Tài liệu Phát triển công nghiệp và bảo vệ môi trường ở việt nam hiện nay

Lêi më ®Çu c «ng nghiÖp ph¸t triÓn ®· ®a l¹i nhiÒu s¶n phÈm phôc vô cho con ngêi, nhng ®ång thêi nã còng ®a ®Õn sù c¹n kiÖt tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ c¸c chÊt th¶i cã kh¶ n¨ng lµm « nhiÔm m«i trêng. C«ng nghiÖp cµng ph¸t triÓn, s¶n phÈm thu ®îc cµng nhiÒu th× m«i trêng còng ngµy cµng bÞ suy tho¸i nghiªm träng. ViÖt Nam cßn lµ mét níc c«ng nghiÖp kÐm ph¸t triÓn nhng tèc ®é ph¸t triÓn ngµy mét nhanh m¹nh theo yªu cÇu cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc, v× vËy t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i trêng ë nhiÒu khu vùc ®· ë møc b¸o ®éng, ®ang ®ßi hái sù quan t©m ®Çy ®ñ vÒ viÖc phßng ngõa vµ gi¶m thiÓu « nhiÔm m«i trêng tèi ®a trong c«ng nghiÖp. Vèn cã sù høng thó trong viÖc tham kh¶o, t×m tßi, xem xÐt c¸c vÊn ®Ò vÒ m«i trêng vµ « nhiÔm m«i trêng vµ lµ mét sinh viªn ®ang häc tËp, nghiªn cøu t¹i Khoa Qu¶n trÞ kinh doanh C«ng nghiÖp vµ X©y dùng c¬ b¶n thuéc Trêng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n Hµ Néi, em ®· lùa chän ®Ò tµi: “Ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ b¶o vÖ m«i trêng ë ViÖt Nam hiÖn nay” cho b¶n ®Ò ¸n m«n häc nµy. Víi nh÷ng kiÕn thøc lý luËn n¾m b¾t ®îc qua c¸c bµi gi¶ng cña thÇy gi¸o trªn líp vµ c¸c th«ng tin thùc tÕ t×m hiÓu tõ tµi liÖu tham kh¶o, em xin tr×nh bµy tríc hÕt lµ mét sè vÊn ®Ò chung vÒ s¶n xuÊt, m«i trêng vµ sù t¸c ®éng cña s¶n xuÊt ®Õn m«i trêng. Sau ®ã, t×m nguyªn nh©n vµ gi¶i ph¸p cho sù nghiÖp ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ë níc ta g¾n víi b¶o vÖ m«i trêng. §Ò ¸n ®îc kÕt cÊu thµnh hai phÇn:  Ch¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ s¶n xuÊt, m«i trêng vµ sù t¸c ®éng cña s¶n xuÊt tíi m«i trêng  Ch¬ng II: Thùc tr¹ng t¸c ®éng tiªu cùc cña s¶n xuÊt c«ng nghiÖp tíi chÊt lîng m«i trêng tù nhiªn ë níc ta  Ch¬ng III: Mét sè gi¶i ph¸p nh»m gi¶i quyÕt tèt mèi quan hÖ gi÷a ph¸t triÓn s¶n xuÊt víi b¶o vÖ m«i trêng t nhiªn 1 Ch¬ng mét Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ s¶n xuÊt, m«i trêng vµ sù t¸c ®éng cña s¶n xuÊt tíi m«i trêng I. Sù t¸c ®éng cña s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp tíi m«i trêng tù nhiªn 1.Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp C«ng nghiÖp lµ ngµnh kinh tÕ thuéc lÜnh vùc s¶n xuÊt vËt chÊt_mét bé phËn cÊu thµnh nÒn s¶n xuÊt vËt chÊt cña x· héi. C«ng nghiÖp bao gåm 3 lo¹i ho¹t ®éng chñ yÕu:  Khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn t¹o ra nguån nguyªn liÖu nguyªn thñy.  S¶n xuÊt vµ chÕ biÕn s¶n phÈm cña c«ng nghiÖp khai th¸c vµ cña n«ng nghiÖp thµnh nhiÒu lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau nh»m tho¶ m·n nhu cÇu cña x· héi.  