PHÁT TRIỂN LOẠI HÌNH DU LỊCH BIỂN Ở VIỆT NAM:
THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP
LỜI MỞ ĐẦU
Trong những năm tới đây, Việt Nam chuyển sang thời kỳ đẩy mạnh công
nghiệp hóa - hiện đại hóa. Sự nghiệp đổi mới sẽ có bước phát triển mạnh hơn,
nhằm đưa nền kinh tế Việt Nam từ nông nghiệp nghèo nàn, lạc hậu, thành một
nước công nghiệp, có nền kinh tế hiện đại với cơ cấu công - nông nghiệp - dịch
vụ hợp lý, trong đó công nghiệp và dịch vụ ngày một chiếm tỷ trọng lớn trong
cơ cấu tổng sản phẩm quốc dân. Với đặc điểm là một ngành kinh tế tổng hợp,
mang tính liên ngành, liên vùng và xã hội hóa cao, với hiệu quả nhiều mặt, lại
được xác định có vai trò ngành kinh tế mũi nhọn, nên ngành du lịch phải đẩy
mạnh tốc độ phát triển nhanh hơn và bền vững. Để đạt được mục tiêu đề ra, một
trong những nhiệm vụ trước mắt mà ngành du lịch phải thực hiện đó là kích
thích việc đa dạng hóa các loại hình du lịch trong nước, đặc biệt là loại hình du
lịch biển. Nhận thức được tiềm năng và tầm quan trọng của việc phát triển du
lịch biển ở Việt Nam, bài viết này của em tập trung vào tìm hiểu, đánh giá và
phân tích thực trạng để xác định những nguyên nhân chủ yếu làm cơ sở đề xuất
một vài giải pháp phù hợp. Em chân thành cảm ơn thầy giáo - thạc sỹ Nguyễn
Phi Lân và các bạn trong nhóm đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho em
hoàn thành bản Đề án môn học này.
-1-
CHƢƠNG I
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN
LOẠI HÌNH DU LỊCH BIỂN
1.1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM CƠ BẢN.
1.1.1. Định nghĩa về Du lịch.
Du lịch là một ngành kinh doanh bao gồm các hoạt động tổ chức hướng
dẫn du lịch, sản xuất, trao đổi hàng hóa và dịch vụ của những doanh nghiệp,
nhằm đáp ứng các nhu cầu về đi lại lưu trú, ăn uống, tham quan, giải trí, tìm
hiểu và các nhu cầu khác của khách du lịch. Các hoạt động đó phải đem lại lợi
ích kinh tế - chính trị thiết thực cho nước làm du lịch và cho bản thân doanh
nghiệp (định nghĩa của Khoa Quản trị Kinh doanh Du lịch và Khách sạn, Đại
học Kinh tế Quốc dân).
Ngoài ra còn có nhiều định nghĩa khác, như định nghĩa của Micheal
Coltman (Mỹ): “Du lịch là sự kết hợp và tương tác của 4 nhóm nhân tố trong
quá trình phục vụ du khách bao gồm: du khách, nhà cung ứng dịch vụ du lịch,
cư dân sở tại và chính quyền địa phương nơi đón khách du lịch”. Trong đó,
khách du lịch là khách hàng rời khỏi nơi cư trú thường xuyên đi đến các nơi
khác và quay trở lại nhằm thỏa mãn các mục đích khác nhau, trừ mục đích kiếm
tiền; nhà cung ứng là các tổ chức kinh tế, đơn vị hành chính sự nghiệp cung cấp
các sản phẩm và dịch vụ cần thiết cho hoạt động du lịch; dân cư sở tại là những
người dân ở tại địa phương diễn ra hoạt động du lịch; chính quyền địa phương
là cơ quan quản lý nhà nước cấp địa phương tại điểm du lịch.
1.1.2. Các điều kiện để phát triển Du lịch.
1.1.2.1. Các điều kiện để phát triển cầu về du lịch (phát triển hoạt động đi du
lịch).
Thời gian rỗi: là khoảng thời gian mà con người tham gia vào các hoạt
động xã hội, dành cho vực tự học nâng cao hiểu biết và hoạt động sáng tạo, thời
-2-
gian để nghỉ ngơi tinh thần một cách tích cực,...Sự phân bổ thời gian rỗi hợp lý
là điều kiện thực tế để tổ chức hoạt động đi du lịch và nghỉ ngơi của người lao
động.
Khả năng chi trả: là điều kiện cần thiết để biến nhu cầu đi du lịch nói
chung thành nhu cầu có khả năng thanh toán. Do chi tiêu cho du lịch là chi tiêu
trung hạn nên khi khả năng chi trả càng cao thì chi phí của cá nhân dành cho đi
du lịch càng nhiều.
Trình độ dân trí: nếu trình độ dân trí của người dân một quốc gia được
nâng cao thì nhu cầu du lịch của nhân dân ở đó tăng lên rõ rệt. Mặt khác, nếu
trình độ văn hóa chung của một đất nước cao, thì đất nước đó khi phát triển du
lịch sẽ đảm bảo làm hài lòng khách du lịch đến đó.
Điều kiện phát triển giao thông vận tải: phải được đảm bảo về mức độ an
toàn, mức độ tiện nghi, tốc độ và giá cả.
Không khí chính trị trên thế giới hòa bình và ổn định.
1.1.2.2. Điều kiện phát triển hoạt động kinh doanh du lịch (cung du lịch).
Tình hình và xu hướng phát triển kinh tế.
Tình hình chính trị hòa bình, ổn định của đất nước và các điều kiện an
toàn với du khách.
Điều kiện về tài nguyên du lịch: bao gồm tài nguyên nhân văn và tài
nguyên tự nhiên.
Điều kiện về sự sẵn sàng phục vụ khách du lịch
Một số tình hình và sự kiện đặc biệt.
