Lêi më ®Çu
c
«ng nghiÖp ph¸t triÓn ®· ®-a l¹i nhiÒu s¶n phÈm phôc vô cho con ng-êi,
nh-ng ®ång thêi nã còng ®-a ®Õn sù c¹n kiÖt tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ
c¸c chÊt th¶i cã kh¶ n¨ng lµm « nhiÔm m«i tr-êng. C«ng nghiÖp cµng
ph¸t triÓn, s¶n phÈm thu ®-îc cµng nhiÒu th× m«i tr-êng còng ngµy cµng
bÞ suy tho¸i nghiªm träng. ViÖt Nam cßn lµ mét n-íc c«ng nghiÖp kÐm
ph¸t triÓn nh-ng tèc ®é ph¸t triÓn ngµy mét nhanh m¹nh theo yªu cÇu
cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i hãa ®Êt n-íc, v× vËy t×nh
tr¹ng « nhiÔm m«i tr-êng ë nhiÒu khu vùc ®· ë møc b¸o ®éng, ®ang ®ßi
hái sù quan t©m ®Çy ®ñ vÒ viÖc phßng ngõa vµ gi¶m thiÓu « nhiÔm m«i
tr-êng tèi ®a trong c«ng nghiÖp.
Vèn cã sù høng thó trong viÖc tham kh¶o, t×m tßi, xem xÐt c¸c vÊn ®Ò vÒ m«i
tr-êng vµ « nhiÔm m«i tr-êng vµ lµ mét sinh viªn ®ang häc tËp, nghiªn cøu t¹i
Khoa Qu¶n trÞ kinh doanh C«ng nghiÖp vµ X©y dùng c¬ b¶n thuéc Tr-êng §¹i häc
Kinh tÕ Quèc d©n Hµ Néi, em ®· lùa chän ®Ò tµi: “Ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ b¶o
vÖ m«i tr-êng ë ViÖt Nam hiÖn nay“ cho b¶n ®Ò ¸n m«n häc nµy. Víi nh÷ng kiÕn
thøc lý luËn n¾m b¾t ®-îc qua c¸c bµi gi¶ng cña thÇy gi¸o trªn líp vµ c¸c th«ng
tin thùc tÕ t×m hiÓu tõ tµi liÖu tham kh¶o, em xin tr×nh bµy tr-íc hÕt lµ mét sè vÊn
®Ò chung vÒ s¶n xuÊt, m«i tr-êng vµ sù t¸c ®éng cña s¶n xuÊt ®Õn m«i tr-êng. Sau
®ã, t×m nguyªn nh©n vµ gi¶i ph¸p cho sù nghiÖp ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ë n-íc ta
g¾n víi b¶o vÖ m«i tr-êng. §Ò ¸n ®-îc kÕt cÊu thµnh hai phÇn:
Ch-¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ s¶n xuÊt, m«i tr-êng vµ sù t¸c ®éng cña s¶n
xuÊt tíi m«i tr-êng
Ch-¬ng II: Thùc tr¹ng t¸c ®éng tiªu cùc cña s¶n xuÊt c«ng nghiÖp tíi chÊt
l-îng m«i tr-êng tù nhiªn ë n-íc ta
Ch-¬ng III: Mét sè gi¶i ph¸p nh»m gi¶i quyÕt tèt mèi quan hÖ gi÷a ph¸t triÓn
s¶n xuÊt víi b¶o vÖ m«i tr-êng t- nhiªn
1
Ch-¬ng mét
Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ s¶n xuÊt, m«i tr-êng vµ sù
t¸c ®éng cña s¶n xuÊt tíi m«i tr-êng
I. Sù t¸c ®éng cña s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt
c«ng nghiÖp tíi m«i tr-êng tù nhiªn
1.Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp
C«ng nghiÖp lµ ngµnh kinh tÕ thuéc lÜnh vùc s¶n xuÊt vËt chÊt_mét bé
phËn cÊu thµnh nÒn s¶n xuÊt vËt chÊt cña x· héi. C«ng nghiÖp bao gåm 3
lo¹i ho¹t ®éng chñ yÕu:
Khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn t¹o ra nguån nguyªn liÖu nguyªn
thñy.
S¶n xuÊt vµ chÕ biÕn s¶n phÈm cña c«ng nghiÖp khai th¸c vµ cña
n«ng nghiÖp thµnh nhiÒu lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau nh»m tho¶ m·n
nhu cÇu cña x· héi.
Kh«i phôc gi¸ trÞ sö dông cña s¶n phÈm ®-îc tiªu dïng trong s¶n
xuÊt vµ trong sinh ho¹t.
§Ó thùc hiÖn ba ho¹t ®éng c¬ b¶n nµy, d-íi sù t¸c ®éng cña ph©n c«ng
lao ®éng x· héi trªn c¬ së cña tiÕn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ, trong nÒn
kinh tÕ quèc d©n ®· h×nh thµnh hÖ thèng c¸c ngµnh c«ng nghiÖp:
Khai th¸c tµi nguyªn kho¸ng s¶n, ®éng, thùc vËt.
C¸c ngµnh chÕ biÕn vµ s¶n xuÊt s¶n phÈm.
2
C¸c ngµnh c«ng nghiÖp dÞch vô söa ch÷a.
2. M«i tr-êng tù nhiªn vµ c¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh chÊt l-îng m«i tr-êng tù
nhiªn
2.1. M«i tr-êng tù nhiªn vµ c¸c yÕu tè hîp thµnh m«i tr-êng tù
nhiªn
M«i tr-êng tù nhiªn lµ toµn bé nh÷ng hiÖn t-îng sù vËt vµ ®iÒu kiÖn tù
nhiªn tån t¹i trong mèi quan hÖ t-¬ng t¸c qua l¹i vµ g¾n bã h÷u c¬ víi nhau
trong mét thÓ thèng nhÊt, cã liªn quan vµ cÇn thiÕt cho sù tån t¹i vµ ph¸t
triÓn cña con ng-êi. §ã lµ mét hÖ thèng cã cÊu t¹o phøc t¹p, gåm nhiÒu
ph©n hÖ kh¸c nhau cña phÇn vá vò trô, phÇn d-íi cña tÇng khÝ quyÓn vµ tÇng
®Þa häc.
Ngoµi ra, còng cã thÓ hiÓu m«i tr-êng tù nhiªn lµ m«i tr-êng sèng cña
con ng-êi vµ x· héi loµi ng-êi, lµ ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn, th-êng xuyªn vµ tÊt
yÕu cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt, lµ mét trong nh÷ng yÕu tè c¬
b¶n nhÊt cña tån t¹i x· héi.
Con ng-êi cïng c¸c yÕu tè cÊu thµnh c¬ b¶n kh¸c nh- ®Êt ®ai, n-íc,
kh«ng khÝ, c¸c lo¹i ®éng, thùc vËt, tµi nguyªn, kho¸ng s¶n; c¸c nguån lùc tù
nhiªn vµ c¸c hiÖn t-îng tù nhiªn t¹o thµnh mét hÖ thèng lu«n vËn ®éng,
biÕn ®æi theo nh÷ng qui luËt tù nhiªn .Gi÷a con ng-êi vµ m«i tr-êng cã sù
g¾n bã h÷u c¬ chÆt chÏ víi nhau. Con ng-êi lµ mét bé phËn cÊu thµnh quan
träng vµ tÝch cùc nhÊt, th-êng xuyªn t¸c ®éng ®Õn sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn
cña m«i tr-êng. Con ng-êi kh«ng thÓ tån t¹i thiÕu m«i tr-êng vµ ng-îc l¹i,
m«i tr-êng ë tr¹ng th¸i ph¸t triÓn hiÖn ®¹i, còng kh«ng thÓ tån t¹i vµ ph¸t
triÓn nÕu thiÕu sù t¸c ®éng cã ý thøc vµ s¸ng t¹o cña con ng-êi. Nhê ho¹t
®éng s¶n xuÊt, con ng-êi ®· t¸c ®éng vµo m«i tr-êng tù nhiªn, biÕn tù nhiªn
thµnh cña c¶i vËt chÊt phôc vô nhu cÇu cña m×nh. Th«ng qua ho¹t ®éng s¶n
xuÊt, mèi quan hÖ gi÷a con ng-êi víi tù nhiªn ®· h×nh thµnh hÖ thèng c¬
b°n “S°n xuÊt - M«i trêng”. Cïng víi sù ph²t triÓn, sù t²c ®éng qua l¹i
3
trong hÖ thèng “S°n xuÊt - M«i trêng” ng¯y c¯ng trë nªn chÆt chÏ h¬n. B°n
th©n qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt lµ mét qu¸ tr×nh biÖn chøng nhC.M¸c ®· nãi, ®ång thêi víi qu¸ tr×nh biÕn ®æi c¸c yÕu tè tù nhiªn thµnh cña
c¶i vËt chÊt phôc vô con ngêi, nãi c²ch kh²c, l¯ qu² tr×nh “vËt thÓ ho² con
ngêi”. Khi con ngêi t²c ®éng v¯o tù nhiªn, c°i t³o, chinh phôc tù nhiªn ®Ó
phôc vô m×nh lµm biÕn ®æi tù nhiªn; ®ång thêi m«i tr-êng còng t¸c ®éng
ng-îc trë l¹i víi con ng-êi.
