì, gai goùc; baèng thaùi ñoä phaûn
khaùng, baèng caû söï khao khaùt ñöôïc thoaùt ra khoûi loái moøn tö duy cuõ kyõ, nhöõng raøng
buoäc cuûa cô cheá ñaõ loãi thôøi...
Trong cuoäc soáng hieän thöïc, nhaát laø giôùi doanh nhaân, taàng lôùp töø khoâng ñöôïc
coâng nhaän trong xaõ hoäi noâng nghieäp truyeàn thoáng, nay ñaõ ñöôïc coâng nhaän trong
xaõ hoäi Vieät Nam hieän ñaïi. Thaäm chí, hoï ñöôïc toân vinh haøng naêm. Keå töø naêm 2004,
ngaøy 13.10 ñöôïc goïi laø ngaøy Doanh nhaân Vieät Nam. Thuû töôùng Phan Vaên Khaûi ñaõ
ví doanh nhaân nhö nhöõng chieán só thôøi bình. Bí thö Thaønh uûy TP.HCM Leâ Thanh
Haûi noùi: "Doanh nhaân laø ñoàng taùc giaû vôùi chính quyeàn ñeå kieán taïo moät thaønh phoá
phoàn vinh". Trong cuoäc soáng soâi ñoäng cuûa moät thaønh phoá ñöôïc xem laø trung taâm
kinh teá, dòch duï, thöông maïi cuûa caû nöôùc, coù bieát bao nhaân toá môùi, vaán ñeà, söï kieän
môùi phaùt sinh vaø luoân naûy nôû caùc göông maët môùi meõ, phong phuù, ña daïng. Vaäy
maø maõi ñeán nhöõng naêm gaàn ñaây, PTLCD veà ñeà taøi caùc "chieán só thôøi bình" môùi
ñöôïc tìm toøi, theå nghieäm, theå hieän moät caùch deø daët. Tuy nhieân, duø cô cheá coøn
nhieàu baát caäp trong saûn xuaát PTLCD, taùc phaåm baùo chí ôû daïng naøy ñaõ khaúng ñònh
söï coäng höôûng to lôùn töø phía khaùn giaû veà löôïng ngöôøi xem; veà hieäu quaû hình aûnh,
aâm thanh... taùc ñoäng maõnh lieät ñeán khaû naêng nghe, nhìn cuûa con ngöôøi.
Tuy khoâng phuû nhaän taùc ñoäng, hieäu quaû xaõ hoäi cuûa nhöõng KCDBI nhöng coâng
chuùng ngaøy nay duø muoán hay khoâng cuõng phaûi thöøa nhaän raèng: so vôùi caùc loaïi hình
baùo chí, kyù chaân dung treân baùo hình coù tính naêng voâ cuøng öu vieät khi nhaän laáy
troïng traùch maø Baùc Hoà kyù thaùc cho baùo chí trong vieäc nhaân leân nhöõng nhaân toá tích
cöïc trong xaõ hoäi [20, tr 274, 275].
3
2. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu
- Ñoái töôïng nghieân cöùu:
Nghieân cöùu, khaûo saùt noäi dung, caùch toå chöùc thöïc hieän vaø hieäu quaû cuûa moät
soá PTLCDTH ôû goùc ñoä taùc phaåm baùo hình; moät soá KCD treân baùo in- moät trong
nhöõng nguoàn chính ñeå TFS thöïc hieän nhöõng PTLCDTH vaø nhöõng baøi vieát veà PTLCDTH treân caùc baùo in, baùo tröïc tuyeán nhö Saøi Goøn Giaûi phoùng, Tuoåi treû, Phuï nöõ
TP.HCM, Thanh nieân, Ngöôøi lao ñoäng, Lao ñoäng, Khoa hoïc phoå thoâng..; moät soá
kòch baûn, lôøi bình, baêng dóa PTLCDTH ñaõ hoaøn chænh; phim, aûnh tö lieäu ñöôïc söû
duïng trong caùc PTLCDTH; nhöõng nhaân chöùng, nhaân vaät coù lieân quan vaø ñöôïc choïn
laøm PTLCDTH; moät soá nghò ñònh, quyeát ñònh caáp Nhaø nuôùc, caáp boä, caáp thaønh phoá
ra ñôøi sau khi PTLCDTH ñöôïc phaùt soùng...