1.1.3. Các loại hình Du lịch.
Dựa vào các tiêu thức phân loại khác nhau có thể phân du lịch thành các
loại hình du lịch khác nhau và cơ bản có một số tiêu thức như sau:
1.1.3.1. Căn cứ vào phạm vi lãnh thổ của chuyến đi du lịch: theo tiêu thức này
du lịch được phân thành du lịch quốc tế và du lịch nội địa:
-3-
Du lịch quốc tế: là hình thức du lịch mà ở đó điểm xuất phát và điểm đến
của khách nằm ở lãnh thổ của các quốc gia khác nhau - khách du lịch phải đi
qua biên giới và tiêu ngoại tệ ở nơi đến du lịch..
Bản thân du lịch Quốc tế được phân thành:
o Du lịch Quốc tế chủ động: Là hình thức du lịch của những người ở
nước ngoài đến một quốc gia nào đó và tiêu ngoại tệ ở đó.
o Du lịch Quốc tế thụ động: là hình thức du lịch của công dân một
quốc gia nào đó và của những người nước ngoài đang cư trú trên lãnh thổ quốc
gia đó đi ra nước ngoài du lịch và trong chuyến đi đó họ đã tiêu tiến kiếm ra tai
đất nước đang cư trú.
Du lịch nội địa: là hình thức đi du lịch điểm xuất phát và điểm đến của du
khách cùng nằm trong lãnh thổ của một quốc gia.
1.1.3.2. Căn cứ vào nhu cầu làm nảy sinh hoạt động du lịch: theo tiêu thức này
du lịch được phân tành các loại sau:
Du lịch chữa bệnh: ở loại hình này, khách đi du lịch do nhu cầu điều trị
các bệnh tật về thể xác và tinh thần của họ. Du lịch chữa bệnh lại phân thành:
o Chữa bệnh bằng khí hậu: khí hậu núi, khí hậu biển.
o Chữa bệnh bằng nước khoáng: tắm, uống nước khoáng;
o Chữa bệnh bằng bùn.
o Chữa bệnh bằng hoa quả.
o Chữa bệnh bằng sữa (đặc biệt là sữa ngựa).
Du lịch nghỉ ngơi, giải trí: là loại hình du lịch có tác dụng làm giải trí,
làm cuộc sống thêm đa dạng và giải thoát cho con người khỏi công việc hàng
ngày.
Du lịch thể thao: gồm du lịch thể thao chủ động, du lịch thể thao bị động.
o Du lịch thể thao chủ động: khách đi du lịch để tham gia trực tiếp
vào hoạt động thể thao. Du lịch thể thao chủ động bao gồm:
Du lịch leo núi.
Du lịch săn bắn;
-4-
Du lịch câu cá;
Du lịch tham gia các loại thể thao: đá bóng, bóng chuyền, bóng rổ,
trượt tuyết …
o Du lịch thể thao thụ động: là những cuộc hành trình đi du lịch để
xem các cuộc thi thể thao quốc tế, các thế vận hội Olympic, …
Du lịch văn hóa: nâng cao hiểu biết cho cá nhân về mọi lĩnh vực như:
lịch sử, kiến trúc, kinh tế, hội họa,...cùng phong tục, tập quán của đất nước du
lịch. Du lịch văn hóa gồm 2 loại:
o Du lịch văn hóa với mục đích cụ thể: khách du dịch thuộc thể loại
này thường đi với mục đích đã định sẵn. Thường họ là cán bộ khoa học, sinh
viên và các chuyên gia.
o Du lịch văn hóa với mục đích tổng hợp: gồm đông đảo những
người ham thích mở mang kiến thức về thế giới và thỏa mãn những tò mò của
mình.
Du lịch công vụ: nhằm thực hiện mục đích chính là thực hiện nhiệm vụ
công tác hoặc nghề nghiệp nào đó.
Du lịch thương gia: mục đích chính là đi tìm hiểu thị trường, nghiên cứu
dự án đầu tư, ký kết hợp đồng,.v.v.
Du lịch thăm hỏi, du lịch quê hương
Du lịch quá cảnh: nảy sinh do nhu cầu đi qua lãnh thổ của một quốc gia
nào đó trong một thời gian ngắn để đến một quốc gia khác.
1.1.3.3. Căn cứ vào đối tượng khách du lịch:
Du lịch thanh thiếu niên;
Du lịch dành cho những người cao tuổi;
Du lịch dành cho phụ nữ, du lịch gia đình.
1.1.3.4. Căn cứ vào hình thức tổ chức chuyến đi
Du lịch theo đoàn: các thành viên tham dự đi theo đoàn và thường có
chuẩn bị chương trình du lịch từ trước, trong đó đã định ra những nơi sẽ đến
-5-
thăm, nơi lưu trú và ăn uống. Du lịch theo đoàn có thể được tổ chức theo 2 hình
thức sau:
o Du lịch theo đoàn có thông qua tổ chức du lịch: đoàn du lịch được
các tổ chức trung gian (các doanh nghiệp lữ hành), các tổ chức vận tải (thường
là các hãng hàng không), hoặc các tổ chức du lịch khác (khách sạn),…tổ chức
cuộc hành trình. Các tổ chức đó chuẩn bị và thỏa thuân trước chuyến hành trình
và lịch đi cho đoàn. Mỗi thành viên trong đoàn được thông báo trước chương
trình của chuyến đi.
o Du lich theo đoàn không thông qua tổ chức du lịch: đoàn du lịch tự
chọn chuyến hành trình, tự xác định thời gian đi, số ngày đi, những nơi sẽ đến
thăm,…có thể đoàn đã được thỏa thuận trước hoặc tới nơi mới tìm cơ sở lưu
trú, ăn uống,…
Du lịch cá nhân:
o Du lịch cá nhân có thông qua tổ chức du lịch: cá nhân đi du lịch
theo kế hoạch định trước của các tổ chức du lịch, tổ chức công đoàn hay tổ
chức xã hội khác. Khách du lịch không phải đi cùng đoàn mà chỉ tuân theo
những điều kiện đã được thông báo và chuẩn bị trước.
o Du lịch cá nhân không thông qua tổ chức du lịch (đi tự do).