M«i tr-êng tù nhiªn lµ nÒn t¶ng cÇn thiÕt kh«ng thÓ thiÕu ®-îc cho sù
tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña con ng-êi vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt, ®Æc biÖt lµ s¶n xuÊt
c«ng nghiÖp.Mét mÆt nã cung cÊp vµ ®¶m b¶o kh«ng gian cÇn thiÕt cho sù
ph¸t triÓn cña c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, nh- ®Êt ®ai, kh«ng gian
cÇn thiÕt cho sù ph©n bè vµ tæ chøc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. MÆt kh¸c ,nã lµ
c¬ së nguyªn liÖu, n¨ng l-îng cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. Tõ c¸c
d¹ng vËt chÊt trong tù nhiªn d-íi d¹ng tµi nguyªn thiªn nhiªn, qua ho¹t
®éng chÕ biÕn c«ng nghiÖp, chóng trë thµnh nh÷ng lo¹i s¶n phÈm cã Ých cho
con ng-êi
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, kinh tÕ häc m«i tr-êng ph©n biÖt ba lo¹i
tµi nguyªn kh¸c nhau. §ã lµ tµi nguyªn tù nhiªn trong ®ã mét sè lo¹i cã thÓ
®æi míi, cã thÓ thay thÕ b»ng tµi nguyªn nh©n t¹o, mét sè cÇn thiÕt cho sù
sèng mµ kh«ng thÓ thay thÕ b»ng tµi nguyªn nh©n t¹o ®-îc(tÇng ozon ,khÝ
quyÓn...). Tµi nguyªn nh©n t¹o cã thÓ lµ nhµ m¸y, hÇm má, ®-êng x¸, cÇu
cèng, nhµ cöa, lµng m¹c... Theo quan ®iÓm kinh tÕ thÞ tr-êng, m«i tr-êng tù
nhiªn ®-îc coi nh- nh÷ng nguån tµi nguyªn khan hiÕm vµ v× vËy chóng cã
gi¸ trÞ vµ cã thÓ tÝnh to¸n ®-îc vÒ mÆt gi¸ trÞ gièng nh- c¸c nguån vèn tb¶n kh¸c. G©y thiÖt h¹i cho m«i tr-êng còng nh- lµm gi¶m nguån vèn,
kh«ng sím th× muén còng sÏ lµm gi¶m gi¸ trÞ cña nh÷ng dÞch vô trong thêi
gian sau ®ã. V× vËy, b¶o vÖ m«i tr-êng kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò x· héi mµ cßn lµ
vÊn ®Ò kinh tÕ. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ, b¶o vÖ m«i tr-êng tù nhiªn lµ ®iÒu kiÖn
kh¸ch quan, cÇn thiÕt cho sù t¨ng tr-ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trong t-¬ng
lai.
4
2.2. §¸nh gi¸ vµ nh÷ng chØ tiªu ph¶n ¸nh chÊt l-îng m«i tr-êng tù
nhiªn
HiÖu qu¶ cña ph-¬ng ¸n b¶o vÖ m«i tr-êng ®-îc biÓu hiÖn th«ng qua
møc tiÕt kiÖm chi phÝ mµ x· héi ph¶i ®Çu t- cho ho¹t ®éng b¶o vÖ, duy tr× vµ
t¸i s¶n xuÊt m«i tr-êng vµ c¸c nguån tµi nguyªn cña m«i tr-êng tù nhiªn,
nh»m b¶o ®¶m tiªu chuÈn chÊt l-îng m«i tr-êng qui ®Þnh.
§Ó ®¸nh gi¸ chÊt l-îng m«i tr-êng vµ hiÖu qu¶ c¸c ph-¬ng ¸n b¶o vÖ
m«i tr-êng, ng-êi ta dïng mét hÖ thèng c¸c chØ tiªu:
Møc tiÒm n¨ng cña c¸c nguån tµi nguyªn vµ t×nh h×nh sö dông
chóng.
Sù thay ®æi tr÷ l-îng tµi nguyªn do ph¸t triÓn c«ng nghiÖp.
Møc « nhiÔm ®Êt ®ai, nguån n-íc, kh«ng khÝ, sù thay ®æi trong thÕ
giíi ®éng, thùc vËt, trong ®ã cã c¸c tiªu thøc cô thÓ nh-:
¤ nhiÔm kho¸ng vËt nh- phèt pho, ch×
Møc « nhiÔm kh«ng khÝ th«ng qua c¸c chØ sè t¨ng cña SO 2, SO3,
CO2, NH3...
Nång ®é c¸c ho¸ chÊt ®éc h¹i trong n-íc, ®Êt
Møc ®é phãng x¹
C¸c hiÖn t-îng vËt lý nh- tiÕng ån, ®é rung, bôi khãi.
§iÒu kiÖn m«i tr-êng ¶nh h-ëng ®Õn søc kháe con ng-êi vµ n¨ng
suÊt lao ®éng nh-:
Tû lÖ tö vong
Tû lÖ mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng
§Æc ®iÓm ph¸t triÓn thÓ lùc cña nhãm d©n c-
5
Tuæi thä b×nh qu©n
C¸c lo¹i bÖnh thÇn kinh, dÞ øng...
Nh÷ng chi phÝ vÒ vèn ®Çu t- cho viÖc x©y dùng, l¾p ®Æt vµ duy
tr× ho¹t ®éng cña c¸c ph-¬ng tiÖn b¶o vÖ m«i tr-êng
§Ó tÝnh to¸n ®-îc c¸c chØ tiªu trªn, cÇn tiÕn hµnh th-êng xuyªn
theo dâi, kiÓm tra, ®¸nh gi¸ chÊt l-îng m«i tr-êng, tr¹ng th¸i m«i
tr-êng trong ph¹m vi c¶ n-íc, tõng vïng vµ ®Æc biÖt lµ c¸c trung
t©m c«ng nghiÖp, c¸c khu c«ng nghiÖp lín.
3. Nh÷ng t¸c ®éng cña s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp tíi m«i
tr-êng tù nhiªn
3.1. Nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt
c«ng nghiÖp tíi m«i tr-êng tù nhiªn
3.1.1. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ vÊn ®Ò sö dông tµi nguyªn
C«ng nghiÖp lµ mét ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt to lín, ®ãng vai trß chñ
®¹o, quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh kh¸c vµ cña toµn bé nÒn kinh tÕ.
Ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cã t¸c ®éng m¹nh mÏ nhÊt, lµm biÕn ®æi
nhanh chãng m«i tr-êng tù nhiªn. C¸c qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp t¹o ra nh÷ng
vßng tuÇn hoµn chu chuyÓn míi cña vËt chÊt, n¨ng l-îng trong hÖ thèng
“S°n xuÊt - M«i trêng”. HÖ thèng c²c ng¯nh, c²c doanh nghiÖp c«ng
nghiÖp lu«n tån t¹i trong mét m«i tr-êng nhÊt ®Þnh, khai th¸c vµ sö dông
lµm biÕn ®æi m«i tr-êng. Mèi quan hÖ gi÷a s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ m«i
tr-êng tù nhiªn ®-îc biÓu diÔn theo s¬ ®å tæng qu¸t sau:
C¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp
6
Kü thuËt c«ng nghÖ sö dông
M«i tr-êng tù nhiªn
S¶n xuÊt c«ng nghiÖp lµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi vËt chÊt tõ d¹ng tù nhiªn
cña nã thµnh d¹ng vËt chÊt cã gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau, lµ c¸c lo¹i s¶n
phÈm ®¸p øng nhu cÇu cña con ng-êi.. Nguån tµi nguyªn khai th¸c ®-îc
trong m«i tr-êng tù nhiªn sö dông trong s¶n xuÊt ®-îc biÕn ®æi thµnh s¶n
phÈm. Nh-ng kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c tµi nguyªn khai th¸c ®-îc, s¶n xuÊt
c«ng nghiÖp ®Òu biÕn thµnh s¶n phÈm cã Ých cho tiªu dïng, mµ mét phÇn
quay trë l¹i tù nhiªn d-íi d¹ng chÊt th¶i c«ng nghiÖp. Ngoµi ra c¸c s¶n
phÈm do c«ng nghiÖp chÕ biÕn ra, sau mét thêi gian ®-a vµo tiªu dïng còng
bÞ h- háng, mÊt dÇn gi¸ trÞ sö dông vµ quay trë l¹i tù nhiªn d-íi d¹ng chÊt
th°i tiªu thô. Nh vËy, trong hÖ thèng “S°n xuÊt c«ng nghiÖp - M«i trêng”,
nh÷ng yÕu tè ®Çu vµo lµ tµi nguyªn cña m«i tr-êng vµ c¸c yÕu tè ®Çu ra lµ
chÊt th¶i.. Toµn bé chu tr×nh biÕn ®æi mµ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp t¸c ®éng vµo
m«i tr-êng cã thÓ tãm t¾t qua s¬ ®å:
M«i tr-êng tµi nguyªn
S¶n xuÊt c«ng nghiÖp
ChÊt th¶i c«ng nghiÖp
S¶n phÈm cã Ých
Qu¸ tr×nh tiªu dïng
7
ChÊt th¶i
3.1.2. Nh÷ng t¸c ®éng chñ yÕu cña c«ng nghiÖp hiÖn nay ®Õn m«i
tr-êng tù nhiªn
Ngµy nay, c¸c nguån tµi nguyªn ®ang bÞ con ng-êi khai th¸c vµ sö
dông qu¸ møc, ®ang c¹n kiÖt dÇn vµ m«i tr-êng tù nhiªn ®ang bÞ « nhiÔm,
nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi ®· diÔn ra khñng ho¶ng sinh th¸i côc bé.
Than ®¸, khÝ ®èt vµ dÇu löa sÏ kh«ng ph¶i lµ nguån tµi nguyªn nhiªn
liÖu vÜnh viÔn hµng ®Çu trªn thÕ giíi. Nhu cÇu cña x· héi nãi chung vµ s¶n
xuÊt c«ng nghiÖp nãi riªng ®·, ®ang vµ sÏ cßn rÊt lín. Trªn thùc tÕ, loµi
ng-êi ®· khai th¸c vµ sö dông mét khèi l-îng khæng lå c¸c nguån nhiªn
liÖu nµy. C¸c nguån nhiªn liÖu ho¸ th¹ch trong thêi gian qua ®· ®¸p øng
®-îc 3/4 n¨ng l-îng trªn thÕ giíi, trong ®ã, dÇu löa chiÕm vÞ trÝ quan träng.
Riªng trong lÜnh vùc giao th«ng vËn t¶i, dÇu löa ®¸p øng 97% nhu cÇu cÇn
thiÕt vµ chØ riªng lÜnh vùc nµy ®· sö dông tíi 50% nhu cÇu tiªu thô s¶n
phÈm cña ngµnh c«ng nghiÖp khai th¸c vµ chÕ biÕn dÇu thÕ giíi. Trong mét
thÕ giíi ph¸t triÓn m¹nh theo h-íng c«ng nghiÖp ho¸ nh- ngµy nay, nhu cÇu
vÒ dÇu löa vÉn lµ rÊt lín vµ tiÕp tôc t¨ng cao. Thùc tÕ, theo mét sè tÝnh to¸n
cho thÊy r»ng, hiÖn nay, tr÷ l-îng dÇu löa ®ñ ®Ó cung cÊp cho nhu cÇu n¨ng
l-îng trªn thÕ giíi trong vßng 43 n¨m víi tèc ®é ph¸t triÓn nh- hiÖn nay,
tr÷ l-îng khÝ ®èt ®ñ dïng trong 66 n¨m vµ l-îng than ®¸ ®¸p øng nhu cÇu
cña x· héi trong vßng 235 n¨m.1
1
“Cuéc vËt lén víi vÊn ®Ò ®iÖn n¨ng thÕ giíi” trong “Th«ng tin chiÕn lîc ph²t triÓn khoa häc kü
thuËt, kinh tÕ”, No2, 1996, tr.1
8
Tèc ®é khai th¸c, sö dông c¸c lo¹i tµi nguyªn ®éng, thùc vËt dïng cho
chÕ biÕn c«ng nghiÖp nhanh h¬n rÊt nhiÒu lÇn kh¶ n¨ng t¸i sinh cña thÕ giíi
®éng, thùc vËt, ®· lµm gi¶m mµu xanh trªn tr¸i ®Êt. T×nh tr¹ng khai th¸c
rõng å ¹t víi qui m«, tèc ®é lín dïng cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn gç, ®· lµm
gi¶m tµi nguyªn rõng nghiªm träng. DiÖn tÝch rõng kh«ng ngõng bÞ thu hÑp.
Theo dù tÝnh, cø víi tèc ®é khai th¸c rõng nh- hiÖn nay, chØ sang nh÷ng
n¨m ®Çu cña thÕ kû XXI, rõng cña c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn sÏ kh«ng cßn
n÷a. NhiÒu loµi ®éng, thùc vËt trªn thÕ giíi ®· bÞ tuyÖt chñng, kho¶ng 60
ngh×n loµi ®éng, thùc vËt trªn thÕ giíi ®ang trong t×nh tr¹ng suy tho¸i. NhiÒu
nhµ chuyªn m«n ®· dù ®o¸n r»ng, trong vßng 20-30 n¨m tíi, cã kh¶ n¨ng
1/4 sè loµi sinh vËt trªn hµnh tinh chóng ta, nghÜa lµ kho¶ng 1 triÖu loµi bÞ
tuyÖt chñng, trung b×nh mçi ngµy mÊt kho¶ng 100 loµi. §iÒu nµy lµ nguy c¬
dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ kh«ng thÓ l-êng tr-íc ®-îc vÒ sù thÊt th-êng cña
khÝ hËu, víi nh÷ng thiªn tai, b·o lò th-êng xuyªn ë ph¹m vi réng lín vµ søc
tµn ph¸ cña nã lín h¬n tr-íc kia rÊt nhiÒu.
C«ng nghiÖp khai th¸c tµi nguyªn kho¸ng s¶n ph¸t triÓn nhanh nh»m
®¸p øng nhu cÇu cña c¸c ngµnh chÕ biÕn kh¸c ®· t¸c ®éng trùc tiÕp to lín
vµo m«i tr-êng tù nhiªn, ph¸ huû bÒ mÆt tr¸i ®Êt, lµm thay ®æi ®Þa h×nh,
nhiÒu nguån tµi nguyªn bÞ l·ng phÝ. C«ng nghiÖp chÕ biÕn víi c«ng nghÖ
hiÖn ®¹i cßn sö dông tµi nguyªn l·ng phÝ rÊt nhiÒu. Mét l-îng chÊt th¶i lín
hµng n¨m ®-îc c«ng nghiÖp th¶i ra, trë l¹i m«i tr-êng d-íi c¸c d¹ng lý, ho¸
tÝnh kh¸c nhau, kh¶ n¨ng ph©n huû chËm ch¹p, thÊp lµm t¨ng ®é « nhiÔm
m«i tr-êng. C«ng nghiÖp ho¸ chÊt ph¸t triÓn ngµy mét nhanh vµ c¸c ngµnh
c«ng nghiÖp sö dông ho¸ chÊt hµng n¨m th¶i vµo kh«ng khÝ, ®Êt, n-íc mét
l-îng chÊt th¶i khæng lå lµm « nhiÔm vµ suy tho¸i m«i tr-êng nghiªm
träng.