Kh«i phôc gi¸ trÞ sö dông cña s¶n phÈm ®îc tiªu dïng trong s¶n xuÊt vµ trong sinh ho¹t. §Ó thùc hiÖn ba ho¹t ®éng c¬ b¶n nµy, díi sù t¸c ®éng cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi trªn c¬ së cña tiÕn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ, trong nÒn kinh tÕ quèc d©n ®· h×nh thµnh hÖ thèng c¸c ngµnh c«ng nghiÖp:  Khai th¸c tµi nguyªn kho¸ng s¶n, ®éng, thùc vËt. 2  C¸c ngµnh chÕ biÕn vµ s¶n xuÊt s¶n phÈm.  C¸c ngµnh c«ng nghiÖp dÞch vô söa ch÷a. 2. M«i trêng tù nhiªn vµ c¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh chÊt lîng m«i trêng tù nhiªn 2.1. M«i trêng tù nhiªn vµ c¸c yÕu tè hîp thµnh m«i trêng tù nhiªn M«i trêng tù nhiªn lµ toµn bé nh÷ng hiÖn tîng sù vËt vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn tån t¹i trong mèi quan hÖ t¬ng t¸c qua l¹i vµ g¾n bã h÷u c¬ víi nhau trong mét thÓ thèng nhÊt, cã liªn quan vµ cÇn thiÕt cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña con ngêi. §ã lµ mét hÖ thèng cã cÊu t¹o phøc t¹p, gåm nhiÒu ph©n hÖ kh¸c nhau cña phÇn vá vò trô, phÇn díi cña tÇng khÝ quyÓn vµ tÇng ®Þa häc. Ngoµi ra, còng cã thÓ hiÓu m«i trêng tù nhiªn lµ m«i trêng sèng cña con ngêi vµ x· héi loµi ngêi, lµ ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn, thêng xuyªn vµ tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt, lµ mét trong nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n nhÊt cña tån t¹i x· héi. Con ngêi cïng c¸c yÕu tè cÊu thµnh c¬ b¶n kh¸c nh ®Êt ®ai, níc, kh«ng khÝ, c¸c lo¹i ®éng, thùc vËt, tµi nguyªn, kho¸ng s¶n; c¸c nguån lùc tù nhiªn vµ c¸c hiÖn tîng tù nhiªn t¹o thµnh mét hÖ thèng lu«n vËn ®éng, biÕn ®æi theo nh÷ng qui luËt tù nhiªn .Gi÷a con ngêi vµ m«i trêng cã sù g¾n bã h÷u c¬ chÆt chÏ víi nhau. Con ngêi lµ mét bé phËn cÊu thµnh quan träng vµ tÝch cùc nhÊt, thêng xuyªn t¸c ®éng ®Õn sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña m«i trêng. Con ngêi kh«ng thÓ tån t¹i thiÕu m«i trêng vµ ngîc l¹i, m«i trêng ë tr¹ng th¸i ph¸t triÓn hiÖn ®¹i, còng kh«ng thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn nÕu thiÕu sù t¸c ®éng cã ý thøc vµ s¸ng t¹o cña con ngêi. Nhê ho¹t ®éng s¶n xuÊt, con ngêi ®· t¸c ®éng vµo m«i trêng tù nhiªn, biÕn tù nhiªn thµnh cña c¶i vËt chÊt phôc vô nhu cÇu cña m×nh. Th«ng qua ho¹t ®éng s¶n xuÊt, mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi tù nhiªn ®· h×nh thµnh hÖ thèng c¬ b¶n “S¶n xuÊt - M«i trêng”. Cïng víi sù ph¸t triÓn, sù t¸c ®éng qua l¹i trong hÖ thèng “S¶n xuÊt - M«i trêng” ngµy cµng trë nªn chÆt chÏ h¬n. B¶n th©n qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt 3 vËt chÊt lµ mét qu¸ tr×nh biÖn chøng nh C.M¸c ®· nãi, ®ång thêi víi qu¸ tr×nh biÕn ®æi c¸c yÕu tè tù nhiªn thµnh cña c¶i vËt chÊt phôc vô con ngêi, nãi c¸ch kh¸c, lµ qu¸ tr×nh “vËt thÓ ho¸ con ngêi”. Khi con ngêi t¸c ®éng vµo tù nhiªn, c¶i t¹o, chinh phôc tù nhiªn ®Ó phôc vô m×nh lµm biÕn ®æi tù nhiªn; ®ång thêi m«i trêng còng t¸c ®éng ngîc trë l¹i víi con ngêi. M«i trêng tù nhiªn lµ nÒn t¶ng cÇn thiÕt kh«ng thÓ thiÕu ®îc cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña con ngêi vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt, ®Æc biÖt lµ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp.Mét mÆt nã cung cÊp vµ ®¶m b¶o kh«ng gian cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn cña c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, nh ®Êt ®ai, kh«ng gian cÇn thiÕt cho sù ph©n bè vµ tæ chøc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. MÆt kh¸c ,nã lµ c¬ së nguyªn liÖu, n¨ng lîng cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. Tõ c¸c d¹ng vËt chÊt trong tù nhiªn díi d¹ng tµi nguyªn thiªn nhiªn, qua ho¹t ®éng chÕ biÕn c«ng nghiÖp, chóng trë thµnh nh÷ng lo¹i s¶n phÈm cã Ých cho con ngêi Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, kinh tÕ häc m«i trêng ph©n biÖt ba lo¹i tµi nguyªn kh¸c nhau. §ã lµ tµi nguyªn tù nhiªn trong ®ã mét sè lo¹i cã thÓ ®æi míi, cã thÓ thay thÕ b»ng tµi nguyªn nh©n t¹o, mét sè cÇn thiÕt cho sù sèng mµ kh«ng thÓ thay thÕ b»ng tµi nguyªn nh©n t¹o ®îc(tÇng ozon ,khÝ quyÓn...). Tµi nguyªn nh©n t¹o cã thÓ lµ nhµ m¸y, hÇm má, ®êng x¸, cÇu cèng, nhµ cöa, lµng m¹c... Theo quan ®iÓm kinh tÕ thÞ trêng, m«i trêng tù nhiªn ®îc coi nh nh÷ng nguån tµi nguyªn khan hiÕm vµ v× vËy chóng cã gi¸ trÞ vµ cã thÓ tÝnh to¸n ®îc vÒ mÆt gi¸ trÞ gièng nh c¸c nguån vèn t b¶n kh¸c. G©y thiÖt h¹i cho m«i trêng còng nh lµm gi¶m nguån vèn, kh«ng sím th× muén còng sÏ lµm gi¶m gi¸ trÞ cña nh÷ng dÞch vô trong thêi gian sau ®ã. V× vËy, b¶o vÖ m«i trêng kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò x· héi mµ cßn lµ vÊn ®Ò kinh tÕ. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ, b¶o vÖ m«i trêng tù nhiªn lµ ®iÒu kiÖn kh¸ch quan, cÇn thiÕt cho sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trong t¬ng lai. 2.2. §¸nh gi¸ vµ nh÷ng chØ tiªu ph¶n ¸nh chÊt lîng m«i trêng tù nhiªn HiÖu qu¶ cña ph¬ng ¸n b¶o vÖ m«i trêng ®îc biÓu hiÖn th«ng qua møc tiÕt kiÖm chi phÝ mµ x· héi ph¶i ®Çu t cho ho¹t ®éng b¶o vÖ, duy tr× vµ t¸i 4 s¶n xuÊt m«i trêng vµ c¸c nguån tµi nguyªn cña m«i trêng tù nhiªn, nh»m b¶o ®¶m tiªu chuÈn chÊt lîng m«i trêng qui ®Þnh. §Ó ®¸nh gi¸ chÊt lîng m«i trêng vµ hiÖu qu¶ c¸c ph¬ng ¸n b¶o vÖ m«i trêng, ngêi ta dïng mét hÖ thèng c¸c chØ tiªu:  Møc tiÒm n¨ng cña c¸c nguån tµi nguyªn vµ t×nh h×nh sö dông chóng.  Sù thay ®æi tr÷ lîng tµi nguyªn do ph¸t triÓn c«ng nghiÖp.  Møc « nhiÔm ®Êt ®ai, nguån níc, kh«ng khÝ, sù thay ®æi trong thÕ giíi ®éng, thùc vËt, trong ®ã cã c¸c tiªu thøc cô thÓ nh:  ¤ nhiÔm kho¸ng vËt nh phèt pho, ch×  Møc « nhiÔm kh«ng khÝ th«ng qua c¸c chØ sè t¨ng cña SO2, SO3, CO2, NH3...  Nång ®é c¸c ho¸ chÊt ®éc h¹i trong níc, ®Êt  Møc ®é phãng x¹  C¸c hiÖn tîng vËt lý nh tiÕng ån, ®é rung, bôi khãi.  §iÒu kiÖn m«i trêng ¶nh hëng ®Õn søc kháe con ngêi vµ n¨ng suÊt lao ®éng nh:  Tû lÖ tö vong  Tû lÖ mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng  §Æc ®iÓm ph¸t triÓn thÓ lùc cña nhãm d©n c  Tuæi thä b×nh qu©n  C¸c lo¹i bÖnh thÇn kinh, dÞ øng... 5  Nh÷ng chi phÝ vÒ vèn ®Çu t cho viÖc x©y dùng, l¾p ®Æt vµ duy tr× ho¹t ®éng cña c¸c ph¬ng tiÖn b¶o vÖ m«i trêng  §Ó tÝnh to¸n ®îc c¸c chØ tiªu trªn, cÇn tiÕn hµnh thêng xuyªn theo dâi, kiÓm tra, ®¸nh gi¸ chÊt lîng m«i trêng, tr¹ng th¸i m«i trêng trong ph¹m vi c¶ níc, tõng vïng vµ ®Æc biÖt lµ c¸c trung t©m c«ng nghiÖp, c¸c khu c«ng nghiÖp lín. 3. Nh÷ng t¸c ®éng cña s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp tíi m«i trêng tù nhiªn 3.1. Nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp tíi m«i trêng tù nhiªn 3.1.1. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ vÊn ®Ò sö dông tµi nguyªn C«ng nghiÖp lµ mét ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt to lín, ®ãng vai trß chñ ®¹o, quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh kh¸c vµ cña toµn bé nÒn kinh tÕ. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cã t¸c ®éng m¹nh mÏ nhÊt, lµm biÕn ®æi nhanh chãng m«i trêng tù nhiªn. C¸c qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp t¹o ra nh÷ng vßng tuÇn hoµn chu chuyÓn míi cña vËt chÊt, n¨ng lîng trong hÖ thèng “S¶n xuÊt - M«i trêng”. HÖ thèng c¸c ngµnh, c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp lu«n tån t¹i trong mét m«i trêng nhÊt ®Þnh, khai th¸c vµ sö dông lµm biÕn ®æi m«i trêng. Mèi quan hÖ gi÷a s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ m«i trêng tù nhiªn ®îc biÓu diÔn theo s¬ ®å tæng qu¸t sau: C¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp Kü thuËt c«ng nghÖ sö dông 6 M«i trêng tù nhiªn S¶n xuÊt c«ng nghiÖp lµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi vËt chÊt tõ d¹ng tù nhiªn cña nã thµnh d¹ng vËt chÊt cã gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau, lµ c¸c lo¹i s¶n phÈm ®¸p øng nhu cÇu cña con ngêi.. Nguån tµi nguyªn khai th¸c ®îc trong m«i trêng tù nhiªn sö dông trong s¶n xuÊt ®îc biÕn ®æi thµnh s¶n phÈm. Nhng kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c tµi nguyªn khai th¸c ®îc, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ®Òu biÕn thµnh s¶n phÈm cã Ých cho tiªu dïng, mµ mét phÇn quay trë l¹i tù nhiªn díi d¹ng chÊt th¶i c«ng nghiÖp. Ngoµi ra c¸c s¶n phÈm do c«ng nghiÖp chÕ biÕn ra, sau mét thêi gian ®a vµo tiªu dïng còng bÞ h háng, mÊt dÇn gi¸ trÞ sö dông vµ quay trë l¹i tù nhiªn díi d¹ng chÊt th¶i tiªu thô. Nh vËy, trong hÖ thèng “S¶n xuÊt c«ng nghiÖp - M«i trêng”, nh÷ng yÕu tè ®Çu vµo lµ tµi nguyªn cña m«i trêng vµ c¸c yÕu tè ®Çu ra lµ chÊt th¶i.. Toµn bé chu tr×nh biÕn ®æi mµ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp t¸c ®éng vµo m«i trêng cã thÓ tãm t¾t qua s¬ ®å: M«i trêng tµi nguyªn S¶n xuÊt c«ng nghiÖp ChÊt th¶i c«ng nghiÖp S¶n phÈm cã Ých Qu¸ tr×nh tiªu dïng 7 ChÊt th¶i 3.1.2. Nh÷ng t¸c ®éng chñ yÕu cña c«ng nghiÖp hiÖn nay ®Õn m«i trêng tù nhiªn Ngµy nay, c¸c nguån tµi nguyªn ®ang bÞ con ngêi khai