1.1.3.5. Căn cứ vào phương tiện giao thông được sử dụng. Theo tiêu thức này,
du lịch được phân thành:
Du lịch bằng xe đạp;
Du lịch bằng xe máy;
Du lịch bằng ôtô;…
1.1.3.6. Căn cứ vào phương tiện lưu trú được sử dụng. Theo tiêu thức này, du
lịch được phân thành:
Du lịch ở khách sạn (Hotel);
Du lịch ở khách sạn ven đường (Motel - khách sạn bên lề những chặng
đường dài dành cho khách du lịch đi bằng ôtô);
Du lịch ở lều trại (Camping);
-6-
Du lịch ở làng du lịch (Tourism village).
1.1.3.7. Căn cứ vào thời gian du lịch. Theo tiêu thức này du lịch được phân
thành.
Du lịch dài ngày;
Du lịch ngắn ngày (thường gọi là du lịch cuối tuần - Weekend holiday).
1.1.3.8. Căn cứ vào vị trí địa lý của nơi đến du lịch. Theo tiêu thức này du lịch
được phân thành.
Du lịch nghỉ núi;
Du lịch nghỉ biển, sông, hồ;
Du lịch thành phố;
Du lịch đồng quê.
1.1.4. Du lịch biển và tài nguyên du lịch biển.
Du lịch biển có thể hiểu là loại hình du lịch được phát triển ở khu vực
ven biển nhằm phục vụ nhu cầu của khách du lịch về nghỉ dưỡng, vui chơi giải
trí, khám phá, mạo hiểm,... trên cơ sở khai thác tài nguyên du lịch biển bao
gồm: tài nguyên tự nhiên và tài nguyên nhân văn.
Tài nguyên du lịch biển:
o Tài nguyên tự nhiên: là các điều kiện về địa hình, mà cụ thể là
cảnh quan thiên nhiên ven biển; quần thể sinh vật trên cạn, dưới nước như cây
cỏ, tôm, cá,...; khí hậu (số ngày mưa, số giờ nắng trung bình, nhiệt độ trung
bình của không khí vào ban ngày, nhiệt độ trung bình của nước biển, cường độ
gió, hướng gió).
o Tài nguyên nhân văn: là tổng thể các giá trị văn hóa, lịch sử, các
thành tựu chính trị và kinh tế có ý nghĩa đặc trưng cho sự phát triển của du lịch
biển như các viện bảo tàng hải dương học, các làng xã ven biển với nghề thủ
công đặc trưng, các di tích đặc trưng của một triều đại hoặc một nền văn minh
cổ xưa,...
1.2.TIỀM NĂNG DU LỊCH BIỂN CỦA VIỆT NAM.
1.2.1. Vị trí địa lý, dân cƣ, xã hội.
-7-
Việt Nam có vị trí địa lý chiến lược thuận lợi về biển. Lãnh thổ đất liền
của Việt Nam được bao bọc bởi đường bờ biển Đông trải dài trên 3.200 km trên
3 hướng: Đông, Nam và Tây Nam. Trung bình cứ 100 km2 diện tích đất liền
Việt Nam thì có 1 km bờ biển, tỷ lệ này cao hơn so với tỷ lệ trung bình của thế
giới (600 km2 mới có 1 km bờ biển).
Vùng ven biển Việt Nam hiện gồm 29 tỉnh, thành phố trực thuộc trung
ương với diện tích tự nhiên là 140.413 km2, dân số 41,5 triệu bằng 41,5% diện
tích và 53,4% dân số cả nước (theo số liệu điều tra năm 2000). Lãnh thổ Du lịch
biển là nơi hội tụ của nhiều điểm thuận lợi và nguồn tài nguyên tự nhiên đa
dạng và phong phú cho phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là du lịch bởi trên
vùng lãnh thổ này hiện tập trung toàn bộ 6 di sản thế giới ở Việt Nam; phần lớn
các vườn quốc gia, các khu bảo tồn thiên nhiên; nhiều di tích lịch sử - văn
hóa;.v.v.
1.2.2. Hệ thống tài nguyên du lịch biển (nguồn Tổng cục Du lịch).
Vùng biển Việt Nam có điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên
thuận lơi cho phát triển nhiều loại hình du lịch, đặc biệt là du lịch biển. Đặc
điểm địa hình tạo nên nhiều cảnh quan đẹp và hấp dẫn du trên dọc chiều dài
3.260 km bờ biển như Đèo Ngang, Đèo Cả, vịnh Nha Trang (được công nhận là
một trong 29 vịnh đẹp nhất thế giới, nơi có khoảng 125 bãi cát lớn nhỏ khác
nhau),.v.v.Trong số các bãi biển, có bãi biển dài tới 15 - 18 km với chất lượng
tốt có giá trị hình thành các khu du lịch tầm cỡ quốc tế. Ở vùng nước ven bờ,
nơi tập trung tới 2.773 hòn đảo, có nhiều đảo có giá trị du lịch như Quan Lạn,
Cát Bà, Cù Lao Chàm, Phú Quý, Côn Đảo, Phú Quốc,.v.v.Đặc biệt vịnh Hạ
Long là nơi tập trung 2.000 đảo đá vôi lớn nhỏ là hình thái địa hình karst ngập
nước với cảnh quan thiên nhiên đặc biệt hấp dẫn đã được UNESCO hai lần
công nhận là di sản thiên nhiên của thế giới.
Vùng ven biển Việt Nam còn là nơi có nhiều hệ sinh thái điển hình, với
tính đa dạng cao, trong đó có nhiều loại đặc hữu, quý hiếm. Những giá trị sinh
thái tập trung chủ yếu ở hệ thống 13/28 vườn quốc gia; 22/55 khu bảo tồn thiên
-8-
nhiên, trong đó có 2 khu bảo tồn biển là Hòn Mun (Khánh Hòa) và Cù Lao
Chàm (Quảng Nam) và 17/34 khu rừng văn hóa lịch sử và môi trường ở vùng
ven biển và hải đảo ven bờ trong đó tiêu biểu là vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ
Bàng được công nhận là di sản thiên nhiên thế giới; rừng ngập mặn Cần Giờ là
Khu dự trữ sinh quyển thế giới,.v.v.
