Tài liệu Phát triển văn hóa đọc cho học sinh tiểu học trên địa bàn thành phố hải dương

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------NGUYỄN THỊ VINH PHÁT TRIỂN VĂN HÓA ĐỌC CHO HỌC SINH TIỂU HỌC TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI DƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành:.Thông tin- Thư viện Hà Nội-2012 1 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------NGUYỄN THỊ VINH PHÁT TRIỂN VĂN HÓA ĐỌC CHO HỌC SINH TIỂU HỌC TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI DƯƠNG Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Thông tin- Thư viện Mã số:.60 32 20. Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Trần Thị Minh Nguyệt Hà Nội-2012 2 MỤC LỤC MỤC LỤC...................................................................................................................... 1 DANH MỤC BẢNG BIỂU ........................................................................................... 7 MỞ ĐẦU........................................................................................................................ 8 1.Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................................. 8 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu ............................................................................. 10 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................... 11 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .......................................................................... 11 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................. 12 6 . Giả thuyết nghiên cứu khoa học ............................................................................ 12 7. Kết cấu của Luận văn ............................................................................................. 12 Chƣơng 1 .................................................................................................................... 14 VĂN HÓA ĐỌC VỚI SỰ PHÁT TRIỂN CỦA HỌC SINH TIỂU HỌC TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI DƢƠNG ............................................................................ 14 1.1. NHỨNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ VĂN HÓA ĐỌC ...................................... 14 1.1.1. Các quan điểm khác nhau về văn hóa đọc ................................................. 14 1.1.2. Biểu hiện của văn hóa đọc ......................................................................... 16 1.1.3. Vai trò của văn hóa đọc đối với học sinh tiểu học..................................... 18 1.2. ĐẶC ĐIỂM CỦA HỌC SINH TIỂU HỌC THÀNH PHỐ HẢI DƢƠNG .. 19 1.2.1. Khái quát về thành phố Hải Dƣơng ........................................................... 19 1.2.2. Đặc điểm tâm sinh lí của học sinh tiểu học ............................................... 24 1.2.3. Đặc điểm riêng của học sinh tiểu học thành phố Hải Dƣơng .................... 27 1.3. VAI TRÒ CỦA VĂN HÓA ĐỌC ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN CỦA HỌC SINH TIỂU HỌC THÀNH PHỐ HẢI DƢƠNG ........................................................... 28 1.3.1. Văn hóa đọc với việc lĩnh hội tri thức của học sinh .................................. 28 1.3.2. Văn hóa đọc với việc phát triển phẩm chất đạo đức tốt đẹp ...................... 30 4 Chƣơng 2 THỰC TRẠNG VĂN HÓA ĐỌC CỦA HỌC SINH TIỀU HỌC TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI DƢƠNG...................................................................................... 