Tài liệu Phát triển tiểu, thủ công nghiệp ở nông thôn tỉnh thừa thiên huế

-*- ÑAÏI HOÏC HUEÁ tê ́H Ki nh HOÀ THAÉNG uê ́ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KINH TEÁ ̣c PHAÙT TRIEÅN TIEÅU, THUÛ COÂNG NGHIEÄP ̀ng Đ ại ho ÔÛ NOÂNG THOÂN TÆNH THÖØA THIEÂN HUEÁ Tr ươ LUAÄN AÙN TIEÁN SÓ KINH TEÁ NOÂNG NGHIEÄP HUEÁ - NAÊM 2016 ĐẠI HỌC HUẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ tê ́H uê ́ HỒ THẮNG Ki nh PHÁT TRIỂN TIỂU, THỦ CÔNG NGHIỆP Ở NÔNG THÔN TỈNH THỪA THIÊN HUẾ Đ ại ho ̣c Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 62.62.01.15 Tr ươ ̀ng LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Nguyễn Văn Toàn 2. PGS.TS. Trần Văn Hòa HUẾ - NĂM 2016 LỜI CAM ĐOAN * Tôi cam đoan Luận án tiến sĩ kinh tế nông nghiệp: “Phát triển tiểu, thủ công nghiệp ở nông thôn tỉnh Thừa Thiên Huế” là công trình do chính tôi nghiên cứu và uê ́ thực hiện. Các thông tin, số liệu đƣợc sử dụng trong Luận án này hoàn toàn trung tê ́H thực và chính xác. Tất cả những sự giúp đỡ cho việc thực hiện Luận án này đã đƣợc Tác giả Tr ươ ̀ng Đ ại ho ̣c Ki nh cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong Luận án đã đƣợc ghi rõ nguồn gốc./. i HỒ THẮNG LỜI CÁM ƠN Trong quá trình thực hiện Luận án này, ngoài sự nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận đƣợc sự quan tâm giúp đỡ của nhiều tổ chức và cá nhân. Trƣớc hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến PGS.TS. Nguyễn Văn Toàn và PGS.TS. Trần Văn Hòa đã tận tình giúp đỡ, hƣớng dẫn tôi trong suốt quá uê ́ trình nghiên cứu Luận án. tê ́H Tôi xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo Đại học Huế, Ban Đào tạo - Đại học Huế, Trƣờng Đại học Kinh tế - Đại học Huế, Lãnh đạo Khoa Kinh tế và Phát triển, Phòng Đào tạo Sau Đại học; Bộ môn Kinh tế nông nghiệp và Tài nguyên Môi trƣờng và nh tập thể các nhà khoa học của Trƣờng Đại học Kinh tế đã giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến khoa học quý giá để tôi hoàn thiện Luận án. Ki Chắc chắn rằng tôi sẽ không hoàn thành Luận án của mình nếu không nhận đƣợc sự quan tâm của Lãnh đạo tỉnh Thừa Thiên Huế, các nhà quản lý và chuyên ho ̣c viên các Sở, Ban, Ngành, Cục Thống kê Thừa Thiên Huế, UBND, Phòng Kinh tế hạ tầng, Phòng Thống kê của các huyện, thị xã trong tỉnh Thừa Thiên Huế, các tổ chức ại khoa học, các tạp chí khoa học chuyên ngành và cơ quan công tác đã tạo điều kiện Đ thuận lợi, cung cấp tài liệu và đóng góp ý kiến cho tôi hoàn thành Luận án này, tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ nhiều mặt và trách nhiệm đó. ̀ng Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ, chia sẽ khó khăn và sự động viên của ươ gia đình, những ngƣời thân, bạn bè và đồng nghiệp trong suốt thời gian qua. Mặc dù có nhiều nỗ lực trong quá trình nghiên cứu, song không thể tránh khỏi Tr những thiếu sót nhất định, tôi rất mong tiếp tục nhận đƣợc sự quan tâm góp ý của các tổ chức, các nhà khoa học, độc giả để tôi hoàn thiện Luận án của mình. Xin trân trọng cảm ơn! Tác giả Hồ Thắng ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Bình Quân 2 BQC Bình quân chung 3 CNH-HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa 4 DNTN Doanh nghiệp tƣ nhân 5 ĐVT Đơn vị tính 6 GDP Tổng sản phẩm quốc nội (Gross Domestic Production) 7 GO/GTSX Giá trị sản xuất (Gross Ouput) 8 HTX Hợp tác xã 9 IC Chi phí trung gian 10 KHCN Khoa học công nghệ 11 KHTSCĐ Khấu hao tài sản cố định 12 KCN Khu công nghiệp 13 KTXH Kinh tế xã hội 14 LĐ Lao động 15 MI Thu nhập hỗn hợp 16 NXB Nhà xuất bản 17 SL Sản lƣợng 18 STT 19 SWOT 20 SXKD Sản xuất kinh doanh 21 TC Tổng chi phí 22 TTCN Tiểu, thủ công nghiệp 23 TTBQ Tăng trƣởng bình quân 24 TĐPT Tốc độ phát triển 25 VA Giá trị gia tăng 26 VLXD Vật liệu xây dựng 27 XK Xuất khẩu Tr ại ho ̣c Ki nh tê ́H uê ́ BQ ươ 1 ̀ng * Đ Số thứ tự Điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức iii MỤC LỤC * LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CÁM ƠN ............................................................................................................ ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ....................................................................... iii MỤC LỤC ................................................................................................................. iv uê ́ DANH MỤC CÁC BẢNG....................................................................................... xii DANH MỤC BIỂU ĐỒ .......................................................................................... xiv tê ́H PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................1 1. LÝ DO NGHIÊN CỨU .......................................................................................1 2. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU ..................................................................................2 nh 3. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU ................................................................................3 Ki 3.1. Mục tiêu chung: ................................................................................................3 3.2. Mục tiêu cụ thể .................................................................................................3 ̣c 4. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ....................................................3 ho 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu: ......................................................................................3 4.2. Phạm vi nghiên cứu ..........................................................................................3 ại 5. Ý NGHĨA CỦA LUẬN ÁN ................................................................................3 Đ 5.1. Ý nghĩa về khoa học .........................................................................................3 ̀ng 5.2. Ý nghĩa về thực tiễn .........................................................................................4 6. KẾT CẤU CỦA LUẬN ÁN ...............................................................................5 ươ CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN TIỂU, THỦ CÔNG NGHIỆP NÔNG THÔN ...........................................6 Tr 1.1. KHÁI NIỆM, PHÂN LOẠI, ĐẶC ĐIỂM CƠ BẢN CỦA TIỂU, THỦ CÔNG NGHIỆP NÔNG THÔN ..........................................................................6 1.1.1. Khái niệm tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ..................................................6 1.1.2. Phân loại tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ....................................................9 1.1.3. Đặc điểm cơ bản của tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ...............................10 1.2. NỘI DUNG PHÁT TRIỂN TIỂU, THỦ CÔNG NGHIỆP NÔNG THÔN ...12 1.2.1. Quan điểm về phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ..........................12 iv 1.2.2. Nội dung phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ..................................14 1.2.2.1. Phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn bao gồm cả quy mô và trình độ .............................................................................................. 14 1.2.2.2. Phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn phù hợp với xu hướng phát triển của cơ chế thị trường và hội nhập quốc tế ....................... 14 1.2.2.3. Phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn hướng vào các ngành, uê ́ nghề phục vụ trực tiếp cho nông nghiệp và nông thôn ..................... 15 1.2.2.4. Phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn với sự đa dạng về hình tê ́H thức tổ chức và thành phần kinh tế ................................................... 15 1.2.2.5. Hoàn thiện thể chế, chính sách, tạo môi trường thuận lợi để tiểu, thủ công nghiệp nông thôn phát triển ............................................... 16 nh 1.2.3. Những nhân tố ảnh hƣởng đến sự phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn .....16 Ki 1.2.3.1. Nhân tố thị trường ................................................................................ 17 1.2.3.2. Nhân tố nguồn nguyên vật liệu ............................................................. 17 ̣c 1.2.3.3. Nhân tố cơ chế chính sách của Nhà nước ............................................ 18 ho 1.2.3.4. Nhân tố vốn đầu tư ............................................................................... 19 1.2.3.5. Nhân tố trình độ kỹ thuật và công nghệ................................................ 19 ại 1.2.3.6. Nhân tố về nguồn lao động ................................................................... 20 Đ 1.2.4. Vai trò của phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ...............................20 ̀ng 1.2.4.1. Góp phần tích cực chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa ............................................... 20 ươ 1.2.4.2. Góp phần hoàn thiện cơ sở hạ tầng, thực hiện các mục tiêu xây dựng nông thôn mới .......................................................................... 21 Tr 1.2.4.3. Tạo công ăn việc làm, thu hút lao động dư thừa ở nông thôn .............. 21 1.2.4.4. Đa dạng hoá các sản phẩm, cung cấp ngày càng nhiều hàng hoá cho tiêu dùng và cho xuất khẩu ......................................................... 22 1.2.4.5. Góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá dân tộc ................. 22 1.3. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ PHÁT TRIỂN TIỂU, THỦ CÔNG NGHIỆP NÔNG THÔN ...............................................................22 v 1.3.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu về phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn các nƣớc trên thế giới ...........................................................................22 1.3.1.1. Các công trình đề cập đến sự phát triển chung của ngành tiểu, thủ công nghiệp và chính sách của Nhà nước đối với phát triển tiểu, thủ công nghiệp ................................................................................. 23 1.3.1.2. Các nghiên cứu liên quan đến phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông uê ́ thôn trong mối liên hệ với sự phát triển kinh tế nông thôn ............... 