TÊt c¶ c¸c t¸c ®éng trªn ®©y cña ph¸t triÓn c«ng nghiÖp dÉn ®Õn nh÷ng
hËu qu¶ to lín víi m«i tr-êng : m-a axit, hiÖu øng nhµ kÝnh, ph¸ vì tÇng
«z«n, « nhiÔm ®Êt, nguån n-íc, kh«ng khÝ: L-îng «xy vµ nguån n-íc gi¶m
trong khi c¸c lo¹i khÝ ®éc h¹i nh- SO2, SO3... t¨ng rÊt nhanh.Nh÷ng hiÖn
t-îng ®ã trªn chÝnh lµ sù ph¶n øng l¹i cña m«i tr-êng tù nhiªn tr-íc nh÷ng
9
t¸c ®éng tiªu cùc m¹nh mÏ tõ phÝa ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ sù
ph¸t triÓn c«ng nghiÖp trªn toµn thÕ giíi. Chóng cã ¶nh h-ëng rÊt lín ®Õn
®êi sèng con ng-êi vµ s¶n xuÊt.
3.2. Ph©n tÝch nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n c¸c t¸c ®éng cña s¶n xuÊt
c«ng nghiÖp lµm suy gi¶m chÊt l-îng m«i tr-êng
Nguyªn nh©n c¬ b¶n vµ quan träng nhÊt dÉn ®Õn « nhiÔm m«i tr-êng
t¨ng lªn nhanh chãng lµ do tr×nh ®é c«ng nghÖ sö dông trong qu¸ trÝnh s¶n
xuÊt c«ng nghiÖp vµ tr×nh ®é c«ng nghÖ xö lý chÊt th¶i cßn bÞ h¹n chÕ bëi
tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ hiÖn t¹i.
Nh÷ng ngµnh kh¸c nhau cã møc ®é g©y « nhiÔm vµ c¸c lo¹i « nhiÔm
kh¸c nhau. C«ng nghiÖp nÆng g©y ra nhiÒu « nhiÔm h¬n c«ng nghiÖp nhÑ.
Th«ng th-êng, c¸c n-íc cã xu thÕ chuyÓn dÞch c¬ cÊu c«ng nghiÖp tõ c¸c
ngµnh c«ng nghiÖp Ýt chÊt th¶i ®éc h¹i sang c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nÆng
g©y « nhiÔm nhiÒu vµ cuèi cïng, sang giai ®o¹n cao cña sù ph¸t triÓn sÏ lµ
c¸c ngµnh Ýt g©y « nhiÔm h¬n nh- ®iÖn, ®iÖn tö, m¸y tæng hîp...
Sù ph©n bè tæ chøc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ch-a hîp lý gi÷a c¸c vïng
l·nh thæ, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng tËp trung qu¸ møc c«ng nghiÖp vµo tõng vïng
lµm t¨ng nång ®é chÊt th¶i c«ng nghiÖp, g©y « nhiÔm nghiªm träng cho
nhiÒu vïng réng lín. Trong khi vÒ mÆt kinh tÕ, nguyªn t¾c ph©n bè c«ng
nghiÖp gÇn c¸c vïng nguyªn liÖu, thÞ tr-êng tiªu thô, th× yªu cÇu b¶o vÖ m«i
tr-êng ®ßi hái cã sù bè trÝ hîp lý, c¸ch xa vïng d©n c- vµ nguyªn liÖu ®Ó
tr¸nh tËp trung qu¸ møc nguån chÊt th¶i c«ng nghiÖp ®éc h¹i ®Õn ®¬× sèng
con ng-êi.
Khai th¸c vµ sö dông tµi nguyªn ch-a hîp lý, thËm chÝ khai th¸c bõa
b·i v× nh÷ng lîi Ých tr-íc m¾t mµ kh«ng tÝnh ®Õn lîi Ých l©u dµi.
L-îng chÊt th¶i c«ng nghiÖp ch-a ®-îc quan t©m xö lý tèt. C«ng nghÖ
khai th¸c vµ xö lý chÊt th¶i cßn nhiÒu h¹n chÕ. Qui m« vµ tèc ®é khai th¸c,
sö dông c¸c yÕu tè cña m«i tr-êng t¨ng rÊt nhanh, ®Æc biÖt tõ khi c«ng
nghiÖp ho¸ trë thµnh vÊn ®Ò toµn cÇu. L-îng chÊt th¶i t¨ng lªn ®i liÒn víi
10
qu¸ tr×nh t¨ng tèc ®é s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. Tèc ®é tù phôc håi cña tù nhiªn
chËm h¬n nhiÒu lÇn so víi tèc ®é khai th¸c, sö dông tµi nguyªn cña con
ng-êi g©y ra nh÷ng ¶nh h-ëng tiªu cùc tíi m«i tr-êng nh- ph¸ vì c©n b¾ng
sinh th¸i, g©y suy tho¸i vµ « nhiÔm m«i tr-êng nghiªm träng.
Tãm l¹i ,vÊn ®Ò « nhiÔm m«i tr-êng ®· vµ ®ang trë thµnh vÊn ®Ò toµn
cÇu, kh«ng ph¶i cña riªng mét quèc gia nµo mµ còng kh«ng mét quèc gia
nµo cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn b¶o vÖ m«i tr-êng thµnh c«ng mét c¸ch biÖt lËp.
II. Mét sè néi dung vµ yªu cÇu ®èi víi s¶n xuÊt vµ ph¸t
triÓn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp g¾n víi b¶o vÖ m«i tr-êng
tù nhiªn
1. Trong c¸c chiÕn l-îc vÒ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp,
®Òu ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p mang tÝnh chiÕn l-îc vÒ b¶o vÖ m«i tr-êng tù nhiªn
Tr-íc hÕt, vÒ chiÕn l-îc c¬ cÊu c«ng nghiÖp, khi x©y dùng chiÕn l-îc
nµy, lu«n ph¶i tÝnh ®Õn nh÷ng nhiÖm vô b¶o vÖ m«i tr-êng. Trong qu¸ tr×nh
c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n-íc ta, viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu c«ng nghiÖp
kh«ng thÓ t¸ch rêi c¬ cÊu kinh tÕ thÕ giíi, nhÊt lµ c¬ cÊu c«ng nghiÖp cña
c¸c n-íc trong khu vùc. ChiÕn l-îc ph¸t triÓn h-íng vÒ xuÊt khÈu ®ßi hái
chóng ta ph¶i cã nh÷ng chuyÓn biÕn vÒ c¬ cÊu c«ng nghiÖp theo nguyªn lý
kÕt cÊu nhiÒu tÇng. Khi chuyÓn tõ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp truyÒn thèng Ýt
g©y « nhiÔm sang c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nÆng, c«ng nghiÖp ho¸ chÊt cã
nhiÒu chÊt th¶i ®éc h¹i th× vÊn ®Ò t¨ng « nhiÔm lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái. §Ó
h¹n chÕ møc ®é « nhiÔm do t¸c ®éng cña ph¸t triÓn c«ng nghiÖp g©y ra, cÇn
x©y dùng mét c¬ cÊu c«ng nghiÖp hîp lý gi÷a c¸c ngµnh.