31 2.1. NHU CẦU HỨNG THÚ ĐỌC CỦA HỌC SINH TIỂU HỌC THÀNH PHỐ HẢI DƢƠNG ................................................................................................................. 31 2.1.1 Nhu cầu đọc .................................................................................................. 31 2.1.2. Hứng thú đọc ............................................................................................... 38 2.2. KỸ NĂNG HIỂU, LĨNH HỘI NỘI DUNG TÀI LIỆU VÀ VẬN DỤNG TRI THỨC CỦA HỌC SINH TIỂU HỌC THÀNH PHỐ HẢI DƢƠNG ............................ 44 2.2.1. Kỹ năng hiểu và lĩnh hội nội dung tài liệu .................................................. 44 2.2.2. Kỹ năng vận dụng tri thức đã đọc vào cuộc sống ....................................... 50 2.3. THÁI ĐỘ ỨNG XỬ VỚI TÀI LIỆU CỦA HỌC SINH TIỂU HỌC THÀNH PHỐ HẢI DƢƠNG ........................................................................................................ 56 2.3.1. Cách thức đọc sách ...................................................................................... 56 2.3.2. Thái độ trân trọng đối với sách.................................................................... 58 2.4. NHẬN XÉT CHUNG .................................................................................... 64 2.4.1. Điểm mạnh .................................................................................................. 64 2.4.2. Hạn chế ........................................................................................................ 65 2.4.3. Nguyên nhân của các hạn chế ..................................................................... 70 Chƣơng 3 CÁC GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN VĂN HÓA ĐỌC CHO HỌC SINH TIỀU HỌC THÀNH PHỐ HẢI DƢƠNG...................................................................................... 84 3.1. NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG HOẠT ĐỘNG CỦA MẠNG LƢỚI THƢ VIỆN PHỤC VỤ HỌC SINH TIỂU HỌC .................................................................... 84 3.1.1. Nâng cao chất lƣợng hoạt động của thƣ viện các trƣờng tiểu học ................ 84 3.1.2. Phát triển và nâng cao chất lƣợng vốn tài liệu trong thƣ viện và phòng đọc sách dành cho thiếu nhi .................................................................................................. 90 5 3.2. LỒNG GHÉP GIÁO DỤC VĂN HÓA ĐỌC TRONG CHƢƠNG TRÌNH HỌC TẬP . 92 3.2.1. Tăng cƣờng giờ đọc ngoại khóa .................................................................. 92 3.2.2. Nâng cao chất lƣợng giảng dạy môn tiếng Việt .......................................... 93 3.3. PHỐI HỢP GIỮA NHÀ TRƢỜNG, GIA ĐÌNH, THƢ VIỆN VÀ CÁC TỔ CHỨC XÃ HỘI TRONG VIỆC GIÁO DỤC VĂN HÓA ĐỌC CHO CÁC EM ......... 98 3.3.1. Phối hợp giữa thƣ viện trƣờng học và các thƣ viện thiếu nhi ..................... 98 3.3.2. Phối hợp giữa nhà trƣờng và gia đình ......................................................... 99 3.3.3. Phối hợp giữa nhà trƣờng và các tổ chức xã hội ....................................... 100 3.4. NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG XUẤT BẢN SÁCH CHO THIẾU NHI ...... 102 3.4.1. Nâng cao chất lƣợng nội dung sách xuất bản cho thiếu nhi ...................... 102 3.4.2. Cải tiến hình thức xuất bản sách cho phù hợp với tâm lí lứa tuổi ............... 103 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 105 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................... 