Tài liệu Phát triển loại hình thẻ connect 24 tại ngân hàng ngoại thương việt nam - vietcombank (chương ii + chương iii)

Ch¬ng I Tæng quan vÒ c¸c lo¹i h×nh thanh to¸n b»ng thÎ Ch¬ng I Tæng quan vÒ c¸c lo¹i h×nh thanh to¸n b»ng thÎ Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, quan hÖ thanh to¸n chi tr¶ lÉn nhau ®îc thùc hiÖn díi nhiÒu h×nh thøc, tuy nhiªn tùu trung l¹i, cã thÓ ph©n thµnh 2 h×nh thøc c¬ b¶n, ®ã lµ thanh to¸n dïng tiÒn mÆt vµ thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. Trong thêi ®¹i c«ng nghÖ th«ng tin ph¸t triÓn nh vò b·o hiÖn nay, h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ngµy cµng trë nªn phæ biÕn vµ h÷u dông, víi nhiÒu c¸ch thøc phong phó, mµ næi bËt trong sè ®ã ph¶i nh¾c tíi lµ h×nh thøc thanh to¸n b»ng thÎ. I. Giíi thiÖu chung vÒ c¸c lo¹i h×nh thanh to¸n b»ng thÎ 1. Mét sè kh¸i niÖm liªn quan 1. ThÎ thanh to¸n (Payment card): Lµ c«ng cô thanh to¸n do ng©n hµng, c¸c tæ chøc tµi chÝnh ph¸t hµnh cho kh¸ch hµng sö dông ®Ó sö dông trong thanh to¸n vµ trong c¸c giao dÞch kh¸c liªn quan ®Õn thÎ. 2. M¸y rót tiÒn tù ®éng (ATM): Lµ thiÕt bÞ mµ chñ thÎ cã thÓ sö dông ®Ó rót tiÒn mÆt hoÆc sö dông mét sè dÞch vô kh¸c do ng©n hµng ph¸t hµnh thÎ hoÆc ng©n hµng thanh to¸n thÎ cung cÊp. 3. M· sè c¸ nh©n (PIN): Lµ m· sè mËt c¸ nh©n do chñ thÎ chän ®Ó sö dông trong c¸c giao dÞch t¹i ATM, gåm 6 ch÷ sè vµ ®îc tù ®éng ®¨ng ký vµo hÖ thèng qu¶n lý ATM cña ng©n hµng. (Nguån: Quy chÕ ph¸t hµnh, sö dông vµ thanh to¸n thÎ ng©n hµng, NHNN 1999) 2. §Æc ®iÓm cÊu t¹o chung cña c¸c lo¹i h×nh thÎ thanh to¸n ThÎ dï do bÊt k× tæ chøc nµo ph¸t hµnh hiÖn ®Òu ®îc lµm b»ng plastic víi 3 líp Ðp s¸t, lâi thÎ ®îc lµm b»ng nhùa tr¾ng cøng n»m gi÷a 2 líp tr¸ng máng, mµu s¾c cña thÎ thay ®æi tuú ng©n hµng ph¸t hµnh vµ tuú theo qui ®Þnh thèng nhÊt cña mçi tæ chøc thÎ. ThÎ cã kÝch thíc chung theo tiªu chuÈn quèc tÕ lµ 5.50 cm x 8.50 cm, gåm 2 mÆt: MÆt tríc cña thÎ: - Nh·n hiÖu th¬ng m¹i cña thÎ - Tªn vµ logo cña ng©n hµng ph¸t hµnh thÎ - Sè thÎ, tªn chñ thÎ ®îc in næi Ngoµi ra cßn cã thÓ cã c¸c yÕu tè kh¸c nh :h×nh cña chñ thÎ , h×nh næi kh«ng gian 3 chiÒu, con chip (®èi víi thÎ th«ng minh) 1 Ch¬ng I Tæng quan vÒ c¸c lo¹i h×nh thanh to¸n b»ng thÎ MÆt sau cña thÎ: - D¶i b¨ng tõ chøa c¸c th«ng tin ®· ®îc m· ho¸ theo mét chuÈn thèng nhÊt nh: sè thÎ, ngµy hÕt h¹n, c¸c yÕu tè kiÓm tra an toµn kh¸c. - ¤ ch÷ kÝ dµnh cho chñ thÎ h×nh 1: cÊu t¹o thÎ thanh to¸n (1) Tªn ng©n hµng ph¸t hµnh (2) BiÓu tîng tæ chøc thÎ (3) Sè cña thÎ (4) Thêi h¹n cña thÎ (5) Tªn chñ thÎ (6) Sè tµi kho¶n (7) D¶i b¨ng tõ (8) Ch÷ kÝ cña chñ thÎ 3. Ph©n lo¹i thÎ thanh to¸n ThÎ thanh to¸n ®îc ph©n lo¹i dùa theo c¸c tiªu chÝ sau: 3.1. Ph©n lo¹i theo tÝnh chÊt thanh to¸n ThÎ tÝn dông (Credit card): lµ lo¹i thÎ ®îc sö dông phæ biÕn nhÊt, theo ®ã ngêi chñ thÎ ®îc phÐp sö dông mét h¹n møc tÝn dông qui ®Þnh kh«ng ph¶i tr¶ l·i (nÕu chñ thÎ hoµn tr¶ sè tiÒn ®· sö dông ®óng kú h¹n) ®Ó mua s¾m hµng ho¸, dÞch vô t¹i nh÷ng c¬ së kinh doanh, cöa hµng, kh¸ch s¹n…chÊp nhËn lo¹i thÎ nµy. ThÎ ghi nî (Debit card): lµ lo¹i thÎ chØ ®îc ph¸t hµnh cho c¸c chñ thÎ më tµi kho¶n tiÒn göi t¹i ng©n hµng vµ liªn kÕt víi tµi kho¶n ®ã. Thêng thÎ ghi nî kh«ng cã h¹n møc tÝn dông v× nã phô thuéc vµo sè d hiÖn h÷u trªn tµi kho¶n tiÒn göi cña chñ thÎ. Chñ thÎ cã quyÒn dïng thÎ ghi nî ®Ó rót tiÒn mÆt, thùc hiÖn mét sè chøc n¨ng t¹i ATM, ®ång thêi cã thÓ sö dïng thÎ ghi nî ®Ó thanh to¸n c¸c hµng hãa dÞch vô t¹i c¸c c¬ së chÊp nhËn thÎ. ThÎ rót tiÒn mÆt (Cash card/ATM card): lµ lo¹i thÎ chØ thùc hiÖn ®îc chøc n¨ng rót tiÒn mÆt vµ mét sè chøc n¨ng kh¸c t¹i c¸c m¸y ATM hoÆc ë c¸c quÇy giao dÞch ng©n hµng. ThÎ rót tiÒn mÆt còng liªn kÕt víi mét tµi kho¶n ng©n hµng t¬ng tù thÎ ghi nî. Tuy 2 Ch¬ng I Tæng quan vÒ c¸c lo¹i h×nh thanh to¸n b»ng thÎ nhiªn, nã phÇn lín kh«ng cã chøc n¨ng thanh to¸n c¸c hµng hãa dÞch vô t¹i c¸c c¬ së chÊp nhËn thÎ. 3.2. Ph©n lo¹i theo ®Æc tÝnh kü thuËt ThÎ b¨ng tõ (Magnetic stripe card): ThÎ cã chøa d¶i b¨ng tõ ë mÆt sau lu gi÷ th«ng tin ®îc m· ho¸. ThÎ nµy ®îc sö dông phæ biÕn trong vßng 20 n¨m trë l¹i ®©y nhng còng cã thÓ bÞ ngêi kh¸c lîi dông v× th«ng tin m· ho¸ an toµn cã thÓ ®äc ®îc dÔ dµng b»ng thiÕt bÞ g¾n m¸y vi tÝnh.... ThÎ th«ng minh (Smart card): lµ thÕ hÖ thÎ míi nhÊt cña thÎ thanh to¸n, thÎ cã tÝnh an toµn vµ b¶o mËt rÊt cao. ThÎ th«ng minh dùa trªn kü thuËt vi xö lý tin häc nhê g¾n vµo thÎ mét “chip” ®iÖn tö cã cÊu tróc gièng nh mét m¸y tÝnh. Tuy vËy, do lµ thÎ c«ng nghÖ míi, cã gi¸ thµnh cao nªn viÖc ph¸t hµnh vµ chÊp nhËn thanh to¸n lo¹i thÎ nµy míi chØ phæ biÕn ë c¸c níc ph¸t triÓn. 3.3. Ph©n lo¹i theo chñ thÓ ph¸t hµnh ThÎ do ng©n hµng ph¸t hµnh: gäi lµ thÎ ng©n hµng (bank card), ®îc ph¸t hµnh bëi c¸c tæ chøc tÝn dông. §©y lµ lo¹i thÎ gióp cho kh¸ch hµng sö dông linh ®éng tµi kho¶n tiÒn göi cña m×nh t¹i ng©n hµng, hoÆc sö dông mét sè tiÒn do ng©n hµng cÊp tÝn dông. Lo¹i thÎ nµy hiÖn nay ®îc sö dông kh¸ phæ biÕn ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi. ThÎ do c¸c tæ chøc phi ng©n hµng ph¸t hµnh : lµ lo¹i thÎ du lÞch vµ gi¶i trÝ cña c¸c tËp ®oµn kinh doanh lín ph¸t hµnh nh Diners Club, AMEX… 3.4. Ph©n lo¹i theo h¹n møc tÝn dông ThÎ vµng (Golden card): lµ lo¹i thÎ ®îc ph¸t hµnh cho nh÷ng ®èi tîng cã uy tÝn, kh¶ n¨ng tµi chÝnh dåi dµo, nhu cÇu chi tiªu lín. Lo¹i thÎ nµy cã thÓ cã nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau tuú thuéc vµo tËp qu¸n, tr×nh ®é ph¸t triÓn cña mçi vïng, nhng chung nhÊt vÉn lµ thÎ cã h¹n møc tÝn dông cao h¬n thÎ thêng. ThÎ chuÈn (Standard card): lµ lo¹i thÎ c¨n b¶n nhÊt, mang tÝnh chÊt phæ biÕn, ®îc h¬n 142 triÖu ngêi trªn thÕ giíi sö dông mçi ngµy. H¹n møc tèi thiÓu tuú theo Ng©n hµng ph¸t hµnh qui ®Þnh 3.5. Ph©n lo¹i theo ph¹m vi sö dông ThÎ néi ®Þa (Domestic card): lµ lo¹i thÎ ®îc giíi h¹n trong ph¹m vi l·nh thæ mét quèc gia, do vËy ®ång tiÒn ®îc sö dông trong giao dÞch mua b¸n hµng ho¸ hay rót tiÒn mÆt ph¶i lµ ®ång b¶n tÖ. Ho¹t ®éng thÎ nµy ®¬n gi¶n bëi nã chØ do mét tæ chøc hay mét ng©n hµng ®iÒu hµnh, tõ viÖc ph¸t hµnh thÎ ®Õn xö lý trung gian, thanh to¸n. 3 Ch¬ng I Tæng quan vÒ c¸c lo¹i h×nh thanh to¸n b»ng thÎ ThÎ quèc tÕ (International card): lµ lo¹i thÎ ®îc chÊp nhËn trªn toµn cÇu, sö dông c¸c ngo¹i tÖ m¹nh ®Ó thanh to¸n. ThÎ quèc tÕ ®îc hç trî vµ qu¶n lý bëi nh÷ng tæ chøc tµi chÝnh lín trªn thÕ giíi nh MasterCard, VISA... hoÆc c¸c c«ng ty ®iÒu hµnh nh AMEX, JCN, Diners Club...ho¹t ®éng theo mét hÖ thèng thèng nhÊt, ®ång bé. XÐt theo c¸c tiªu chÝ ph©n lo¹i trªn, thÎ CONNECT 24 cña Vietcombank lµ mét lo¹i h×nh thÎ ng©n hµng, thÎ ghi nî, thÎ b¨ng tõ, vµ thÎ néi ®Þa (®îc sö dông trong ph¹m vi l·nh thæ ViÖt Nam). ThÎ CONNECT 24 còng ®îc ph©n thµnh c¸c h¹ng kh¸c nhau lµ ChuÈn-Vµng-§Æc biÖt. PhÇn Ch¬ng II tiÕp theo sÏ giíi thiÖu râ h¬n vÒ s¶n phÈm nµy. 4. LÞch sö ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña c¸c lo¹i h×nh thÎ thanh to¸n 4.1. Nguyªn nh©n ra ®êi cña thÎ thanh to¸n Ph¬ng thøc thanh to¸n b»ng thÎ cã thÓ xem nh mét h×nh th¸i ph¸t triÓn cao cña tiÒn tÖ. Sù ra ®êi cña thÎ thanh to¸n lµ mét ®iÒu tÊt yÕu trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, khi mµ nh÷ng ph¬ng thøc thanh to¸n truyÒn thèng kh«ng ®¸p øng ®ñ nhu cÇu thanh to¸n trong mét x· héi tiªu dïng ngµy cµng ph¸t triÓn, khi mµ nhu cÇu tÝn dông gi÷a c¸c chñ thÓ trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ngµy mét t¨ng cao vµ nh÷ng øng dông khoa häc c«ng nghÖ trong nghµnh ng©n hµng ®· ®¹t ®Õn mét tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh. Tríc hÕt, chóng ta h·y quay l¹i qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c ph¬ng thøc thanh to¸n truyÒn thèng, b¾t ®Çu tõ tiÒn giÊy. a) TiÒn giÊy TiÒn giÊy ra ®êi nh mét ph¬ng tiÖn thanh to¸n nèi tiÕp c¸c ph¬ng tiÖn cæ xa h¬n lµ c¸c vËt phÈm trao ®æi vµ tiÒn kim lo¹i. TiÒn giÊy xuÊt hiÖn ®Çu tiªn díi d¹ng c¸c chøng nhËn cã kh¶ n¨ng ®æi ra vµng hay b¹c do c¸c ng©n hµng ph¸t hµnh. §©y lµ nh÷ng cam kÕt cho phÐp ngêi n¾m gi÷ giÊy nµy cã thÓ ®Õn ng©n hµng rót ra sè lîng vµng b¹c ghi trªn giÊy. Nhng ch¼ng bao l©u tiÒn giÊy bÞ mÊt kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi ra vµng lµm gi¶m gi¸ trÞ cña ®ång tiÒn. Ngµy nay tiÒn giÊy lµ c¸c giÊy nî cña ng©n hµng trung ¬ng c¸c níc víi nh÷ng ngêi mang nã, nã kh«ng cã kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi ra vµng hoÆc b¹c ®îc. Do tiÒn giÊy ®· tiÕn triÓn thµnh mét tho¶ íc ph¸p lý nªn c¸c níc cã thÓ thay ®æi ®ång tiÒn cña hä nh ý muèn. §ång tiÒn giÊy cã u ®iÓm lµ nhÑ h¬n nhiÒu so víi tiÒn kim lo¹i, tuy nhiªn tiÒn giÊy rÊt dÔ bÞ ®¸nh c¾p vµ tèn kÐm khi chuyªn chë do cång kÒnh. H¬n thÕ n÷a tiÒn giÊy l¹i kh«ng bÒn, chi phÝ cho lu th«ng lín, khi trao ®æi hµng ho¸ trªn ph¹m vi réng (ch¼ng h¹n gi÷a c¸c quèc gia) ®ßi hái tèc ®é thanh to¸n nhanh th× tiÒn giÊy kh«ng ®¸p øng ®îc yªu cÇu ®ã. Do vËy mét c«ng cô thanh to¸n tiÖn lîi h¬n ®· ra ®êi lµ sÐc (check). b) SÐc 4 Ch¬ng I Tæng quan vÒ c¸c lo¹i h×nh thanh to¸n b»ng thÎ SÐc lµ mét kiÓu giÊy nî cã thÓ thanh to¸n theo yªu cÇu, cho phÐp tiÕn hµnh giao dÞch mµ kh«ng ph¶i sö dông tiÒn mÆt. ViÖc ®a sÐc vµo sö dông lµ bíc tiÕn quan träng kh¾c phôc ®îc nh÷ng nhîc ®iÓn cña c«ng cô thanh to¸n tríc ®ã. C¸c giao dÞch thanh to¸n bï trõ lÉn nhau, râ rµng sö dông sÐc trong thanh to¸n ®· lµm gi¶m khèi l îng tiÒn mÆt trong lu th«ng, ®ång thêi còng gi¶m ®uîc chi phÝ vËn chuyÓn tiÒn vµ t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi. Mét lîi Ých kh¸c cña sÐc lµ chóng cã thÓ viÕt ra víi bÊt cø lîng tiÒn nµo cho ®Õn hÕt sè d tµi kho¶n khiÕn cho giao dÞch thanh to¸n nh÷ng mãn tiÒn lín trë nªn thuËn tiÖn h¬n. Tuy vËy, sö dông sÐc trong thanh to¸n, bªn c¹nh nh÷ng u ®iÓm nh trªn, th× sÐc còng cã nh÷ng nhîc ®iÓm cña nã. Thø nhÊt, viÖc thanh to¸n b»ng sÐc ®ßi hái mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, ®ã lµ thêi gian cÇn thiÕt ®Ó chuyÓn sÐc tõ n¬i nµy sang n¬i kh¸c. Bªn c¹nh ®ã kh¸ch hµng cßn ph¶i chê ®îi ®Ó ng©n hµng kiÓm tra tÝnh hîp lÖ cña sÐc. Nh÷ng ®iÒu nµy cã ¶nh hëng lín ®Õn kh¸ch hµng khi hä ®ang cã nhu cÇu thanh to¸n nhanh,...Thø hai, viÖc xö lý c¸c chøng tõ thanh to¸n b»ng sÐc vµ chi phÝ cho viÖc nµy ngµy cµng t¨ng g©y tèn kÐm cho x· héi. Ngêi ta íc tÝnh r»ng sè tiÒn chi phÝ cho toµn bé sè sÐc viÕt ra ë Mü vît qu¸ 5 tØ USD mçi n¨m. c) TiÒn ®iÖn tö Víi sù ph¸t triÓn tiÕn bé cña c«ng nghÖ th«ng tin nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· cho phÐp ng©n hµng thay thÕ ph¬ng thøc thanh to¸n truyÒn thèng sö dông c¸c chøng tõ giÊy b»ng h×nh thøc thanh to¸n ®iÖn tö (electronic means of payment). Khi chuyÓn sang ph¬ng thøc thanh to¸n ®iÖn tö, tiÒn trong c¸c tµi kho¶n tiÒn göi ë ng©n hµng ®îc lu tr÷ trong hÖ thèng c¸c m¸y tÝnh cña ng©n hµng díi h×nh thøc ®iÖn tö (sè ho¸). §ång tiÒn trong hÖ thèng nh vËy gäi lµ tiÒn ®iÖn tö. ThÎ thanh to¸n chÝnh lµ mét bé phËn cña tiÒn ®iÖn tö. ThÎ thanh to¸n cã nhiÒu tÝnh u viÖt h¬n so víi sÐc. §ã lµ tèc ®é chuyÓn tiÒn t¨ng lªn rÊt nhanh v× ®îc chuyÓn kho¶n ®îc thùc hiÖn trªn m¹ng trùc tuyÕn . Bªn c¹nh ®ã, thÎ thanh to¸n cßn gi¶m bít ®îc chi phÝ vÒ giÊy tê so víi lu th«ng sÐc do hÇu hÕt c¸c ho¹t ®éng ®ùîc thùc hiÖn vµ lu tr÷ trªn m¸y tÝnh. Mét nguyªn nh©n kh¸c dÉn ®Õn sù ra ®êi cña lo¹i h×nh thanh to¸n b»ng thÎ chÝnh lµ nhu cÇu tÝn dông ngµy cµng gia t¨ng gi÷a c¸c chñ thÓ trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Sù c¹nh tranh quyÕt liÖt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®· buéc c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh, ngoµi viÖc n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm ®Ó thu hót kh¸ch hµng, ph¶i chÊp nhËn viÖc thanh to¸n chËm tr¶, b¸n hµng ghi sæ, thu tiÒn sau mét thêi gian ®· tho¶ thuËn. Tuy nhiªn, nÒn kinh tÕ cµng