X©y dùng chiÕn l-îc ph¸t triÓn ngµnh n¨ng l-îng ®¶m b¶o ®¸p øng
nhu cÇu n¨ng l-îng ngµy cµng cao khi nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, nh-ng trªn c¬
së mét c¬ cÊu ngµnh c«ng nghiÖp sö dông tiÕt kiÖm n¨ng l-îng h¬n.
11
Lùa chän, bè trÝ c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp cã t¸c dông rÊt lín ®Õn
b¶o vÖ m«i tr-êng. C¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp kh«ng nªn bè trÝ gÇn khu
d©n c-, mµ nªn bè trÝ thµnh c¸c côm c«ng nghiÖp, khu dÞch vô vµ th-¬ng
m¹i riªng biÖt, mµ trong ®ã tèt nhÊt lµ mçi côm c«ng nghiÖp gåm nh÷ng
doanh nghiÖp c«ng nghiÖp sö dông nguyªn liÖu, s¶n phÈm hoÆc phÕ th¶i cña
nhau, gãp phÇn gi¶m « nhiÔm m«i tr-êng.
2. Khai th¸c hîp lý nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, ®¶m b¶o kh«ng ph¸ huû
c©n b»ng sinh th¸i vµ c¹n kiÖt tµi nguyªn.
Khi t¸c ®éng lªn m«i tr-êng tù nhiªn vµ biÕn ®æi nã, con ng-êi lu«n
®Æt ra cho m×nh môc ®Ých cã tÝnh chÊt vËt chÊt, nh»m ph¸t triÓn nÒn s¶n xuÊt
x· héi, kh«ng ngõng tho¶ m·n nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña con ng-êi vµ sù
ph¸t triÓn cña x· héi. Víi môc ®Ých ®ã, ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp khai
th¸c tµi nguyªn ®· diÔn ra å ¹t, bÊt chÊp qui luËt tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña
m«i tr-êng tù nhiªn. NÒn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cña x· héi ph¸t triÓn kh«ng
ngõng. Tuy nhiªn, bÊt kú mét nÒn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nµo, tr-íc hÕt, ®Òu
ph¶i tÝnh to¸n ®Çy ®ñ c¸c nguån vèn, tøc lµ toµn bé chi phÝ cÇn thiÕt ®Ó s¶n
xuÊt ra s¶n phÈm. Cã mét nguån vèn c¬ b¶n mµ bÊt kú mét nÒn s¶n xuÊt nµo
còng ph¶i tÝnh ®Õn, ®ã lµ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn. Kh«ng cã mét nhµ
doanh nghiÖp s¶n xuÊt nµo l¹i tiÕp tôc duy tr× s¶n xuÊt khi ®· tiªu phÝ qu¸
nhiÒu nguån vèn so víi thu nhËp. Trªn thùc tÕ, nÒn s¶n xuÊt cña mçi quèc
gia cñng nh to¯n cÇu trong thêi gian qua ®± “tiªu x¯i” qu² phung phÝ mét
nguån vèn quan träng vµo bËc nhÊt - nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn. Tr-íc
mét thùc tÕ nh- vËy, cÇn ph¶i x¸c ®Þnh, nhËn thøc râ vµ cã nh÷ng viÖc lµm
cô thÓ h-íng tíi mét môc tiªu kh«ng chØ tr-íc m¾t mµ cßn cho c¶ t-¬ng lai
l©u dµi, ®ã lµ khai th¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn mét c¸ch hîp lý, ®¶m
b¶o kh«ng ph¸ huû c©n b»ng sinh th¸i vµ c¹n kiÖt tµi nguyªn song song víi
viÖc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. CÇn ®Èy nhanh c«ng
nghiÖp ho¸, ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi mét c¸ch c©n ®èi víi nh÷ng tµi nguyªn
thiªn nhiªn s½n cã. Trong qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, c¸c
nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ph¶i ®-îc khai th¸c mét c¸ch hîp lý ®ång thêi
t¸i t¹o vµ gi÷ g×n chóng cho thÕ hÖ sau, cô thÓ lµ ph¶i thay thÕ ph-¬ng thøc
12
sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn theo bÒ réng sang bÒ s©u, cè g¾ng sö dông
hÕt tèi ®a tÝnh n¨ng vèn cã cña nã ®Ó nÒn s¶n xuÊt x· héi chØ th¶i ra nh÷ng
chÊt mµ m«i tr-êng tù nhiªn cã thÓ tiÕp thu vµ xö lý.
3. Gi¶m chÊt th¶i ®éc h¹i ra m«i tr-êng vµ n©ng cao n¨ng lùc tr×nh ®é xö lý
chÊt th¶i trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp
Xö lý chÊt th¶i lµ yªu cÇu hÕt søc quan träng nh»m gi¶m møc ®é «
nhiÔm m«i tr-êng. ChÊt l-îng m«i tr-êng tù nhiªn cã ¶nh h-ëng rÊt lín ®Õn
s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña con ng-êi. B»ng con ®-êng khoa häc vµ kü thuËt
c«ng nghÖ, con ng-êi ®· khai th¸c, biÕn ®æi m«i tr-êng tù nhiªn, ®· t¹o ra
nh÷ng m©u thuÉn s©u s¾c gi÷a s¶n xuÊt x· héi vµ m«i tr-êng tù nhiªn. Ngµy
nay, còng chØ b»ng con ®-êng khoa häc, kü thuËt vµ c«ng nghÖ, con ng-êi
míi cã thÓ quay vÒ víi céi nguån cña m×nh lµ tù nhiªn, sèng hµi hoµ víi víi
tù nhiªn trong mét m«i tr-êng míi, m«i tr-êng ®-îc quan t©m tíi chÊt
l-îng vµ gi¶m thiÓu « nhiÔm. Bëi vËy, c¸c biÖn ph¸p c«ng nghÖ ®Ó gi¶m
chÊt th¶i ®éc h¹i ra m«i tr-êng, n©ng cao n¨ng lùc, tr×nh ®é xö lý chÊt th¶i
c«ng nghiÖp kh«ng chØ ®Ó b¶o vÖ m«i tr-êng tù nhiªn, ®êi sèng cña con
ng-êi vµ c¸c lo¹i sinh vËt kh¸c mµ chÝnh lµ ®Ó ®¶m b¶o nh÷ng ®iÒu kiÖn
thiÕt yÕu cho s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña con
ng-êi vµ x· héi.
ViÖc x©y dùng trang thiÕt bÞ lµm s¹ch m«i tr-êng sinh th¸i cÇn ph¶i cã
sè vèn ®Çu t- rÊt lín, gi¸ trÞ cña c¸c trang thiÕt bÞ ®ã th-êng chiÕm kho¶ng
20-40% gi¸ trÞ vèn c¬ b¶n cña doanh nghiÖp c«ng nghiÖp. Song c«ng viÖc
®ã vÉn ph¶i ®-îc lµm ngay v× dï sao vÉn cßn Ýt h¬n rÊt nhiÒu so víi nh÷ng
chi phÝ ®Ó kh¾c phôc hËu qu¶, trªn c¶ b×nh diÖn kinh tÕ (tiÒn b¹c) lÉn b×nh
diÖn phi kinh tÕ (søc khoÎ cña con ng-êi vµ chÊt l-îng m«i tr-êng). ë nhiÒu
n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn hiÖn nay, hä ®· thùc hiÖn viÖc hoµn thiÖn c¸c
qui tr×nh c«ng nghÖ tiªn tiÕn, trong ®ã vÊn ®Ò chÊt th¶i trong s¶n xuÊt c«ng
nghiÖp vÒ c¬ b¶n ®· ®-îc gi¶i quyÕt nh-: xö lý c¸c chÊt th¶i ®éc h¹i ngay
trong tõng chu tr×nh s¶n xuÊt, chØ th¶i bá ra m«i tr-êng nh÷ng chÊt kh«ng
g©y h¹i nhiÒu nh- n-íc, CO2, c¸c chÊt kho¸ng mµ c¸c sinh vËt kh¸c cã thÓ
13
sö dông ®-îc; ph-¬ng ph¸p chu tr×nh c«ng nghÖ khÐp kÝn nghÜa lµ ®-a c¸c
chÊt th¶i cña s¶n xuÊt vµo lÜnh vùc tiªu dïng cña s¶n xuÊt; t¨ng c-êng c¸i
gäi l¯ “c«ng nghÖ kh«”; khö c²c chÊt ®éc h³i b´ng ph¬ng ph²p sinh häc,
v.v... Tãm l¹i, cÇn kÕt hîp chÆt chÏ gi¶m thiÓu chÊt th¶i c«ng nghiÖp ®éc h¹i
ra m«i tr-êng, n©ng cao tr×nh ®é vµ n¨ng lùc xö lý chÊt th¶i víi chiÕn l-îc,
kÕ ho¹ch ph¸t triÓn c«ng nghiÖp l©u dµi, th«ng qua phßng chèng « nhiÔm,
b¶o vÖ m«i tr-êng lµ chÝnh chø kh«ng ph¶i c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc «
nhiÔm, hËu qu¶ do c¸c ho¹t ®éng c«ng nghiÖp g©y ra. Suy cho cïng, nh÷ng
thiÖt h¹i vÒ kinh tÕ do sù « nhiÔm m«i tr-êng tù nhiªn ®em l¹i vµ nh÷ng chi
phÝ ®Ó söa ch÷a, kh¾c phôc nh÷ng thiÖt h¹i ®ã bao giê còng lín h¬n rÊt
nhiÒu so víi nh÷ng chi phÝ ®Ó chñ ®éng ng¨n chÆn ngay tõ ®Çu sù « nhiÔm.
