Tài liệu Phát triển nguồn nhân lực du lịch tỉnh ninh bình

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI Tr-êng ®¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n ---------  --------- PHẠM DUY PHONG PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC DU LỊCH TỈNH NINH BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Du lịch học Hà Nội, năm 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI Tr-êng ®¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n ---------  --------- PHẠM DUY PHONG PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC DU LỊCH TỈNH NINH BÌNH Chuyên ngành: Du lịch học (Chƣơng trình đào tạo thí điểm) LUẬN VĂN THẠC SĨ Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Văn Minh Hà Nội, năm 2015 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ....................................................................................1 2. Lƣợc sử vấn đề nghiên cứu ...............................................................................2 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................2 3.1. Mục tiêu nghiên cứu .....................................................................................2 3.2. Nội dung nghiên cứu.....................................................................................2 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................3 4.1. Đối tượng nghiên cứu ...................................................................................3 4.2. Giới hạn phạm vi nghiên cứu .......................................................................3 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu ............................................4 5.1. Phương pháp phân tích tổng hợp và phân tích hệ thống ..............................4 5.2. Phương pháp thu thập và xử lý dữ liệu .........................................................4 5.3. Phương pháp toán và thống kê du lịch .........................................................4 5.4. Phương pháp điều tra thực địa ......................................................................4 5.5. Phương pháp so sánh đối chiếu ....................................................................5 5.6 . Phương pháp chuyên gia và dự báo .............................................................5 6. Những đóng góp cơ bản của luận văn .............................................................5 7. Bố cục của luận văn ...........................................................................................5 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH VÀ NGUỒN NHÂN LỰC DU LỊCH ...........................................................6 1.1. Cơ sở lý luận....................................................................................................6 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản về du lịch ...........................................................6 1.1.2. Khái niệm về nguồn nhân lực và phát triển nguồn nhân lực .....................9 1.1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển nguồn nhân lực du lịch ...............22 1.1.4. Vai trò của nguồn nhân lực đối với quá trình phát triển du lịch ..............29 1.2. Kinh nghiệm về phát triển nhân lực du lịch ..............................................33 1.2.1. Kinh nghiệm của một số nước trên thế giới ............................................33 1.2.2. Kinh nghiệm của một số địa phương ở Việt Nam ...................................37 1.2.3. Bài học kinh nghiệm cho du lịch tỉnh Ninh Bình ....................................41 Tiểu kết chƣơng 1: ...............................................................................................43 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC DU LỊCH TỈNH NINH BÌNH ..................................................................................................44 2.1. Một số nét khái quát về du lịch Ninh Bình ................................................44 2.1.