Bên cạnh giá trị tự nhiên, các yếu tố nhân văn giàu bẳn sắc văn hóa
truyền thống của nhiều dân tộc như Kinh, Hoa, Khơ Me, Chăm,.v.v.ở vùng ven
biển cũng có ý nghĩa to lớn đối với phát triển du lịch biển. Hiện nay có tới
950/2509 di tích lịch sử văn hóa được xếp hạng quốc gia nằm ở vùng ven biển,
đặc biệt trong số đó có 4 di sản văn hóa thế giới được UNESCO công nhận:
Phố cổ Hội An, Cố đô Huế, Thánh địa Mỹ Sơn và. Nhiều lễ hội dân gian truyền
thống, tiêu biểu là lễ hội Nghinh Ông hay lễ cúng cá Ông (cá voi); nhiều làng
nghề truyền thống;.v.v. là những giá trị văn hóa hấp dẫn khách du lịch.
1.2.3. Điều kiện kinh tế - xã hội phát triển Du lịch biển ở Việt Nam .
1.2.3.1. Hệ thống đô thị ven biển.
Hệ thống đô thị Việt Nam tập trung chủ yếu ở ven biển với 43 đô thị từ
cấp thị xã trở lên, trong đó có 1 đô thị đặc biệt (Thành phố Hồ Chí Minh); 3 đô
thị loại 1 (bao gồm cả Thành phố Huế mới được công nhận năm 2004); 5 đô thị
loại 2; 7 đô thị loại 3 và 27 thị xã (đô thị loại 4).
Hệ thống đô thị có vị trí đặc biệt quan trọng trong tổ chức hoạt động du
lịch theo lãnh thổ, trong đó các đô thị đặc biệt và đô thị loại 1 đều là các trung
tâm vùng du lịch. Sự phát triển nhanh chóng của hệ thống vùng ven biển hiện
nay sẽ là động lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển của du lịch biển.
1.2.3.2. Cơ sở hạ tầng du lịch biển.
Đường bộ: Hệ thống giao thông đường bộ, đặc biệt là tuyến quốc lộ
xuyên Việt (quốc lộ 1A) được nâng cấp cùng việc xây dựng quốc lộ 10, tạo
điều kiện gắn kết các địa phương vùng ven biển trong phát triển kinh tế - xã
hội nói chung và du lịch nói riêng. Một số đường quốc lộ như quốc lộ 18, quốc
-9-
lộ 51B, .v.v. đã được nâng cấp tạo gắn kết hoạt động du lịch của 2 Trung tâm
quan trọng nhất là Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh với du lịch biển.
Từ các đô thị, cảng biển, hệ thống quốc lộ Đông Tây, nối liền vùng ven biển
Việt Nam với những lãnh thổ phía Tây đất nước và xa hơn với các nước trong
khu vực, góp phần vào sự phát triển của du lịch biển.
Đường sắt: Quan trọng nhất và có ý nghĩa du lịch là tuyến đường sắt
Thống Nhất Bắc - Nam từ Hà Nội vào Thành phố Hồ Chí Minh. Tuyến đường
này sẽ góp phần đẩy mạnh sự phát triển của du lịch biển khi nó được hòa vào
hệ thống đường sắt xuyên Á.
Đường biển: Trên chiều dài 3.260 km bờ biển từ mũi Ngọc (Quảng Ninh)
đến Hà Tiên (Kiên Giang), hiện có 73 cảng biển lớn nhỏ, phần lớn tập trung ở
miền Trung và Đông Nam Bộ, trong đó có một số cảng biển đã đón tàu du lịch
Columbus, Europa (Đức), Arion (Autralia),… cập bến như Hạ Long, Đà Nẵng,
Nha Trang, Thành phố Hồ Chí Minh, Phú Quốc.
Hiện có nhiều tuyến đường biển trong nước và quốc tế đang hoạt động như
tuyến Hải Phòng - Thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng - Đà Nẵng; Thành phố
Hồ Chí Minh - Rạch Giá…và các tuyến quốc gia như Thành phố Hồ Chí Minh Vladivostoc, Hồng Kông, Singapore, Băng Cốc; Hải Phòng đi Hồng Kông,
Manila, Tôkyô,…
Đường hàng không: Cả nước hiện nay có khoảng 14/18 sân bay, trong đó
có 2/3 sân bay quốc tế đang được khai thác ở vùng ven biển, đó là: Cát Bi (Hải
Phòng); Vinh (Nghệ An); Đà Nẵng; Phù Cát (Bình Định); Tuy Hòa (Phú Yên);
Nha Trang, Cam Ranh (Khánh Hòa); Vũng Tàu, Côn Đảo (Bà Rịa - Vũng Tầu);
Tân Sơn Nhất (Thành phố Hồ Chí Minh); Cà Mau (Cà Mau); Rạch Giá, Phú
Quốc (Kiên Giang). Trong số các sân bay trên có nhiều máy bay mới được
nâng cấp và mở rộng như sân bay Phú Bài, Côn Đảo, Phú Quốc,.v.v.góp phần
quan trọng góp phần thúc đẩy du lịch biển phát triển.
- 10 -
CHƢƠNG II
THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH BIỂN
Ở VIỆT NAM.
2.1. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN LOẠI HÌNH DU LỊCH BIỂN Ở VIỆT NAM
TRONG GIAI ĐOẠN 1995-2004.
2.1.1. Nhóm chỉ tiêu về khách du lịch.
2.1.2.1. Khách du lịch quốc tế.
Vùng ven biển hàng năm thu hút trên 73% số lượt khách du lịch quốc tế
đến các địa phương tăng trưởng với tốc độ trung bình khoảng 15,2%/năm. Năm
1997 số lượng khách du lịch quốc tế đến vùng ven biển đạt 2.127 ngàn, năm
2000 là 3.299 ngàn và đến năm 2002 các tỉnh ven biển đã đón gần 5,3 triệu lượt
khách quốc tế. Năm 2003, do ảnh hưởng của dịch SARS, lượng khách du lịch
quốc tế đến vùng ven biển có hơi giảm so với năm 2002, tuy nhiên năm 2004
lại tăng trở lại cùng với việc tăng số lượng khách quốc tế đến Việt Nam (Bảng
1).
