Tài liệu Phát triển sản xuất dứa trên địa bàn huyện thạch thành, tỉnh thanh hóa

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM TRƯƠNG THỊ THU PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT DỨA TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN THẠCH THÀNH, TỈNH THANH HOÁ Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 60.62.01.15 Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Viết Đăng NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày tháng Tác giả luận văn Trương Thị Thu - - ii năm 2016 LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Nhân dịp hoàn thành luận văn, cho phép tôi được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc người hướng dẫn khoa học TS. Nguyễn Viết Đăng, đã tận tình hướng dẫn, dành nhiều công sức, thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo, Bộ môn Kinh tế nông nghiệp và chính sách, Khoa Kinh tế nông nghiệp và Phát triển nông thôn - Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, thực hiện đề tài và hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo, cán bộ viên chức UNBD huyện, Phòng Nông nghiệp và phát triển nông thôn, trạm khuyến nông, UBND xã và các hộ nông dân thị trấn Vân Du, xã Thành Vân, xã Thành Tâm đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi hoàn thành luận văn./. Hà Nội, ngày tháng Tác giả luận văn Trương Thị Thu - - iii năm 2016 MỤC LỤC Lời cam đoan .................................................................................................................... ii Lời cảm ơn ....................................................................................................................... iii Mục lục .......................................................................................................................... iv Danh mục chữ viết tắt ..................................................................................................... vii Danh mục bảng .............................................................................................................. viii Danh mục sơ đồ ............................................................................................................... ix Trích yếu luận văn ............................................................................................................ x Phần 1. Mở đầu ............................................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ..................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài .......................................................................... 3 1.2.1. Mục tiêu chung .................................................................................................. 3 1.2.2. Mục tiêu cụ thể .................................................................................................. 3 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................... 3 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................................ 3 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................... 4 1.4. Những đóng góp của đề tài ................................................................................ 4 Phần 2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển - sản xuất dứa ................................. 5 2.1. Cơ sở lý luận của phát triển sản xuất dứa .......................................................... 5 2.1.1. Khái niệm phát triển sản xuất dứa ..................................................................... 5 2.1.2. Vai trò phát triển sản xuất dứa ......................................................................... 11 2.1.3. Nội dung nghiên cứu........................................................................................ 12 2.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển sản xuất dứa .......................................... 18 2.2. Cơ sở thực tiễn về phát triển sản xuất dứa ................................................... 22 2.2.1. Kinh nghiệm sản xuất dứa ở Ba Vì – Hà Nội .................................................. 24 2.2.2. Kinh nghiệm sản xuất dứa ở tỉnh Ninh Bình ................................................... 24 2.2.3. Các công trình nghiên cứu có liên quan .......................................................... 27 2.2.4. Bài học kinh nghiệm rút ra .............................................................................. 28 Phần 3. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 29 3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu .......................................................................... 