107 6 DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1: Danh sách các trƣờng tiểu học trong thành phố Hải Dƣơng Bảng 2.2: Hoạt động của học sinh tiểu học ngoài giờ lên lớp Bảng 2.3: Hoạt động ngoài giờ của học sinh Bảng 2.4: Học sinh dành thời gian đọc sách hàng ngày Bảng 2.5: Các môn học yêu thích Bảng 2.6 Hứng thú đọc của học sinh tiểu học theo đề tài Bảng 2.7: Kĩ năng hiểu và lĩnh hội các giá trị thông tin trong tài liệu Bảng 2.8: Hoạt động của học sinh sau khi đọc sách Bảng 2.9: Học sinh tham gia các hoạt động của thƣ viện Bảng 2.10: Học sinh quan tâm tới việc noi gƣơng nhân vật trong sách Bảng 2.11: Tƣ thế đọc sách của học sinh Bảng 2.12: Ghi nhớ nội dung hay trong sách Bảng 2.13: Học sinh nhớ tên tác giả cuốn sách sau khi đọc Bảng 2.14: Thể loại tài liệu các em yêu thích Bảng 2.15: Các em ghi nhận xét sau khi đọc sách Bảng 2.16: Giáo viên hƣớng dẫn học sinh đọc sách ngoài sách giáo khoa Bảng 2.17: Lí do chọn lựa các tài liệu để đọc Bảng 2.18: Lí do học sinh ghi chép Bảng 2.19: Nguồn tài liệu học sinh có 7 MỞ ĐẦU 1.Tính cấp thiết của đề tài Văn hóa đọc có vị trí quan trọng trong cuộc sống của con ngƣời. Hiện nay, các phƣơng tiện nghe nhìn tỏ ra có nhiều ƣu thế hơn, hấp dẫn hơn so với sách, và thực tế chúng đang có xu hƣớng cạnh tranh lấn át văn hóa đọc. Song văn hoá đọc bao giờ cũng đóng vai trò chủ đạo trong việc truyền bá và tiếp thu tri thức một cách hệ thống và sâu sắc mà văn hoá nghe, nhìn (vốn có thế mạnh trong việc cung cấp thông tin và giải trí) không thể làm đƣợc. Đọc sách vẫn luôn đƣợc khẳng định là một nhu cầu thiết yếu với những thế mạnh riêng của chính nó, một cách thƣởng thức văn hóa sang trọng và có chiều sâu; là phƣơng cách tốt nhất để làm giàu có vốn liếng ngôn từ của con ngƣời. Những thuộc tính đi liền với việc đọc là suy nghĩ, suy ngẫm, tra cứu, tìm tòi, đòi hỏi sự kiên trì và say mê. Khi đọc sách, trực quan sẽ cảm nhận sâu sắc hơn, kiến thức đọng lại sẽ lâu hơn, là cơ sở hữu ích cho việc nâng cao tri thức, hiểu biết, tạo dựng những vỉa tầng sâu sắc trong toàn bộ hệ thống kiến thức, nhận thức của mỗi con ngƣời. Trong độ tuổi tiểu học, nhu cầu đọc của trẻ em là rất lớn. Văn hóa đọc, vì thế ảnh hƣởng sâu đậm tới quá trình nhận biết thế giới và hình thành nhân cách của trẻ. Nhà xã hội học và thƣ viện học ngƣời Nga N.K. Krupxkaia đã viết “ Vấn đề đọc sách của các em là một vấn đề quan trọng, việc đọc sách của các em đóng một vai trò to lớn trong cuộc sống của các em, thậm chí còn vĩ đại hơn trong cuộc sống của ngƣời lớn” [30]. Ngoài chƣơng trình học tâp trong nhà trƣờng, việc đọc sách sẽ giúp các em lĩnh hội các giá trị văn hóa, xã hội đồng thời hình 8 thành và phát triển kỹ năng tiếp nhân thông tin tri thức- yếu tố quan trọng của một nhân cách sáng tao trong thời đại ngày nay. Trẻ em hôm nay - thế giới ngày mai, đó là mong ƣớc của mọi gia đình đối với các em thiếu nhi, những mầm xanh, chủ nhân tƣơng lai của đất nƣớc. Bảo vệ chăm sóc và giáo dục trẻ em là một trong những vấn đề cấp bách đƣợc cộng đồng quốc tế quan tâm. Đối với Việt Nam từ lâu đây đã là đạo lý, truyền thống của dân tộc. Năm 1990, Việt Nam là nƣớc đầu tiên phê chuẩn Công ƣớc của Liên hợp quốc về Quyền trẻ em và ký vào tuyên bố thế giới về bảo vệ và phát triển trẻ em, đồng thời ban hành “Luật bảo vệ chăm sóc và giáo dục trẻ em”. Bộ Văn hóa thông tin đã ra chỉ thị về việc tăng cƣờng tổ chức phục vụ sách báo cho thiếu nhi tại các thƣ viện công cộng nhà nƣớc. Tuy nhiên trong quá trình mở cửa, hội nhập quốc tế lƣợng sách xuất bản cho thiếu nhi ngày càng nhiều và chất lƣợng ít nhiều bị chi phối bởi yếu tố thị trƣờng, dẫn đến sự thiếu vắng những cuốn sách có thể làm nên một sức sống mãnh liệt, sức lan tỏa rộng và làm cháy bùng ngọn lửa đam mê đọc sách của