Số liệu trên thống kê ở phạm vi toàn vùng ven biển Việt Nam từ năm
1995 đến năm 2004 cho thấy số lượt khách du lịch quốc tế đến các khu vực
trọng điểm du lịch vùng ven biển tăng nhanh với tốc độ bình quân khoảng
12,6%/năm. Riêng khu vực Quảng Ninh - Hải Phòng và Huế - Đà Nẵng có tốc
- 11 -
độ tăng khá cao (trên 41%/năm ); tiếp đến là Nha Trang - Khánh Hòa
(2,5%/năm), Bà Rịa - Vũng Tàu (12,6%/năm).
Khách du lịch quốc tế đến vùng ven biển Việt Nam phân bố không đồng
đều theo lãnh thổ. Có 4 khu vực thu hút khách nhiều nhất đó là: Tp Hồ Chí
Minh, Vũng Tàu (hơn 40% tổng lượng khách quốc tế đến vùng ven biển),
Quảng Ninh - Hải Phòng (trên 25%); Huế - Đà Nẵng (12%) và Nha Trang Khánh Hòa (xấp xỉ 4%). Bốn khu vực trọng điểm này đã thu hút tới 80% tổng
số khách quốc tế đến nghỉ ngơi tham quan trong toàn vùng ven biển. Đây là
những khu vực có những đô thị lớn với điều kiện cơ sở hạ tầng và cơ sở vật
chất kỹ thuật du lịch tương đối tốt, đồng thời là những nơi tập trung nhiều tài
nguyên du lịch có giá trị.
Khách du lịch Việt Nam và vũng ven biển ngày càng tăng và hiện đang
chiếm tỷ lệ cao nhất (27% tổng số khách quốc tế), sau đó là Việt kiều, khách
Mỹ (12%), Nhật Bản (>6%).
Khách du lịch đường biển chủ yếu từ các nước Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài
Loan, Trung Quốc và một số nước Tây Âu tăng nhanh trong thời gian qua. Năm
1993 mới có 18.414 khách (chiếm 3,07% thị phần) đến năm 2001 đã tăng lên
284.612 khách (chiếm 12,2% thị phần khách khách quốc tế; và khoảng 1- 2%
thị phần thu nhập), tốc độ tăng bình quân 40,5%/năm.
Bảng 1: Số lƣợt khách du lịch quốc tế đến các tỉnh ven biển
giai đoạn 1995 - 2004
Đơn vị: 1.000 lượt
Năm
Tổng số lượt
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
1.865 2.208 2.127 1.973 2.246 3.299 4.092 5.299 4.720 5.960
khách
Tỷ lệ đến
10,97
9,46
10,44 12,22 14,83 21,37 20,59 21,37 23,40 22,56
vùng Bắc
Bộ(%)
Tỷ lệ đến
11,67 11,85 11,46 11,28 10,84 12,20 13,66 14,21 16,75 17,21
vùng Bắc
- 12 -
Trung Bộ (%)
Tỷ lệ đến
50,15 56,10 51,66 48,09 45,71 39,93 39,56 38,17 32,10 34,15
vùng Nam
Trung Bộ và
Nam Bộ (%)
Tỷ lệ so với cả 72,79 77,41 73,56 71,59 71,38 73,50 73,81 73,75 72,25 73,92
nước (%)
Nguồn: Tổng cục Du lịch, Viện NCPT Du lịch
2.1.2.2. Khách du lịch nội địa.
Vùng ven biển Việt Nam là nơi luôn thu hút tới trên 50% số lượt khách
du lịch nội địa đi lại giữa các vùng trong cả nước với tốc độ tăng trung bình
thời kỳ 1995 - 2004 là 12,5%/năm. Năm 1997 toàn vùng đón 5.742 ngàn lượt
khách; năm 2000 đón được 7.465 ngàn lượt khách; và năm 2002 đạt 10.804
ngàn lượt khách. Năm 2003, mặc dù số lượng khách quốc tế giảm do ảnh
hưởng của dịch SARS, tuy nhiên lượng khách nội địa vẫn tăng và đạt 14.642
ngàn lượt khách (bảng 2).
Bảng 2: Số lƣợt khách du lịch nội địa đến các tỉnh ven biển
giai đoạn 1995 - 2004
Đơn vị: 1.000 lượt
Năm
Tổng số lượt
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
5.741 6.999 6.752 7.465 8.298 10.803 12.679 13.804 14.642 15.850
khách
Tỷ lệ đến vùng 12,28 11,06 12,23 13,35 14,21 16,29 16,51 16,64 15,63 16,20
Bắc Bộ(%)
Tỷ lệ đến vùng
4,55
4,48
4,04
4,28
4,82
4,5
4,66
4,81
6,52
6,85
Bắc Trung Bộ
(%)
Tỷ lệ đến vùng 36,19 39,53 34,98 36,12 36,10 34,38 34,11 33,87 35,26 33,93
Nam Trung Bộ
và Nam Bộ (%)
Tỷ lệ so với cả 53,02 55,17 51,25 53,75 55,13 55,17 55,28 55,32 57,41 56,98
- 13 -
nước (%)
Nguồn: Tổng cục Du lịch, Viện NCPT Du lịch
Các trọng điểm du lịch vẫn là những khu vực thu hút lượng lớn khách du
lịch nội địa. Ví dụ năm 2003 khu vực Vũng Tàu - Thành phố Hồ Chí Minh đón
27,4% số lượt khách, Hải Phòng: 13,4%; Huế -Đà Nẵng: 2,6%; Khánh Hòa:
1,5%. Tốc độ tăng trung bình khách du lịch nội địa ở khu vực này cũng cao
như: Quảng Ninh - Hải Phòng là 39%/năm; Nha Trang - Khánh Hòa và Vũng
Tàu - Thành phố Hồ Chí Minh là 16%/năm và 17%/năm; Huế - Đà Nẵng:
7,3%/năm.