ph¸t triÓn th× ®êi sèng nh©n d©n cµng ®îc n©ng cao, kÐo theo nhu cÇu mua s¾m tiªu dïng . Do vËy, h×nh thøc cÊp tÝn dông cho kh¸ch hµng nµy kh«ng ph¶i bao giê còng ®¸p øng ®ñ nhu cÇu cña x· héi, vµ kh«ng ph¶i bao giê còng phï hîp víi n¨ng lùc cña b¶n th©n c¸c nhµ kinh doanh, nhÊt lµ ®èi víi rÊt nhiÒu nhµ kinh doanh nhá. Kho¶ng trèng nµy chÝnh lµ mét c¬ héi tèt ®Ó c¸c tæ chøc tµi chÝnh 5 Ch¬ng I Tæng quan vÒ c¸c lo¹i h×nh thanh to¸n b»ng thÎ nhËp cuéc, vµ ®ã còng chÝnh lµ lý do dÉn ®Õn sù ra ®êi cña thÎ thanh to¸n, c«ng cô gi¶i quyÕt ®îc c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra ë trªn. ThÎ thanh to¸n lµ mét trong nh÷ng c«ng cô thanh to¸n an toµn, tiÖn dông nhÊt hiÖn nay. ChÝnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®· t¹o ra c«ng cô thÎ thanh to¸n, ®Õn lît nã, thÎ thanh to¸n l¹i lµ t¸c nh©n ®· vµ ®ang thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. 4.2. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña c¸c lo¹i h×nh thÎ thanh to¸n a) Sù ra ®êi cña thÎ thanh to¸n ThÎ xuÊt hiÖn lÇn ®Çu tiªn trªn thÕ giíi lµ ë Mü, vµo n¨m 1914. Khi ®ã, Tæng C«ng ty X¨ng dÇu California (nay lµ c«ng ty Mobil) cÊp thÎ cho nh©n viªn vµ mét sè kh¸ch hµng cña m×nh, v× hä thÊy c¸ch sö dông nµy rÊt tiÖn dông trong viÖc thanh to¸n. Nhng thÎ lóc nµy míi chØ khuyÕn khÝch viÖc b¸n s¶n phÈm cña c«ng ty chø kh«ng kÌm theo mét dù phßng nµo vÒ viÖc gia h¹n tÝn dông. N¨m 1949, tõ mét lý do rÊt t×nh cê lµ quªn ®em theo tiÒn mÆt khi ®i ¨n tèi ë mét nhµ hµng, mét doanh nh©n ngêi Mü tªn lµ Frank McNamara ®· chît n¶y ra mét ý tëng vÒ mét ph¬ng tiÖn thanh to¸n thay thÕ cho tiÒn mÆt, cã thÓ sö dông mäi lóc, mäi n¬i. N¨m 1950, Frank McNamara cïng mét doanh nh©n ngêi Mü kh¸c, Palph Schneider, ®· ®ång s¸ng lËp ra thÎ tÝn dông ®Çu tªn víi tªn gäi Diners Club. Sau ®ã, hai «ng ®· cung cÊp cho c¸c b¹n bÌ vµ ®ång nghiÖp cña m×nh thÎ Diners Club mµ víi tÊm thÎ nµy, hä cã thÓ ghi nî sau khi ¨n, hay nghØ t¹i mét nhµ hµng, kh¸ch s¹n nµo ®ã t¹i New York mµ kh«ng cÇn trùc tiÕp ®em theo tiÒn mÆt. Sè tiÒn ghi nî hä cã thÓ thanh to¸n ®Þnh k× theo th¸ng mµ kh«ng hÒ giíi h¹n sè tiÒn ®îc phÐp chi tiªu. Tõ ®ã thÎ thanh to¸n b¾t ®Çu bíc vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn cña m×nh. ThÎ thanh to¸n ra ®êi kh«ng nh÷ng ®¸p øng ®îc c¶ hai môc tiªu cña tiÒn tÖ mµ cßn thÓ hiÖn ®îc tÝnh v¨n minh, hiÖn ®¹i cña thêi kú hiÖn ®¹i ho¸, toµn cÇu ho¸. HiÖn nay, trªn thÕ giíi, thÎ ®îc xem nh mét c«ng cô thanh to¸n hiÖn ®¹i, v¨n minh, thuËn tiÖn ®Æc biÖt lµ ë c¸c níc ph¸t triÓn. b) Sù ph¸t triÓn cña c¸c lo¹i h×nh thÎ thanh to¸n Cã rÊt nhiÒu lo¹i thÎ ®· vµ ®ang ®îc sö dông trªn thÕ giíi , song cã 5 lo¹i thÎ thanh to¸n sau ®îc coi lµ tiªu biÓu h¬n c¶ : ThÎ Dinners Club: lµ lo¹i thÎ ®îc ph¸t hµnh bëi mét tæ chøc du lÞch vµ gi¶i trÝ t¹i Mü. Vµo n¨m 1960, cã 1,5 triÖu thÎ trªn toµn thÕ giíi víi doanh sè 7,9 tû USD. ThÎ American Express (AMEX): n¨m 1958, Tæ chøc American Express ph¸t hµnh thÎ Green AMEX, kh«ng cã h¹n møc tÝn dông. Chñ thÎ ®îc chi xµi vµ cã tr¸ch nhiÖm tr¶ mét lÇn vµo cuèi th¸ng. N¨m 1987, AMEX cho ra ®êi thªm 3 lo¹i thÎ AMEX Gold, 6 Ch¬ng I Tæng quan vÒ c¸c lo¹i h×nh thanh to¸n b»ng thÎ AMEX Platinum vµ AMEX Optima cã h¹n møc tÝn dông tuÇn hoµn ®Ó c¹nh tranh víi thÎ VISA vµ thÎ MasterCard. HiÖn nay, ®©y lµ tæ chøc thÎ du lÞch vµ gi¶i trÝ lín nhÊt thÕ giíi. Tæ chøc nµy tù ph¸t hµnh trùc tiÕp vµ qu¶n lý chñ thÎ, kh«ng cÊp giÊy phÐp ®Ó trë thµnh thµnh viªn cho c¸c c«ng ty tµi chÝnh, ng©n hµng. Vµo n¨m 1993, cã 35,4 triÖu thÎ vµ 3,6 triÖu c¬ së chÊp nhËn thÎ thanh to¸n AMEX trªn toµn thÕ giíi víi doanh sè 124 tû USD. ThÎ VISA: n¨m 1960, Bank of American ph¸t hµnh thÎ Bank Americard. N¨m 1977, thÎ Bank Americard trë thµnh thÎ VISA. Tæ chøc thÎ VISA quèc tÕ còng chÝnh thøc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Cho ®Õn nay, cã thÓ nãi thÎ VISA lµ lo¹i thÎ cã qui m« ph¸t triÓn lín nhÊt thÕ giíi. Tæ chøc quèc tÕ VISA kh«ng trùc tiÕp ph¸t hµnh mµ giao l¹i cho c¸c thµnh viªn. HiÖn nay cã 22.000 thµnh viªn t¹i h¬n 200 níc, ®· ph¸t hµnh 500 triÖu thÎ, cã 13 triÖu c¬ së chÊp nhËn thÎ, 320.000 m¸y rót tiÒn mÆt, doanh sè giao dÞch hµng n¨m 800 tû USD. ThÎ JCB: xuÊt ph¸t tõ NhËt vµo n¨m 1961 bëi Ng©n hµng Sanwa. N¨m 1981, JCB ®· b¾t ®Çu ph¸t triÓn thµnh tæ chøc thÎ quèc tÕ, môc tiªu chñ yÕu lµ h íng vµo thÞ trêng gi¶i trÝ vµ du lÞch. Vµo n¨m 1992 , JCB ®· ph¸t hµnh ®îc 27,5 triÖu thÎ; cã 2,9 triÖu c¬ së chÊp nhËn thÎ vµ 160.000 m¸y ATM ë 139 níc víi doanh thu 30,9 tû USD . ThÎ MasterCard: N¨m 1966, 14 ng©n hµng th¬ng m¹i Mü liªn kÕt víi nhau (kh¸c víi hÖ thèng Bank of American) thµnh lËp HiÖp héi ThÎ Liªn ng©n hµng gäi t¾t lµ ICA (Interbank Card Association). N¨m 1967, 4 Ng©n hµng California ®æi tªn thµnh Western States Bank Card Association (WSBA) chÝnh thøc ph¸t hµnh thÎ MasterCharge. Tæ chøc WSBA còng cÊp phÐp cho tæ chøc Interbank sö dông tªn vµ th¬ng hiÖu MasterCharge. N¨m 1979, MasterCharge ®· ®æi tªn thµnh MasterCard, vµ trë thµnh tæ chøc thÎ thanh to¸n quèc tÕ lín thø hai trªn thÕ giíi sau Tæ chøc VISA. HiÖn nay MasterCard ®· cã 22.000 thµnh viªn t¹i h¬n 200 níc, ph¸t hµnh 350 triÖu thÎ, cã 12 triÖu c¬ së chÊp nhËn thÎ, 200.000 m¸y rót tiÒn ATM, doanh sè giao dÞch hµng n¨m kho¶ng 460 tû USD . HiÖn nay, trªn toµn thÕ giíi, mét n¨m doanh sè thanh to¸n thÎ lªn tíi h¬n 3 ngh×n tØ USD, sè thÎ ph¸t hµnh kho¶ng 2 tØ thÎ víi h¬n 36 tØ giao dÞch ®îc thùc hiÖn b»ng thÎ. Víi h¬n 20 triÖu ®¬n vÞ kinh doanh hµng ho¸ dÞch vô chÊp nhËn thanh to¸n thÎ trªn toµn cÇu, dÞch vô kinh doanh thÎ lµ mét m¶ng ph¸t triÓn nhanh vµ nhiÒu tiÒm n¨ng cña thÞ trêng tµi chÝnh. Do kinh doanh thÎ lµ mét lÜnh vùc ®em l¹i nhiÒu lîi nhuËn, t×nh h×nh c¹nh tranh gi÷a c¸c tæ chøc thÎ diÔn ra hÕt søc quyÕt liÖt. HiÖn nay VISA lµ tæ chøc ®øng ®Çu thÞ tr êng víi kho¶ng 50% thÞ phÇn ph¸t hµnh vµ h¬n 45% thÞ phÇn