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ..................................................................44 2.1.2. Tài nguyên du lịch ...................................................................................48 2.1.3. Cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ phát triển du lịch .......52 2.2. Một số kết quả hoạt động du lịch ................................................................53 2.2.1. Công tác quy hoạch du lịch .....................................................................53 2.2.2. Đầu tư phát triển du lịch ..........................................................................55 2.2.3. Dịch vụ kinh doanh du lịch ......................................................................61 2.2.4. Công tác phát triển thị trường, xúc tiến quảng bá du lịch .......................64 2.2.5. Kết quả kinh doanh du lịch ......................................................................66 2.3. Thực trạng nguồn nhân lực và cơ cấu nguồn nhân lực Ninh Bình .........67 2.3.1. Quy mô và tốc độ phát triển nguồn nhân lực...........................................67 2.3.2. Chất lượng nguồn nhân lực......................................................................69 2.3.3. Thực trạng sử dụng nguồn nhân lực ........................................................72 2.3.4. Đào tạo nhân lực trong ngành du lịch ......................................................73 2.4. Thực trạng phát triển nguồn nhân lực du lịch Ninh Bình .......................76 2.4.1. Công tác quản lý nhà nước về phát triển nguồn nhân lực .......................76 2.4.2. Công tác đào tạo và bồi dưỡng cán bộ du lịch ........................................79 2.5. Đánh giá chung về thực trạng phát triển nguồn nhân lực du lịch ...........80 2.5.1. Những kết quả đạt được ...........................................................................80 2.5.2. Những hạn chế, nguyên nhân ..................................................................81 Tiểu kết chƣơng 2: ...............................................................................................82 CHƢƠNG 3: MỘT SỐ ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁPPHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC DU LỊCH NINH BÌNHGIAI ĐOẠN 2013 - 2020 ..........84 3.1. Một số định hƣớng phát triển du lịch và nhu cầu phát triển nguồn nhân lực du lịch tỉnh Ninh Bình đến năm 2020 ..........................................................84 3.1.1. Quan điểm, mục tiêu phát triển du lịch Ninh Bình đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 .........................................................................................84 3.1.2. Định hướng phát triển nguồn nhân lực ....................................................85 3.2. Một số giải pháp chủ yếu .............................................................................87 3.2.1. Kiện toàn tổ chức và nhân sự phụ trách công tác phát triển nguồn nhân lực du lịch ..........................................................................................................87 3.2.2. Xây dựng và hoàn thiện cơ chế, chính sách về phát triển nhân lực du lịch ......92 Tiểu kết chƣơng 3: ................................................................................................98 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................99 1. Kết luận .............................................................................................................99 2. Đề xuất, kiến nghị............................................................................................101 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................105 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT 1. APEC: Asia Pacific Economic