các em. Những cuốn sách mang nội dung tốt, ngôn ngữ giàu cảm xúc, hình tƣợng nhân vật đẹp và gần gũi làm nên sức mạnh đƣa đến cho trẻ thơ những bài học, những ấn tƣợng đẹp và những giá trị cuộc sống. Thay vào đó là những tác phẩm có nội dung không lành mạnh, bạo lực đã tiềm ẩn nguy cơ phát triển nhu cầu đọc phiến diện, lệch lạc [13]. Hải Dƣơng là một thành phố đang chuyển mình mạnh mẽ trong những năm gần đây. Đời sống vật chất, văn hóa tinh thần ngày càng phát triển. Các xu hƣớng văn hóa khác nhau trong quá trình giao lƣu, hội nhập với các tỉnh thành khu vực đồng bằng sông Hồng thể hiện sôi động và phức tạp qua thị trƣờng sách báo nói chung và sách thiếu niên, nhi đồng nói riêng. Thực trạng đó đã ảnh hƣởng không nhỏ tới văn hóa đọc, qua đó ảnh hƣởng tới việc hình thành nhân 9 cách thế hệ trẻ trong giai đoạn hiện nay. Vì vậy khảo sát hiện trạng văn hóa đọc của học sinh tiểu học trên địa bàn thành phố Hải Dƣơng có ý nghĩa quan trọng với việc định hƣớng văn hóa đọc cho các em nói riêng và giáo dục nhân cách cho các em nói chung. Xuất phát từ những lí do trên, tôi lựa chọn vấn đề: “Phát triển văn hóa đọc cho học sinh tiểu học thành phố Hải Dƣơng” làm đề tài Luận văn Thạc sĩ Thông tin- Thƣ viện của mình. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu Văn hóa đọc đã và đang thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu trong nƣớc cũng nhƣ trên thế giới, đặc biệt với văn hóa đọc của thế hệ trẻ. “Văn hóa đọc trong bối cảnh bùng nổ truyền thông” của Nguyễn Hữu Giới đăng trên Tạp chí văn nghệ, “Văn hóa đọc cho trẻ - Người lớn ưu tư gì?” của Liên Giang đăng trên báo Giáo dục và thời đại online. “Gây dựng văn hóa đọc cho thiếu nhi” của Tiểu Quyên. “ Văn hóa đọc- nên bắt đầu từ gốc” của Trƣơng Minh đăng trên báo Tuổi trẻ online. “Giáo dục văn hóa đọc cho thiếu nhi” của Trần Thị Minh Nguyệt đăng trên tạp chí Văn hóa nghệ thuật…. Một số Luận văn Thạc sĩ văn hóa đọc và thƣ viện học đề cập tới văn hóa đọc nhƣ: “Văn hóa đọc trong đời sống thiếu nhi hôm nay” (2003) của Phạm Quang Vinh, “Hướng dẫn thiếu nhi đọc sách tại thư viện Hà Nội” (2006) của Nguyễn Minh Thuận, “Nghiên cứu văn hóa đọc của học sinh tiểu học trên địa bàn thành phố Hà Nội” (2009) của Nguyễn Nhƣ Ngọc… Các công trình nghiên cứu nói trên nhìn chung đều đề cập tới vai trò của văn hóa đọc trong đời sống, hay vấn đề giáo dục văn hóa đọc cho thanh niên, thiếu nhi trong thời đại thông tin bùng nổ, hoặc nghiên cứu thực trạng văn hóa 10 đọc trên địa bàn thành phố Hà Nội. Tuy nhiên cho tới nay chƣa có công trình nghiên cứu nào đề cập tới việc phát triển văn hóa đọc cho học sinh tiểu học trên địa bàn thành phố Hải Dƣơng. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích Luận văn tập trung nghiên cứu, khảo sát thực trạng văn hóa đọc của học sinh tiểu học trên địa bàn thành phố Hải Dƣơng làm cơ sở định hƣớng, giáo dục văn hóa đọc cho các em. Nhiệm vụ Để thực hiện mục tiêu, đề tài tập trung giải quyết các nhiệm vụ sau:  Nghiên cứu vai trò văn hóa đọc trong sự phát triển của học sinh tiều học trên địa bàn thành phố Hải Dƣơng.  Khảo sát thực trạng những biểu hiện văn hóa đọc của học sinh tiểu học trên địa bàn thành phố Hải Dƣơng  Đề xuất các giải pháp định hƣớng phát triển văn hóa đọc của học sinh tiểu học tại thành phố Hải Dƣơng 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài là văn hóa đọc của học sinh tiểu học trên địa bàn thành phố Hải Dƣơng. Phạm vi nghiên cứu của đề tài: Luận văn giới hạn việc nghiên cứu văn hóa đọc của học sinh tiểu học trên địa bàn thành phố Hải Dƣơng trong khoảng thời gian từ 2007- 2011. 