thanh to¸n, kÕ ®Õn lµ MasterCard víi 30% thÞ phÇn ph¸t hµnh vµ 25% thÞ phÇn thanh to¸n. Ba tæ chøc thÎ lín 7 Ch¬ng I Tæng quan vÒ c¸c lo¹i h×nh thanh to¸n b»ng thÎ liÒn tiÕp theo lµ AMEX, Diners Club, JCB cïng chiÕm kho¶ng h¬n 20% thÞ phÇn ph¸t hµnh vµ 30% thÞ phÇn thanh to¸n. Trong c¸c lo¹i thÎ thanh to¸n, thÎ ghi nî lµ lo¹i thÎ ra ®êi muén h¬n c¶ nh ng l¹i cã tèc ®é t¨ng trëng nhanh nhÊt hiÖn nay, vµ theo dù b¸o, tèc ®é t¨ng trëng m¹nh vÉn sÏ cßn tiÕp tôc trong vßng mét thËp niªn tíi. Sau ®©y chóng ta sÏ nghiªn cøu kü h¬n vÒ lo¹i h×nh thÎ thanh to¸n nµy. II. Ho¹t ®éng ph¸t hµnh vµ thanh to¸n b»ng thÎ ghi nî qua ng©n hµng th¬ng m¹i 1. Kh¸i niÖm thÎ ghi nî ThÎ ghi nî (debit card/check card) lµ lo¹i thÎ cã quan hÖ trùc tiÕp vµ g¾n liÒn víi tµi kho¶n tiÒn göi t¹i ng©n hµng cña chñ thÎ. Thêng thÎ ghi nî kh«ng cã h¹n møc tÝn dông v× nã phô thuéc vµo sè d hiÖn h÷u trªn tµi kho¶n tiÒn göi cña chñ thÎ. Chñ thÎ chØ ®îc chi tiªu trong ph¹m vi sè d trªn tµi kho¶n ng©n hµng. Sè d trªn tµi kho¶n nµy sÏ bÞ khÊu trõ khi chñ thÎ rót tiÒn mÆt hay thanh to¸n hµng ho¸ dÞch vô t¹i c¸c ATM, hay t¹i c¸c ®iÓm chÊp nhËn thÎ. (Nguån: A Guide to ATM and Debit Card Industry, 2003) ThÎ ghi nî cã hai lo¹i c¬ b¶n: ThÎ on-line (cßn gäi lµ direct debit card): lµ thÎ ghi nî mµ gi¸ trÞ nh÷ng giao dÞch ® îc khÊu trõ ngay lËp tøc vµo tµi kho¶n tiÒn göi cña chñ thÎ. ThÎ off-line (cßn gäi lµ deferred debit card): lµ thÎ ghi nî mµ gi¸ trÞ nh÷ng giao dÞch sÏ ®îc khÊu trõ vµo tµi kho¶n tiÒn göi cña chñ thÎ sau ®ã vµi ngµy. §iÓm kh¸c biÖt lín nhÊt gi÷a thÎ ghi nî vµ thÎ rót tiÒn mÆt lµ ë chøc n¨ng ghi nî t¹i c¸c ®iÓm chÊp nhËn thÎ. C¶ 2 lo¹i thÎ nµy ®Òu liªn kÕt víi tµi kho¶n tiÒn göi cña chñ thÎ ë ng©n hµng, tuy nhiªn, nÕu nh thÎ rót tiÒn mÆt chØ thùc hiÖn ®îc mét sè chøc n¨ng trªn m¸y ATM vµ quÇy giao dÞch, th× thÎ ghi nî kh«ng chØ dõng l¹i ë ®ã, nã cßn cho phÐp kh¸ch hµng cã thÓ ghi nî online hoÆc offline t¹i c¸c ®iÓm chÊp nhËn thÎ. §iÓm kh¸c biÖt lín nhÊt gi÷a thÎ ghi nî víi thÎ tÝn dông lµ ë tÝnh chÊt tÝn dông. §èi víi thÎ tÝn dông, kh¸ch hµng chi tiªu theo h¹n møc tÝn dông (credit limit) do ng©n hµng cÊp; cßn víi thÎ ghi nî, kh¸ch hµng chi tiªu trùc tiÕp trªn tµi kho¶n tiÒn göi cña m×nh t¹i ng©n hµng. Do ®ã, viÖc chuyÓn ®æi tõ thÎ nµy sang thÎ kh¸c lµ kh«ng thÓ thùc hiÖn, nhng kh¸ch hµng cã thÓ sö dông nguån tiÒn trªn tµi kho¶n tiÒn göi ®Ó tr¶ cho nh÷ng chi tiªu tõ thÎ tÝn dông cña m×nh. Ngoµi ra, thÎ ghi nî kh¸c biÖt víi thÎ tÝn dông ë chi phÝ sö dông. Chñ thÎ tÝn dông, ngoµi viÖc ph¶i tr¶ chi phÝ l·i suÊt cho c¸c kho¶n tÝn dông qu¸ h¹n, ph¶i chÞu c¸c kho¶n chi phÝ kh¸c cho viÖc sö dông thÎ cña m×nh cao rÊt nhiÒu lÇn so víi nh÷ng kho¶n chi phÝ mµ chñ thÎ ghi nî ph¶i chÞu. 8 Ch¬ng I Tæng quan vÒ c¸c lo¹i h×nh thanh to¸n b»ng thÎ 2. C¸c chñ thÓ tham gia ph¸t hµnh vµ thanh to¸n thÎ ghi nî quèc tÕ 2.1. Tæ chøc thanh to¸n thÎ ghi nî quèc tÕ (Debit Card Association ) Lµ tæ chøc ®øng ra liªn kÕt víi c¸c thµnh viªn, ®Æt ra qui ®Þnh b¾t buéc c¸c thµnh viªn ph¶i ¸p dông vµ tu©n theo thèng nhÊt thµnh mét hÖ thèng toµn cÇu. BÊt cø ng©n hµng nµo hiÖn nay ho¹t ®éng trong lÜnh vùc thÎ ghi nî quèc tÕ ®Òu ph¶i gia nhËp vµo mét tæ chøc thÎ ghi nî quèc tÕ . 2.2. Ng©n hµng ph¸t hµnh thÎ (Issuing bank) Lµ thµnh viªn chÝnh thøc cña tæ chøc thÎ. Ng©n hµng ph¸t hµnh thÎ cã tr¸ch nhiÖm tiÕp nhËn hå s¬ xin cÊp thÎ, xö lý vµ ph¸t hµnh thÎ, më vµ qu¶n lý tµi kho¶n tiÒn göi cña chñ thÎ, ®ång thêi chÞu tr¸ch nhiÖm viÖc thanh to¸n thÎ ®ã. 2.3. Ng©n hµng thanh to¸n thÎ (Acquiring bank) Cßn gäi lµ ng©n hµng ®¹i lý, lµ thµnh viªn cña tæ chøc thÎ thùc hiÖn dÞch vô thanh to¸n thÎ, cã tr¸ch nhiÖm tiÕp nhËn hå s¬ xin cÊp thÎ, lµ ng©n hµng trùc tiÕp ký hîp ®ång víi c¸c c¬ së chÊp nhËn thÎ ®Ó tiÕp nhËn vµ xö lý c¸c giao dÞch vÒ thÎ t¹i c¬ së chÊp nhËn thÎ, cung cÊp c¸c dÞch vô hç trî cho c¬ së chÊp nhËn thÎ 2.4. Chñ thÎ (Cardholder) Lµ ngêi cã tªn trªn thÎ do ng©n hµng ph¸t hµnh thÎ cÊp thÎ vµ ®îc quyÒn sö dông thÎ. Chñ thÎ cã thÓ lµ mét c¸ nh©n riªng lÎ, hoÆc c¸ nh©n ®¹i diÖn cho mét c«ng ty hay tæ chøc nµo ®ã cã nhu cÇu sö dông thÎ. ChØ cã chñ thÎ míi cã thÓ sö dông thÎ cña m×nh. Mét chñ thÎ cã thÓ yªu cÇu cÊp thªm cho ngêi th©n mét thÎ phô vµ mét chñ thÎ cã thÓ së h÷u mét hoÆc nhiÒu thÎ. 2.5. C¬ së chÊp nhËn thÎ (Merchant/POS) Lµ ®¬n vÞ b¸n hµng ho¸, dÞch vô, hoÆc øng tiÒn mÆt, cã ký hîp ®ång víi ng©n hµng thanh to¸n thÎ ®Ó chÊp nhËn thanh to¸n thÎ. C¸c ®¬n vÞ nµy ®îc ng©n hµng thanh to¸n trang bÞ m¸y mãc kü thuËt ®Ó tiÕp nhËn thÎ thanh to¸n thay tiÒn mÆt, vµ th«ng thêng c¬ së chÊp nhËn thÎ ph¶i tr¶ mét kho¶n phÝ vÒ viÖc sö dông nh÷ng tiÖn Ých nµy. 3. Quy tr×nh ph¸t hµnh thÎ ghi nî quèc tÕ Quy tr×nh ph¸t hµnh thÎ ghi nî kh¸ ®¬n gi¶n, bao gåm c¸c bíc sau : Bíc 1: Kh¸ch hµng ®Õn ng©n hµng ph¸t hµnh nép hå s¬ xin ®îc cÊp thÎ Bíc 2: Khi nhËn ®ñ hå s¬, ng©n hµng tiÕn hµnh thÈm ®Þnh l¹i. Th«ng thêng ng©n hµng xem xÐt l¹i xem hå s¬ lËp ®óng cha, t×nh h×nh sè d trong tµi kho¶n tiÒn göi cña kh¸ch 9 Ch¬ng I Tæng quan vÒ c¸c lo¹i h×nh thanh to¸n b»ng thÎ hµng. NÕu kh¸ch hµng cha cã tµi kho¶n tiÒn göi t¹i ng©n hµng ph¸t hµnh th× ng©n hµng ph¸t hµnh yªu cÇu kh¸ch hµng më mét tµi kho¶n tiÒn göi t¹i ng©n hµng, vµ n¹p vµo tµi kho¶n ®ã mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh. Bíc 3 : Sau khi kiÓm tra mäi thñ tôc, ng©n hµng tiÕn hµnh cã thÓ tiÕn hµnh ph©n lo¹i kh¸ch hµng vµ x¸c ®Þnh c¸c h¹ng thÎ (nÕu cã). Bíc 4 : Sau khi thÈm ®Þnh vµ ph©n lo¹i kh¸ch hµng, nÕu kh¸ch hµng ®¸p øng ®ñ ®iÒu kiÖn, ng©n hµng tiÕn hµnh ph¸t thÎ cho kh¸ch hµng. Tríc khi giao thÎ, ng©n hµng yªu cÇu chñ thÎ ký tªn vµ ®¨ng ký ch÷ ký mÉu ë ng©n hµng. Sau ®ã b»ng kü thuËt riªng, tõng ng©n hµng tiÕn hµnh ghi nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt vÒ chñ thÎ lªn thÎ, ®ång thêi cÊp mét m· sè c¸ nh©n (PIN) cho chñ thÎ, nhËp d÷ liÖu vÒ chñ thÎ vµo tËp tin qu¶n lý. Bíc 5 : Khi ng©n hµng giao thÎ cho kh¸ch hµng th× giao lu«n sè PIN vµ yªu cÇu chñ thÎ gi÷ bÝ mËt . NÕu mÊt tiÒn do ®Ó lé sè PIN, chñ thÎ hoµn toµn chÞu tr¸ch nhiÖm Sau khi giao thÎ cho kh¸ch hµng coi nh nhiÖm vô ph¸t hµnh thÎ kÕt thóc. Thêi gian kÓ tõ khi kh¸ch hµng ®Ò nghÞ mua thÎ ®Õn khi nhËn ®îc thÎ thêng kh«ng qu¸ 6 ngµy. 4. Quy tr×nh thanh to¸n thÎ ghi nî quèc tÕ NÕu nh thÎ tÝn dông chØ cã mét ph¬ng thøc thanh to¸n lµ offline th× thÎ ghi nî l¹i cã 2 ph¬ng thøc thanh to¸n : online vµ offline. 