2.1.2. Thu nhập từ hoạt động du lịch biển.
Thu nhập xã hội từ du lịch ở các tỉnh ven biển luôn chiếm tỷ lệ lớn (trên
70%) trong tổng thu nhập xã hội từ du lịch cả nước. Năm 2002 tỷ lệ này là
73,21% tức đạt khoảng 17.204 tỷ đồng. Năm 2003, hoạt động du lịch nói
chung, du lịch biển nói riêng bị ảnh hưởng của dịch SARS nên thu nhập du lịch
biển giảm chỉ đạt 15.982 tỷ đồng, bằng 71,03% thu nhập du lịch cả nước, tuy
nhiên năm 2004 thu nhập du lịch biển lại tăng trở lại đạt 26.000 tỷ đồng tăng
hơn 10,63% so với năm 2002 và hơn 15,56% so với năm 2003 (bảng 3) .
Bảng 3: Thu nhập xã hội từ hoạt động du lịch biển
giai đoạn 1995 -2004
Đơn vị: tỷ đồng
Năm
1995*
1996*
1997* 1998* 1999* 2000* 2001
2002
2003
2004
Thu nhập du 11.423
13.415
15.056 14.000 15.600 17.400 20.500 23.500 22.500 26.000
97.996
10.885 10.038 11.319 12.705 14.992 17.204 15.982 18.866
73,05
72,30 71,70 72,56 73,02 73,13 73,21 71,03 72,56
lịch cả nước
Thu nhập du 80.554
lịch biển
Tỉ lệ thu
70,52
nhập du lịch
biển so với
- 14 -
cả nước
Nguồn: * Viện NCPT Du lịch.
2.1.3. Cơ sở vật chất kĩ thuật.
2.2.3.1. Cơ sở lưu trú.
Số lượng khách sạn vùng ven biển phát triển nhanh chóng. Đến tháng
6/2004, cả nước có 3.810 cơ sở lưu trú với tổng số 85.380 buồng khách sạn,
trong đó các tỉnh ven biển chiếm tới 2.337 cơ sở lưu trú với 56.890 buồng
khách sạn, bằng 61,5% tổng số cơ sở lưu trú và 66,7% số buồng của cả nước.
Trong số các cơ sở lưu trú trên ở vùng ven biển có 2 khách sạn, khu nghỉ
dưỡng đạt tiêu chuẩn 5 sao với 724 buồng; 14 cơ sở có chất lượng 4 sao với
1432 buồng; 49 cơ sở đạt 3 sao với 3.011 buồng. Hầu hết các địa phương ở các
trọng điểm du lịch đều có hệ thống khách sạn, khu du lịch (resort) chất lượng
cao, ví dụ: Quảng Ninh có 260 cơ sở lưu trú với 3.480 phòng đạt tiêu chuẩn 3-4
sao; tương tự ở Đà Nẵng có 69 cơ sở với 2.343 buồng; Khánh Hòa có 260 cơ sở
với 5.645 buồng, v.v.
Các khách sạn 4 và 5 sao tiêu biểu là New World Hotel (Sài Gòn); Hữu
Nghị (Hải Phòng); Heritage, Ha Long Plaza (Hạ Long); Furarna (Đà Nẵng);
Novotel (Phan Thiết);…
Tuy nhiên trong thời gian gần đây, do sự phát phát triển thiếu căn cứ quy
hoạch, số lượng các cơ sở lưu trú, đặc biệt là các khách sạn mini, ở vùng ven
biển tăng nhanh, tạo tình trạng thừa vào mùa vắng khách, ảnh hưởng tới công
suất sử dụng phòng trung bình chung của cả năm. Mặc dù số lượng cơ sở lưu
trú ở vùng ven biển nhiều, song quy mô nhìn chung còn nhỏ, chất lượng chưa
cao, các dịch vụ bổ sung còn nghèo nàn.
2.1.3.2. Các cơ sở vui chơi giải trí - thể thao.
Trên phạm vi cả nước nói chung, vùng ven biển nói riêng, các cơ sở vui
chơi giải trí thể thao còn nghèo nàn, quy mô nhỏ, hình thức đơn điệu, thiếu hấp
dẫn. Đây chính là nguyên nhân chính không giữ được khách lưu lại dài ngày
(khách quốc tế khoảng 2,5 - 3 ngày; khách nội địa khoảng 1,5 - 2 ngày). Ở một
- 15 -
số các trung tâm du lịch biển lớn như Hạ Long, Đà Nẵng, Nha Trang, Vũng
Tàu,…các hình thức vui chơi, thể thao trên bờ, trên mặt nước và trong lòng
biển chưa đáp ứng được nhu cầu của khách du lịch (thí dụ: lướt ván, nhẩy dù
trên biển, lặn biển…), làm giảm tính hấp dẫn của các khu du lịch biển đồng thời
làm giảm hiệu quả kinh doanh của nghành du lịch. Việc đầu tư xây dựng các
khu vui chơi giải trí tổng hợp ven biển và trên đảo là một đòi hỏi cấp bách của
du lịch vùng ven hiện nay.
2.1.4. Lao động phục vụ trong loại hình du lịch biển.
Trong những năm gần đây, cùng với sự gia tăng của dòng khách du lịch,
lao động phục vụ trong nghành du lịch cũng tăng nhanh, nhằm đáp ứng nhu
cầu, từ 3,5 vạn lao động trực tiếp năm 1992 lên 9,9 vạn năm 1996, 13 vạn lao
động năm 1999 và năm 2004 đạt khoảng 22 vạn. Tốc độ tăng trung bình hàng
năm đạt gần 25%. Tỷ lệ lao động đã qua đào tạo nghiệp vụ tại các trường du
lịch hay các khóa đào tạo tại chỗ đật 75%, tỷ lệ đạt trình độ đại học và trên đại
học khoảng 7,5%.