§ång thêi, viÖc ng¨n chÆn sù « nhiÔm th-êng dÔ h¬n viÖc thñ tiªu nh÷ng
hËu qu¶ cña nã. V× vËy, cã thÓ rót ra mét kÕt luËn ®¬n gi¶n lµ, ®Çu t- vµo
c«ng nghÖ, n©ng cao n¨ng lùc, tr×nh ®é xö lý chÊt th¶i c«ng nghiÖp, gi¶m
thiÓu chÊt th¶i ra m«i tr-êng, trong hÇu hÕt c¸c tr-êng hîp ®Òu mang l¹i lîi
Ých kinh tÕ to lín, ®ång thêi c¶i thiÖn vµ n©ng cao chÊt l-îng m«i tr-êng,
®¶m b¶o nh÷ng ®iÒu kiÖn tèt cho ®êi sèng vµ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp.
Trªn ®©y lµ mét sè lý luËn chung vÒ s¶n xuÊt, m«i tr-êng vµ sù t¸c
®éng cña s¶n xuÊt c«ng nghiÖp tíi m«i tr-êng. §Ó ¸p dông nh÷ng lý luËn
nµy tr-íc thùc tr¹ng, t×nh h×nh suy gi¶m chÊt l-îng m«i tr-êng tù nhiªn
n-íc ta bëi ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, chóng ta cïng chuyÓn sang
phÇn hai cña bµi viÕt.
Ch-¬ng hai
14
Thùc tr¹ng t¸c ®éng tiªu cùc cña s¶n xuÊt c«ng
nghiÖp tíi chÊt l-îng m«i tr-êng tù nhiªn n-íc ta
I. §Æc ®iÓm kinh tÕ - kü thuËt cña s¶n xuÊt c«ng nghiÖp
ë n-íc ta liªn quan tíi vÊn ®Ò ph¸t triÓn s¶n xuÊt g¾n
víi b¶o vÖ m«i tr-êng
Sau mét thêi gian dµi bÞ chiÕn tranh tµn ph¸ víi nhiÒu hËu qu¶ nÆng nÒ,
tõ cuèi thËp kû 80, ViÖt Nam ®· ®i vµo ®æi míi sù nghiÖp kinh tÕ. Tuy ®· cã
nh÷ng b-íc chuyÓn biÕn ban ®Çu nh-ng nh×n chung, nÒn kinh tÕ vÉn cßn lµ
kinh tÕ n«ng nghiÖp l¹c hËu, kÐm ph¸t triÓn vµ thuéc diÖn n-íc nghÌo cña
thÕ giíi.
VÒ c«ng nghiÖp, trong thêi gian ®Çu x©y dùng (trong nh÷ng n¨m 6070), ViÖt Nam chó ý tËp trung ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nÆng vµ
còng ®· h×nh thµnh mét sè khu c«ng nghiÖp nh- L©m Thao, ViÖt Tr×, Hµ
B¾c, Th¸i Nguyªn vµ Hµ Néi. Ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ vµ c«ng nghiÖp chÕ
biÕn, thêi gian nµy, ch-a ®-îc chó ý ®Çu t- ®Çy ®ñ.
Sau gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt n-íc (1975), chóng ta tiÕp
qu¶n miÒn Nam mét nÒn c«ng nghiÖp chñ yÕu lµ gia c«ng ë qui m« võa vµ
nhá tËp trung ë khu vùc Biªn Hßa, Thñ §øc vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh. HÇu
hÕt c«ng nghÖ ë c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nµy lµ theo c«ng nghÖ nh÷ng n¨m
50 cña thÕ giíi. §èi víi nh÷ng xÝ nghiÖp nhá do t- nh©n vµ ®Þa ph-¬ng qu¶n
lý, c«ng nghÖ lóc ®ã cßn l¹c hËu h¬n.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ho¹t ®éng s¶n xuÊt diÔn ra trong c¬ chÕ thÞ
tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, bé
mÆt cña c«ng nghiÖp cã phÇn ®-îc c¶i thiÖn, tuy nhiªn, ho¹t ®éng vÉn ë qui
m« võa vµ nhá lµ chñ yÕu, víi c«ng nghÖ kÐm tiªn tiÕn, ch-a ®-îc x©y
15
dùng, qui ho¹ch ë nh÷ng ®Þa ®iÓm thÝch hîp, phÇn lín tËp trung ë c¸c khu
trung t©m, ®« thÞ, gÇn khu vùc ®«ng d©n c- vµ mét ®iÓm kh¸ quan träng lµ,
phÇn lín s¶n xuÊt v× môc ®Ých kinh tÕ lµ chñ yÕu. ThiÕt bÞ c«ng nghÖ s¶n
xuÊt cò vµ l¹c hËu, phÇn lín ch-a ®-îc ®æi míi (gÇn 80% thiÕt bÞ s¶n xuÊt
thuéc thÕ hÖ nh÷ng n¨m 1980). Thêi gian gÇn ®©y mét sè doanh nghiÖp, c¬
së s¶n xuÊt ®-îc trang bÞ l¹i kh¸ hiÖn ®¹i, song còng chØ ®¹t tr×nh ®é hiÖn
®¹i trung b×nh cña thÕ giíi (sè nµy chiÕm kho¶ng 20%). Mét sè rÊt Ýt, kh«ng
®¸ng kÓ, ®¹t tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ thiÕt bÞ s¶n xuÊt tiªn tiÕn. HÇu hÕt, c¸c
doanh nghiÖp vµ c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ë n-íc ta sö dông thiÕt bÞ cò,
l¹c hËu, c«ng nghÖ s¶n xuÊt cæ ®iÓn, võa sö dông kh«ng hîp lý c¸c nguån
nguyªn liÖu, tiªu tèn chóng, võa lµm t¨ng tû lÖ phÕ th¶i c«ng nghiÖp vµ «
nhiÔm m«i tr-êng. §Õn tíi 80% doanh nghiÖp c«ng nghiÖp ch-a ch-a cã hÖ
thèng xö lý chÊt th¶i c«ng nghiÖp, sè cßn l¹i cã hÖ thèng xö lý phÕ th¶i
nh-ng hÇu hÕt ®Òu ch-a hoµn chØnh. NhiÒu c¬ së s¶n xuÊt qui tô vµo mét sè
vïng trïng hîp víi sù ph©n bè tËp trung c¸c doanh nghiÖp thuéc nh÷ng
nhãm s¶n xuÊt c«ng nghiÖp kh¸c nhau khiÕn møc ®é « nhiÔm cµng thªm
nÆng nÒ. T×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr-êng do s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ®Æc biÖt
nghiªm träng ë mét sè khu ®« thÞ, khu c«ng nghiÖp tËp trung. Cïng víi sù
ph¸t triÓn cña x· héi, trong c¬ chÕ thÞ tr-êng thêi më cöa, nÒn c«ng nghiÖp
ViÖt Nam ®ang ®øng tr-íc nhiÒu biÕn ®æi vµ th¸ch thøc, mµ th¸ch thøc lín
nhÊt lµ vÊn ®Ò g¾n ph¸t triÓn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp víi b¶o vÖ m«i tr-êng tù
nhiªn.