4.1. Thanh to¸n online Thanh to¸n online lµ thanh to¸n ®îc thùc hiÖn qua hÖ thèng giao dÞch trùc tuyÕn ®îc thùc hiÖn qua m¹ng thanh to¸n ®iÖn tö EFT (EFT Network). §©y lµ hÖ thèng th«ng tin vµ thanh to¸n kÕt nèi gi÷a kh¸ch hµng, m¸y ATM, c¬ së chÊp nhËn thÎ, vµ ng©n hµng, bao gåm c¸c bé phËn nhá: ATM, thiÕt bÞ ®Çu cuèi POS, c¸c thiÕt bÞ liªn l¹c th«ng tin gi÷a c¸c chñ thÓ, c¸c m¸y ®iÖn to¸n ®Ó lu gi÷ vµ xö lý th«ng tin. Cã 2 ®Æc ®iÓm ®Ó ph©n biÖt mét EFT lµ: giao dÞch dùa trªn m· sè PIN (PIN-based), vµ ghi nî trùc tiÕp lªn tµi kho¶n tiÒn göi (online). Quy tr×nh thanh to¸n thÎ ghi nî quèc tÕ online ®îc giíi thiÖu ë ®©y lµ quy tr×nh thanh to¸n phæ biÕn nhÊt hiÖn nay, gi÷a c¸c giao dÞch cã cïng chung duy nhÊt mét hÖ thèng kÕt nèi quèc tÕ online (network on-us transactions), hay cïng chung mét EFT. Tríc khi nghiªn cøu quy tr×nh thanh to¸n thÎ ghi nî quèc tÕ, ta h·y kh¶o s¸t cÊu tróc cÊp bËc (hierachical structure) cña m¹ng líi kÕt nèi quèc tÕ gi÷a c¸c tæ chøc tµi chÝnh (financial institutions). a) M¹ng líi kÕt nèi quèc tÕ c¸c tæ chøc tµi chÝnh M¹ng líi kÕt nèi quèc tÕ c¸c tæ chøc tµi chÝnh (H×nh 2) gåm c¸c thµnh phÇn : 10 Ch¬ng I Tæng quan vÒ c¸c lo¹i h×nh thanh to¸n b»ng thÎ - HÖ thèng kÕt nèi online (Online Debit Network) - Ng©n hµng bï trõ cña HÖ thèng kÕt nèi online (Network’s Clearing Bank) - C¸c bé xö lý cña c¸c ng©n hµng (Bank’s processors) - C¸c trung t©m bï trõ cña c¸c bé xö lý (Processor’s Clearing Centers) - C¸c ng©n hµng - C¸c c¬ së chÊp nhËn thÎ (POS 1…POS N) vµ c¸c chñ thÎ (CARD 1 …CARD N) h×nh 2: m¹ng líi kÕt nèi quèc tÕ c¸c tæ chøc tµi chÝnh H Ö t h è n g n k g Õ © t n n h è µ in b g O é n b l x ï iö n t e r l õ u ý n 1 h g 2 n Ö n t g t © © h m n è n b h g Trong m¹ng líi kÕt nèi c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ, cÊp cao nhÊt lµ HÖ thèng kÕt nèi c p ï µ a o n r s t online. HÖ thèng nµy nhËn vµ xö lý c¸c th«ng tin giao dÞch tõ c¸c bé xö lý, råi chuyÓn g d r 1õ n n 121n c¸c th«ng tin ®ã trë l¹i c¸c bé xö lý hoÆc tíi Ng©n hµng bï trõ cña HÖ thèng. Bé xö lý lµ cÊp cao thø hai, mçi bé xö lý cã mét trung t©m bï trõ riªng, vµ qu¶n lý cÊp thø ba lµ c¸c ng©n hµng. Bé xö lý cã chøc n¨ng nhËn vµ göi th«ng tin gi÷a c¸c ng©n hµng víi nhau, gi÷a c¸c ng©n hµng víi HÖ thèng, gi÷a c¸c ng©n hµng víi trung t©m bï trõ cña bé xö lý. CÊp díi cïng lµ c¸c c¬ së chÊp nhËn thÎ (POS 1 …POS N), vµ c¸c chñ thÎ (CARD 1…CARD N) cã tµi kho¶n tiÒn göi t¹i c¸c ng©n hµng. Quy tr×nh thanh to¸n online thÎ ghi nî quèc tÕ lµ qu¸ tr×nh trao ®æi th«ng tin, ghi Nî, Cã gi÷a c¸c thµnh phÇn trªn cña m¹ng líi. Toµn bé quy tr×nh ®Òu ®îc xö lý online. Sau ®©y chóng ta sÏ kh¶o s¸t 2 quy tr×nh c¬ b¶n trong thanh to¸n online: chÊp nhËn thanh to¸n vµ thanh to¸n. b) ChÊp nhËn thanh to¸n (Authorization) Quy tr×nh chÊp nhËn thanh to¸n online ®îc m« pháng qua s¬ ®å sau: 11 Ch¬ng I Tæng quan vÒ c¸c lo¹i h×nh thanh to¸n b»ng thÎ (Ng©n hµng A: ng©n hµng thanh to¸n; Ng©n hµng B: ng©n hµng ph¸t hµnh) h×nh 3: Quy tr×nh chÊp nhËn thanh to¸n online hÖ thèng kÕt nèi online 8. ChÊp nhËn 3. TÝn hiÖu 7. ChÊp nhËn 4. TÝn hiÖu bé xö lý ng©n hµng a 9. ChÊp nhËn bé xö lý ng©n hµng b 2. TÝn hiÖu 5. TÝn hiÖu pos a 10. NhËn hµng 6. ChÊp nhËn ng©n hµng b 1. PIN card b 1. Kh¸ch hµng nhËp sè PIN cña ThÎ ghi nî B (Card B) t¹i ®iÓm ghi nî POS a. 2. POS A truyÒn tÝn hiÖu (message) tíi bé xö lý cña Ng©n hµng A (Bank A’s processor). 3. Bé xö lý cña Ng©n hµng A chuyÓn tÝn hiÖu ®Õn hÖ thèng kÕt nèi online mµ c¶ Ng©n hµng A vµ Ng©n hµng B cïng kÕt nèi (Online Debit Network). 4. HÖ thèng kÕt nèi online, sau khi kiÓm tra mét sè th«ng tin, tiÕp tôc chuyÓn tÝn hiÖu ®Õn bé xö lý cña Ng©n hµng B (Bank B’s processor). hÖ thèng kÕt nèi 5. Bé xö lý cña Ng©ntinhµng B chuyÓn tÝn hiÖu ®Õnonline Ng©n hµng B.1. Th«ng tin 1. Th«ng 6-9. Ng©n hµng B ®a ra quyÕt ®Þnh cã cÊp phÐp hay kh«ng b»ng viÖc kiÓm tra tµi kho¶n 2. Th«ng tin tiÒn göi cña chñ thÎ, so s¸nh gi¸ trÞ giao dÞch víi sè d trªn tµi kho¶n, vµ göi tÝn hiÖu bé xöthanh lý ng©n a xö lý ng©n hµng b chÊp nhËn to¸nhµng (authorization info) ®Õn POS A theo quybé tr×nh ngîc l¹i. 10. Kh¸ch hµng nhËn hµng hãa, dÞch vô tõ POS A. c) Thanh to¸n (Settlement) ng©n hµng bï trõ cña hÖ thèng 3a. Th«ng tin 3a. Th«ng tin Quy tr×nh thanh to¸n online gi÷a Ng©n hµng A, Ng©n hµng B, POS A, vµ Chñ thÎ B ®îc 4. Th«ng tin 4. Th«ng tin m« pháng qua s¬ ®å sau : trung t©m bï trõ h×nh 4 : quy tr×nh thanh to¸n online 5. Cã ng©n hµng a 5. Nî 3b. Cã 3b. Nî 6. Cã Pos a trung t©m bï trõ Ng©n hµng b 6. Nî 12 chñ thÎ b Ch¬ng I Tæng quan vÒ c¸c lo¹i h×nh thanh to¸n b»ng thÎ Th«ng thêng quy tr×nh thanh to¸n bao gåm 2 lo¹i : trùc tiÕp (direct settlement) hoÆc gi¸n tiÕp (processor-level settlement). Trùc tiÕp lµ c¸ch Ng©n hµng bï trõ cña HÖ thèng kÕt nèi trùc tiÕp víi tæ chøc tµi chÝnh; gi¸n tiÕp lµ c¸ch Ng©n hµng bï trõ cña HÖ thèng kÕt nèi trùc tiÕp víi c¸c tæ chøc tµi chÝnh th«ng qua c¸c bé xö lý. - Thanh to¸n gi¸n tiÕp 1. C¸c bé xö lý truyÒn th«ng tin giao dÞch tíi HÖ thèng kÕt nèi online. 2. HÖ thèng kÕt nèi online tÝnh to¸n gi¸ trÞ giao dÞch rßng (net transaction value) cña mçi bé xö lý, vµ truyÒn th«ng tin tíi Ng©n hµng bï trõ HÖ thèng. 