29 3.1.1. Đặc điểm tự nhiên ............................................................................................ 29 - - iv 3.1.2. Đặc điểm xã hội .............................................................................................. 32 3.1.3. Đặc điểm kinh tế ............................................................................................ 33 3.1.4. Đánh giá những thuận lợi và khó khăn về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của huyện đến phát triển sản xuất dứa .................................................. 36 3.2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 37 3.2.1. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu................................................................ 37 3.2.2. Phương pháp thu thập thông tin, số liệu .......................................................... 38 3.2.3. Phương pháp phân tích thông tin, số liệu......................................................... 41 3.2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ........................................................................... 42 Phần 4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận ................................................................... 45 4.1. Thực trạng phát triển sản xuất dứa trên địa bàn huyện Thạch Thành.............. 45 4.1.1. Quy hoạch, kế hoạch phát triển sản xuất dứa .................................................. 45 4.1.2. Đầu tư cho sản xuất dứa................................................................................... 47 4.1.3. Quy trình kỹ thuật sản xuất dứa ....................................................................... 55 4.1.4. Liên kết trong phát triển sản xuất dứa ............................................................. 61 4.1.5. Thị trường ........................................................................................................ 63 4.1.6. Kết quả và hiệu quả phát triển sản xuất dứa ................................................ 66 4.1.7. Những thuận lợi và khó khăn trong phát triển sản xuất dứa ở huyện Thạch Thành .................................................................................................... 73 4.2. Phân tích yếu tố ảnh hưởng đến sản xuất dứa trên địa bàn huyện Thạch Thành .................................................................................................... 74 4.2.1. Điều kiện tự nhiên............................................................................................ 74 4.2.2. Chủ chương chính sách của Nhà nước ............................................................ 74 4.2.3. Mức đầu tư các yếu tố đầu vào ........................................................................ 75 4.2.4. Các biện pháp kỹ thuật canh tác ................................................................... 76 4.2.5. Nhân tố kinh tế - xã hội ................................................................................... 78 4.3. Định hướng và giải pháp phát triển sản xuất dứa trên địa bàn huyện Thạch Thành, tỉnh Thanh Hóa ......................................................................... 82 4.3.1. Định hướng phát triển sản xuất dứa trên địa bàn huyện Thạch Thành ............ 82 4.3.2. Một số giải pháp phát triển sản xuất dứa trên địa bàn huyện Thạch Thành, tỉnh Thanh Hóa .................................................................................... 83 - - v Phần 5. Kết luận và kiến nghị ...................................................................................... 92 5.1. Kết luận ........................................................................................................... 92 5.2. Kiến nghị ......................................................................................................... 94 5.2.1. Đối với các cơ quan chức năng và chính quyền địa phương ....................... 94 5.2.2. Đối với công ty thu mua và doanh nghiệp chế biến ..................................... 94 5.2.3. Đối với hộ nông dân ....................................................................................... 95 Tài liệu tham khảo .......................................................................................................... 96 Phụ lục ......................................................................................................................... 