- Phaïm vi nghieân cöùu:
Moät soá PTLCD coù hieäu quaû xaõ hoäi nhaát ñònh ñoái vôùi coâng chuùng do TFS saûn
xuaát trong quaù trình 15 naêm thaønh laäp vaø phaùt trieån (1991-2006), nhöõng taùc phaåm
KCD treân baùo in ñöôïc TFS choïn theå hieän thaønh PTLCD; nhöõng chaân dung töø nhieàu
nguoàn ñöôïc TFS choïn loïc, ñeà xuaát thöïc hieän laøm PTLCD; caùch toå chöùc thöïc hieän
moät KCD treân baùo in vaø KCD treân truyeàn hình trong ñieàu kieän cô sôû vaät chaát hieän
coù cuûa TFS; moái quan heä giöõa KCDBI, PTLCDÑA, PTLCDTH, caùch boá trí
PTLCD trong caùc chöông trình phaùt soùng ôû nhöõng thôøi ñieåm ñaëc bieät thích hôïp ñeå
taêng cöôøng hieäu quaû cuûa theå loaïi baùo chí naøy ñoái vôùi coâng chuùng...
-Veà thôøi gian khaûo saùt: Qua 15 naêm thaønh laäp vaø phaùt trieån cuûa TFS töø 18-101991 ñeán 18-10-2006.
4
3. Muïc ñích nghieân cöùu vaø nhieäm vuï nghieân cöùu:
* Muïc ñích nghieân cöùu:
-Goùp phaàn ñöa ra nhöõng bieän phaùp taêng cöôøng hieäu quaû PTLCDTH. Ñoù laø söï
taêng cöôøng veà soá löôïng, chaát löôïng phim; veà söï ña daïng cuûa ñeà taøi; veà söï môû roäng
khoâng gian, thôøi gian theå hieän trong PTLCD; veà söï tìm toøi, khaùm phaù, theå nghieäm,
saùng taïo trong caùch theå hieän tính caùch nhaân vaät. Ñoù coøn laø söï keát hôïp tính öu vieät
cuûa caùc loaïi hình ngheä thuaät ñeå taêng cöôøng hieäu quaû cuûa PTLCD, giuùp theå loaïi
phim naøy nhö moät daïng taùc phaåm baùo chí xaâm nhaäp saâu roäng vaøo quaàn chuùng.
PTLCD ngaøy caøng baùm saùt cuoäc soáng, ñi vaøo nhieàu giôùi, nhieàu ngaønh ngheà, nhieàu
lónh vöïc; raát noã löïc tìm toøi, saùng taïo ñeå khoâng chæ ñaëc taû beân ngoaøi maø coøn ñi vaøo
chieàu saâu taâm linh, loät taû ñöôïc baûn saéc nhaân vaät.
- Töø hieäu quaû cuï theå cuûa nhöõng boä PTLCD ñöôïc khaûo saùt ôû nhöõng thôøi ñieåm
nhaát ñònh, ngöôøi laøm luaän vaên mong muoán göûi thoâng tin ñeán TFS tham khaûo trong
keá hoaïch saûn xuaát ngaøy caøng nhieàu hôn nhöõng “kyù chaân dung” coù chaát löôïng treân
truyeàn hình, nhaèm ñaùp öùng nhu caàu giaùo duïc, thaåm myõ, ñònh höôùng cho coâng
chuùng; goùp phaàn toân vinh caùi ñeïp con ngöôøi vaø thuùc ñaåy söï phaùt trieån.
- Mong muoán taïo caàu noái, cung caáp caùi nhìn toång theå vaø chuyeân saâu, phöông
phaùp thöïc hieän PTLCDTH veà lyù thuyeát laãn thöïc tieãn cho sinh vieân khoa baùo chí
cuûa caùc tröôøng ñaïi hoïc, caùc nhaø baùo coù loøng ñam meâ, yeâu meán vaø mong muoán thöïc
hieän nhöõng taùc phaåm baùo chí daïng PTLCD.