3a. Ng©n hµng bï trõ HÖ thèng truyÒn th«ng tin tíi c¸c bé xö lý. 4. Mçi bé xö lý ghi tÝnh to¸n gi¸ trÞ giao dÞch rßng cña mçi ng©n hµng, vµ truyÒn th«ng tin tíi trung t©m bï trõ cña bé xö lý ®ã. 5. C¸c trung t©m bï trõ ghi Cã cho Ng©n hµng A, Nî cho Ng©n hµng B. 6. Ng©n hµng A ghi Cã cho tµi kho¶n tiÒn göi cña POS A, ng©n hµng B ghi Nî cho tµi kho¶n tiÒn göi cña Chñ thÎ B. - Thanh to¸n trùc tiÕp Trong thanh to¸n trùc tiÕp, Ng©n hµng bï trõ HÖ thèng kh«ng truyÒn th«ng tin ®Õn c¸c bé xö lý mµ trùc tiÕp ghi Cã, Nî cho Ng©n hµng A, vµ Ng©n hµng B (3b). 4.2 Thanh to¸n offline 13 Ch¬ng I Tæng quan vÒ c¸c lo¹i h×nh thanh to¸n b»ng thÎ NÕu nh thanh to¸n online ®îc thùc hiÖn trªn m¹ng EFT th× thanh to¸n offline ®îc thùc hiÖn trªn HÖ thèng kÕt nèi offline (Offline Debit Card Network) (®ång thêi lµ m¹ng thanh to¸n thÎ tÝn dông). Cã 2 ®Æc ®iÓm ®Ó ph©n biÖt mét giao dÞch thÎ ghi nî offline: dùa trªn ch÷ ký (signature-based), vµ ghi nî mét kho¶ng thêi gian sau khi dÞch ®îc tiÕn hµnh (offline). T¬ng tù quy tr×nh thanh to¸n online, quy tr×nh thanh to¸n offline còng bao gåm 2 quy tr×nh c¬ b¶n: chÊp nhËn thanh to¸n vµ thanh to¸n. §èi víi quy tr×nh chÊp nhËn thanh to¸n, kh¸ch hµng kh«ng nhËp sè PIN mµ quÐt ThÎ ghi nî B (Card B) qua thiÕt bÞ ®äc thÎ t¹i ®iÓm ghi nî POS A. TÝn hiÖu ® îc truyÒn vµ xö lý qua c¸c bé xö lý vµ HÖ thèng kÕt nèi offline theo c¸c bíc tuÇn tù nh thanh to¸n online. Khi tÝn hiÖu chÊp nhËn thanh to¸n truyÒn vÒ ®Õn POS A, kh¸ch hµng chØ cÇn thùc hiÖn bíc cuèi cïng lµ ký vµo hãa ®¬n vµ nhËn hµng hãa, dÞch vô. §èi víi quy tr×nh thanh to¸n, thanh to¸n offline th«ng thêng chØ thùc hiÖn theo c¸ch gi¸n tiÕp (processor-level settlement), vµ qu¸ tr×nh thanh to¸n kh«ng ®îc thùc hiÖn tøc thêi nh thanh to¸n online, cã thÓ trong vßng 1 ®Õn 2 ngµy sau khi giao dÞch POS ® îc thùc hiÖn. C¸c bíc thùc hiÖn quy tr×nh ®îc tiÕn hµnh nh thanh to¸n online (H×nh 4). 5. Nh÷ng nh©n tè ¶nh hëng ®Õn ho¹t ®éng ph¸t hµnh vµ thanh to¸n thÎ ghi nî Ph¸t triÓn ho¹t ®éng ph¸t hµnh vµ thanh to¸n thÎ ghi nî phô thuéc vµo rÊt nhiÒu nh©n tè. Mçi nh©n tè cã mét møc ®é ¶nh hëng kh¸c nhau tíi sù ph¸t triÓn cña thÎ nhng chóng ta cã thÓ chÝa thµnh hai nhãm nh©n tè c¬ b¶n. §ã lµ nhãm nh©n tè kh¸ch quan vµ nhãm nh©n tè chñ quan. 5.1. Nhãm nh©n tè kh¸ch quan Nh÷ng nh©n tè kh¸ch quan ¶nh hëng ®Õn ho¹t ®éng ph¸t hµnh vµ thanh to¸n thÎ ghi nî bao gåm: a) Thãi quen dïng tiÒn mÆt cña ngêi d©n Thãi quen dïng tiÒn mÆt cña ngêi d©n cã ¶nh hëng rÊt lín tíi sù ph¸t triÓn thÎ ®Æc biÖt lµ ®èi víi qu¸ tr×nh thanh to¸n thÎ. Mét thÞ trêng mµ ngêi d©n vÉn chØ cã thãi quen tiªu b»ng tiÒn mÆt sÏ kh«ng thÓ lµ m«i trêng tèt ®Ó ph¸t triÓn thÞ trêng thÎ. ChØ khi mµ viÖc thanh to¸n ®îc thùc hiÖn chñ yÕu qua hÖ thèng ng©n hµng th× thÎ thanh to¸n míi thùc sù ph¸t huy hÕt hiÖu qu¶ sö dông cña nã. b) Tr×nh ®é d©n trÝ Tr×nh ®é d©n trÝ thÓ hiÖn th«ng qua nhËn thøc cña ngêi d©n vÒ thÎ - mét ph¬ng tiÖn thanh to¸n ®a tiÖn Ých, tõ ®ã tiÕp cËn vµ cã thãi quen sö dông thÎ. Tr×nh ®é d©n trÝ cao cña ngêi d©n còng ®ång nghÜa víi kh¶ n¨ng tiÕp cËn cña ngêi d©n ®èi víi nh÷ng thµnh tùu khoa häc míi ®Ó phôc vô cuéc sèng b¶n th©n m×nh. 14 Ch¬ng I Tæng quan vÒ c¸c lo¹i h×nh thanh to¸n b»ng thÎ c) Thu nhËp c¸ nh©n Thu nhËp cao ®ång nghÜa víi søc mua s¾m cao h¬n . Khi ®ã, nhu cÇu cña con ngêi kh«ng chØ lµ ®¬n thuÇn lµ mua ®îc hµng ho¸ thiÕt yÕu mµ ph¶i ®¹t ®Õn ®é tho¶ dông tèi ®a vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn. ThÎ thanh to¸n sÏ lµ ph¬ng tiÖn thanh to¸n thuËn tiÖn vµ an toµn ®¸p øng nhu cÇu nµy cña hä. d) M«i trêng ph¸p lý ViÖc kinh doanh dÞch vô thÎ t¹i bÊt kú quèc gia nµo ®Òu ®îc tiÕn hµnh trong mét khu«n khæ ph¸p lý nhÊt ®Þnh. Quy chÕ vÒ thÎ t¹o ra mét m«i trêng ph¸p lý chung ®èi víi c¸c nghiÖp vô cô thÓ trong lÜnh vùc kinh doanh dÞch vô thÎ cho phï hîp víi t×nh h×nh thÞ trêng vµ ®iÒu kiÖn cña tõng ng©n hµng. e) Tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ Sù ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ cña mét quèc gia sÏ cã ¶nh hëng rÊt lín vµ quyÕt ®Þnh chÊt lîng dÞch vô thanh to¸n vµ ph¸t hµnh thÎ. Tr×nh ®é c«ng nghÖ cµng cao th× chÊt lîng phôc vô cµng t«t, tÝnh b¶o mËt cµng cao, do ®ã cµng thu hót ®îc ®«ng ®¶o ngêi sö dông thÎ. f) M«i trêng c¹nh tranh §©y lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc më réng vµ thu hÑp thÞ phÇn cña mét ng©n hµng khi tham gia vµo thÞ trêng thÎ. NÕu trªn thÞ trêng chØ cã mét ng©n hµng cung cÊp dÞch vô thÎ th× ng©n hµng ®ã sÏ cã ®îc lîi thÕ ®éc quyÒn nhng gi¸ phÝ l¹i cã thÓ rÊt cao vµ quyÒn lîi cña c¸c chñ thÎ khã ®îc b¶o ®¶m. Nhng khi nhiÒu ng©n hµng tham gia vµo thÞ trêng, c¹nh tranh diÔn ra ngµy cµng gay g¾t th× sÏ gãp phÇn ph¸t triÓn ®a d¹ng ho¸ dÞch vô, gi¶m phÝ ph¸t hµnh vµ thanh to¸n thÎ, quyÒn lîi chñ thÎ do ®ã còng ®îc b¶o ®¶m. 5.5. Nhãm nh©n tè chñ quan Nh÷ng nh©n tè chñ quan ¶nh hëng ®Õn ho¹t ®éng ph¸t hµnh vµ thanh to¸n thÎ ghi nî bao gåm: a) Tr×nh ®é cña ®éi ngò c¸n bé lµm c«ng t¸c thÎ §éi ngò c¸n bé cã n¨ng lùc, n¨ng ®éng vµ cã nhiÒu kinh nghiÖm lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng ®Ó ph¸t triÓn ho¹t ®éng dÞch vô thÎ. Ng©n hµng nµo cã chÝnh s¸ch ®µo t¹o nh©n lùc hîp lý th× ng©n hµng ®ã sÏ cã c¬ héi ®Èy nhanh viÖc kinh doanh thÎ trong t¬ng lai. 15 Ch¬ng I Tæng quan vÒ c¸c lo¹i h×nh thanh to¸n b»ng thÎ b) TiÒm lùc kinh tÕ vµ tr×nh ®é kü thuËt c«ng nghÖ cña ng©n hµng Thanh to¸n thÎ g¾n liÒn víi c¸c thiÕt bÞ c«ng nghÖ cao, bao gåm : hÖ thèng m¹ng m¸y tÝnh néi bé ®îc b¶o mËt cao, m¸y Telex, ®iÖn tho¹i, m¸y ATM, m¸y cµ ho¸ ®¬n, m¸y xin cÊp phÐp EDC... NÕu hÖ thèng m¸y mãc nµy cã g× trôc trÆc th× sÏ g©y nªn nh÷ng hËu qu¶ kh«n lêng, g©y thiÖt h¹i lín kh«ng chØ ®èi víi vËt chÊt mµ c¶ ®èi víi uy tÝn cña ng©n hµng. V× vËy, viÖc ¸p dông nh÷ng c«ng nghÖ míi vµ tiªn tiÕn nhÊt trong ho¹t ®éng kinh doanh thÎ lµ ®iÒu cÇn thiÕt ®èi víi c¸c ng©n hµng. Kh«ng nh÷ng thÕ, viÖc duy tu, b¶o dìng, duy tr× hÖ thèng m¸y mãc còng cÇn ®îc thêng xuyªn nh»m n©ng cao chÊt lîng phôc vô ph¸t hµnh vµ thanh to¸n thÎ. c) §Þnh