98 - - vi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nghĩa tiếng Việt BQ Bình quân BVTV Bảo vệ thực vật ĐVT Đơn vị tính KHKT Khoa học kỹ thuật LĐ Lao động NN&PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn PP Phương pháp PTNT Phát triển nông thôn PTSX Phát triển sản xuất SX Sản xuất UBND Ủy ban nhân dân - - vii DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Bảng 2.2. Bảng 3.1. Bảng 3.2. Bảng 3.3. Bảng 3.4. Bảng 3.5. Bảng 4.1. Bảng 4.2. Bảng 4.3. Bảng 4.4. Bảng 4.5. Bảng 4.6. Bảng 4.7. Bảng 4.8. Bảng 4.9. Bảng 4.10. Bảng 4.11. Bảng 4.12. Bảng 4.13. Bảng 4.14. Bảng 4.15. Bảng 4.16. Bảng 4.17. Bảng 4.18. Bảng 4.19. Bảng 4.20. - - Diện tích trồng dứa theo địa phương ......................................................... 22 Sản lượng dứa phân theo địa phương ........................................................ 23 Tình hình dân số và lao động của huyện Thạch Thành giai đoạn 2013-2015 ................................................................................................. 33 Một số chỉ tiêu kinh tế - xã hội chủ yếu của huyện Thạch Thành năm 2013-2015 .................................................................................................. 34 Diện tích và sản lượng một số loại cây trồng lâu năm của huyện ............. 35 Số lượng mẫu của các điểm điều tra .......................................................... 40 Nội dung các thông tin cần thu thập trong phiếu điều tra ......................... 40 Cơ cấu đất sản xuất nông nghiệp qua các năm 2013-2015........................ 46 Kết quả hỗ trợ cho phát triển sản xuất dứa từ 2013-2015 ......................... 48 Tình hình sản xuất dứa ở các nhóm hộ điều tra năm 2015 ........................ 49 Tình hình lao động của các hộ điều tra ...................................................... 50 Tình hình vay vốn sử dụng trong sản xuất của các hộ điều tra ................. 52 Đầu tư chi phí cho 1 ha dứa Queen của các nhóm hộ điều tra năm 2015 ........ 53 Cơ cấu giống dứa của huyện Thạch Thành, tỉnh Thanh Hóa qua các năm 2013-2015 .......................................................................................... 56 Hiệu quả kinh tế giống dứa Queen và giống dứa ta ( trên 1ha) ................. 57 Kết quả tập huấn kỹ thuật sản xuất dứa của huyện Thạch Thành năm 2013 - 2015 ................................................................................................ 59 Nội dung của các lớp tập huấn ứng dụng KHKT ...................................... 60 Số hộ đăng ký tham gia liên kết với các công ty ....................................... 63 Khối lượng tiêu thụ dứa trên thị trường huyện Thạch Thành giai đoạn 2013 - 2015 ................................................................................ 65 Diện tích trồng dứa của huyện Thạch Thành từ năm 2013 - 2015 ............ 66 Năng suất dứa tại huyện Thạch Thành (2013-2015) ................................. 67 Sản lượng dứa của huyện Thạch Thành giai đoạn 2013 - 2015 ................ 68 Kết quả và hiệu quả sản xuất dứa tính trên 1 ha ........................................ 70 Hiệu quả xã hội từ sản xuất dứa ................................................................ 71 Đầu tư các yếu tố đầu vào cho 1ha trồng dứa. .......................................... 75 Lịch xử lý, ra hoa, thu quả dứa. ................................................................. 78 Giá tiêu thụ dứa trung bình qua các năm từ 2013- 2015 ........................... 79 viii DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 4.1. Sơ đồ 4.1. Sơ đồ 4.2. - - Tiêu thụ dứa của huyện Thạch Thành ....................................................... 63 Cây vấn đề nguyên nhân hạn chế ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế sản xuất dứa huyện Thạch Thành .................................................................... 81 Cây mục tiêu ảnh hưởng hiệu quả kinh tế sản xuất dứa huyện Thạch Thành. ........................................................................................................ 