24 1.3.1.3. Các nghiên cứu đi sâu phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến sự tê ́H phát triển của ngành nghề tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ............ 25 1.3.1.4. Các nghiên cứu liên quan đến kinh nghiệm phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ............................................................................... 26 nh 1.3.2. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến phát triển tiểu, thủ công Ki nghiệp nông thôn ở Việt Nam ...............................................................................27 1.3.2.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến sự phát triển nghề và làng ̣c nghề truyền thống .............................................................................. 27 ho 1.3.2.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ở Việt Nam và tỉnh Thừa Thiên Huế .................... 28 ại 1.3.3. Một số nhận xét rút ra từ các công trình nghiên cứu liên quan đến phát triển Đ tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ............................................................................30 ̀ng 1.4. KINH NGHIỆM PHÁT TRIỂN TIỂU, THỦ CÔNG NGHIỆP NÔNG THÔN TRÊN THẾ GIỚI VÀ CÁC ĐỊA PHƢƠNG TRONG NƢỚC ...........31 ươ 1.4.1. Kinh nghiệm phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn các nƣớc trên thế giới ..31 1.4.1.1. Kinh nghiệm về giải quyết việc làm và thu nhập .................................. 31 Tr 1.4.1.2. Kinh nghiệm về bảo tồn và phát triển ngành nghề truyền thống ......... 32 1.4.1.3. Về lựa chọn mô hình quản lý sản xuất, và ngành nghề mũi nhọn ........ 32 1.4.1.4. Về một số chính sách hỗ trợ của Chính phủ đối với phát triển tiểu, thủ công nghiệp ................................................................................. 33 1.4.2. Thực tiễn phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ở nƣớc ta .................34 1.4.2.1. Những kết quả và kinh nghiệm ở Việt Nam .......................................... 34 vi 1.4.2.2. Những hạn chế trong phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ở các địa phương trong nước ............................................................... 36 1.4.3. Một số kinh nghiệm và bài học rút ra đối với sự phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn Thừa Thiên Huế ........................................................................36 CHƢƠNG 2. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....38 uê ́ 2.1. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU ......................................................38 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên .......................................................................................38 tê ́H 2.1.1.1. Vị trí địa lý ............................................................................................ 38 2.1.1.2. Về khí hậu, thời tiết ............................................................................... 38 2.1.1.3. Tài nguyên thiên nhiên.......................................................................... 38 nh 2.1.2. Đặc điểm kinh tế xã hội ...............................................................................39 Ki 2.1.2.1. Các chỉ tiêu kinh tế - xã hội - môi trường............................................. 39 2.1.2.2. Về cơ sở hạ tầng ................................................................................... 39 ̣c 2.1.2.3. Về nguồn nhân lực ................................................................................ 40 ho 2.1.2.4. Về văn hóa xã hội ................................................................................. 40 2.2. KHUNG PHÂN TÍCH PHÁT TRIỂN TIỂU THỦ CÔNG NGHIỆP ại NÔNG THÔN ......................................................................................................41 Đ 2.3. HỆ THỐNG CHỈ TIÊU ĐÁNH GIÁ ..........................................................42 ̀ng 2.3.1. Chỉ tiêu phân tích sự biến động về quy mô và cơ cấu .................................42 2.3.2. Các chỉ tiêu đo lƣờng về kết quả và hiệu quả..............................................44 ươ 2.3.3. Các chỉ tiêu đánh giá tác động về xã hội và môi trƣờng .............................45 2.3.4. Các chỉ tiêu đánh giá các nhân tố ảnh hƣởng ..............................................45 Tr 2.4. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...............................................................46 2.4.1. Phƣơng pháp nghiên cứu tài liệu (documentary research) ..........................46 2.4.2. Phƣơng pháp thu thập số liệu ......................................................................46 2.4.2.1. Đối với dữ liệu thứ cấp ......................................................................... 46 2.4.2.2. Đối với dữ liệu sơ cấp ........................................................................... 