11 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn đƣợc thực hiện dựa trên cơ sở phƣơng pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác- Lê nin và các quan điểm chỉ đạo của Đảng, Nhà nƣớc ta về văn hóa. Các phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể đƣợc sử dụng trong quá trình thực hiện luận văn là: - Phân tích và tổng hợp tài liệu - Phƣơng pháp phỏng vấn - Phƣơng pháp điều tra bằng bảng hỏi - Phƣơng pháp quan sát - Phƣơng pháp thống kê số liệu 6 . Giả thuyết nghiên cứu khoa học Ngày nay khi sách báo viết cho lứa tuổi thiếu nhi ngày càng phát triển, bên cạnh những cuốn sách tốt vẫn còn nhiều cuốn kém chất lƣợng, ảnh hƣởng tiêu cực tới sự hình thành và phát triển văn hóa đọ học sinh tiểu học trên địa bàn thành phố Hải Dƣơng. Để văn hóa đọc của các em phát triển hài hòa và lành mạnh cần có sự phối hợp để định hƣớng, giáo dục của các thƣ viện, nhà trƣờng, gia đình và các tổ chức xã hội xã hội. 7. Kết cấu của Luận văn Ngoài lời nói đầu, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn dự kiến chia làm 3 chƣơng: 12 Chƣơng 1. Văn hóa đọc với sự phát triển của học sinh tiểu học trên địa bàn thành phố Hải Dƣơng Chƣơng 2. Thực trạng văn hóa đọc cho học sinh tiểu học trên địa bàn thành phố Hải Dƣơng Chƣơng 3: Các giải pháp phát triển văn hóa đọc cho học sinh tiều học trên địa bàn thành phố Hải Dƣơng 13 Chƣơng 1 VĂN HÓA ĐỌC VỚI SỰ PHÁT TRIỂN CỦA HỌC SINH TIỂU HỌC TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI DƢƠNG 1.1. NHỨNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ VĂN HÓA ĐỌC 1.1.1. Các quan điểm khác nhau về văn hóa đọc Văn hóa đọc – một bộ phận cấu thành văn hóa – là một trong những động lực thúc đẩy sự hình thành nên con ngƣời mới, những công dân có hiểu biết, có trí tuệ để có thể thích ứng với sự phát triển của xã hội hiện đại – xã hội dựa trên nền tảng của nền kinh tế tri thức. Văn hóa đọc là phƣơng tiện quan trọng giúp cho ngƣời dân tiếp cận đƣợc với thông tin, tri thức phù hợp, hữu ích nhất cho cuộc sống của mình. Thuật ngữ văn hóa đọc đƣợc sử dụng rộng rãi, nhƣng cách hiểu về văn hóa đọc lại rất khác nhau, dẫn tới những định nghĩa chƣa thống nhất. Nhƣng nhìn chung, văn hóa đọc đƣợc xem xét trên hai bình diện: văn hóa đọc cộng đồng và văn hóa đọc cá nhân (văn hóa hành vi). Đề cập một cách khái quát tới hai cách tiếp cận này có một số công trình nghiên cứu. Theo GS TS Hoàng Nam: “Văn hóa đọc đƣợc hình thành từ lâu đời trong lịch sử, là một bƣớc tiến quan trọng lịch sử văn minh nhân loại. Điều kiện tiên quyết cho văn hóa đọc phải biết chữ và biết tiếng mà chữ đó thể hiện”. Theo ông, văn hóa đọc gắn liền với chữ viết và nghề in.[7, tr. 91] Theo tác giả Trần Thị Minh Nguyệt, xét trên bình diện phát triển văn minh nhân loại văn hóa đọc gắn liền với sự xuất hiện và phát triển của chữ viết; 14 xét trên bình diện cá nhân văn hóa đọc biểu hiện trình độ phát triển tinh thần của con ngƣời (văn hóa). Tác giả cho rằng “văn hóa đọc xem xét ở góc độ cá nhân bao hàm khía cạnh định hƣớng của chủ thể tới đối tƣợng đọc (nhu cầu đọc), khả năng, trình độ lĩnh hội thông tin (kỹ năng đọc), cả ở phản ứng với đối tƣợng đọc (ứng xử văn hóa)”.