83 ix TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Tên tác giả: Trương Thị Thu Tên luận văn: Phát triển sản xuất dứa trên địa bàn huyện Thạch Thành, tỉnh Thanh Hóa Ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 60.62.01.15 Cơ sở đào tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam Trên cơ sở đánh giá thực trạng phát triển sản xuất dứa trên địa bàn huyện Thạch Thành, tỉnh Thanh Hóa, từ đó đưa ra một số giải pháp nhằm phát triển sản xuất dứa trên địa bàn trong những năm tới. Đề tài tiến hành nghiên cứu, điều tra, thu thập thông tin ở xã Thành Vân, xã Thành Tâm và thị trấn Vân Du dưới hai nguồn: số liệu thứ cấp và số liệu sơ cấp. Thực hiện phỏng vấn các hộ nông dân trồng dứa và cán bộ của phòng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn, trạm Khuyến nông huyện Thạch Thành, UBND xã, HTX qua phiếu điều tra nhằm thu thập số liệu sơ cấp. Số liệu được xử lý qua phương pháp thống kê mô tả và phương pháp so sánh, phương pháp tổng hợp… Việc thu thập các số liệu sẽ cung cấp đầy đủ thông tin về lý luận và thực tiễn, tạo điều kiện thuận lợi cho việc nghiên cứu và xử lý số liệu, từ đó có những đánh giá chính xác về thực trạng cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển sản xuất dứa trên địa bàn huyện Thạch Thành, tỉnh Thanh Hóa. Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về phát triển sản xuất nói chung và phát triển sản xuất dứa nói riêng, đặc biệt luận văn đã đi sâu phân tích những nội dung nghiên cứu và các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển sản xuất dứa làm cơ sở cho việc đánh giá thực trạng phát triển sản xuất dứa trên địa bàn huyện Thạch Thành, tỉnh Thanh Hóa. Trên cơ sở lý luận, hệ thống các chỉ tiêu, luận văn đã đánh giá thực trạng phát triển sản xuất dứa trên địa bàn huyện Thạch Thành. Qua đánh giá cho thấy, diện tích trồng dứa không ngừng tăng lên qua các năm, từ năm 2013 đến năm 2015 bình quân tăng 4,72%. Năm 2015 toàn huyện Thạch Thành có 318,7ha trồng dứa, với năng suất 40,43 tấn/ha sản lượng dứa toàn huyện năm 2015 là 13336,7 tấn. Với khối lượng tiêu thụ là 13336,7 tấn chủ yếu bán ra thị trường ngoài tỉnh, giá bán dao động từ 5-7nghìn đồng/kg. Chỉ tiêu giá trị sản xuất, giá trị gia tăng và thu nhập hỗn hợp đạt được của cây dứa tính trên đồng chi phí trung gian trung bình lần lượt là 2,27 lần; 1,27 lần và 1,27 lần đã chứng tỏ sản xuất dứa đem lại hiệu quả kinh tế cao cho huyện Thạch Thành nói chung và các hộ nông dân trồng dứa nói riêng. Ngoài ra sản xuất dứa còn mang lại - - x hiệu quả với xã hội, môi trường qua số lượng lao động có công ăn việc làm hàng năm tăng lên và diện tích trồng dứa hàng năm tăng giúp phủ xanh đất trống đồi núi trọc. Tuy nhiên, sản xuất dứa huyện Thạch Thành vẫn gặp phải nhiều khó khăn: Diện tích đất đai sản xuất tuy lớn nhưng còn manh mún, không tập trung, chưa sử dụng hết diện tích đất có khả năng sản xuất, gây khó khăn cho công tác tập trung cơ giới hóa sản xuất và thực hiện các mô hình sản xuất hiệu quả mới với quy mô diện tích lớn; rủi ro do biến động giá cao; hộ nông dân còn sử dụng nhiều thuốc BVTV mà không theo tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, ảnh hưởng tới chất lượng dứa thương phẩm. Các hộ nông dân trồng dứa còn thiếu vốn để đầu tư vào sản xuất; Sự liên kết trong sản xuất cũng như tiêu thụ chưa rõ ràng và bền vững,... Điều này ảnh hưởng đến kết quả sản xuất dứa của huyện Thạch Thành. Trên cơ sở số liệu điều tra, luận văn đã đánh giá được những nhân tố ảnh hưởng đến phát triển sản xuất dứa như: điều kiện tự nhiên, yếu tố đầu vào, yếu tố về giống, kỹ thuật, thị trường tiêu thụ, nguồn lực phát triển, chủ trương chính sách, tác động tới năng suất hiệu quả cũng như các yếu tố tác động đến quyết định mở rộng diện tích và chuyển đổi giữa các giống dứa tại huyện Thạch Thành. Luận văn đã đưa ra được một số giải pháp chủ yếu nhằm phát triển sản xuất dứa trong những năm tới đó là: Giải pháp về quy hoạch vùng phát triển sản xuất dứa; giải pháp về kỹ thuật sản xuất; giải pháp về vốn và đầu tư; giải pháp nâng cao hiệu quả tiêu thụ dứa; giải pháp về chính sách. Luận văn cũng đã đề xuất một số kiến nghị với Nhà nước nói chung và cơ quan chính quyền địa phương trực tiếp quản lý nói riêng, nhằm đưa ra các chính sách hỗ trợ người dân tăng gia sản xuất dứa. - - xi THESIS ABSTRACT Name of author: Truong Thi Thu Title of the thesis: Developing pineapple production in Thach Thanh district, Thanh Hoa province Major: Agricultural Economics Code: 60.62.01.15 Educational institution: Vietnam National University of Agriculture (VNUA) The general objectives of the study were to evaluate the current situation of pineapple production in Thach Thanh district, Thanh Hoa province, and to propose solutions for developing pineapple production in the coming years. In this study, data collection process was carried out in Thanh Van commune, Thanh Tam commune and Van Du town to obtain both primary and secondary data for further analysis. Specifically, the study conducted interviews with pineapple farmers, and with officials at Thach Thanh district’s Department of Agriculture and