47 2.4.3. Phƣơng pháp xử lý số liệu ...........................................................................49 2.4.4. Phƣơng pháp phân tích số liệu ....................................................................49 vii 2.4.4.1. Phương pháp thống kê mô tả ................................................................ 49 2.4.4.2. Phương pháp mô hình hàm sản xuất biên ngẫu nhiên ......................... 49 2.4.5. Phƣơng pháp nghiên cứu trƣờng hợp (case study) ......................................54 CHƢƠNG 3. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN TIỂU, THỦ CÔNG NGHIỆP NÔNG THÔN Ở TỈNH THỪA THIÊN HUẾ ......................................................56 3.1. PHÁT TRIỂN TIỂU, THỦ CÔNG NGHIỆP NÔNG THÔN TỈNH uê ́ THỪA THIÊN HUẾ GIAI ĐOẠN 2010 - 2014 ................................................56 3.1.1. Ngành nghề tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ở Thừa Thiên Huế ...............56 tê ́H 3.1.2. Biến động số lƣợng cơ sở tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ở Thừa Thiên Huế......57 3.1.2.1. Số lượng cơ sở tiểu, thủ công nghiệp nông thôn phân theo địa bàn .... 57 3.1.2.2. Số lượng cơ sở tiểu, thủ công nghiệp nông thôn phân nhóm nghề....... 58 nh 3.1.3. Tổ chức quản lý sản xuất tiểu, thủ công nghiệp nông thôn .........................58 Ki 3.1.4. Quy mô và cơ cấu giá trị sản xuất tiểu, thủ công nghiệp nông thôn của Thừa Thiên Huế giai đoạn 2010 - 2014.................................................................60 ̣c 3.1.4.1. Quy mô và cơ cấu giá trị sản xuất tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ho của Thừa Thiên Huế giai đoạn 2010 - 2014 phân theo địa bàn ....... 60 3.1.4.2. Quy mô và cơ cấu giá trị sản xuất tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ại Thừa Thiên Huế theo nhóm ngành nghề ........................................... 63 Đ 3.1.5. Quy mô và cơ cấu lao động tiểu, thủ công nghiệp nông thôn .....................63 ̀ng 3.1.5.1. Quy mô và cơ cấu lao động TTCN nông thôn phân theo địa bàn ........ 63 ươ 3.1.5.2. Quy mô và cơ cấu lao động tiểu, thủ công nghiệp nông thôn của Thừa Thiên Huế phân theo nhóm ngành nghề .................................. 66 3.1.6. Một số chính sách hỗ trợ của Nhà nƣớc cho phát triển tiểu, thủ công nghiệp Tr nông thôn Thừa Thiên Huế....................................................................................67 3.2. PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH PHÁT TRIỂN TIỂU, THỦ CÔNG NGHIỆP NÔNG THÔN THỪA THIÊN HUẾ Ở CÁC CƠ SỞ ĐIỀU TRA ..................70 3.2.1. Đặc điểm của chủ cơ sở tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ...........................70 3.2.2. Đặc điểm hoạt động của các cơ sở tiểu, thủ công nghiệp nông thôn Thừa Thiên Huế ..............................................................................................................71 3.2.3. Đặc điểm nguồn lực của các cơ sở sản xuất ...............................................74 viii 3.2.3.1. Nguồn lao động và chất lượng lao động của cơ sở điều tra ................ 74 3.2.3.2. Quy mô nguồn vốn hoạt động của các cơ sở sản xuất ......................... 78 3.2.3.3. Về trình độ kỹ thuật và công nghệ trong các cơ sở sản xuất ................ 83 3.2.4. Nguyên vật liệu và thị trƣờng sản phẩm tiểu, thủ công nghiệp nông thôn Thừa Thiên Huế .....................................................................................................86 3.2.4.1. Nguyên vật liệu cho sản xuất tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ............ 86 uê ́ 3.2.4.2. Phát triển thị trường sản phẩm tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ........ 88 3.2.5. Tiếp cận cơ chế chính sách của nhà nƣớc ...................................................93 tê ́H 3.2.6. Kết quả và hiệu quả sản xuất kinh doanh của các cơ sở tiểu, thủ công nghiệp nông thôn Thừa Thiên Huế ........................................................................97 3.2.6.1. Chi phí và kết cấu chi phí sản xuất kinh doanh của các cơ sở ............. 97 nh 3.2.6.2. Kết quả và hiệu quả sản xuất kinh doanh của các cơ sở điều tra ...... 101 Ki 3.2.7. Một số tác động của sự phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn đối với xã hội và môi trƣờng ...........................................................................................106 ̣c 3.2.7.1. Tác động về mặt xã hội ....................................................................... 106 ho 3.2.7.2. Tác động về mặt môi trường ............................................................... 110 3.3. PHÂN TÍCH ẢNH HƢỞNG CỦA CÁC NHÂN TỐ ĐẾN QUY MÔ GIÁ ại TRỊ SẢN XUẤT TIỂU, THỦ CÔNG NGHIỆP NÔNG THÔN ...................113 Đ 3.3.1. Kiểm định lựa chọn mô hình .....................................................................113 ̀ng 3.3.2. Kết quả ƣớc lƣợng mô hình hàm sản xuất biên ngẫu nhiên ......................114 3.4. ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ TÌNH HÌNH PHÁT TRIỂN TIỂU, THỦ ươ CÔNG NGHIỆP NÔNG THÔN THỪA THIÊN HUẾ ..................................118 3.4.1. Ƣu điểm của ngành nghề tiểu, thủ công nghiệp nông thôn Thừa Thiên Huế.....118 Tr 3.4.2. Những hạn chế của ngành nghề tiểu, thủ công nghiệp nông thôn Thừa Thiên Huế ............................................................................................................119 3.4.3. Nguyên nhân của những hạn chế trong phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn Thừa Thiên Huế..................................................................................120 CHƢƠNG 4. ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN TIỂU, THỦ CÔNG NGHIỆP NÔNG THÔN TỈNH THỪA THIÊN HUẾ ĐẾN NĂM 2030 ...............122 ix 4.1. BỐI CẢNH VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA TRONG PHÁT TRIỂN TIỂU, THỦ CÔNG NGHIỆP NÔNG THÔN THỪA THIÊN HUẾ ............122 4.1.1. Bối cảnh của sự phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn Thừa Thiên Huế trong giai đoạn hiện nay ......................................................................................122 4.1.2. Những vấn đề đặt ra trong phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn Thừa Thiên Huế hiện nay .............................................................................................123 uê ́ 4.2. QUAN ĐIỂM, ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN TIỂU, THỦ CÔNG NGHIỆP NÔNG THÔN TỈNH THỪA THIÊN HUẾ ....................................124 tê ́H 4.2.1. Quan điểm phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn .............................124 4.2.2. Định hƣớng phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn từ nay đến năm 2030...125 4.2.2.1. Phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn theo hướng sản xuất nh hàng hóa, đa dạng ngành nghề ....................................................... 125 Ki 4.2.2.2. Đẩy mạnh phát triển các ngành tiểu, thủ công nghiệp có tiềm năng, có lợi thế so sánh mang lại giá trị kinh tế cao ..................... 126 ̣c 4.2.2.3. Phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn theo hướng đa dạng hóa ho các hình thức tổ chức sản xuất ........................................................ 126 4.2.2.4. Phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn trên cơ sở bảo tồn các ại công nghệ truyền thống với ứng dụng công nghệ mới .................... 126 Đ 4.2.2.5. Phát triển các ngành nghề tiểu, thủ công nghiệp nông thôn Thừa ̀ng Thiên Huế gắn liền với quá trình xây dựng nông thôn mới ............ 126 4.3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU PHÁT TRIỂN TIỂU, THỦ CÔNG ươ NGHIỆP NÔNG THÔN TỈNH THỪA THIÊN HUẾ ....................................127 4.3.1. Giải pháp chung .........................................................................................127 Tr 4.3.1.1. Xây dựng, tổ chức thực hiện quy hoạch, kế hoạch và đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ..... 127 4.3.1.2. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ................................................ 128 4.3.1.3. Phát triển thị trường các sản phẩm tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ....... 129 4.3.1.4. Tăng cường và sử dụng có hiệu quả mọi nguồn vốn kinh doanh ....... 132 x 4.3.1.5. Đa dạng hóa tổ chức sản xuất, đẩy mạnh liên kết và ứng dụng khoa học công nghệ nhằm nâng cao năng suất sản phẩm tiểu, thủ công nghiệp .............................................................................................. 133 4.3.1.6. Đảm bảo nguồn nguyên vật liệu cho các cơ sở sản xuất.................... 136 4.3.1.7. Bảo vệ môi trường sinh thái cho phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ......................................................................................... 136 uê ́ 4.3.2. Giải pháp cụ thể .........................................................................................137 4.3.2.1. Phát triển nhóm ngành chế biến nông sản thực phẩm ....................... 138 tê ́H 4.3.2.2. Phát triển ngành chế biến gỗ, mây, tre, đan....................................... 138 4.3.2.3. Phát triển nhóm ngành thủ công mỹ nghệ. ......................................... 139 4.3.2.4. Phát triển nhóm ngành dệt, may mặc, thêu ren .................................. 140 nh 4.3.2.5. Phát triển nhóm ngành nghề cơ khí ngũ kim và kim hoàn ................. 140 Ki PHẦN KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..................................................................142 1. KẾT LUẬN .....................................................................................................142 ̣c 2. KIẾN NGHỊ.....................................................................................................144 ho DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ........................................................................................147 ại TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................148 Tr ươ ̀ng Đ PHẦN PHỤ LỤC...................................................................................................156 xi DANH MỤC CÁC BẢNG * Bảng 2.1: Các biến sử dụng trong mô hình và hƣớng tác động ................................53 Bảng 3.1: Số cơ sở tiểu, thủ công nghiệp ở Thừa Thiên Huế theo địa bàn ..............58 