* Nhieäm vuï nghieân cöùu
- Neâu nhöõng vaán ñeà lyù luaän cô baûn cuûa theå loaïi baùo chí, ñaëc bieät laø KCDBI,
PTLCDÑA, PTLCDTH
- Khaûo saùt moät soá PTLCDTH coù hieäu quaû xaõ hoäi nhaát ñònh ñoái vôùi coâng chuùng.
Ñeà xuaát moät soá bieän phaùp naâng cao chaát löôïng, soá löôïng PTLCD treân HTV
vaø hieäu quaû PTLCDTH ñoái vôùi coâng chuùng.
5
4. Cô sôû lyù luaän vaø phöông phaùp nghieân cöùu
* Cô sôû lyù luaän:
Ñeà taøi ñöôïc thöïc hieän treân cô sôû lyù luaän cuûa Chuû nghóa Maùc - Leânin vaø tö
töôûng Hoà Chí Minh, döïa treân ñöôøng loái chính saùch, quan ñieåm cuûa Ñaûng, Nhaø
nöôùc Vieät Nam veà chöùc naêng, nhieäm vuï baùo chí; ñoàng thôøi keá thöøa keát quaû nghieân
cöùu cuûa caùc coâng trình khoa hoïc coù lieân quan ñaõ ñöôïc coâng boá.
* Phöông phaùp nghieân cöùu:
Ñeà taøi döïa treân phöông phaùp luaän khoa hoïc cuûa Chuû nghóa Maùc - Leânin, keát
hôïp chaët cheõ giöõa lyù luaän vaø thöïc tieãn, logic vaø lòch söû, phaân tích vaø toång hôïp, ñieàu
tra xaõ hoäi hoïc, ñaëc bieät coi troïng phöông phaùp toång keát thöïc tieãn. Vì nghieân cöùu
theo phöông phaùp naøy, ñeà taøi khoâng chæ döïa treân cô sôû lyù luaän vaø thöïc tieãn baùo chí
ñaõ ñöôïc hoïc trong chöông trình ñaøo taïo Ñaïi hoïc vaø Cao hoïc cuûa khoa baùo chí,
khoâng chæ döïa treân nhöõng vaán ñeà ñaëc tröng theå loaïi vaø phöông phaùp nghieân cöùu
phaân tích, toång hôïp, ña ngaønh vaø lieân ngaønh, coù ñoái chieáu, so saùnh... maø coøn tìm
hieåu, nghieân cöùu chính trong thöïc tieãn- nôi caùc cô quan chöùc naêng saûn xuaát ra taùc
phaåm baùo chí daïng PTLCD.
Ñeà taøi huy ñoäng nhieàu bieän phaùp tieáp caän thöïc teá, phoûng vaán tröïc tieáp nguoàn
nhaân löïc giaùn tieáp vaø tröïc tieáp- cô quan chöùc naêng saûn xuaát ra nhöõng taùc phaåm
baùo chí theå loaïi PTLCD; trong ñoù vai troø cuûa nhaø ñaàu tö, nhaø vaên, nhaø baùo, taùc giaû
kòch baûn, ñaïo dieãn, nhaø söû hoïc, nhaø ngoaïi giao, nhaø xaõ hoäi hoïc... cuøng hoøa troän,
keát hôïp trong taùc phaåm baùo hình.
Maët khaùc, ñeà taøi cuõng ñöôïc thöïc hieän baèng phöông phaùp ñieàu tra xaõ hoäi hoïc,
coù xaùc minh, ñoái chieáu vôùi thöïc tieãn nhaèm phaân tích, toång hôïp nhöõng con soá phaûn
aùnh chaát löôïng, soá löôïng khaùn giaû quan taâm ñeán theå loaïi PTLCD, ñieàu tra thöïc teá
hieäu quaû vaø möùc ñoä taùc ñoäng cuûa theå loaïi PTLCD vaøo coâng chuùng.