Cooperation (Diễn đàn hợp tác Châu Á – Thái Bình Dương) 2. Bộ VH,TT&DL: Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch 3. EU: European Union (Liên minh Châu Âu) 4. LĐ: lao động 5. GDP: Gross Domestic Product (Tổng sản phẩm quốc nội) 6. ISO: International Labor Organization (tổ chức tiêu chuẩn hóa quốc tế) 7. NNl: nguồn nhân lực 8. UBND: Ủy Ban nhân dân 9. UNESCO: United Nationas Educational Scientific Cultural Organization (Tổ chức giáo dục, khoa học và Văn hóa của Liên hiệp quốc) 10.TP: thành phố DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Dân cư, mật độ dân số Ninh Bình năm 2013 ...........................................45 Bảng 2.2: Cơ cấu kinh tế Ninh Bình phân theo lĩnh vực kinh tế ..............................47 Bảng 2.3: Tổng hợp cơ sở lưu trú tỉnh Ninh Bình (2009 – 2013).............................57 Bảng 2.4: Kết quả kinh doanh du lịch tỉnh Nình Bình (2009 – 2013) ......................67 Bảng 2.5: Tổng hợp lao động trong ngành du lịch tỉnh Ninh Bình ..........................68 Giai đoạn (2009 – 2013) ...........................................................................................68 Bảng 2.6 : Kế hoạch đào tạo nhân lực hàng năm ......................................................75 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Cơ cấu Lao động tham gia các loại hình dịch vu du lịch .....................69 Biểu đồ 2.2: Cơ cấu Lao động phân theo trình độ chuyên môn nghiệp vụ...............70 LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên trong luận văn này, tôi xin chân thành cảm ơn Trường Đại học Khoa Học Xã Hội và Nhân Văn Hà Nội cùng toàn thể các thầy cô giáo đã tham gia giảng dạy, quản lý và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Với tình cảm chân thành, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Lê Văn Minh - người đã trực tiếp hướng dẫn và tận tình chỉ bảo tôi trong quá trình nghiên cứu thực hiện đề tài này. Xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc, Lãnh đạo phòng Nghiệp Vụ Du lịch Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Ninh Bình đã giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi được tham gia học tập và nghiên cứu. Mặc dù bản thân đã hết sức nỗ lực cố gắng, song luận văn không tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của các thầy cô giáo và các bạn đồng nghiệp để luận văn hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2015 Tác giả luận văn Phạm Duy Phong LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do chính tôi thực hiện. Các số liệu, kết quả trong luận văn là hoàn toàn trung thực, chính xác và chưa từng được công bố ở bất kỳ công trình nào khác. Nếu có gì sai sót tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Tác giả MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ninh Bình có tài nguyên du lịch (tự nhiên và văn hóa) vô cùng đa dạng và phong phú. Trong những năm qua Du lịch Ninh Bình đã bước đầu phát triển và đạt được nhiều thành tựu đáng khích lệ. Ngành Du lịch đã được Tỉnh ủy, UBND tỉnh định hướng là ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh. Du lịch phát triển sẽ góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế chung của địa phương, cải thiện về cơ sở hạ tầng, tạo công ăn việc làm cho một bộ phận không nhỏ lực lượng lao động, thúc đẩy nhiều ngành kinh tế khác phát triển, góp phần làm chuyển dịch cơ cầu kinh tế từ nông nghiệp sang công nghiệp, dịch vụ. Tuy nhiên, so với tiềm năng và yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước thì đến nay du lịch Ninh Bình phát triển chưa thực sự tương xứng với tiềm năng. Những thành tựu đã đạt được trong thời gian qua chỉ là kết quả bước đầu, chưa toàn diện, chưa vững chắc và còn nhiều hạn chế. Lực lượng sản xuất còn nhiều hạn chế, thiếu đồng bộ, trình độ chuyên môn hóa chưa cao; các yếu tố về chính sách, pháp luật còn đang trong quá trình xây dựng và hoàn