rural development, Agricultural extension center, commune level People Committee, Cooperatives through questionnaires to collect primary data. The obtained data were then analyzed by using descriptive statistics, comparative statistics, and integrated approach, etc. Collecting data from both primary and secondary sources helped to provide adequate theoretical and empirical data for literature review and data analysis, thereby enabling accurate evaluation of the current situation as well as factors affecting pineapple production in Thach Thanh district, Thanh Hoa province. The study systemized theoretical literature about the development of agricultural production in general and pineapple production in particular. Notably, the study focused on analyzing different research aspects and factors affecting pineapple production in order to make an evaluation of the current situation of pineapple production in Thach Thanh district, Thanh Hoa province. By taking into account literature review and indicators, this study evaluated the current situation of pineapple production in Thach Thanh district. It is clearly shown that the cultivation area for pineapple increased steadily over the years, from 2013 to 2015, by 4.72% annually on average. In 2015, in Thach Thanh district there was 318.7 ha of land used for pineapple produciton, with a corresponding yield of 40.43 tons/ha, and the total pineapple production in the district in 2015 was 13336.7 tons. The total consumption was 13336.7 tons of pineapple, mainly sold to other provinces, with the - - xii selling price of 5-7 thousand VND/kg. The ratios of production value, value-added and mixed income over the average production cost gained from pineapple production were 2.27, 1.27 and 1.27, respectively. That indicates that pineapple production provided high economic efficiency to Thach Thanh district in general and pineapple farmers in particular. Futhermore, pineapple production also brought out benefits to the society, environment, with the annual increase in employment record and the increase in area of pineapple cultivation which then helped to revagate barren and hilly areas. Nevertheless, there were still many problems with pineapple production in Thach Thanh district, more specifically: Despite being large in total, the land area for pineapple production was still fragmented, unconcentrated, and did not take advantage of all potential land for production, which lead to difficulties in production mechanization and in the implementation of new, efficient and large scale production models; high risks caused by wide price fluctuation; inappropriate use of pesticide by farmers which did not match food safety standard and affected quality of pineapple products sold to the market; farmers still lacked of capital to invest in production; the connection between production and cosumption was still ambigous and not sustainable. All of these factors greatly affected the efficiency and profit gained from pineapple production in Thach Thanh district. By carefully analysing survey data, the disseration helped to evaluate factors affecting pineapple production such as: natural conditions, inputs, breed quality, techniques, consumption markets, development resources, policies; the factors influencing productivity, efficiency; and the factors affecting decisions to expand scale of production and transition between different pineapple varieties in Thach Thanh district. Based on the above analysis, the following main solutions were proposed for developing pineapple production in the coming years: planning of pineapple production areas; solutions regarding production techniques; solutions in terms of capital and investment; solutions in terms of improving consumption rates; and solutions in terms of appropriate policies. In addition, the dissertation also proprose a number of recommendations to the Government in general and local authorities in particular in order to find out appropriate policies to support farmers in developing local pineapple production. - - xiii PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Cây ăn quả là loại cây có giá trị dinh dưỡng và giá trị kinh tế cao. Trong những năm gần đây, cây ăn quả góp phần tích cực vào việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng nông nghiệp, phủ xanh đất trống đồi núi trọc, cải tạo môi trường sinh thái nhất là các tỉnh trung du miền núi. Trong xu thế phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, khi mà