II. Thùc tr¹ng t¸c ®éng cña s¶n xuÊt c«ng nghiÖp tíi
chÊt l-îng m«i tr-êng
1. Nh÷ng biÓu hiÖn chñ yÕu cña ph¸t triÓn s¶n xuÊt dÉn tíi gi¶m sót chÊt
l-îng m«i tr-êng
NÒn c«ng nghiÖp ViÖt Nam nh×n chung cßn nhá bÐ. Tuy nhiªn, trong
nhiÒu n¨m ®æi míi, phÊn ®Êu v-¬n lªn gÇn ®©y, chóng ta còng ®· dÇn dÇn
h×nh thµnh ®-îc mét nÒn c«ng nghiÖp bao gåm nhiÒu ngµnh nghÒ, ®· h×nh
16
thµnh nhiÒu khu c«ng nghiÖp tËp trung song song víi sù ph¸t triÓn cña c¸c
thµnh phè lín. §©y lµ mét kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ ®Ó nÒn c«ng nghiÖp n-íc
nhµ ngµy cµng v÷ng b-íc ®i lªn, ®¹t ®-îc nhiÒu b-íc tiÕn to lín, cã ý nghÜa
trªn con ®-êng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ mµ §¶ng vµ Nhµ n-íc ®· ®Ò
ra. Song, ®iÒu nµy còng tÊt yÕu ®i kÌm víi nã lµ nh÷ng t¸c ®éng xÊu tíi m«i
tr-êng tù nhiªn mµ nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó phßng chèng còng nh- kh¾c phôc,
chóng ta cßn ®ang thiÕu vÒ sè l-îng, yÕu vÒ chÊt l-îng. Sù gi¶m sót vÒ chÊt
l-îng m«i tr-êng do c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp g©y ra cã thÓ dÔ
nhËn thÊy th«ng qua hiÖn tr¹ng c«ng nghiÖp vµ t×nh h×nh « nhiÔm ë mét sè
ngµnh c«ng nghiÖp chÝnh cña n-íc ta nh- sau:
* Ngµnh c«ng nghiÖp n¨ng l-îng:
§Çu nh÷ng n¨m 90, ngµnh c«ng nghiÖp n¨ng l-îng cña ViÖt Nam ®·
®¹t kho¶ng 9,279.109 kWh, víi c¬ cÊu gåm 26,53 % tõ than; 68,35% tõ thñy
®iÖn; 5,12% tõ dÇu khÝ. Trong nh÷ng n¨m qua, n-íc ta ®· x©y dùng thªm
®-îc mét lo¹t c¸c nhµ m¸y thuû ®iÖn, ®-a tû lÖ thuû ®iÖn t¨ng cao. Tuy vËy,
vÊn ®Ò sö dông than còng nh- dÇu, khÝ thiªn nhiªn vÉn tiÕp tôc ®-îc më
réng bëi tÝnh chÊt kinh tÕ cña nã. HiÖn t¹i, hµng n¨m, c¸c nhµ m¸y nhiÖt
®iÖn th¶i ra kh«ng khÝ 4062 tÊn bôi, 7470 tÊn NOx, 3 040 000 tÊn
CO2,16540 tÊn SO2 vµ 529 tÊn xØ. Theo sè liÖu nghiªn cøu vÒ sù « nhiÔm
m«i tr-êng gÇn ®©y, chØ riªng víi viÖc sö dông than vµ x¨ng trung b×nh hµng
n¨m ®· cã 700000 tÊn bôi, l-îng SO2 lµ 7000 tÊn vµ l-îng NO2 lµ 180000
tÊn tung vµo kh«ng khÝ.
* Ngµnh khai kho¸ng vµ luyÖn kim:
Kho¸ng s¶n n-íc ta ®a d¹ng vµ ph©n bè kh¸ ®ång ®Òu. Sè má cã tr÷
l-îng lín t-¬ng ®èi Ýt, trõ than, dÇu khÝ, b«xit, apatÝt, nguyªn tè hiÕm... §·
ph¸t hiÖn trªn d-íi 3500 má, ®iÓm quÆng vµ c¸c biÓu hiÖn cña kho¶ng 80
lo¹i kho¸ng s¶n. HiÖn nay, míi ®-a vµo khai th¸c 300 má víi h¬n 30 lo¹i
kho¸ng s¶n, chñ yÕu lµ:
Than ®¸: Khu vùc Qu¶ng Ninh cã tr÷ l-îng 3500 triÖu tÊn, hµng
n¨m khai th¸c 3 triÖu tÊn. C«ng nghÖ cò, hiÕu suÊt thÊp, t×nh tr¹ng «
17
nhiÔm m«i tr-êng nÆng nÒ. VÒ bôi ë c¸c khu má than, nång ®é bôi
v-ît qu¸ tíi 5 lÇn tiªu chuÈn cho phÐp. Hµm l-îng SiO 2 cã trong
bôi chiÕm ®Õn 16-30%, 85% c«ng nh©n mà bÞ bÖnh “bôi phæi”.
HiÖn nay, muèn khai th¸c 10 triÖu tÊn than, ph¶i bèc xóc Ýt nhÊt
50.106 m3 ®Êt ®¸, hµng ngµn hecta ®Êt víi hµng tû mÐt khèi ®Êt ®¸
th¶i tr¬ trôi kh«ng nh÷ng ch-a ®-îc xö lý mµ cßn tiÕp tôc gia t¨ng.
C¸c b·i th¶i cña khu c«ng nghiÖp than ®¸ ®· ph¸ ®i sù c©n b»ng sinh
th¸i vèn cã ë vïng §«ng B¾c cña Tæ quèc. NhiÒu s«ng suèi bÞ ®Êt
®¸ båi lÊp, nhiÒu c¸nh rõng bÞ chÆt ph¸, lÊy gç lµm cét chèng lß...
T×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr-êng ë mét sè n¬i nh- vïng má Qu¶ng
Ninh, vÞnh H¹ Long ®ang t¨ng rÊt nhanh.2
ApatÝt: Khu vùc Lµo Cai hµng n¨m khai th¸c 300000 tÊn, c«ng nghÖ
¸p dông cßn l¹c hËu, g©y « nhiÔm m«i tr-êng ®¸ng kÓ.
DÇu khÝ: TËp trung chñ yÕu ë vïng thÒm lôc ®Þa phÝa Nam, n¨m
1992 ®¹t 5,5 triÖu tÊn dÇu th«. B-íc ®Çu còng ®· x¶y ra sù dß ch¶y
dÇu « nhiÔm biÓn. ViÖc g©y « nhiÔm nµy ®· t¹o ra t¸c h¹i kh«ng nhá
®Õn sinh th¸i biÓn, lµm gi¶m chÊt l-îng phôc vô sinh ho¹t cña con
ng-êi, lµm gi¶m, thËm chÝ mÊt h¼n nguån thu tõ kh¸ch du lÞch ë
nh÷ng vïng biÓn cã khai th¸c dÇu má. T-¬ng lai, chóng ta sÏ më
réng qui m« khai th¸c, vÊn ®Ò « nhiÔm cßn nan gi¶i h¬n.