[12;tr. 30] Trong bài “Văn hóa đọc và phát triển văn hóa đọc ở Việt Nam”, Nguyễn Hữu Viêm cho rằng “Văn hóa đọc là một khái niệm có hai nghĩa, một nghĩa rộng và một nghĩa hẹp. Ở nghĩa rộng, đó là ứng xử đọc, giá trị đọc và chuẩn mực của cộng đồng và của các nhà quản lí và cơ quan quản lí nhà nƣớc… còn ở nghĩa hẹp, đó là cách ứng xử, giá trị và chuẩn mực đọc của mỗi cá nhân.. Nghĩa là văn hóa đọc gắn liền với ứng xử đọc, giá trị và chuẩn mực đọc của cá nhân và xã hội” [20]. Xem xét văn hóa đọc theo nghĩa hẹp, tức là xét dƣới góc độ văn hóa hành vi của con ngƣời, cũng có khá nhiều quan điểm khác nhau. Thủy Linh trong bài “ Văn hóa đọc, sức sống có bền lâu” lại cho rằng: “ văn hóa đọc, nôm na hiểu rằng, biết cách đọc, biết cách cảm thụ, biết thu lƣợm những tri thức, lối sống từ những con chữ, từ những điều chuyển tải sau con chữ, để biết sống tốt đẹp hơn, xây dựng một xã hội văn hóa và những con ngƣời văn hóa”[15] và rằng văn hóa đọc là một giao tiếp quan trọng đời sống con ngƣời thông qua con đƣờng tiếp nhận là đọc, con ngƣời có thể trao đổi và thu nhận thông tin. Nguyễn Quang A trong bài tham luận “Cảm nhận về văn hóa đọc” cho rằng “ tập quán thói quen về đọc sách, cách đọc, cách ứng xử với sách, báo…vv tạo thành văn hóa đọc”.[22] 15 Chủ tịch Hội đồng quản trị kiêm TGĐ Cty Cổ phần sách Thái Hà (Thái Hà Books) Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng văn hóa đọc giống nhƣ một tam giác gồm ba đỉnh: thái độ, cách nhìn của bạn về sách; thói quen đọc sách; cách lựa chọn sách và phƣơng pháp cũng nhƣ khả năng đọc sách. Theo Bùi Văn Nam Sơn trong bài phát biểu tại Hội thảo về “Thực trạng và giải pháp cho văn hóa đọc” thì văn hóa đọc thể hiện chủ yếu ở năng lực đọc văn bản. Văn hóa đọc chủ yếu là thích đọc và biết đọc, biến việc đọc thành bộ phận của niềm vui sống hàng ngày. Đọc sách là để biết rằng cuộc đời, thế giới là vô cùng phức tạp và phong phú, hết sức đa nghĩa, để đừng sống một cách giáo điều, để dám và biết sáng tạo. Trong luận văn, tác giả tiếp cận văn hóa đọc dƣới góc độ văn hóa cá nhân, văn hóa hành vi của con ngƣời. Văn hóa đọc theo quan niệm của tác giả là khả năng định hướng tới đối tượng đọc, khả năng lĩnh hội giá trị của đối tượng đọc và thái độ của chủ thể với đối tượng đó. Theo quan điểm này, văn hóa đọc đƣợc biểu thị ở ba khía cạnh chủ yêu: nhu cầu, hứng thú đọc; kỹ năng đọc; ứng xử với tài liệu. 1.1.2. Biểu hiện của văn hóa đọc Nhu cầu và hứng thú đọc Nhu cầu đọc là đòi hỏi khách quan của con ngƣời đối với việc tiếp nhận và sử dụng tài liệu trong điều kiện thời gian nhất định nhằm duy trì hoạt động sống của con ngƣời. Nhu cầu đọc là dạng đặc biệt của nhu cầu tin và cao hơn nhu cầu tin. Nhu cầu đọc xuất hiện ở những ngƣời có trình độ cao. Theo PGS. TS Trần Thị Minh Nguyệt, cùng với nhu cầu đọc, yếu tố quan trọng có ảnh 16 hƣởng tới quá trình đọc sách là hứng thú đọc- thái độ lựa chọn tích cực của chủ thể đối với việc đọc những ấn phẩm có ý nghĩa và có sức hấp dẫn về mặt tình cảm đối với chủ thể, đáp ứng đƣợc những nhu cầu tinh thần của họ. Khi hứng thú đọc xuất hiện, hoạt động đọc có sự tham gia tới mức tối đa của các quá trình tâm lý: chú ý, tƣởng tƣợng, trí nhớ, tƣ duy v.v... giúp cho ngƣời đọc có thể cảm thụ tài liệu ở mức độ cao nhất. Trong trạng thái hứng thú, con ngƣời có thể dành toàn tâm, toàn ý cho hoạt động đọc [10]. Nhu cầu và hứng thú đọc là yếu tố định hƣớng cho hoạt động đọc là biểu hiện của trình độ văn hóa con ngƣời ở mức độ nhất định, Kỹ năng hiểu và lĩnh hội các giá trị trong tài liệu Kỹ năng đọc là sự thể hiện tổ hợp những thao tác tƣ duy đƣợc xác lập thành thói quen ứng xử đọc. Các thao tác tƣ duy đó là: - Lựa chọn có ý thức đề tài hoặc những vấn đề cần đọc cho bản thân, biết vận dụng thành thạo các cách đọc khác nhau đối với từng loại tài liệu đọc (tài liệu nghiên cứu, tài liệu phổ thông, tài liệu giải trí...). - Biết định hƣớng nguồn tài liệu cần thiết cho bản thân, trƣớc hết trong các thƣ mục và mục lục thƣ viện, các nguồn tra cứu nhƣ: bách khoa thƣ, từ điển giải nghĩa, các loại sổ tay, cẩm