thiện, đôi khi chưa theo kịp với sự phát triển của hoạt động thực tiễn. Bộ máy nhân sự quản lý ngành và nhất là nguồn nhân lực du lịch tại các cơ sở hoạt động trong lĩnh vực du lịch hiện đã bộc lộ nhiều những khiếm khuyết cần được khắc phục. Đây là một trong những điều kiện tiên quyết, góp phần thực hiện thành công mục tiêu phát triển du lịch thực sự trở thành ngành kinh tế mũi nhọn như Đại hội tỉnh Đảng bộ lần thứ 20 đề ra. Để giải quyết yêu cầu phát triển nguồn nhân lực của ngành Du lịch, việc phân tích, đánh giá về thực trạng và công tác phát triển nguồn nhân lực du lịch, xác định những điểm mạnh, ưu thế cần phát huy, đồng thời tìm ra những vấn đề còn hạn chế, yếu kém, nhằm đề xuất những giải pháp thiết thực, khả thi, góp phần nhanh chóng phát triển nguồn nhân lực du lịch đáp ứng yêu cầu cả về số lượng, chất lượng và có cơ cấu phù hợp là một việc làm cần thiết. Vì vậy, đề tài “Phát triển nguồn nhân lực du lịch tỉnh Ninh Bình” là rất quan 1 trọng và cấp thiết, có ý nghĩa thực tiễn nhằm giải quyết những vấn đề tồn đọng nêu trên. 2. Lƣợc sử vấn đề nghiên cứu Hiện nay chưa có công trình nào tập trung nghiên cứu một cách đầy đủ, chi tiết về các giải pháp phát triển nguồn nhân lực du lịch Ninh Bình. Tuy nhiên trong những năm qua Tổng cục Du lịch, Sở Du lịch Ninh Bình nay là Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Ninh Bình cũng đã có thống kê và đưa ra giải pháp để phát triển nguồn nhân lực du lịch giai đoạn 2005 - 2010. Tuy nhiên, trên địa bàn các tỉnh, thành phố trong cả nước cũng có nhiều công trình nghiên cứu về nhu cầu nguồn nhân lực du lịch ở cấp địa phương (ví dụ đề tài luận văn “Phát triển đội ngũ hướng dẫn viên du lịch tại Quảng Ninh” của tác giả Bùi Thị Thúy Hằng… Đối với ngành du lịch cả nước, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã chủ trì xây dựng Quy hoạch phát triển nguồn nhân lực du lịch Việt Nam đến năm 2020. Theo đó, đã xác định nhu cầu (về số lượng, trình độ đào tao, cơ cấu chuyên môn nghiệp vụ…) về nguồn nhân lực du lịch cho cả nước, từng vùng du lịch trọng điểm và một số địa phương có ngành du lịch phát triển. Đây cũng là cơ sở quan trọng để các tỉnh, thành phố trong cả nước xây dựng chiến lược phát triển nguồn nhân lực du lịch cho địa phương mình. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu chính của đề tài là đề xuất các giải pháp khả thi, góp phần thúc đẩy phát triển nguồn nhân lực du lịch cả về số lượng, chất lượng, cơ cấu lao động du lịch, đáp ứng yêu cầu phát triển du lịch tỉnh Ninh Bình nhanh và bền vững. 3.2. Nội dung nghiên cứu Để giải quyết được mục tiêu đã đề ra, luận văn tập trung nghiên cứu những nội dung chính sau: 2 - Tổng quan các vấn đề về phát triển du lịch nói chung và nguồn nhân lực du lịch nói riêng, trên cơ sở đó vận dụng vào thực tiễn ở Ninh Bình. - Xác định vị trí, vai trò quan trọng của nguồn nhân lực du lịch trong sự phát triển du lịch tỉnh Ninh Bình. - Thực trạng phát triển du lịch và nguồn nhân lực du lịch, và hoạt động phát triển nguồn nhân lực du lịch Ninh Bình. Phân tích đánh giá những mặt tích cực và những điểm còn hạn chế cần khắc phục. - Định hướng về yêu cầu phát triển nguồn nhân lực du lịch: về số lượng, chất lượng, cơ cấu lao động du lịch tỉnh Ninh Bình. - Đề xuất các giải pháp phát triển nguồn nhân lực du lịch Ninh Bình, tập trung vào các nhóm giải pháp về: tổ chức bộ máy, nhân sự làm công tác phát triển nguồn nhân lực du lịch; cơ chế, chính sách, pháp luật về phát triển nguồn nhân lực du lịch tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2013 - 2020; nâng cao năng lực các cơ sở đào tạo trên địa bàn tỉnh; duy trì và mở rộng hợp tác quốc tế về phát triển nguồn nhân lực của Tổng cục Du lịch cũng như của tỉnh. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn nghiên cứu các yếu tố về số lượng, chất lượng, cơ cấu lao động du lịch, chủ yếu tập trung vào lao động du lịch trực tiếp; hoạt động phát triển nguồn nhân lực du lịch Ninh Bình thời gian qua; phát hiện những điểm mạnh, những yếu tố tích cực cần phát huy cũng như những khó khăn, bất cập cần được giải quyết; đề xuất các giải pháp phát triển nguồn nhân lực phù hợp với yêu cầu phát triển ngành Du lịch Ninh Bình hiện nay. 4.2. Giới hạn phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Phạm vi lãnh thổ tỉnh Ninh Bình - Về nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu các yếu tố liên quan đến nguồn nhân lực du lịch, tập trung vào lực lượng lao động trực tiếp của ngành du lịch Ninh Bình; công tác quản lý, phát triển nguồn nhân lực du lịch và đề xuất một số giải pháp phát triển nguồn nhân lực du lịch. 3 - Về thời gian: các tài liệu thứ cấp đưa vào nghiên cứu, phân tích được thu thập trong thời gian từ 2000 - 2013; Các tài liệu, số liệu sơ cấp được thu thập từ 2009 - 2013. Các giải pháp đưa ra để thực hiện trong giai đoạn từ 2013 đến 2020, tạo cơ sở phát triển đến 2030. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu Lấy chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử làm phương pháp luận cho quá trình phân tích, kết luận các vấn đề nghiên cứu. Luận văn đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau: 5.1. Phương pháp phân tích tổng hợp và phân tích hệ thống Đây là phương pháp có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc nghiên cứu các đối tượng có mối quan hệ đa chiều và nhiều biến động trong không gian như ngành du lịch nói chung và nguồn nhân lực du lịch nói riêng. 5.2. Phương pháp thu thập và xử lý dữ liệu Phương pháp này hết sức cần thiết cho việc thực hiện các đề tài nghiên cứu về du lịch. Để có được một lượng thông tin đầy đủ cần tiến hành thu thập thông tin, dữ liệu từ các nguồn khác nhau. 5.3. Phương pháp toán và thống kê du lịch Đây là phương pháp không thể thiếu được trong các đề tài nghiên cứu khoa học. Những thông tin, số liệu có liên quan đến hoạt động du lịch, đến nguồn nhân lực du lịch... trên địa bàn sẽ được thu thập, thống kê làm cơ sở cho việc xử lý, phân tích, đánh giá nhằm thực hiện những mục tiêu đặt ra của đề tài. 5.4. Phương pháp điều tra thực địa Phương pháp này có mục đích cơ bản là điều tra nhằm bổ sung hoặc kiểm tra tình hình thực tế những thông tin cần thiết cho quá trình phân tích, xử lý số liệu khi thực hiện đề tài. Ngoài ra, các thông tin thu thập trên thực tế giúp người nghiên cứu có sự đánh giá khách quan, qua đó sẽ tổng hợp được các ý kiến, quan điểm đa dạng nhằm đề ra các giải pháp có hiệu quả nhất. 4 5.5. Phương pháp so sánh đối chiếu Sử dụng phương pháp này sẽ giúp cho người nghiên cứu có sự nhìn nhận tổng quan về tình hình hoạt động du lịch và sự phát triển của nguồn nhân lực du lịch của Ninh Bình với một số địa phương khác của Việt Nam. 5.6. Phương pháp chuyên gia và dự báo Phương pháp dự báo được áp dụng trong đề tài nhằm tiên đoán những việc sắp xảy ra trong tương lai, trên cơ sở phân tích khoa học về các dữ liệu đã thu thập được. Các yếu tố cần dự báo là nguồn nhân lực du lịch của Ninh Bình trong thời gian tới. 6. Những đóng góp cơ bản của luận văn - Tổng quan có chọn lọc một số vấn đề lý luận và thực tiễn về phát triển du lịch và nguồn nhân lực du lịch, từ đó vận dụng sáng tạo vào địa bàn tỉnh Ninh Bình. - Đánh giá tổng hợp các nguồn lực phát triển du lịch tỉnh Ninh Bình. - Đánh giá thực trạng phát triển du lịch nói chung và phát triển nguồn nhân lực du lịch nói riêng của tỉnh Ninh Bình, từ đó rút ra những thành công và những hạn chế cần khắc phục. - Xây dựng một số định hướng phát triển du lịch và nhu cầu phát triển nguồn nhân lực du lịch Ninh Bình đến năm 2020. - Đề xuất một số giải pháp phát triển nguồn nhân lực du lịch Ninh Bình. 7. Bố cục của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và kiến nghị, Danh mục tài liệu tham khảo, Phụ lục, Luận văn được bố cục thành 3 chương như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển du lịch và nguồn nhân lực du lịch. Chương 2: Thực trạng phát triển nguồn nhân lực du lịch Ninh Bình. Chương 3: Một số định hướng và giải pháp phát triển nguồn nhân lực du lịch tỉnh Ninh Bình 5 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH VÀ NGUỒN NHÂN LỰC DU LỊCH 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản về du lịch 1.1.1.1. Du lịch và ngành du lịch Du lịch là một hiện tượng xã hội, liên quan đến hoạt động nghỉ ngơi của con người cũng như các hoạt động kinh tế phục vụ mục đích đó. Trong quá trình phát triển của xã hội loài người, nội dung của khái niệm du lịch không ngừng được mở rộng. Thuở ban đầu, du lịch chỉ được hiểu đơn thuần là các chuyến đi xa ra khỏi nơi cư trú để thoả mãn nhu cầu nâng cao hiểu biết về thế giới xung quanh. Sau này khi các chuyến đi với các mục đích khác nhau được kết hợp với nhu cầu du lịch thì khái niệm trên không còn bó hẹp và đã được gắn liền với tên các hoạt động như du lịch thể thao, du lịch tôn giáo, du lịch thăm thân, du lịch nghỉ dưỡng... Ngày nay du lịch đã trở thành một hiện tượng kinh tế - xã hội phổ biến không chỉ ở những nước phát triển mà còn ở cả các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Tuy nhiên, cho đến nay nhận thức về nội dung du lịch vẫn chưa thống nhất trong một định nghĩa. Do hoàn cảnh thời gian, khu vực khác nhau, dưới mỗi góc độ nghiên cứu khác nhau, người ta đưa ra khá nhiều định nghĩa về du lịch. Theo Tiến sỹ Berner – một chuyên gia hàng đầu về du lịch trên thế giới đã nhận định: “Đối với du lịch, có bao nhiêu tác giả nghiên cứu thì có bấy nhiêu định nghĩa” [12 tr.7]. Tuy nhiên, cho đến nay, vẫn chưa có một định nghĩa về du lịch được mọi người công nhận. Thực tế cho thấy các tác giả David Weaver và Martin Opperman, trong tác phẩm “Tourism Management”, đã đúng khi cho rằng: Tuỳ thuộc vào mục đích nghiên cứu những người nghiên cứu và các tổ chức đã đưa ra một định nghĩa phù hợp và cho đến nay vẫn chưa có một định nghĩa về du lịch mà mọi người có thể thống nhất. 6 Ở Việt Nam, khái niệm về du lịch mà Luật Du lịch đã được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua tại kỳ họp thứ 7 khóa IX xác định dưới đây là khái niệm có tính khoa học và tính pháp lý, đồng thời nó được xây dựng xuất phát từ nhu cầu của người đi du lịch và người quản lý du lịch, vì vậy nó phù hợp với yêu cầu nghiên cứu của đề tài: “Du lịch là các hoạt động có liên quan đến chuyến đi của con người ngoài nơi cư trú thường xuyên của mình nhằm đáp ứng nhu cầu tham quan, tìm hiểu, giải trí, nghỉ dưỡng trong một khoảng thời gian nhất định” [25, tr. 20]. Khi du lịch phổ biến hơn, số lượng du khách gia tăng, nhiều cơ sở lưu trú, vận chuyển, lữ hành… ra đời đáp ứng các nhu cầu khác nhau của du khách. Đến nay, du lịch đã trở thành một hiện tượng quần chúng. Đáp ứng nhu cầu to lớn và đa dạng này không còn là hoạt động của các doanh nghiệp riêng lẻ mà chúng gắn bó chặt chẽ tạo nên một hệ thống các doanh nghiệp, hình thành ngành kinh doanh du lịch. Ngành du lịch là một hệ thống kỹ thuật, kinh tế - xã hội có mục tiêu là khai thác các tài nguyên, sử dụng các phương tiện nhân lực, vật lực tạo nên những hàng hóa, dịch vụ đáp ứng các nhu cầu khác nhau của du khách trong quá trình thực hiện chuyến đi. 1.1.1.2. Khách du lịch và phân loại khách du lịch a. Khách du lịch: Có nhiều định nghĩa về du khách, nhưng do hoàn cảnh thực tế, dưới lăng kính khác nhau của các học giả, các định nghĩa được đưa ra không phải hoàn toàn như nhau. Có những ý kiến cho rằng "Du khách là người đi khỏi nơi cư trú thường xuyên của mình" [12, tr.16], nhưng có nhiều người lại nhấn mạnh thêm việc rời khỏi nơi cư trú của mình "không phải theo đuổi mục đích kinh tế" [12, tr.17]. Nhìn lại lịch sử hình thành và phát triển của ngành du lịch thì chính các thương gia, trong quá trình mở rộng quan hệ làm ăn buôn bán của họ là một đối tượng phục vụ quan trọng