Bảng 3.2: Số lƣợng cơ sở tiểu, thủ công nghiệp nông thôn phân theo nhóm nghề ..59 Bảng 3.3: Các loại hình tổ chức quản lý cơ sở tiểu, thủ công nghiệp nông thôn Thừa uê ́ Thiên Huế giai đoạn 2010 - 2014 .............................................................60 tê ́H Bảng 3.4: Số lƣợng các làng nghề và cơ sở tiểu, thủ công nghiệp nông thôn trong các làng nghề truyền thống phân theo địa bàn giai đoạn 2010 - 2014 .....60 Bảng 3.5: Quy mô giá trị sản xuất tiểu, thủ công nghiệp nông thôn của Thừa Thiên nh Huế phân theo địa bàn giai đoạn 2010 – 2014 (giá so sánh 2010) ...........62 Bảng 3.6: Quy mô, cơ cấu giá trị sản xuất tiểu, thủ công nghiệp nông thôn phân Ki theo nhóm ngành của Thừa Thiên Huế giai đoạn 2010 – 2014 (giá so sánh 2010) .........................................................................................................64 ho ̣c Bảng 3.7: Quy mô lao động tiểu, thủ công nghiệp nông thôn của Thừa Thiên Huế phân theo địa bàn giai đoạn 2010 – 2014 .................................................65 ại Bảng 3.8: Số lao động tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ở Thừa Thiên Huế phân theo Đ nhóm ngành ..............................................................................................67 Bảng 3.9: Nguồn vốn hỗ trợ của nhà nƣớc cho các chƣơng trình phát triển tiểu, thủ ̀ng công nghiệp giai đoạn 2011 - 2014 ..........................................................68 ươ Bảng 3.10: Đặc trƣng của chủ cơ sở tiểu, thủ công nghiệp nông thôn Thừa Thiên Huế....72 Bảng 3.11: Tình hình hoạt động của cơ sở tiểu, thủ công nghiệp ở Thừa Thiên Huế, Tr năm 2014 ..................................................................................................73 Bảng 3.12: Quy mô lao động của các cơ sở tiểu, thủ công nghiệp nông thôn trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế, năm 2014 (tính BQ/cơ sở sản xuất) ...............75 Bảng 3.13: Chất lƣợng lao động của các cơ sở tiểu, thủ công nghiệp nông thôn trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế (tính BQ/cơ sở sản xuất) ...........................77 Bảng 3.14: Tình hình huy động lao động tham gia sản xuất tiểu, thủ công nghiệp nông thôn của các cơ sở điều tra trên địa bàn Thừa Thiên Huế (tính BQ/cơ sở) ..................................................................................................79 xii Bảng 3.15. Tình hình sử dụng vốn của các cơ sở điều tra phân theo nhóm ngành năm 2014 (bình quân trên 1 cơ sở) ...........................................................80 Bảng 3.16: Tình hình vay vốn của cơ sở tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ở Thừa Thiên Huế .................................................................................................81 Bảng 3.17: Tình hình đầu tƣ máy móc thiết bị ở các cơ sở điều tra (trung bình cái/cơ sở) ......83 Bảng 3.18: Tình hình thu mua nguyên vật liệu của cơ sở tiểu, thủ công nghiệp nông uê ́ thôn tỉnh Thừa Thiên Huế.........................................................................87 Bảng 3.19: Doanh thu tiêu thụ sản phẩm tiểu, thủ công nghiệp nông thôn theo các tê ́H hình thức bán của các cơ sở điều tra .........................................................89 Bảng 3.20: Phƣơng pháp xác định giá bán của các cơ sở tiểu, thủ công nghiệp nông thôn.....92 Bảng 3.21: Kết quả đánh giá mức độ khó khăn về một số nhân tố chính sách ảnh hƣởng đến nh sự phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn Thừa Thiên Huế .........................94 Ki Bảng 3.22: Nhu cầu nâng cao trình độ và kỹ năng lao động của các cơ sở TTCN nông thôn Thừa Thiên Huế .......................................................................97 ̣c Bảng 3.23. Chi phí và kết cấu chi phí sản xuất kinh doanh của các cơ sở điều tra ho năm 2014 ................................................................................................100 Bảng 3.24. Kết quả và hiệu quả kinh tế hoạt động sản xuất kinh doanh của các cơ sở ại điều tra ....................................................................................................105 Đ Bảng 3.25. Thu nhập của ngƣời lao động làm việc tại các cơ sở sản xuất tiểu, thủ ̀ng công nghiệp nông thôn trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2012-2014 ..............108 Bảng 3.26. Thực trạng xử lý vấn đề môi trƣờng của các cơ sở tiểu, thủ công nghiệp ươ nông thôn trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế..........................................111 Tr Bảng 3.27. Đánh giá tổng quát về các vấn đề môi trƣờng xung quanh và trong cơ sở điều tra năm 2014 ...................................................................................112 Bảng 3.28: Kết quả kiểm định các giả thuyết về mô hình ......................................114 Bảng 3.29. Thông tin cơ bản về các cơ sở tiểu thủ công nghiệp từ mẫu điều tra ...115 Bảng 3.30: Kết quả ƣớc lƣợng mô hình sản xuất biên ngẫu nhiên .........................116 xiii DANH MỤC BIỂU ĐỒ * Biểu đồ 2.1: Khung phân tích sự phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ..........43 Biểu