vấn đề lương thực cơ bản đã được giải quyết, đời sống nhân dân được cải thiện thì nhu cầu về tiêu thụ sản phẩm quả ngày càng cao về số lượng lẫn chất lượng. Có thể nói rằng cây ăn quả có vai trò hết sức to lớn đối với con người. Quả dùng cho bữa ăn hàng ngày, các loại quả là nguồn dinh dưỡng quý giá của con người ở mọi lứa tuổi và ngành nghề khác nhau. Trong quả có loại đường dễ tiêu, các axit hữu cơ, protein, lipit, chất khoáng, pectin, các hợp chất thơm và các chất khác có nhiều loại vitamin như A, B1, B2, B6, C, PP. Đặc biệt là vitamin C rất cần thất cho cơ thể con người, vitamin A cần thiết cho trẻ em. Trong khẩu phần ăn của con người không những cần đầy đủ calo mà cần có vitamin, muối khoáng, các axit hữu cơ và các hoạt chất khác để hoạt động sinh lý được tiến hành bình thường. Nhu cầu về calo dựa vào việc cung cấp đạm, mỡ, hydrat, cacbon, từ động vật và thực vật, còn vitamin và các hoạt chất khác nhau thì chủ yếu dựa vào quả và rau. Bên cạnh đó, sản xuất cây ăn quả còn cung cấp nguyên liệu cho ngành công nghiệp chế biến – xuất khẩu. Vai trò cung cấp nguyên liệu cho công nghệ chế biến và xuất khẩu đã tác động tới sự phát triển của công nghiệp, tạo nguồn ngoại tệ mạnh cho sự phát triển kinh tế, nhất là những nước chưa phát triển, đặc biệt là Việt Nam. Hiện nay việc sản xuất phục vụ và các mặt hàng chế biến ngày càng phong phú đa dạng như : mặt hàng sấy; mặt hàng nước giải khát ( nước quả tự nhiên, necta quả, nước quả cô đặc, xiro quả, squash quả, bột quả khải khát, nước giải khát,..) ; rượu vang. Ngoài ra, cây ăn quả còn có tác dụng lớn trong việc bảo vệ môi trường sinh thái với các chức năng làm sạch môi trường, giảm tiếng ổn, làm rừng phòng hộ, làm đẹp cảnh quan. Đặc biệt là sản xuất cây ăn quả góp phần tăng thêm thu nhập. Đây chính là một lợi thế tạo điều kiện cho việc sản xuất cây ăn quả ngày càng phát triển. Dứa là một trong 3 loại cây ăn quả chủ đạo được khuyến khích đầu tư phát triển trong thời gian qua vừa nhằm phục vụ tiêu dùng trong nước vừa phục vụ xuất khẩu. - - 1 Việt Nam là một nước có điều kiện tự nhiên thích hợp cho dứa phát triển. Dứa được trồng khá phổ biến, phân bố từ Phú Thọ đến Kiên Giang. Tiền Giang là tỉnh có sản lượng dứa đứng đầu cả nước. Năm 2007, sản lượng dứa của tỉnh Tiền Giang đạt 260.300 tấn. Tiếp theo là Kiên Giang (85.000 tấn), Long An (47.000 tấn), Hà Nam (23.400 tấn) Ninh Bình (47.400 tấn), Thanh Hóa (20.500 tấn), Nghệ An (16.600 tấn).. Tổng sản lượng cả nước năm 2007 đạt 529.100 tấn. Dứa ở Việt Nam cho năng suất, sản lượng tương đối ổn định và có giá trị kinh tế. Tạo nhiều việc làm cũng như thu nhập cho người lao động, đặc biệt là các tỉnh trung du và miền núi. Sản phẩm dứa hiện nay rất đa dạng : dứa tươi, dứa miếng, dứa hộp, nước ép dứa, rượu dứa….Mặc dù việc phát triển sản xuất dứa ở Việt Nam có nhiều lợi thế như đất đai, khí hậu, giá nhân công rẻ, nguồn lao động phong phú và đặc biệt là nước phát triển sau nên việc ứng dụng công nghệ mới vào sản xuất tương đối thuận lợi. Tuy nhiên, phát triển sản xuất dứa vẫn còn gặp không ít những khó khăn như về giống, chất lượng, giá cả, quy hoach sản xuất…. Thạch Thành là một huyện miền núi phía bắc của tỉnh Thanh Hóa, nằm trải dài bên sườn tây nam của dãy núi Tam Điệp, được thiên nhiên ưu đãi một hệ thống đất đai và điều kiện khí hậu thời tiết khá thích hợp cho việc phát triển dứa. So với các huyện trong tỉnh, huyện Thạch Thành có diện tích dứa khá lớn được phân bố chủ yếu ở các xã phía Bắc, với vùng trọng điểm là các xã: Thành Tâm, Thành Vân, Xã Vân Du, Thành Thọ… Hiện nay, dứa đã trở thành một trong những cây trồng mũi nhọn góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế và cải thiện đời sống nhân dân trong huyện. Trong nhiều năm qua, sản xuất dứa của huyện Thạch Thành đã có bước phát triển, song kết quả sản xuất dứa còn chưa cao, dứa vẫn được đánh giá là cây có nhiều tiềm năng phát triển, tuy nhiên diện tích trồng dứa trong những năm qua chưa có sự gia tăng rõ rệt; năng suất dứa chưa được cải thiện mặc dù đã có sự ứng dụng khoa học công nghệ tiên tiến; tình trạng sâu bệnh phá hoại vẫn diễn ra , tình trạng trồng chặt phá vẫn còn tồn tại; các hộ nông dân trồng dứa chưa nắm bắt được thông tin giá cả, xu hướng của thị trường… và nhiều vấn đề cần phải xem xét, giải quyết. Phát triển sản xuất dứa của huyện Thạch Thành như thế nào? Có những yếu tố, nguyên nhân chủ yếu nào ảnh hưởng? Cần có những định hướng và các giải pháp chủ yếu nào để sản xuất dứa của huyện Thạch Thành phát triển nhanh, vững chắc và đạt hiệu quả kinh tế cao. - - 2 Xuất phát từ yêu cầu đó tôi lựa chọn đề tài: “ Phát triển sản xuất dứa trên địa bàn huyện Thạch Thành, tỉnh Thanh Hóa” làm đề tài nghiên cứu của luận văn thạc sĩ. Với mong muốn đưa ra những giải pháp góp phần giải quyết những khó khăn trong việc phát triển sản xuất dứa, thúc đẩy phát triển kinh tế nông nghiệp của huyện. 