nang... và biết định hƣớng nguồn tài liệu cần thiết cho bản thân trong môi trƣờng số (trong các cơ sở dữ liệu, trên Internet). Thể hiện đƣợc tính hệ thống, tính liên tục trong quá trình lựa chọn tài liệu đọc (đọc từ trình độ thấp lên trình độ cao, từ các vấn đề đơn giản tới phức tạp). - Biết cách tiếp nhận tối đa và sâu sắc nội dung tài liệu đọc, kể cả vệ sinh khi đọc tài liệu nhƣ cách ngồi, khoảng cách giữa mắt và tài liệu đọc… Biết vận 17 dụng các biện pháp kỹ thuật để củng cố và đào sâu những nội dung đã đọc nhƣ ghi chép, lập hộp phiếu thƣ mục, soạn tóm tắt, viết chú giải, trao đổi với bạn bè, đồng nghiệp... - Biết vận dụng vào thực tiễn những nội dung đã đọc. Biểu hiện cao nhất của kỹ năng đọc là đọc có hiệu quả, nắm nội dung cốt lõi và biết vận dụng những điều đã đọc đƣợc vào cuộc sống của chính ngƣời đọc. Thái độ ứng xử với tài liệu Văn hóa đọc còn biểu thị ở sự tôn trọng sách của ngƣời đọc. Sách báo là sản phẩm kết tinh các giá trị văn hóa của nhân loại, là tài sản tinh thần của thế hệ trƣớc truyền lại cho thế hệ sau. Ngƣời có văn hóa đọc cũng là những ngƣời biết ứng xử văn hóa với sách báo, trân trọng và yêu mến sách báo. Mỗi ngƣời đọc sách cần rèn luyện cho mình thói quen giữ gìn cẩn thận sách báo: không gập gáy sách, bôi bẩn ra sách hay xé rách sách. Ngồi đọc đúng tƣ thế, khoảng cách giữa mắt với sách, chiều cao của bàn phù hợp với cơ thể. Giữ gìn sách bền lâu cũng có nghĩa là ta đang cùng thế hệ đi trƣớc lƣu truyền tri thức trong sách tới thế hệ sau này. 1.1.3. Vai trò của văn hóa đọc đối với học sinh tiểu học Đọc sách là một nhu cầu thiết yếu của con ngƣời, là phƣơng cách tốt nhất để làm giàu kinh nghiệm và tri thức. Những thuộc tính đi liền với việc đọc nhƣ suy ngẫm, phân tích, tổng hợp thông tin là cơ sở cho việc nâng cao tri thức, hiểu biết, tạo nên hệ thống kiến thức của mỗi ngƣời. 18 Trong độ tuổi tiểu học, nhu cầu đọc của trẻ em là rất lớn. Còn ít kinh nhiệm sống, các em tiếp thu các giá trị văn hóa nhân loại chủ yếu thông qua con đƣờng học tập tại trƣờng và đọc sách. Văn hóa đọc vì thế ảnh hƣởng lớn tới quá trình nhận biết thế giới và hình thành nhân cách của trẻ. Sách có tác dụng bổ sung và kế tục việc học của các em ở trƣờng, góp phần nâng cao chất lƣợng học tập và trong chừng mực nào đó giúp khắc phục những thiếu sót của chƣơng trình chính khoá. Việc đọc sách còn giúp những em không có điều kiện đến trƣờng vẫn có thể học tập, giúp luyện cho các em thói quen tự học, tự nghiên cứu những vấn đề mình ham chuộng, say mê. Mặt khác, sách không chỉ giúp các em nắm những kiến thức khoa học cơ bản mà còn góp phần giáo dục thị hiếu thẩm mĩ.[31] 1.2. ĐẶC ĐIỂM CỦA HỌC SINH TIỂU HỌC THÀNH PHỐ HẢI DƢƠNG 1.2.1. Khái quát về thành phố Hải Dƣơng Nằm ở vị trí trung tâm tỉnh, phía bắc giáp huyện Nam Sách, phía đông giáp các huyện Kim Thành và Thanh Hà, phía tây giáp huyện Cẩm Giàng, phía nam giáp huyện Gia Lộc, phía đông nam giáp hai huyện Thanh Hà và Tứ Kỳ. Hải Dƣơng là một tỉnh nằm ở trung tâm châu thổ sông Hồng, cách Thủ đô Hà Nội 57 km về phía đông, một trong những cái nôi của nền văn hoá lâu đời của dân tộc Việt Nam. Lịch sử hàng ngàn năm của dân tộc đã để lại cho vùng đất này một tài sản vô giá với hàng trăm di tích lịch sử văn hoá. Kinh tế : Thành phố Hải Dƣơng là trung tâm công nghiệp, thƣơng mại và dịch vụ của tỉnh. Năm 2007, tốc độ tăng trƣởng kinh tế của thành phố đạt 14,5%. Cơ cấu kinh tế: Công nghiệp Xây dựng 53,07%, Dịch vụ 45,68%, Nông nghiệp - Thuỷ sản 1,25%. Trên địa bàn thành phố, Chính phủ đã phê duyệt các khu công nghiệp, thu hút 1.247 19 doanh nghiệp hoạt động. Năm 