6
5. YÙ nghóa khoa hoïc vaø thöïc tieãn:
Luaän vaên ñaõ so saùnh ñöôïc söï khaùc bieät trong caùch thöùc thöïc hieän KCDBI vôùi
PTLCDTH vaø PTLCDÑA. Vôùi ñaëc thuø ngoân ngöõ truyeàn hình vaø keânh chuyeån taûi
thoâng tin, PTLCDTH coù öu theá xaâm nhaäp saâu, roäng vaøo quaàn chuùng.
Ñaùnh giaù ñöôïc hieäu quaû moät soá PTLCD qua 15 naêm thaønh laäp vaø phaùt trieån
cuûa TFS.
Cung caáp nhöõng vaán ñeà lyù luaän chuyeân ngaønh; nhöõng ñuùc keát, kinh nghieäm
thöïc tieãn, nhaèm giuùp cho nhöõng nhaø baùo, nhaát laø caùc baïn môùi vaøo ngheà tham khaûo
caùch thöïc hieän vaø khaû naêng taïo neân hieäu quaû moät boä PTLCD.
Ñeà xuaát moät soá giaûi phaùp tích cöïc, môùi meû, mang tính chuyeân nghieäp nhaèm
naâng cao soá löôïng, chaát löôïng vaø hieäu quaû PTLCDTH ñoái vôùi coâng chuùng.
6. Keát caáu cuûa luaän vaên.
Ngoaøi phaàn Môû ñaàu vaø Keát luaän, Taøi lieäu tham khaûo vaø Phuï luïc, noäi dung luaän
vaên goàm ba chöông:
Chöông I: So saùnh kyù chaân dung baùo in vôùi phim taøi lieäu chaân dung truyeàn
hình vaø phim taøi lieäu chaân dung ñieän aûnh.
Chöông II: Khaûo saùt moät soá phim taøi lieäu chaân dung do TFS saûn xuaát töø
1991-2006.
Chöông III: Hieäu quaû nghe nhìn cuûa phim taøi lieäu chaân dung truyeàn hình.
7
CHÖÔNG 1.
SO SAÙNH KYÙ CHAÂN DUNG BAÙO IN VÔÙI PHIM
TAØI LIEÄU CHAÂN DUNG TRUYEÀN HÌNH VAØ PHIM
TAØI LIEÄU CHAÂN DUNG ÑIEÄN AÛNH.
1. 1. Ñaëc thuø caùc theå loaïi baùo chí:
Trong luaän vaên naøy, ngöôøi vieát khoâng ñi saâu, phaân tích tæ mæ caùc theå loaïi baùo
chí- moät vaán ñeà gaây tranh caõi khoâng ít cho caùc nhaø nghieân cöùu baùo chí trong cuõng
nhö ngoaøi nöôùc. Tuy nhieân, baèng vaøo lyù luaän vaø thöïc tieãn, baùo chí cuõng phaûi nhìn
nhaän raèng, cuøng vôùi söï ra ñôøi cuûa baùo chí, caùc theå loaïi baùo chí cuõng hình thaønh vaø
daàn daàn ñöôïc cuûng coá, phaùt trieån theo tính naêng, ñaëc thuø cuûa chuùng. Moãi theå loaïi
coù nhöõng ñaëc thuø vaø caùc ñaëc thuø ñoù chæ roõ tính chaát oån ñònh cuûa theå loaïi baùo chí
ñoù.
Moãi theå loaïi baùo chí ra ñôøi, hình thaønh vaø phaùt trieån ñeàu gaén vôùi boái caûnh, thôøi
ñaïi vaø coù soá phaän gaén lieàn vôùi lòch söû ñaõ saûn sinh ra noù. Thaät vaäy, coù moät thôøi theå
loaïi tin töùc- thoâng taán laø muõi nhoïn cuûa thoâng tin, nhaát laø trong thôøi kyø chieán tranh,
nhöõng naêm 70 cuûa theá kyû 20; treân maët traän xaây döïng vaø baûo veä Toå quoác, haøng
ngaøy thoâng taán xaõ ñöa ñi nhöõng tin töùc noùng boûng ñeán hang cuøng ngoõ heïp cuûa ñôøi
soáng, taùc ñoäng maõnh lieät ñeán yù thöùc, yù chí chieán ñaáu cuûa nhaân daân.