của ngành du lịch. Từ những nhận định trên, ta nhận thấy du khách là những người từ xa tới và có mục đích thoả mãn nhu cầu nâng cao hiểu biết và phục hồi sức khoẻ. Khái niệm về du khách được ghi trong Luật Du lịch là khái niệm có tính khoa 7 học và pháp lý phù hợp với mục tiêu nghiên cứu của đề tài. “Khách du lịch là người đi du lịch hoặc kết hợp đi du lịch, trừ trường hợp đi học, làm việc hoặc hành nghề để nhận thu nhập ở nơi đến” [25, tr. 20]. b. Phân loại khách du lịch: Trên cơ sở khái niệm khách du lịch nêu trên ta có thể phân loại khách du lịch như sau: + Phân loại theo vùng địa lý: khách du lịch gồm khách du lịch nội địa và khách du lịch quốc tế: - Khách du lịch nội địa là công dân Việt Nam, người nước ngoài thường trú tại Việt Nam đi du lịch trong phạm vi lãnh thổ Việt Nam [25, tr. 40]. - Khách du lịch quốc tế là người nước ngoài, người Việt Nam định cư ở nước ngoài vào Việt Nam du lịch hoặc người Việt Nam, người nước ngoài cư trú tại Việt Nam ra nước ngoài du lịch [25, tr. 40]. + Phân theo hình thức đi du lịch: - Khách du lịch đi theo tour (trọn gói, hoặc tour mở) - Khách du lịch tự do (không theo tour) + Phân loại theo thời gian ở: - Khách lưu trú - Khách không lưu trú + Phân loại theo mục đích chuyến đi: - Khách tham quan: là loại khách đến chỉ với mục đích tham quan các danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử – văn hóa. - Khách du lịch kết hợp với mục đích khác như: học tập, nghiên cứu, công tác, hội họp, thể thao, chữa bệnh, nghỉ dưỡng... Với cách phân loại theo bốn tiêu chí cơ bản trên đã thể hiện được đặc trưng của từng loại khách, có thể làm cơ sở cho các nhà quản lý, nhà kinh doanh du lịch xác định và phân khúc thị trường khách, từ đó có những định hướng và chiến lược phù hợp để sử dụng, khai thác tài nguyên du lịch một cách hiệu quả và bền vững. 8 1.1.2. Khái niệm về nguồn nhân lực và phát triển nguồn nhân lực 1.1.2.1. Khái niệm * ) Khái niệm về nguồn nhân lực Trong xã hội hiện đại, nguồn nhân lực (human resaurces; manpower) đã được sử dụng rộng rãi ở các nước có nền kinh tế phát triển từ những năm 80 của thế kỷ XX với ý nghĩa là nguồn lực con người, phản ánh sự đánh giá lại vai trò yếu tố con người trong quá trình phát triển. Nguồn lực con người được hiểu là tổng hòa của các mối quan hệ thống nhất giữa năng lực, thể lực, trí lực, văn hóa và tính năng động, nhạy bén của con người trong một xã hội [5]. Khái niệm nguồn nhân lực có nguồn gốc từ bộ môn kinh tế học và kinh tế chính trị, được gọi một cách truyền thống là lao động - một trong bốn yếu tố của sản xuất. Sự xuất hiện của thuật ngữ nguồn nhân lực thể hiện sự công nhận của phương thức quản lý mới trong việc sử dụng nguồn lực con người. Hiện nay có nhiều định nghĩa khác nhau về nguồn nhân lực. Có định nghĩa tiếp cận theo hướng coi nguồn nhân lực là nguồn lực với yếu tố vật chất, tinh thần tạo nên năng lực, sức mạnh phục vụ cho sự phát triển chung của các tổ chức. Với cách tiếp cận này, nguồn nhân lực được hiểu là nguồn lực con người của các tổ chức có quy mô, loại hình, chức năng khác nhau, có khả năng và tiềm năng tham gia vào quá trình phát triển của tổ chức cùng với sự phát triển kinh tế xã hội của quốc gia, khu vực và thế giới. Xem xét con người từ góc độ là những lực lượng lao động cơ bản nhất trong xã hội, chủ nghĩa Mác – Lênin coi nguồn lực con người là lực lượng sản xuất hàng đầu của nhân loại, là phương tiện chủ yếu để sản xuất hàng hóa, dịch vụ. Lý luận về vốn con người xem xét nhân tố con người với tư cách là một yếu tố của quá trình sản xuất, một phương tiện để phát triển kinh tế - xã hội và còn xem xét con người từ quan điểm nhu cầu về các nguồn cho sự phát triển của nó. 9 Với cách tiếp cận này, Ngân hàng Thế giới cho rằng: nguồn nhân lực là toàn bộ vốn con người gồm: thể lực, trí lực, kỹ năng nghề nghiệp,… mà mỗi cá nhân sở hữu và được xem là một nguồn vốn bên cạnh các loại vốn vật