VÒ luyÖn kim, chñ yÕu x©y dùng ë Th¸i Nguyªn, Biªn Hßa... Th¸i
Nguyªn lµ c¬ së s¶n xuÊt gang duy nhÊt tõ quÆng, cã hÖ thèng luyÖn cèc vµ
luyÖn thÐp. N¨ng suÊt 100000 tÊn/n¨m. C¸c lß luyÖn thÐp kh¸c phÇn lín ®i
tõ phÕ liÖu vµ dïng lß ®iÖn cì nhá. C«ng nghÖ vµ thiÕt bÞ cña toµn ngµnh ®·
l¹c hËu. Ngoµi ra, cßn cã mét sè lß luyÖn thiÕc, luyÖn ch×... vµ nhiÒu ®iÓm
khai th¸c vµng víi qui m« nhá. Nh×n chung, c«ng nghÖ cña toµn ngµnh
luyÖn ®· l¹c hËu, g©y « nhiÔm trªn diÖn réng, c¸c chÊt th¶i ®éc h¹i cña
ngµnh luyÖn kim t-¬ng ®èi lín nh- khÝ SO2, SO3, hîp chÊt As, Hg...
2
“T²c ®éng cða m«i trêng sinh th²i tíi qu² tr×nh c«ng nghiÖp ho², hiÖn ®³i ho² ë níc ta”,
NguyÔn Hoµng Gi¸p - Hoµi Anh, T¹p chÝ Ho¹t ®éng khoa häc sè 2/2001
18
* Ngµnh ho¸ chÊt, ph©n bãn:
§©y lµ ngµnh c«ng nghiÖp ®-îc x©y dùng tõ thËp kû 60. Do ngµnh ho¸
dÇu ch-a ph¸t triÓn nªn hiÖn nay chñ yÕu lµ s¶n xuÊt c¸c hîp chÊt v« c¬ nhH2SO4, HCl, NaOH, ph©n supe ph«t ph¸t, ph©n ®¹m, NH 3... vµ còng ®· h×nh
thµnh c¸c khu c«ng nghiÖp tËp trung nh- L©m Thao, ViÖt Tr×, Hµ B¾c, §ång
Nai. C«ng nghiÖp ho¸ chÊt ph¸t triÓn thiÕu c©n ®èi, ch-a c©n b»ng ®-îc Clo
còng nh- Fluo - hai t¸c nh©n g©y nhiÒu ®éc h¹i nhÊt cña ngµnh.
Hµng n¨m, s¶n xuÊt ®-îc 240000 tÊn H2SO4 trong ®ã, 180000 tÊn ®i tõ
nguyªn liÖu pyrit. TÊt c¶ ®Òu dïng xóc t¸c mét líp, hiÖu suÊt chuyÓn ho¸
thÊy vµ l-îng chÊt th¶i cao. Hµng n¨m, th¶i 4347 tÊn SO 2, riªng L©m Thao
th¶i 2000 tÊn H2SO4 ra s«ng Hång vµ kho¶ng 80000 tÊn xØ pyrit.
HCl kho¶ng 10000 tÊn, mét bé phËn lín th¶i ra s«ng v× ch-a cã c¬ së
sö dông hÕt.
NaOH kho¶ng 8000 tÊn/n¨m, phÇn lín ®-îc dïng cho c«ng nghiÖp
giÊy.
Ph©n bãn supe phèt ph¸t 600000 tÊn/n¨m (theo thiÕt kÕ).
Ph©n l©n nung ch¶y 180000 tÊn/n¨m, ®ång thêi còng th¶i ra mét l-îng
Fluo t-¬ng ®-¬ng 11745 tÊn Na2SiF6, phÇn chñ yÕu hiÖn nay Fluo ®-îc th¶i
ra kh«ng khÝ.
Ph©n ®¹m trung b×nh hµng n¨m 90000 tÊn urª, theo c«ng nghÖ sö dông
than antraxit, khÝ ho¸ ë ¸p suÊt th-êng trong lß vØ cè ®Þnh. HiÖu suÊt thu håi
thÊp, « nhiÔm nguån n-íc lµ chÝnh, gåm: xyanua, arsen, phèt pho, phenol,
dÇu goudron ë kh©u lµm s¹ch khÝ than.
HiÖn t¹i, møc « nhiÔm m«i tr-êng do ngµnh c«ng nghiÖp ho¸ chÊt vµ
ph©n bãn g©y ra lµ rÊt cao. Vïng phô cËn cña L©m Thao, ®ång ruéng, c©y
cèi bÞ h- h¹i do khÝ th¶i cã chøa hµm l-îng SO 2 cao, vïng l©n cËn ViÖt Tr×
bÞ « nhiÔm bëi khÝ Cl...
* Ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ:
19
Ngµnh nµy cã qui m« rÊt réng, bao gåm nhiÒu ngµnh nghÒ víi nhiÒu
doanh nghiÖp. Quan träng nhÊt lµ ngµnh dÖt vµ ngµnh giÊy.
Ngµnh c«ng nghiÖp dÖt chiÕm 65% tæng gi¸ trÞ s¶n l-îng ngµnh
c«ng nghiÖp nhÑ. PhÇn lín thiÕt bÞ ®· cò (míi ®æi míi ®-îc kho¶ng
gÇn 40%), nguyªn liÖu chñ yÕu nhËp ngo¹i, riªng thuèc nhuém, mçi
n¨m nhËp kho¶ng trªn 400 tÊn thuèc nhuém c¸c lo¹i. C«ng nghÖ
gåm kÐo sîi, dÖt, nhuém. Trong c«ng ®o¹n tÈy tr¾ng, hÇu hÕt ®Òu
dïng Clo hoÆc hîp chÊt cña Clo. Trong c«ng ®o¹n nhuém, 75% ho¸
chÊt thuèc nhuém hoµ vµo v¶i sîi; cßn 25% tan hoÆc kh«ng tan
®-îc th¶i ra ngoµi. N-íc th¶i sau khi nhuém cã c¸c thµnh phÇn nhClo, Sunphat, Nitrat, c¸c axit HCl, H2SO4 vµ xót. Trong s¶n xuÊt,
l-îng n-íc th¶i kho¶ng 0,13 m3 cho mét mÐt v¶i. Riªng c¸c nhµ
m¸y dÖt lín cña thµnh phè Hå ChÝ Minh mçi ngµy ®æ ra s«ng mét
l-îng n-íc th¶i ch-a ®-îc xö lý lµ 30000 m 3 g©y « nhiÔm nÆng trªn
c¸c dßng s«ng. Khi ph©n tÝch nguån n-íc th¶i cña mét sè nhµ m¸y
dÖt, ng-êi ta thÊy cã nhiÒu lo¹i ®éc tè vµ nång ®é v-ît qu¸ møc cho
phÐp nhiÒu lÇn.
Ngµnh giÊy cã kho¶ng 90 nhµ m¸y s¶n xuÊt ®ang ho¹t ®éng. Trong
c«ng nghiÖp s¶n xuÊt giÊy, ngay c¶ nh÷ng xÝ nghiÖp lín, ®-îc trang
bÞ c«ng nghÖ trong giai ®o¹n 1975-1980 nh- B·i B»ng, Cogido, T©n
Mai còng ®· th¶i xuèng s«ng mét l-îng ®éc tè (Lignin) cã hµm
l-îng rÊt cao (20000-27000 mg/l) vµ th¶i vµo khÝ quyÓn c¸c chÊt
H2, H2S, SO2, bôi Na2SO4, Na2CO3CH3CH (methyl vertan),
CH3SCH3 (dimethyl simlit)... víi hµm l-îng lín h¬n nhiÒu lÇn møc
cho phÐp, g©y nguy h¹i cho søc khoÎ céng ®ång. 3 VÊn ®Ò g©y «
nhiÔm m«i tr-êng do c¸c xÝ nghiÖp, c¬ së s¶n xuÊt giÊy trang bÞ
c«ng nghÖ thñ c«ng, l¹c hËu cßn g©y nguy h¹i h¬n nhiÒu cho m«i
tr-êng sinh th¸i, søc khoÎ céng ®ång vÞ l-îng phÕ th¶i nhiÒu h¬n,
3
¸p dông c¸c c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ ®Ó n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý m«i tr-êng Hµ Néi, NguyÔn
ThÕ Chinh, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 1999, tr.252
20
- Xem thêm -