Nhöõng baøi vieát thuoäc nhoùm chính luaän goàm Xaõ luaän, Bình luaän, Chuyeân
luaän... moät thôøi vôùi laäp luaän, lyù leõ saéc saûo ñaõ thuyeát phuïc maïnh meõ coâng chuùng
tin vaøo söï nghieäp xaây döïng mieàn Baéc XHCN vaø chieán ñaáu, thoáng nhaát Toå quoác.
Lòch söû moät thôøi ñaõ qua cuõng khoâng theå phuû nhaän vai troø cuûa nhöõng daïng Phoùng
söï, Buùt kyù, Kyù söï, Kyù chaân dung... phaûn aùnh coù chieàu saâu, coù soá phaän nhöõng göông
ñieån hình trong lao ñoäng vaø chieán ñaáu.
8
Theo xu theá phaùt trieån lòch söû vaø thôøi ñaïi, nhieàu theå loaïi baùo chí cuõng bò aûnh
höôûng, hoaëc töï ñaøo thaûi hoaëc ñöôïc bieán ñoåi, laøm môùi ñeå ñaùp öùng nhu caàu coâng
chuùng. Moät soá theå loaïi môùi xuaát hieän cuøng vôùi söï hình thaønh Theá giôùi phaúng. Theá
giôùi phaúng môû ra nhöõng phöông tieän, nhöõng caàu noái cho ñoïc giaû, khaùn giaû cuøng
laøm baùo, cuøng chia seû thoâng tin, cuøng giaûi quyeát vaán ñeà ñöôïc xaõ hoäi ñaët ra, quan
taâm, caàn söï thaùo gôõ. Daïng ñoái thoaïi tröïc tuyeán; Blog - daïng nhaät kyù caù nhaân ñöôïc
taûi leân maïng coù ñöôïc xem laø moät theå loaïi baùo chí hay khoâng coù leõ seõ coøn ñöôïc caùc
nhaø lyù luaän baøn caõi raát nhieàu. Coøn trong thöïc teá, caùi gì môùi ra ñôøi, ñaùp öùng vôùi nhu
caàu coâng chuùng thì noù vaãn cöù toàn taïi vaø phaùt trieån.
Moãi thôøi kyø lòch söû, moãi quoác gia ñeàu coù nhöõng quan nieäm khaùc nhau veà theå
loaïi baùo chí. Bôûi baùo chí cuûa moãi daân toäc gaén lieàn vôùi tính chaát, quan nieäm, taäp
quaùn, lyù töôûng, muïc ñích cuûa daân toäc. Töø söï gaén lieàn, khoâng theå taùch rôøi ñoù maø
caùc theå loaïi baùo chí cuûa moãi nöôùc cuõng coù nhöõng ñaëc thuø rieâng. Theo TS Döông
Xuaân Sôn, caùc theå loaïi baùo chí ñöôïc chia laøm ba nhoùm chuû yeáu [20, tr.9]:
Nhoùm thoâng taán: goàm tin (nhieàu daïng tin: tin vaén, tin ñi saâu, tin toång hôïp...),
Töôøng thuaät, Phoûng vaán maø ñaëc tröng cuûa noù laø caùi môùi cuûa söï kieän, hieän töôïng
ñöôïc phaûn aùnh.
Nhoùm chính luaän (Nghò luaän): goàm caùc theå loaïi nhö Xaõ luaän, Bình luaän,
Chuyeân luaän, Luaän vaên tuyeân truyeàn, Baøi pheâ bình, Ñieåm baùo, Bình chuù...
Nhoùm chính luaän - Ngheä thuaät: Goàm caùc daïng theå kyù nhö Phoùng söï, Buùt kyù,
Kyù söï, Kyù chaân dung, Kyù chính luaän; Tieåu phaåm, Caâu chuyeän baùo chí...