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI 1.2.1. Mục tiêu chung Đánh giá thực trạng phát triển sản xuất dứa tại huyện Thạch Thành thời gian qua, từ đó đề xuất một số giải pháp thúc đẩy phát triển sản xuất dứa tại huyện trong thời gian tới. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể - Góp phần hệ thống hoá về cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển sản xuất dứa. - Đánh giá thực trạng phát triển sản xuất dứa trên địa bàn huyện Thạch Thành, tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2013-2015. - Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của sản xuất dứa trên địa bàn huyện Thạch Thành, tỉnh Thanh Hóa. - Đề ra định hướng và những giải pháp nhằm phát triển sản xuất dứa trên địa bàn huyện Thạch Thành, tỉnh Thanh Hóa trong thời gian tới. 1.3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu - Các vấn đề lý luận và thực tiễn về phát triển sản xuất dứa trên địa bàn huyện Thạch Thành, tỉnh Thanh Hóa. - Đối tượng điều tra, khảo sát: UBND huyện, trạm khuyến nông huyện, UBND xã Thành Vân, xã Thành Tâm, thị trấn Vân Du, Công ty XNK tổng hợp Hoàng Gia, Công ty cổ phần thực phẩm xuất khẩu Đồng Giao, thương lái,… các cơ quan chức năng liên quan đến sản xuất dứa trên đại bàn huyện Thạch Thành và các hộ nông dân trồng dứa,… - - 3 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian: Khu vực sản xuất dứa huyện Thạch Thành có lưu ý tới các doanh nghiệp, nhà quản lý, người tiêu thụ ngoài tỉnh. - Phạm vi thời gian: + Thời điểm bắt đầu thu thập số liệu: Tháng 9/2015 + Thời gian kết thúc: Tháng 9/2016 + Số liệu thứ cấp sử dụng trong đề tài được thu thập trong thời gian: 2013 - 2015. + Số liệu sơ cấp khảo sát trong năm 2015 1.4. NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI - Góp phần bổ sung và làm sáng tỏ một số vấn đề về cơ sở lý luận và thực tiễn phát triển sản xuất dứa. - Nhận diện được thực trạng phát triển sản xuất dứa trên địa bàn huyện Thạch Thành, chỉ rõ những kết quả đạt được và hạn chế cần khắc phục để thúc đẩy nông nghiệp địa phương phát triển theo hướng bền vững trong tương lai. - Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển sản xuất dứa trên địa bàn huyện huyện Thạch Thành. - Đề xuất định hướng và các giải pháp chủ yếu nhằm phát triển sản xuất dứa trên địa bàn huyện Thạch Thành theo quan điểm phát triển về cả ba mặt: kinh tế, xã hội và môi trường. - - 4 PHẦN 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT DỨA 2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT DỨA 2.1.1. Khái niệm phát triển sản xuất dứa 2.1.1.1. Khái niệm về tăng trưởng và phát triển kinh tế a. Khái niệm về tăng trưởng kinh tế Tăng trưởng kinh tế là sự tăng lên một cách liên tục về quy mô, sản lượng, sản phẩm hàng hóa và dịch vụ đầu ra trong một thời gian tương đối dài (Vũ Thị Ngọc Phùng, 2005). b. Khái niệm về phát triển kinh tế Khái niệm về phát triển Có nhiều định nghĩa khác nhau về phát triển, mỗi định nghĩa phản ánh một cách nhìn nhận và đánh giá khác nhau. Theo Ngân hàng thế giới (WB): phát triển sản xuất trước hết là sự tăng trưởng về kinh tế, nó còn bao gồm cả những thuộc tính quan trọng và liên quan khác, đặc biệt là sự bình đẳng về cơ hội, sự tự do về chính trị và các quyền tự do của con người (World Bank, 1992). Theo MalcomGills – Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương: Phát triển kinh tế bao gồm sự tăng trưởng và thay đổi cơ bản trong cơ cấu của nền kinh tế, sự tăng lên của sản phẩm quốc dân do ngành công nghiệp tạo ra, sự đô thị hóa, sự tham gia của các dân tộc của một quốc gia trong quá trình tạo ra các thay đổi trên. Theo tác giả Raaman Weitz: “ Phát triển là một quá trình thay đổi liên tục làm tăng trưởng mức sống của con người và phân phối công bằng những thành quả tăng trưởng trong xã hội” Tuy có nhiều quan niệm khác nhau về phát triển, nhưng các ý kiến đều cho rằng đó là phạm trù vật chất, phạm trù tinh thần, phạm trù về hệ thống giá trị trong cuộc sống con người. Mục tiêu chung của phát triển là nâng cao các quyền lợi về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội và quyền tự do công dân của mọi người dân. Phát triển kinh tế được hiểu là quá trình tăng tiến về mọi mặt của nền kinh