Hiện nay trên phạm vi cả nước có 73 cơ sở đào tạo hệ trung học, cao
đẳng và đại học có đào tạo chuyên ngành du lịch và liên quan đến du lịch, trong
đó có 39 cơ sở đào tạo nằm ở vùng ven biển, chiếm 52%. Đặc biệt các cơ sở
đào tạo nghề quan trọng của nghành tập trung chủ yếu ở vùng ven biển, bao
gồm: trường nghiệp vụ du lịch Thành phố Hồ Chí Minh, Huế, Vũng Tàu,
Quảng Ninh. Trong thời gian tới một số trường sẽ được đề nghị thành lập tại
Hải Phòng, Cần Thơ, Đà Lạt và Viện đào tạo Du lịch tại Đà Nẵng.
2.2. CÔNG TÁC QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG KINH DOANH DU
LỊCH BIỂN.
2.2.1. Định hƣớng phát triển du lịch biển.
Nhiệm vụ xây dựng Chiến lược và quy hoạch đã được Tổng cụ Du lịch
chú trọng chỉ đạo thực hiện có kết quả. Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam
thời kì 2001 - 2010 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại quyết định số
97/2002/QĐ - TTg, ngày 22/7/2002.
- 16 -
Căn cứ Chiến lược phát triển du lịch biển, hệ thống quy hoạch du lịch cả
nước, bao gồm cả lãnh thổ du lịch biển, đã được tích cực triển khai thực hiện.
Đến nay, quy hoạch tổng thể phát triển du lịch Việt Nam thời kỳ 1995 - 2010;
quy hoạch phát triển các vùng du lịch: Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ, Nam Trung Bộ
và Nam Bộ; quy hoạch phát triển các trung tâm du lịch: Hà Nội và phụ cận; Hải
Phòng - Quảng Ninh; Huế - Đà Nẵng và phụ cận; Nha Trang - Ninh Chữ- Đà
Lạt; Thành phố Hồ Chí Minh và phụ cận đến năm 2010 và định hướng đến năm
2020 đã được thực hiện và phê duyệt.
Cho tới nay, 100% các địa phương ven biển từ Quảng Ninh đến Kiên
Giang đều đã xây dựng quy hoạch tổng thể phát triển du lịch của địa phương
giai đoạn đến năm 2010, trong đó có nhiều địa phương đã và đang tiến hành
việc điều chỉnh quy hoạch để phù hợp với điều chỉnh chung của nghành và thực
tiễn phát triển trong bối cảnh mới.
Bên cạnh các dự án quy hoạch do ngành thực hiện, Tổng cục Du lịch đã
chủ động phối hợp với Tổ chức Du lịch Thế giới (WTO), Cơ quan Hợp tác Phát
triển Quốc tế Nhật Bản (JICA) và chuyên gia CuBa thực hiện và thẩm định một
số quy hoạch du lịch quan trọng như: Điều chỉnh quy hoạch phát triển du lịch
bền vững ở Việt Nam; Quy hoạch phát triển du lịch vùng ven biển miền Trung
Việt Nam (từ Thanh Hóa đến Bình Thuận); Quy hoạch phát triển du lịch Cửa
Lò (Nghệ An); Phát triển bền vững du lịch đảo Phú Quốc (Kiên Giang); Thẩm
định kết quả định hướng quy hoạch do Tổng cục Du lịch thực hiện phát triển du
lịch vịnh Vân Phong - Đại Lãnh (Khánh Hòa) và phát triển du lịch đảo Phú
Quốc (Kiên Giang).
Kết quả công tác quy hoạch trên đã góp phần tích cực vào phát triển du
lịch vùng ven biển.
2.2.2. Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật.
2.2.2.1. Việc xây dựng, ban hành các văn bản quy phạm pháp luật của Ngành.
Việc xây dựng hệ thống văn bản quy phạm pháp luật của Ngành nhằm
thúc đẩy sự phát triển của Du lịch Việt Nam đã được quan tâm triển khai trong
- 17 -
thời gian qua. Tiêu biểu phải kể đến là: Pháp lệnh Du lịch (1999); các văn bản
hướng dẫn thực hiện Pháp lệnh; Quy chế Bảo vệ môi trường trong lĩnh vực Du
lịch …
Ngoài ra nhiều văn bản liên nghành cũng đã được xây dựng và ban hành
tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển du lịch nói chung và du lịch biển nói
riêng. Ví dụ: để tạo điều kiện cho phát triển du lịch tàu biển, Tổng cục Du lịch
đã phối hợp với Bộ Tài chính ban hành Quyết định số 61/2003/QĐ-BTC, nagỳ
25/4/2003 ban hành mức biểu thu phí, lệ phí hàng hải và dịch vụ cảng biển.
Tuy nhiên, việc xây dựng và ban hành các văn bản quy phạm pháp luật
có tính đặc thù riêng cho du lịch biển chưa được thực hiện. Ví dụ: văn bản điều
chỉnh hoạt động nhằm bảo đảm an toàn cho khách du lịch trên biển (phương
tiện, điều kiện trang thiết bị…); phát triển du lịch ở những khu vực có hệ sinh
thái và môi trường biển nhạy cảm; xây dựng phát triển các công trình dịch vụ
trên bờ biển;.v.v.
2.2.2.2. Việc thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật trong các lĩnh vực có
liên quan.
Do Du lịch là ngành kinh tế tổng hợp, vì thế hoạt động du lịch nói chung,
du lịch biển nói riêng có thể bị điều chỉnh bởi những văn bản quy phạm pháp
luật có liên quan. Tiêu biểu có thể kể đến: Luật Bảo vệ Môi trường (1993); Luật
Di sản Văn hóa (2003); Luật Bảo vệ và Phát triển Tài nguyên rừng; Luật Thủy
sản (2003); Luật Giáo dục; Luật Tài nguyên nước (1998); Luật Đất đai
(2003).v.v. và các Nghị định, Thông tư, Quyết định hướng dẫn có liên quan.
Tổng cục Du lịch đã tích cực tham gia vào quá trình xây dựng (đóng góp
ý kiến, cử chuyên gia, cử chuyên gia tham gia…) các văn bản quy phạm pháp
luật có liên quan trên.