chất khác như: vốn tiền, vốn công nghệ, vốn tài nguyên thiên nhiên,… và họ cũng cho rằng việc đầu tư cho con người giữ vị trí trung tâm trong các loại đầu tư và được coi là cơ sở vững chắc cho sự phát triển bền vững [5]. Theo Đại Từ điển tiếng Việt: “Nhân lực là sức người dùng trong sản xuất”. Ở đây, nguồn nhân lực được hiểu là số dân và chất lượng con người, bao gồm cả thể chất và tinh thần, sức khỏe và trí tuệ, năng lực và phẩm chất, thái độ và phong cách làm việc. Nguồn nhân lực là nguồn lực con người. Nguồn lực đó được xem xét ở hai khía cạnh. Trước hết, với ý nghĩa là nguồn gốc, là nơi phát sinh ra nguồn lực. Nguồn nhân lực nằm ngay trong bản thân con người, đó cũng là sự khác nhau cơ bản giữa nguồn lực con người và các nguồn lực khác. Thứ hai, nguồn nhân lực được hiểu là tổng thể nguồn lực của từng cá nhân. Với tư cách là một nguồn lực của quá trình phát triển, nguồn nhân lực là nguồn lực con người có khả năng sáng tạo ra của cải vật chất và tinh thần cho xã hội, được biểu hiện ra là số lượng và chất lượng nhất định tại một thời điểm nhất định. Với cách hiểu như vậy, nội hàm nguồn nhân lực không chỉ bao hàm những người trong độ tuổi lao động, cũng không chỉ bao hàm về mặt chất lượng, mà còn chứa đựng các hàm ý rộng hơn, gồm toàn bộ trình độ chuyên môn mà con người tích lũy được, có khả năng đem lại thu nhập trong tương lai. Trong lý thuyết về tăng trưởng kinh tế, con người được coi là phương tiện hữu hiệu cho việc đảm bảo tốc độ tăng trưởng kinh tế bền vững. Nguồn nhân lực cũng được nhìn nhận về khía cạnh số lượng, không chỉ những người trong độ tuổi mà cả những người ngoài độ tuổi lao động. Nguồn nhân lực là tổng thể các tiềm năng lao động của một nước hay một địa phương sẵn sàng tham gia một công việc lao động nào đó; nguồn lực con người được thể hiện thông qua số lượng dân cư, chất lượng con người (bao 10 gồm thể lực, trí lực và năng lực phẩm chất), tức là không chỉ bao hàm số lượng, chất lượng, cơ cấu nguồn nhân lực hiện tại, mà còn bao hàm của nguồn cung cấp nhân lực trong tương lai của mỗi tổ chức, mỗi địa phương, mỗi quốc gia, khu vực và thế giới. Nguồn nhân lực được hình thành trên cơ sở các cá nhân có vai trò khác nhau và được liên kết với nhau theo những mục tiêu nhất định. Nguồn nhân lực là toàn bộ vốn kiến thức, kỹ năng và sức người cần đầu tư vào công việc để đạt được thành công. Tuy có những định nghĩa khác nhau tùy theo góc độ tiếp cận, nhưng các định nghĩa về nguồn nhân lực đều đề cập đến các đặc trưng chung là: - Số lượng nguồn nhân lực: được biểu hiện thông qua các chỉ tiêu về quy mô và tốc độ tăng trưởng nguồn nhân lực. Sự phát triển về số lượng nguồn nhân lực dựa trên hai nhóm yếu tố bên trong, bao gồm nhu cầu thực tế công việc đòi hỏi phải tăng số lượng lao động; và các yếu tố bên ngoài của tổ chức như sự gia tăng về dân số hay lực lượng lao động do di dân. - Chất lượng nhân lực: là yếu tố tổng hợp của nhiều yếu tố bộ phận như trí tuệ, trình độ, sự hiểu biết, đạo đức, kỹ năng, sức khoẻ, năng lực thẩm mỹ,... của người lao động. Trong các yếu tố trên thì trí lực và thể lực là hai yếu tố quan trọng trong việc xem xét đánh giá chất lượng nguồn nhân lực. - Cơ cấu nguồn nhân lực: đây là yếu tố không thể thiếu khi xem xét đánh giá về nguồn nhân lực. Cơ cấu nhân lực thể hiện trên các phương diện khác nhau: cơ cấu về trình độ đào tạo, dân tộc, giới tính, độ tuổi,… Từ những phân tích trên, trong Luận văn này khái niệm nguồn nhân lực được hiểu như sau: nguồn nhân lực là một phạm trù mang tính tổng hợp để chỉ tổng thể tiềm năng lao động của con người để làm ra của cải vật chất cho xã hội. Nguồn nhân lực sẽ được thể hiện qua các tiêu chí về số lượng, chất lượng và cơ cấu nguồn nhân lực tham gia vào nền sản xuất xã hội. Ngày nay, trong hoạt động kinh tế và quản trị kinh doanh, nhiều nhà nghiên cứu đã cho rằng: rủi ro của mọi rủi ro là rủi ro về nguồn nhân lực. Vì vậy 11