tế. Phát triển được xem như là quá trình biến đổi kể cả về lượng và về chất, nó là - - 5 sự kết hợp một cách chặt chẽ quá trình hoàn thiện của hai vấn đề kinh tế và xã hội ở mỗi quốc gia (Vũ Thị Ngọc Phùng, 2005). Tóm lại, Phát triển kinh tế là phát triển bao hàm nhiều sự thay đổi, nó không chỉ tăng trưởng kinh tế nhanh, bền vững mà nó còn phải thay đổi cơ cấu xã hội địa vị của người dân về thể chế trong nước để giảm được bất bình đẳng, xóa bỏ nghèo đói, tạo nhiều công ăn việc làm cho người lao động (Vũ Thị Ngọc Phùng, 2005). * Phát triển được thể hiện ở chiều rộng và chiều sâu - Phát triển sản xuất theo chiều rộng: Là việc tăng về quy mô, số lượng, đa dạng hóa hiện tượng kinh tế xã hội. Sự phát triển được đánh giá không những chỉ bằng GNP tính bình quân trên đầu người dân, mà còn bằng một số chỉ tiêu khác phản ảnh sự tiến bộ của xã hội như cơ hội về giáo dục, nâng cao sức khỏe cộng đồng, tình trạng dinh dưỡng, nâng cao giá trị cuộc sống, công bằng xã hội. + Mở rộng quy mô sản xuất: Để mở rộng quy mô sản xuất, các hộ sản xuất phải đầu tư mua tăng thêm máy móc để sản xuất, mở rộng thêm mạng lưới cung ứng và tăng thêm các điểm bán hàng, tuyển thêm lao động, sản xuất - kinh doanh thêm một số sản phẩm mới nhưng tính chất công nghệ sản xuất về cơ bản không đổi, từ đó tạo ra khối lượng và giá trị sản phẩm lớn hơn. - Phát triển theo chiều sâu: Là phản ánh về sự thay đổi về chất lượng của ngành sản xuất và của nền kinh tế và xã hội để phân biệt các trình độ khác nhau trong sự tiến bộ của xã hội. + Cải tiến, nâng cao chất lượng sản phẩm. + Mở rộng phạm vi thị trường: Mở rộng thị trường là một phần không thể thiếu được trong các chiến lược phát triển thị trường của nhà sản xuất. Để phát hiện những khả năng mở rộng thị trường doanh nghiệp có sử dụng một phương pháp rất tiện lợi gọi là “ mạng lưới phát triển hàng hóa và thị trường”. Mạng lưới này bao gồm ba loại hình cơ bản của khả năng phát triển chiều sâu đó là: Thâm nhập sâu vào thị trường và việc doanh nghiệp tìm kiếm cách tăng mức tiêu thụ những hàng hóa hiện có của mình trên những thị trường hiện có. Mở rộng thị trường là việc doanh nghiệp tìm cách tăng mức tiêu thụ bằng cách đưa những hàng hóa hiện có của mình vào những thị trường mới. Cải tiến hàng hóa là việc doanh nghiệp tìm cách tăng mức tiêu thụ bằng cách tạo ra những hàng hóa mới hay đã được cải tiến cho những thị trường hiện có. - - 6 + Tổ chức lại sản xuất theo định hướng đưa công nghệ mới: Để tạo sự đột phát trong phát triển doanh nghiệp, đồng thời với việc mở rộng quy mô sản xuất, doanh nghiệp phải chú trọng đầu tư chiều sâu, nâng cao trình độ công nghệ và chất lượng các sản phẩm chủ lực có hàm lượng chất xám cao, khẩn trương xây dựng và phát triển các ngành công nghiệp hỗ trợ đa dạng hóa về quy mô và loại hình sản xuất công nghiệp. Bên cạnh đó, doanh nghiệp cần tăng cường nghiên cứu đa dạng hóa sản phẩm và nguồn nguyên liệu, chủ động trong sản xuất. 2.1.1.2. Khái niệm về sản xuất Sản xuất là quá trình phối hợp và điều hòa các yếu tố đầu vào (tài nguyên hoặc các yếu tố sản xuất) để tạo ra sản phẩm hàng hóa hoặc dịch vụ (đầu ra) Có 2 phương thức sản xuất là: - Sản xuất mang tính tự cung tự cấp, quá trình này thể hiện trình độ còn thấp của các chủ thể sản xuất, sản phẩm sản xuất ra chỉ nhằm mục đích đảm bảo chủ yếu cho các nhu cầu của chính họ, không có sản phẩm dư thừa cung cấp cho thị trường. - Sản xuất cho thị trường tức là phát triển theo hướng sản xuất hàng hóa, sản phẩm sản xuất ra chủ yếu trao đổi trên thị trường, thường được sản xuất trên quy mô lớn, khối lượng sản phẩm nhiều. Sản xuất này mang tính tập trung chuyên canh và tỷ lệ sản phẩm hàng hóa cao. Phát triển kinh tế thị trường phải hướng theo phương thức thứ hai. Nhưng cho dù sản xuất theo mục đích nào thì người sản xuất cũng phải trả lời được ba câu hỏi cơ bản là: Sản xuất cái gì? Sản xuất cho ai? Sản xuất như thế nào? Tóm lại sản xuất là quá trình tác động của con người vào các đối tượng sản xuất, thông qua các hoạt động để tạo ra các sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ phục vụ đời sống con người. Phát triển sản xuất Từ những khái niệm về phát triển và khái niệm về sản xuất trên, ta có thể hiểu một cách chung nhất về phát triển sản xuất như sau: Phát triển sản xuất là quá trình nâng cao khả năng tác động của con người vào các đối tượng sản xuất, thông qua các hoạt động nhằm tăng quy mô về số lượng, đảm bảo hơn về chất lượng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ phục vụ đời sống ngày càng cao của con người. - - 7