híng ph¸t triÓn cña ng©n hµng Mçi ng©n hµng kinh doanh thÎ thanh to¸n ®Òu ph¶i x©y dùng cho m×nh mét kÕ ho¹ch, chiÕn lîc marketing s¶n phÈm thÎ phï hîp. ChiÕn lîc ®ã ®îc x©y dùng trªn nÒn t¶ng ®iÒu tra, kh¶o s¸t c¸c ®èi tîng kh¸ch hµng môc tiªu; m«i trêng c«ng nghÖ ; m«i trêng c¹nh tranh ; nguån lùc cña b¶n th©n ng©n hµng ®ã. ChiÕn lîc cña mçi ng©n hµng ®Õn lît nã l¹i t¸c ®éng trë l¹i sù ph¸t triÓn vµ møc ®é c¹nh tranh cña chÝnh thÞ trêng thÎ. III. C¸c tiÖn Ých vµ rñi ro trong ph¸t hµnh vµ thanh to¸n thÎ ghi nî 1. C¸c tiÖn Ých cña thÎ ghi nî C¸c dÞch vô cña ng©n hµng th«ng qua thÎ rÊt ®a d¹ng nh : dïng ®Ó rót tiÒn mÆt cã ®Þnh møc trong mét ngµy, chuyÓn ng©n, göi tiÒn mÆt hoÆc sÐc vµo ng©n hµng th«ng qua phong b× t¹i m¸y ATM, kiÓm tra sè d tµi kho¶n tiÒn göi cña m×nh hoÆc yªu cÇu cung cÊp sæ sÐc tr¾ng, hoÆc dïng ®Ó mua hµng ho¸ t¹i c¸c cöa hµng vµ siªu thÞ. 1.1. TiÖn Ých ®èi víi ngêi sö dông thÎ ThÎ thanh to¸n lµ mét ph¬ng tiÖn thanh to¸n hiÖn ®¹i. Khi sö dông thÎ, kh¸ch hµng ®îc ®em ®Õn rÊt nhiÒu tiÖn Ých nh an toµn, gän nhÑ vµ cã thÓ gióp kh¸ch hµng më réng giao dÞch tµi chÝnh. a) ThuËn tiÖn KÝch thíc thÎ t¹o ra sù gän nhÑ khi lu gi÷ thÎ. ChØ cÇn mang theo mét tÊm thÎ ghi nî, viÖc rót tiÒn mÆt hay thanh to¸n ®· trë nªn dÔ dµng vµ nhanh chãng h¬n bao giê hÕt. Chñ thÎ cã thÓ sö dông thÎ ®Ó rót tiÒn mÆt, thanh to¸n tiÒn hµng ho¸, dÞch vô t¹i bÊt cø ®iÓm cung øng hµng hãa, dÞch vô nµo chÊp nhËn thanh to¸n tÊm thÎ m×nh ®ang së h÷u. b) An toµn ThÎ ®îc chÕ t¹o dùa trªn kü thuËt hÕt søc tinh vi, hiÖn ®¹i, rÊt khã lµm gi¶. §Æc biÖt tõ khi thÎ th«ng minh ®îc ®a vµo thÞ trêng, ®é an toµn cña thÎ ®îc n©ng lªn nhiÒu. H¬n 16 Ch¬ng I Tæng quan vÒ c¸c lo¹i h×nh thanh to¸n b»ng thÎ n÷a, khi mua hµng ho¸, dÞch vô, chñ thÎ ph¶i ký vµo ho¸ ®¬n thanh to¸n ®Ó ngêi b¸n so s¸nh víi ch÷ ký mÉu. §iÒu nµy ®îc kÕt hîp víi th«ng tin ®îc m· ho¸ trªn thÎ t¹o lªn mét bøc têng ch¾c ch¾n tríc nguy c¬ bÞ ngêi kh¸c l¹m dông. Nã ®¶m b¶o chØ cã chñ thÎ lµ ngêi duy nhÊt sö dông ®îc thÎ mµ th«i. Nhê vËy, chñ thÎ cã thÓ an t©m vÒ tiÒn cña m×nh . Kh«ng gièng nh sö dông tiÒn mÆt, khi bÞ mÊt thÎ, chñ thÎ vÉn cã thÓ ®¶m b¶o an toµn cho tiÒn cña m×nh nÕu kÞp thêi th«ng b¸o cho ng©n hµng ph¸t hµnh biÕt. Ng©n hµng sÏ b»ng nhiÒu c¸c kh¸c nhau ng¨n chÆn ngêi kh¸c lîi dông thÎ. Trong trêng hîp ng©n hµng kh«ng ®¶m b¶o ®îc, ng©n hµng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm båi thêng. 1.2. TiÖn Ých víi c¸c c¬ së chÊp nhËn thÎ C¬ së chÊp nhËn thÎ lµ mét chñ thÓ quan träng trong quy tr×nh thanh to¸n thÎ. C¸c u ®iÓm cña thÎ sÏ trë nªn v« nghÜa nÕu kh«ng cã sù xuÊt hiÖn cña chñ thÓ nµy. Sù xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu c¬ së chÊp nhËn thÎ lµ mét trong nh÷ng ®éng lùc thóc ®Èy sö dông thÎ. Víi t©m lý a chuéng tiÒn mÆt, c¸c c¬ së cung cÊp hµng ho¸, dÞch vô sÏ kh«ng hµo høng chÊp nhËn thÎ nÕu kh«ng thu ®îc c¸c lîi Ých tõ dÞch vô nµy. a) T¨ng doanh sè b¸n hµng ViÖc ph¸t triÓn thanh to¸n b»ng thÎ kh«ng chØ mang l¹i nh÷ng tiÖn Ých cho c¸c chñ thÓ trong nÒn kinh tÕ, mµ cßn cã t¸c dông kÝch thÝch cÇu tiªu dïng. Kh¸ch hµng khi mua s¾m t¹i c¸c ®iÓm chÊp nhËn thÎ giê ®©y kh«ng cßn ph¶i mua s¾m trong ph¹m vi tiÒn mÆt m×nh mang theo, mµ hä cã quyÒn mua s¾m trong ph¹m vi c¶ tµi kho¶n, hay h¹n møc tÝn dông cña m×nh. ChÝnh v× thÕ, viÖc chÊp nhËn thÎ sÏ gióp c¸c ®¬n vÞ chÊp nhËn thÎ cã thÓ nhanh chãng t¨ng doanh sè b¸n hµng. b) Më réng kh¸ch hµng B»ng viÖc chÊp nhËn thanh to¸n thÎ, c¸c c¬ së chÊp nhËn thÎ cã thÓ thu hót thªm lîng kh¸ch hµng quèc tÕ, nh÷ng ngêi thêng xuyªn sö dông ph¬ng tiÖn thanh to¸n thÎ khi ra níc ngoµi. Trong thêi ®¹i toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ hiÖn nay, lîng kh¸ch níc ngoµi ra vµo mét níc rÊt lín. §©y l¹i lµ nhãm kh¸ch hµng cã søc tiªu thô m¹nh, do ®ã viÖc thu hót tèt nhãm kh¸ch hµng nµy sÏ lµ c¬ héi cho c¸c cöa hµng t¨ng doanh sè b¸n ra. c) Hëng lîi tõ chÝnh s¸ch kh¸ch hµng cña ®¬n vÞ ph¸t hµnh vµ thanh to¸n thÎ Khi c¸c ®¬n vÞ b¸n hµng ho¸, dÞch vô chÊp nhËn thanh to¸n thÎ, hä ®îc hëng lîi rÊt nhiÒu tõ chÝnh s¸ch kh¸ch hµng cña ng©n hµng: - C¸c c¬ së sÏ ®îc ng©n hµng cung cÊp c¸c m¸y mãc cÇn thiÕt cho viÖc thanh to¸n b»ng thÎ. Do ®ã, c¬ së chÊp nhËn thÎ kh«ng ph¶i mÊt tiÒn ®Çu t cho h×nh thøc thanh to¸n nµy. 17 Ch¬ng I Tæng quan vÒ c¸c lo¹i h×nh thanh to¸n b»ng thÎ - C¸c c¬ së chÊp nhËn thÎ sÏ thiÕt lËp ®îc mèi quan hÖ trùc tiÕp víi ng©n hµng. §iÒu nµy ®ång nghÜa víi viÖc ng©n hµng sÏ dµnh cho hä nh÷ng kho¶n u ®·i trong quan hÖ tÝn dông. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, hÇu hÕt c¸c c¬ së kinh doanh ®Òu sö dông mét lîng vèn vay tõ ng©n hµng. §îc hëng u ®·i trong vay vèn ng©n hµng còng lµ mét kho¶n lîi cho tÊt c¶ c¸c c¬ së kinh doanh. 1.3. TiÖn Ých ®èi víi ®¬n vÞ ph¸t hµnh vµ thanh to¸n thÎ Ho¹t ®éng ph¸t hµnh vµ thanh to¸n thÎ chñ yÕu ®îc thùc hiÖn bëi c¸ ng©n hµng. MÆc dï thÎ thanh to¸n cã thÓ ®îc ph¸t hµnh bëi c¸c c«ng ty chuyªn kinh doanh thÎ, c«ng ty gi¶i trÝ vµ du lÞch, tuy nhiªn, trong ph¹m vi nghiªn cøu ë ®©y, ta chØ ®Ò cËp ®Õn c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i víi t c¸ch lµ ®¬n vÞ ph¸t hµnh vµ thanh to¸n thÎ. a) §a d¹ng ho¸ dÞch vô Víi viÖc ph¸t hµnh vµ thanh to¸n thÎ, ng©n hµng ®· ®a d¹ng ho¸ ho¹t ®éng cña m×nh. §©y lµ mét h×nh thøc thu hót kh¸ch hµng ®Õn víi ng©n hµng cña m×nh. §ång thêi, víi viÖc gia nhËp c¸c tæ chøc thÎ lín trªn thÕ giíi, ng©n hµng t¹o ®îc nh÷ng bíc v÷ng ch¾c trong quan hÖ lµm ¨n víi nhiÒu ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc kinh doanh lín, cñng cè uy tÝn thªm uy tÝn trong kinh doanh. b) Thu phÝ tõ ho¹t ®éng thanh to¸n Víi mçi giao dÞch b»ng thÎ, ng©n hµng thu ®îc mét kho¶n phÝ tõ c¬ së chÊp nhËn thÎ. Sè phÝ thu ®îc trªn mçi giao dÞch kh«ng lín. Tuy nhiªn, lîi nhuËn thu ®îc tõ ho¹t ®éng thanh to¸n kh«ng ph¶i lµ nhá do lîng giao dÞch b»ng thÎ hµng ngµy l¹i rÊt