2.2.3. Công tác quản lý nhà nƣớc về du lịch đối với phát triển du lịch biển.
Hệ thống Quản lý Nhà nước về Du lịch trên phạm vi cả nước nói chung,
ở vùng ven biển nói riêng ngày càng được hoàn thiện góp phần tích cực nâng
cao hiệu quả quản lý nhà nước về du lịch. Bên cạnh việc nâng cao trình độ quản
- 18 -
lý của đội ngũ quan chức, bộ máy quản lý nhà nước của ngành cũng được hoàn
thiện với sự thành lập Cục Xúc tiến Du lịch.
Hệ thống các cơ sở chuyên ngành ngày càng được củng cố, góp phần
tăng cường chức năng quản lý nhà nước về du lịch trên địa bàn các địa phương.
Hiện ở vùng ven biển có10/15 Sở Du lịch, Sở Thương mại - Du lịch. Một số địa
phương đang có kế hoạch thành lập sở Du lịch riêng để tăng cường hơn năng
lực quản lý nhà nước về Du lịch như tỉnh Kiên Giang.
2.3. PHÁT TRIỂN CÁC SẢN PHẨM ĐẶC THÙ VÀ CÁC KHU VỰC DU LỊCH BIỂN
TRỌNG ĐIỂM.
Từ năm 1994 đến nay, hình ảnh du lịch biển Việt Nam ngày càng rõ nét
với sự ra đời của nhiều khu du lịch biển tương đối hoàn chỉnh như Tuần Châu
(Hạ Long), Furarna (Đà Nẵng) - là khu du lịch đạt tiêu chuẩn 5 sao vừa được
Hiệp hội Khách sạn Thế giới (World Hotels) bình chọn là khu nghỉ mát tốt nhất
thế giới năm 2004, Hòn Tre (Nha Trang), Novotel (Phan Thiết),.v.v.Đây là
những nỗ lực rất lớn của du lịch Việt Nam hướng tới xây dựng những sản
phẩm du lịch hấp dẫn, có sức cạnh tranh.
Trong quá trình phát triển du lịch biển Việt Nam đã tập trung đầu tưđể
hình thành những khu du lịch quốc gia được xác định trong chiến lược phát
triển du lịch Việt Nam bao gồm: các khu du lịch tổng hợp Hạ Long - Cát Bà,
Cảnh Dương - Lăng Cô - Hải Vân - Non Nước, Văn Phong - Đại Lãnh; các khu
du lịch chuyên đề Tam Cốc - Bích Động (Ninh Bình), Kim Liên (Nghệ An),
Phong Nha - Kẻ Bàng (Quảng Bình), Đường mòn Hồ Chí Minh (Quảng Trị),
Hội An (Quảng Nam), Phan Thiết - Mũi Né (Bình Thuận), Long Hải (Bà Rịa Vũng Tàu), Cần Giờ (Thành phố Hồ Chí Minh), Cà Mau (Cà Mau), Phú Quốc
(Kiên Giang). Như vậy vùng ven biển là nơi tập trung chủ yếu các khu du lịch
quốc gia với 3/4 khu du lịch tổng hợp và 10/17 khu du lịch chuyên đề.
Để tạo điều kiện thu hút đầu tư, Nhà nước đã hỗ trợ nâng cấp và phát
triển hạ tầng ở những khu vực này. Trong 4 năm (2001-2004), nhà nước đã hỗ
- 19 -
trợ các địa phương ven biển 939,5 tỷ đồng, chiếm 58,86% tổng số vốn ngân
sách hỗ trợ nâng cấp cơ sở hạ tầng du lịch cả nước (Bảng 4).
Nguồn hỗ trợ trên đã tạo được sức hút với các dự án đầu tư phát triển du
lịch với hàng ngàn tỷ đồng từ các thành phần kinh tế để phát triển các sản
phẩm, khu du lịch vùng ven biển. Đặc biệt sự hỗ trợ đã tạo ra sức hấp dẫn đối
với các dự án đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực du lịch. Kết quả thống kê cho
thấy tổng số dự án đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực du lịch ở các địa phương ven
biển đến năm 2003 là 143 dự án với tổng số vốn đăng ký đạt 3.779,92 triệu
USD, chiếm khoảng 60% số vốn đăng ký đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực du
lịch trong phạm vi cả nước.
Bảng 4: Hỗ trợ từ ngân sách để nâng cấp hạ tầng du lịch
ở các địa phƣơng ven biển giai đoạn 2001 - 2004
Đơn vị: tỷ đồng
Năm
2001
2002
2003
2004
Các địa phương ven biển
170,0
203,5
281,0
285,0
Cả nước
266,0
380,0
405,0
500,0
Nguồn: Tổng cục Du lịch.
2.4. CÔNG TÁC PHỐI, KẾT HỢP PHÁT TRIỂN DU LỊCH BIỂN VỚI CÁC NGÀNH
CÓ LIÊN QUAN TRONG CÁC HOẠT ĐỘNG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC, ĐIỀU
TRA CƠ BẢN VỀ BIỂN, ĐẢO.
Quan điểm phát triển Du lịch kết hợp với đảm bảo an ninh Quốc phòng
luôn được quán triệt trong công tác chỉ đạo và hoạt động phát triển du lịch biển.
Điều này được thể hiện rõ trong việc phối hợp giữa Tổng cụ Du lịch và Bộ
Quốc phòng trong các hoạt động điều tra nghiên cứu, lập các dự án phát triển
du lịch kết hợp đảm bảo an ninh quốc phòng trên các đảo Cát Bà, Bạch Long
Vĩ, Trường Sa, gần đây là đảo Phú Quốc và khu vực bán đảo Cam Ranh.
Hoạt động nghiên cứu làm cơ sở cho phát triển du lịch biển bền vững
luôn được quan tâm thực hiện. Tổng cụ Du lịch đã phối hợp chặt chẽ với Trung
tâm Khoa học Tự nhiên và Công nghệ Quốc gia (nay là Bộ Khoa học và Công
nghệ, Bộ Tài nguyên và Môi trường), .v.v. để triển khai nhiều đề tài nghiên cứu
- 20 -
- Xem thêm -