đồ 2.2: Hàm sản xuất biên, hiệu quả sản xuất (kỹ thuật) và năng suất ............51 Biểu đồ 3.1: Số lƣợng cơ sở điều tra có nhu cầu mua sắm thiết bị kỹ thuật mới để thay thế nâng cao chất lƣợng sản phẩm ....................................................................84 uê ́ Biểu đồ 3.2: Số lƣợng cơ sở điều tra có kế hoạch cải tiến mẫu mã, bao bì mới .......85 tê ́H Biểu đồ 3.3: Số lƣợng cơ sở điều tra nhận đƣợc sự hỗ trợ từ chính quyền và các tổ Tr ươ ̀ng Đ ại ho ̣c Ki nh chức trong việc xúc tiến thƣơng mại, tiêu thụ sản phẩm ..........................................95 xiv PHẦN MỞ ĐẦU 1. LÝ DO NGHIÊN CỨU Việt Nam đang trên bƣớc đƣờng công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) để trở thành nƣớc có nền kinh tế phát triển tiên tiến là một quá trình tất yếu khách quan, trong đó công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn ngày càng trở uê ́ nên quan trọng và bức thiết. Do công nghiệp nông thôn là một nội dung hết sức quan trọng của công nghiệp hóa hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn, nên phát triển tiểu, tê ́H thủ công nghiệp (TTCN), một bộ phận của công nghiệp nông thôn trong giai đoạn hiện nay có vai trò quan trọng trong quá trình phát triển nông nghiệp nông thôn [50]. Phát triển tiểu, thủ công nghiệp ở nông thôn (gọi tắt là tiểu, thủ công nghiệp nh nông thôn) trong giai đoạn hiện nay cần đáp ứng đƣợc ba yêu cầu cơ bản đó là: (1) Yêu cầu xây dựng nông thôn mới đòi hỏi phải giải quyết công ăn việc làm, tăng thu Ki nhập cho nhân dân, tiểu, thủ công nghiệp ở nông thôn đóng góp vai trò quan trọng tạo việc làm thu hút lao động nhàn rỗi ở nông thôn; (2) Yêu cầu công nghiệp hóa, ̣c hiện đại hóa, đô thị hóa đòi hỏi cần chuyển lao động nông nghiệp sang lao động phi ho nông nghiệp; phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn là nhân tố đưa lao động nông nghiệp sang phi nông nghiệp khi tiểu, thủ công nghiệp được chuyên môn hóa; ại (3) Yêu cầu phát triển kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế đòi hỏi phát triển tiểu, Đ thủ công nghiệp thành ngành sản xuất hàng hóa đáp ứng nhu cầu tiêu dùng và xuất g khẩu. Thực hiện đƣợc các yêu cầu này, phát triển tiểu, thủ công nghiệp sẽ góp phần Tr ươ ̀n đẩy nhanh quá trình thực hiện mục tiêu đến năm 2020 đƣa nƣớc ta sớm trở thành nƣớc công nghiệp phát triển [8]. Thừa Thiên Huế là tỉnh thuộc Vùng Kinh tế trọng điểm miền Trung, có Cố đô Huế là di sản văn hóa thế giới, một trung tâm văn hoá, du lịch lớn của cả nƣớc, thành phố Festival đặc trƣng của Việt Nam [13]. Thừa Thiên Huế có nhiều tài nguyên khoáng sản và lợi thế để phát triển ngành nghề tiểu, thủ công nghiệp. Trong những năm qua, tỉnh Thừa Thiên Huế đã có nhiều nỗ lực trong phát triển ngành công nghiệp nói chung trong đó có ngành nghề tiểu, thủ công nghiệp. Với mức tăng trƣởng trên 25,5%/năm, ngành nghề tiểu, thủ công nghiệp đóng góp 17% trong cơ cấu giá trị sản xuất ngành công nghiệp, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, cơ cấu lao động ở nông thôn; giải quyết công ăn việc làm và nâng cao thu nhập cho lao động, đồng thời bảo tồn, gìn 1 giữ các giá trị văn hoá của dân tộc trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Tuy nhiên, quá trình phát triển tiểu, thủ công nghiệp ở Thừa Thiên Huế nhất là ở khu vực nông thôn vẫn còn nhiều hạn chế bất cập. Quy mô sản xuất còn nhỏ lẻ, chất lƣợng sản phẩm thấp, chƣa có sản phẩm tiểu, thủ công nghiệp mang thƣơng hiệu quốc gia, quốc tế, sức cạnh tranh chƣa cao, chƣa đáp ứng đƣợc nhu cầu thị trƣờng. Nguyên nhân chính trƣớc hết là do các cơ sở thiếu tính liên kết trong phát triển quy mô và tiếp cận thị trƣờng, trình độ kỹ thuật và công nghệ sản xuất thấp, phổ biến là uê ́ sản xuất thủ công và bán cơ khí. Bên cạnh đó năng lực của chủ cơ sở còn nhiều hạn tê ́H chế, nguồn lao động chƣa qua đào tạo ở mức cao, khả năng huy động vốn khó khăn. Hơn nữa, các chính sách của Nhà nƣớc còn nhiều bất cập, việc hỗ trợ để quy hoạch vùng nguyên liệu tại chỗ chƣa đƣợc quan tâm, hạ tầng kỹ thuật và mặt bằng sản nh xuất chƣa đƣợc đầu tƣ thỏa đáng, việc hỗ trợ chính sách tín dụng, ứng dụng khoa học công nghệ chƣa cao, trong khi đó việc tổ chức thực hiện các chính sách hỗ trợ Ki của các cơ quan còn chƣa đồng bộ, thiếu chính sách mới. Đây là những khó khăn lớn kìm hãm sự phát triển tiểu, thủ công nghiệp ở nông thôn Thừa Thiên Huế. ̣c Nhiều đề tài trong nƣớc và quốc tế đã nghiên cứu về phát triển tiểu, thủ công ho nghiệp, nhƣng các đề tài chƣa gắn phát triển tiểu, thủ công nghiệp với việc xây dựng nông thôn mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn và chƣa ại gắn với sản xuất hàng hóa. Tại Thừa Thiên Huế, các đề tài đã nghiên cứu chƣa làm Đ rõ vai trò của tiểu, thủ công nghiệp đối với ba nội dung yêu cầu nói trên, chƣa phân g tích các yếu tố ảnh hƣởng đến quy mô giá trị sản xuất tiểu, thủ công nghiệp ở nông Tr ươ ̀n thôn... Do vậy, nghiên cứu làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn, phân tích sát đúng thực trạng và đề xuất những giải pháp phù hợp, nhằm phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn Thừa Thiên Huế nhanh và bền vững là yêu cầu cấp thiết trong giai đoạn hiện nay. Từ những vấn đề trên tác giả chọn nghiên cứu đề tài: "Phát triển tiểu, thủ công nghiệp ở nông thôn tỉnh Thừa Thiên Huế” làm Luận án Tiến sĩ kinh tế. 2. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU (1) Thực trạng phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn Thừa Thiên Huế hiện nay nhƣ thế nào? (2) Đâu là những tồn tại hạn chế và các nhân tố ảnh hƣởng đến sự phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn Thừa Thiên Huế hiện nay? 2 (3) Chiến lƣợc, định hƣớng và giải pháp phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn Thừa Thiên Huế sắp tới nhƣ thế nào? 3. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 3.1. Mục tiêu chung: Mục tiêu chung của Luận án là trên cơ sở lý luận và thực tiễn, phân tích đánh giá thực trạng phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn tỉnh Thừa Thiên Huế và đề xuất những giải pháp nhằm phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ở tỉnh Thừa Thiên Huế đến năm 2030. uê ́ 3.2. Mục tiêu cụ thể tê ́H - Hệ thống hóa và bổ sung những vấn đề lý luận và thực tiễn về phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn. - Phân tích, đánh giá thực trạng phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn nh tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn 2010 - 2015. - Đề xuất định hƣớng và những giải pháp chủ yếu nhằm phát triển tiểu, thủ Ki công nghiệp nông thôn tỉnh Thừa Thiên Huế đến năm 2030. 4. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ̣c 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu những vấn đề lý ho luận và thực tiễn về phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn; hoạt động sản xuất của các cơ sở tiểu, thủ công nghiệp nông thôn ở tỉnh Thừa Thiên Huế. ại 4.2. Phạm vi nghiên cứu Đ - Không gian nghiên cứu: Đề tài tiếp cận nghiên cứu và khảo sát các cơ sở g sản xuất kinh doanh tiểu, thủ công nghiệp đang hoạt động ở khu vực nông thôn tỉnh Tr ươ ̀n Thừa Thiên Huế, bao gồm các khu vực địa lý: Các huyện Phong Điền, Quảng Điền, Phú Vang, Phú Lộc, A Lƣới, Nam Đông, và thị xã Hƣơng Thủy, Hƣơng Trà. Do đặc điểm Thị xã Hƣơng Thủy, Thị xã Hƣơng Trà là các đô thị mới, điều kiện hạ tầng kinh tế xã hội còn khó khăn, nên Luận án xác định phạm vi địa bàn nông thôn bao gồm cả Thị xã Hƣơng Thủy và Thị xã Hƣơng Trà. - Về thời gian nghiên cứu: Giai đoạn 2010 - 2015. - Phạm vi nội dung: Các vấn đề kinh tế chủ yếu về phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế. 5. Ý NGHĨA CỦA LUẬN ÁN 5.1. Ý nghĩa về khoa học - Luận án đã tổng hợp, bổ sung và làm phong phú hơn lý luận về phát triển 3 tiểu, thủ công nghiệp ở nông thôn là một thành công có thể coi là đóng góp mới của Luận án. - Đối tƣợng nghiên cứu của Luận án là phát triển tiểu, thủ công nghiệp đã và đang đƣợc quan tâm ở các nƣớc đang phát triển nhƣ Việt Nam. Trên cơ sở tổng kết lý luận liên quan, Luận án đã xây dựng khung phân tích cho nghiên cứu. Bằng các phƣơng pháp phân tích phù hợp nghiên cứu đã giải quyết đƣợc các mục tiêu đề ra và làm cơ sở cho các khuyến nghị giải pháp có tính thực tiễn. uê ́ - Những kết quả cụ thể của nghiên cứu cho một trƣờng hợp điển hình phát tê ́H triển tiểu, thủ công nghiệp ở Thừa Thiên Huế, Việt Nam, đƣợc tổng kết lại là sự bổ sung và phong phú thêm về lý thuyết phát triển kinh tế nông thôn trong điều kiện các nƣớc đang hội nhập, phát triển; là nguồn tƣ liệu tham khảo hữu ích cho các cơ nh quan hoạch định chính sách phát triển kinh tế nông thôn của địa phƣơng. - Luận án đã ứng dụng đƣợc cơ sở lý thuyết, xây dựng đƣợc mô hình thực Ki nghiệm mô hình hàm sản xuất biên ngẫu nhiên để phân tích các nhân tố ảnh hƣởng đến quy mô giá trị sản xuất của các cơ sở tiểu, thủ công nghiệp từ đó khuyến nghị ho 5.2. Ý nghĩa về thực tiễn ̣c chính sách có tính khoa học là đóng góp về học thuật của Luận án. - Kết luận rút ra từ kết quả nghiên cứu của luận án trong điều kiện cụ thể của ại tỉnh Thừa Thiên Huế có tính đặc thù và có sự khác biệt với các nghiên cứu khác đã Đ có ở Việt Nam là một điểm mới của đề tài. g - Các kiến nghị giải pháp gắn liền với yêu cầu xây dựng nông thôn mới, yêu Tr ươ ̀n cầu của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và yêu cầu của nền sản xuất hàng hóa, phù hợp với điều kiện của tỉnh Thừa Thiên Huế. Điều này có giá trị cho các nhà hoạch định chính sách là đóng góp và điểm mới của Luận án. - Luận án đã phân tích, đánh giá sát, đúng thực trạng phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn Thừa Thiên Huế, đã chỉ ra hai nhóm hạn chế chính tác động đến sự phát triển tiểu, thủ công nghiệp nông thôn Thừa Thiên Huế bao gồm: (1) Nhóm hạn chế bởi nhân tố về nhu cầu bao gồm những yếu tố có liên quan đến quy mô và loại hình các thị trƣờng mà sản phẩm tiểu, thủ công nghiệp nông thôn nhắm tới, chúng bao gồm các yếu tố nhƣ khả năng phát triển thị trƣờng nội địa, sự gia tăng tỷ trọng thị trƣờng xuất khẩu, khả năng tiếp cận và sức cạnh tranh của sản phẩm trong thời kỳ hội nhập; (2) Những hạn chế về nguồn cung là những yếu tố cản trở việc sản xuất và sự 4