2008, giá trị sản xuất công nghiệp và xây dựng ƣớc đạt hơn 1.346 tỷ đồng, tăng 52% so với năm 2007. Cũng năm này, thành phố có 1.700 doanh nghiệp hoạt động trong các lĩnh vực, trong đó có hơn 900 doanh nghiệp sản xuất công nghiệp. Thu nhập bình quân đầu ngƣời một năm đạt 1.344 Usd/ngƣời. Trong 6 tháng đầu năm 2009, giá trị sản xuất công nghiệp trên địa bàn TP Hải Dƣơng đạt hơn 676 tỷ đồng, bằng 50,8% kế hoạch năm và tăng 14% so với cùng kỳ năm ngoái. Trong đó, kinh tế tập thể đạt hơn 11 tỷ đồng, bằng 50,3% kế hoạch năm; doanh nghiệp tƣ nhân gần 124 tỷ đồng, bằng 49,7%; công ty trách nhiệm hữu hạn hơn 238 tỷ đồng, bằng 50,8%; công ty cổ phần hơn 206 tỷ đồng, bằng 50,9%; hộ cá thể, gần 98 tỷ đồng, bằng 48,7% kế hoạch năm. Thành phố hiện có gần 2.000 doanh nghiệp hoạt động trong các lĩnh vực, trong đó có gần 1.000 doanh nghiệp sản xuất công nghiệp. Thành phố Hải Dƣơng là một trong những trung tâm về công nghiệp của Vùng kinh tế trọng điểm Bắc bộ. Du lich ̣ : Địa điểm tham quan, giải trí, Công viên Bạch Đằng, Quảng trƣờng Độc Lập (Ngã 5 Bách hóa Tổng Hợp), Quảng trƣờng 30 tháng 10 (ĐTM Tây Hải Dƣơng), khu sinh thái Hà Hải, nƣớc khoáng nóng Thạch Khôi, các tuyến phố thƣơng mại Vùng đất này gắn bó với tên tuổi và sự nghiệp của nhiều danh nhân nhƣ Trần Nguyên Đán, Nguyễn Trãi, Mạc Đĩnh Chi, Phạm Sƣ Mạnh, nơi sinh ra và lớn lên của đại danh y Tuệ Tĩnh, là cái nôi sinh ra các nhà văn, nhà thơ lớn của đất nƣớc nhƣ: Trần Nhuận Minh, Trần Hoài Dƣơng, Vũ Bằng, Trần Đăng Khoa…. Thành phố là nơi diễn ra nhiều hoạt động văn hóa của cả nƣớc nhƣ: Liên hoan múa Rối dân gian toàn quốc (2011), Lễ trao giải thƣởng cuộc thi viết truyện dài dành cho thiếu nhi (2011) 20 Hải Dƣơng là tỉnh có lực lƣợng sáng tác khá hùng hậu. Hàng vạn tác phẩm văn học đủ các loại hình đã ra đời, trong đó có nhiều tác phẩm xuất sắc đƣợc khắc in thành sách hoặc khắc trên bia đá còn lƣu đến ngày nay. Điểm sáng của thành phố về văn hóa là Thƣ viện tỉnh Hải Dƣơng. Trải qua hơn 55 (1956-2011) xây dựng và phát triển, thƣ viện thực sự trở thành nơi lƣu trữ một khối lƣợng tri thức vô giá của nhân loại. Kho tàng tri thức này đƣợc đông đảo cán bộ, nhân dân trong và ngoài tỉnh khai thác, sử dụng. Sách, báo, tài liệu của thƣ viện góp phần quan trọng trong việc phục vụ nhiệm vụ chính trị của tỉnh, tuyên truyền đƣờng lối, chủ trƣơng, chính sách của Đảng và Nhà nƣớc, phổ biến những thành tựu khoa học kỹ thuật nhằm thúc đẩy sản xuất, kinh doanh ngày càng phát triển, phục vụ nhu cầu học tập, nâng cao trình độ và giải trí của nhân dân. Thƣ viện cũng tổ chức nhiều chƣơng trình tuyên truyền sách báo, thúc đẩy văn hóa phát triển rộng rãi. Gần đây nhất là chƣơng trình Liên hoan tuyên truyền giới thiệu sách nhằm đẩy mạnh phong trào đọc sách báo trong thanh thiếu nhi tỉnh Hải Dƣơng và làm phong phú thêm hoạt động hƣớng dẫn đọc sách, là dịp để giáo dục thiếu nhi lòng yêu quê hƣơng đất nƣớc. Thành phố cũng tập trung nhiều nhà sách lớn, nhƣ nhà sách Vì dân, nhà sách Thành Đông, …tiêu biểu là nhà sách Tiền Phong: tổng diện tích 1.200m2, tổng số vốn đầu tƣ gần 10 tỉ đồng, với gần 1000 m2, hơn 20.000 đầu sách các loại, trên 25.000 các mặt hàng ngoài sách. Ngoài ra, còn có báo, tạp chí, văn hoá phẩm, băng đĩa…, đây đƣợc coi là một điểm hẹn văn hóa cho tuổi trẻ và bạn đọc của tỉnh. Thành tích về GD-ĐT (Giáo dục- Đào tạo) của Hải Dƣơng trong nhiều năm qua đã để lại những ấn tƣợng tốt đẹp trong cả nƣớc. Hải Dƣơng liên tục phát triển mạnh mẽ cả về quy mô và chất lƣợng, là một trong số những đơn vị dẫn đầu cả nƣớc trong sự nghiệp phát triển GD-ĐT. Đây chính là thế mạnh giúp 21