nhiÒu (cã thÓ lªn tíi hµng triÖu giao dÞch mçi ngµy ®èi víi mçi ng©n hµng), viÖc thanh to¸n l¹i kh¸ an toµn, nhanh chãng nhê sù hç trî cña nhiÒu ph¬ng tiÖn th«ng tin liªn l¹c. c) T¨ng thªm nguån vèn kinh doanh Chñ thÎ ghi nî th«ng thêng ®îc hëng mét kho¶n l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm kh«ng kú h¹n tÝnh trªn sè d tµi kho¶n tiÒn göi. §æi l¹i, ng©n hµng còng thu ®îc lîi nhuËn tõ viÖc trÝch mét tû lÖ phÇn tr¨m nhÊt ®Þnh tõ sè d trªn tµi kho¶n nµy ®Ó lµm nguån vèn kinh doanh. Mét phÇn doanh thu tõ ho¹t ®éng kinh doanh sÏ ®îc dïng chi tr¶ cho tiÒn l·i kh«ng kú h¹n cña c¸c chñ tµi kho¶n, phÇn cßn l¹i sÏ lµ ®îc h¹ch to¸n vµo chi phÝ vµ lîi nhuËn cña ng©n hµng. 2. C¸c rñi ro thêng gÆp trong ph¸t hµnh vµ thanh to¸n thÎ ghi nî Ho¹t ®éng kinh doanh ng©n hµng lu«n tiÒm Èn c¸c rñi ro. Trong ph¸t hµnh vµ thanh to¸n thÎ c¸c rñi ro còng lu«n thêng trùc ®èi víi c¸c chñ thÓ tham gia. Rñi ro ®èi víi ho¹t ®éng ph¸t hµnh vµ thanh to¸n thÎ cã thÓ t¹m thêi ph©n thµnh mét sè lo¹i sau (sù 18 Ch¬ng I Tæng quan vÒ c¸c lo¹i h×nh thanh to¸n b»ng thÎ ph©n lo¹i nµy chØ mang tÝnh chÊt t¬ng ®èi): rñi ro ®èi víi chñ thÎ, rñi ro ®èi víi c¬ së chÊp nhËn thÎ, rñi ro ®èi víi ng©n hµng ph¸t hµnh vµ thanh to¸n. 2.1. Rñi ro ®èi víi chñ thÎ a) Lé sè PIN hoÆc lµm mÊt thÎ Chñ thÎ lµ ngêi duy nhÊt biÕt m· sè c¸ nh©n (PIN). Chñ thÎ do v« t×nh cã thÓ ®Ó lé sè PIN vµ ®ång thêi bÞ mÊt thÎ mµ cha kÞp b¸o cho ng©n hµng ph¸t hµnh. Do mét nguyªn nh©n nµo ®ã, ngêi lÊy ®îc thÎ biÕt ®îc sè PIN vµ hä cã thÓ dïng thÎ ®Ó rót tiÒn mÆt qua t¹i m¸y ATM. b) ThÎ gi¶ ThÎ gi¶ (counterfeit card) lµ mét nguy c¬ nhøc nhèi trªn thÕ giíi hiÖn nay. Víi sù tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt, nh÷ng kÎ lµm thÎ gi¶ ®· rÊt tinh vi. ThÎ gi¶ cã thÓ ® îc chÕ t¹o tõ viÖc lÊy c¾p c¸c th«ng tin tõ c¸c thiÕt bÞ ®äc thÎ t¹i c¸c ®iÓm thanh to¸n hµng hãa dÞch vô trong trêng hîp b¶n th©n c¸c nh©n viªn thanh to¸n kh«ng hay biÕt, hoÆc trong trêng hîp cã sù th«ng ®ång gi÷a nh©n viªn thanh to¸n víi bän téi ph¹m. NÕu nh÷ng thÎ gi¶ nµy ®îc dïng ®Ó rót tiÒn mÆt t¹i c¸c ATM th× kh¶ n¨ng ®Ó c¸c chñ thÎ cã thÓ ®ßi l¹i tiÒn lµ v« cïng khã kh¨n. c) Kh«ng nhËn ®îc hoÆc kh«ng nhËn ®óng hµng ho¸, dÞch vô nh ®· yªu cÇu §©y lµ rñi ro mang tÝnh ®Æc trng riªng cña thÎ ghi nî. Khi mua s¾m hµng ho¸ dÞch vô, tµi kho¶n tiÒn göi cña chñ thÎ bÞ ghi cã trùc tiÕp ; viÖc thanh to¸n coi nh hoµn tÊt tuy nhiªn viÖc giao hµng cha thÓ coi lµ hoµn tÊt. Trong trêng hîp cã tranh chÊp x¶y ra víi ®¬n vÞ chÊp nhËn thÎ vÒ viÖc giao hµng, hay chÊt lîng hµng ho¸, chñ thÎ sÏ gÆp khã kh¨n h¬n trong viÖc ®ßi l¹i sè tiÒn hµng m×nh do tiÒn ®· thanh to¸n nhng kh«ng nhËn ®îc hµng hoÆc nhËn kh«ng ®óng yªu cÇu. 2.2. Rñi ro ®èi víi c¬ së chÊp nhËn thÎ Rñi ro ®èi víi c¬ së chÊp nhËn thÎ lµ rñi ro vÒ viÖc bÞ tõ chèi thanh to¸n toµn bé sè tiÒn hµng ho¸, dÞch vô ®· cung øng. C¸c rñi ro nµy hoµn toµn cã thÓ kh¾c phôc nÕu c¬ së chÊp nhËn thÎ kiÓm tra kü vµ kh«ng chñ quan khi chÊp nhËn thÎ. C¸c rñi ro cã thÓ lµ chÊp nhËn thanh to¸n th¬ng vô cã gi¸ trÞ vît qu¸ sè d trªn tµi kho¶n (do s¬ ý cña nh©n viªn thanh to¸n) ; hoÆc söa ch÷a sè tiÒn trªn ho¸ ®¬n do ghi nhÇm hoÆc cè ý, trong trêng hîp nµy, ng©n hµng ph¸t hµnh cã thÓ ph¸t hiÖn ra sai ph¹m vµ tõ chèi thanh to¸n sè tiÒn ghi trªn hãa ®¬n, sau khi ®èi chiÕu víi sè liÖu trªn ho¸ ®¬n cña kh¸ch hµng. 2.3. Rñi ro ®èi víi ng©n hµng ph¸t hµnh vµ thanh to¸n 19 Ch¬ng I Tæng quan vÒ c¸c lo¹i h×nh thanh to¸n b»ng thÎ §èi víi ng©n hµng ph¸t hµnh vµ thanh to¸n, rñi ro trong kinh doanh lo¹i thÎ ghi nî nãi chung lµ rÊt nhá, Ýt h¬n nhiÒu so víi kinh doanh thÎ tÝn dông, bëi v× viÖc thanh to¸n ®îc khÊu trõ trùc tiÕp trªn tµi kho¶n tiÒn göi cña chñ thÎ. Ng©n hµng kh«ng ph¶i chÞu rñi ro vÒ kh¶ n¨ng chi tr¶ cña chñ thÎ. Tuy kh«ng nhiÒu, thùc tÕ vÉn tån t¹i mét sè rñi ro ®iÓn h×nh nh sau: a) ThÎ bÞ thÊt l¹c trªn ®êng vËn chuyÓn Trêng hîp nµy thêng x¶y ra khi ng©n hµng ph¸t hµnh göi thÎ cho chñ thÎ qua ®êng bu ®iÖn nhng bÞ ®¸nh c¾p; hoÆc do chñ thÎ thay ®æi ®Þa chØ khi ®Õn kú ph¸t hµnh l¹i thÎ mµ ng©n hµng kh«ng kiÓm tra kü ®Þa chØ cña kh¸ch hµng tríc khi göi thÎ cho kh¸ch hµng, nªn thÎ bÞ thÊt l¹c. Trong trêng hîp nµy, ng©n hµng ph¸t hµnh ph¶i chÞu mäi rñi ro ®èi víi c¸c giao dÞch ®· ®îc thùc hiÖn. b) BiÕn ®éng hèi ®o¸i C¬ së t¹o nªn rñi ro nµy lµ do biÕn ®éng chªnh lÖch tû gi¸ gi÷a ®ång tiÒn c¸c n íc tõ thêi ®iÓm x¶y ra giao dÞch ®Õn khi xuÊt tr×nh chøng tõ thanh to¸n. c) “Ch¶y m¸u ngo¹i tÖ” Rñi ro nµy x¶y ra ®èi víi thÎ ghi nî quèc tÕ ®îc ph¸t hµnh trong níc trong trêng hîp tæng gi¸ trÞ giao dÞch ë níc ngoµi lín h¬n tæng gi¸ trÞ giao dÞch ë trong níc. Nguyªn nh©n cña vÊn ®Ò nµy lµ sè d tµi kho¶n ®îc tån t¹i b»ng ®ång b¶n tÖ nhng nhng khi sö dông ë níc ngoµi, ng©n hµng thanh to¸n sÏ ®ßi tiÒn thanh to¸n b»ng ®ång tiÒn cña níc chñ thÎ sö dông. Nh vËy, mÆc nhiªn ng©n hµng ph¸t hµnh sÏ ph¶i gi¸n tiÕp b¸n ngo¹i tÖ cho chñ thÎ còng nh ®· chuyÓn ngo¹i tÖ ra níc ngoµi. d) Sù cè vÒ c«ng nghÖ Rñi ro nµy x¶y ra khi hÖ thèng m¸y mãc, trang thiÕt bÞ viÔn th«ng, trung t©m chuyÓn m¹ch...cã trôc trÆc, kh«ng æn ®Þnh, hoÆc g©y lçi trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, lµm ¶nh hëng ®Õn viÖc ph¸t hµnh vµ thanh to¸n thÎ. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, khi khèi l îng giao dÞch t¨ng lªn ®Õn møc khæng lå, dÉn ®Õn viÖc lÖ thuéc vµo hÖ thèng m¸y mãc c«ng nghÖ lµ tÊt yÕu. Sù lÖ thuéc cµng nhiÒu th× rñi ro vÒ c«ng nghÖ do ®ã còng lín theo. e) Hµnh vi gian dèi cña c¬ së chÊp nhËn thÎ Khi thùc hiÖn giao dÞch, nh©n viªn cña c¬ së chÊp nhËn thÎ ®· cè t×nh in ra nhiÒu bé ho¸ ®¬n thanh to¸n thÎ nhng chØ giao mét bé ho¸ ®¬n cho chñ thÎ ký ®Ó hoµn thµnh giao dÞch. Sau ®ã, nh©n viªn cña c¬ së chÊp nhËn thÎ m¹o ch÷ ký cña chñ thÎ ®Ó nép c¸c ho¸ ®¬n thanh to¸n cßn l¹i cho ng©n hµng thanh to¸n ®Ó ®ßi tiÒn (thanh to¸n offline). 20