Caùc daïng theå kyù trong baùo chí raát gaàn vôùi vaên hoïc. Trong vaên hoïc vaãn thöøa
nhaän vai troø Buùt kyù, Truyeän kyù... Vôùi caùi toâi traàn thuaät, nhaäp cuoäc; kyù baùo chí cung
caáp cho ñoïc giaû, khaùn giaû caùi nhìn ña daïng, nhieàu chieàu nhôø söï theå hieän ñoái töôïng
coù chieàu saâu, sinh ñoäng vaø ña daïng...
Treân thöïc teá, duø mang nhöõng ñaëc thuø rieâng nhöng bao truøm leân caùc theå loaïi
9
baùo chí vaãn laø tính thoâng tin, thôøi söï vaø söï phaân chia caùc theå loaïi baùo chí chæ mang
tính töông ñoái, bôûi caùc theå loaïi thöôøng chuyeån hoùa, boå sung, hoã trôï nhau.
Moãi theå loaïi baùo chí hình thaønh, phaùt trieån, taøn luïi, thaäm chí tieâu vong theo
quy luaät phaùt trieån cuûa lòch söû. Ngaøy nay, caùc theå loaïi trong nhoùm Chính trò (nghò
luaän) ít phoå bieán, phaùt trieån trong baùo chí. Khi trình ñoä daân trí ñöôïc naâng cao, khi
sau chieán tranh, böôùc vaøo thôøi kyø ñoåi môùi, hoäi nhaäp; ngöôøi daân thích töï suy ngaãm,
chieâm nghieäm hôn laø nhöõng baøi "luaän" ít nhieàu mang tính aùp ñaët do chöùc naêng
"ñònh höôùng vaø höôùng daãn coâng chuùng". Nhu caàu giaûi trí, thöôûng thöùc ngheä thuaät,
thoûa maõn, ñaøo saâu thoâng tin khieán theå loaïi kyù phaùt trieån. Tuy nhieân, ñeå "chinh
phuïc" coâng chuùng; muoán xaâm nhaäp saâu roäng vaøo quaàn chuùng, caùc theå loaïi kyù cuõng
phaûi "töï laøm môùi" mình. Moät trong nhöõng theå loaïi kyù trong baùo chí ñi tìm con
ñöôøng môùi cho mình veà höôùng ñi laãn phöông thöùc theå hieän laø kyù chaân dung treân
baùo hình, ñöôïc goïi laø phim taøi lieäu chaân dung.
1.1. 1. Kyù chaân dung baùo in
Trong lòch söû baùo chí Vieät Nam, chöa moät nhaø nghieân cöùu naøo xaùc ñònh nhaø
baùo vieát KCD ñaàu tieân laø ai nhöng trong nhöõng ñeâm tröôùc cuoäc caùch maïng, khi
coøn treân xöù ngöôøi tìm con ñöôøng cöùu nöôùc, nhaø caùch maïng Nguyeãn AÙi Quoác ñaõ
vieát haøng loaït KCD veà nhöõng con ngöôøi Vieät Nam thoáng khoå, nhöõng göông maët
thöïc daân bæ oåi, taøn nhaãn nhö Meùc-lanh, Lô-me [19, tr41]... Nhaø hoaït ñoäng chính
trò, nhaø baùo, nhaø vaên hoùa Nguyeãn Vaên Nguyeãn töø naêm 1936 ñaõ coù nhöõng KCD saâu
thaúm, saéc neùt veà moät nöõ ñoàng chí vôùi caâu chuyeän tình ngang traùi maø oâng ñöôïc bieát,
veà moät beù trai baùn hoät vòt loän, beù gaùi baùn cheø- nhöõng lao ñoäng treû khao khaùt coù
ñöôïc cuoäc soáng aám no [21, tr.164]. OÂng coøn coù nhöõng KCD veà ngöôøi tuø ôû khaùm
lôùn Saøi Goøn, Coân Ñaûo voâ cuøng saéc neùt vaø sinh ñoäng...
10
- Xem thêm -