th¸c vµ sö dông qu¸ møc, ®ang c¹n kiÖt dÇn vµ m«i trêng tù nhiªn ®ang bÞ « nhiÔm, nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi ®· diÔn ra khñng ho¶ng sinh th¸i côc bé. Than ®¸, khÝ ®èt vµ dÇu löa sÏ kh«ng ph¶i lµ nguån tµi nguyªn nhiªn liÖu vÜnh viÔn hµng ®Çu trªn thÕ giíi. Nhu cÇu cña x· héi nãi chung vµ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nãi riªng ®·, ®ang vµ sÏ cßn rÊt lín. Trªn thùc tÕ, loµi ngêi ®· khai th¸c vµ sö dông mét khèi lîng khæng lå c¸c nguån nhiªn liÖu nµy. C¸c nguån nhiªn liÖu ho¸ th¹ch trong thêi gian qua ®· ®¸p øng ®îc 3/4 n¨ng lîng trªn thÕ giíi, trong ®ã, dÇu löa chiÕm vÞ trÝ quan träng. Riªng trong lÜnh vùc giao th«ng vËn t¶i, dÇu löa ®¸p øng 97% nhu cÇu cÇn thiÕt vµ chØ riªng lÜnh vùc nµy ®· sö dông tíi 50% nhu cÇu tiªu thô s¶n phÈm cña ngµnh c«ng nghiÖp khai th¸c vµ chÕ biÕn dÇu thÕ giíi. Trong mét thÕ giíi ph¸t triÓn m¹nh theo híng c«ng nghiÖp ho¸ nh ngµy nay, nhu cÇu vÒ dÇu löa vÉn lµ rÊt lín vµ tiÕp tôc t¨ng cao. Thùc tÕ, theo mét sè tÝnh to¸n cho thÊy r»ng, hiÖn nay, tr÷ lîng dÇu löa ®ñ ®Ó cung cÊp cho nhu cÇu n¨ng lîng trªn thÕ giíi trong vßng 43 n¨m víi tèc ®é ph¸t triÓn nh hiÖn nay, tr÷ lîng khÝ ®èt ®ñ dïng trong 66 n¨m vµ lîng than ®¸ ®¸p øng nhu cÇu cña x· héi trong vßng 235 n¨m.1 Tèc ®é khai th¸c, sö dông c¸c lo¹i tµi nguyªn ®éng, thùc vËt dïng cho chÕ biÕn c«ng nghiÖp nhanh h¬n rÊt nhiÒu lÇn kh¶ n¨ng t¸i sinh cña thÕ giíi ®éng, thùc vËt, ®· lµm gi¶m mµu xanh trªn tr¸i ®Êt. T×nh tr¹ng khai th¸c rõng å ¹t víi qui m«, tèc ®é lín dïng cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn gç, ®· lµm gi¶m “Cuéc vËt lén víi vÊn ®Ò ®iÖn n¨ng thÕ giíi” trong “Th«ng tin chiÕn lîc ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt, kinh tÕ”, No2, 1996, tr.1 1 8 tµi nguyªn rõng nghiªm träng. DiÖn tÝch rõng kh«ng ngõng bÞ thu hÑp. Theo dù tÝnh, cø víi tèc ®é khai th¸c rõng nh hiÖn nay, chØ sang nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XXI, rõng cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn sÏ kh«ng cßn n÷a. NhiÒu loµi ®éng, thùc vËt trªn thÕ giíi ®· bÞ tuyÖt chñng, kho¶ng 60 ngh×n loµi ®éng, thùc vËt trªn thÕ giíi ®ang trong t×nh tr¹ng suy tho¸i. NhiÒu nhµ chuyªn m«n ®· dù ®o¸n r»ng, trong vßng 20-30 n¨m tíi, cã kh¶ n¨ng 1/4 sè loµi sinh vËt trªn hµnh tinh chóng ta, nghÜa lµ kho¶ng 1 triÖu loµi bÞ tuyÖt chñng, trung b×nh mçi ngµy mÊt kho¶ng 100 loµi. §iÒu nµy lµ nguy c¬ dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ kh«ng thÓ lêng tríc ®îc vÒ sù thÊt thêng cña khÝ hËu, víi nh÷ng thiªn tai, b·o lò thêng xuyªn ë ph¹m vi réng lín vµ søc tµn ph¸ cña nã lín h¬n tríc kia rÊt nhiÒu. C«ng nghiÖp khai th¸c tµi nguyªn kho¸ng s¶n ph¸t triÓn nhanh nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña c¸c ngµnh chÕ biÕn kh¸c ®· t¸c ®éng trùc tiÕp to lín vµo m«i trêng tù nhiªn, ph¸ huû bÒ mÆt tr¸i ®Êt, lµm thay ®æi ®Þa h×nh, nhiÒu nguån tµi nguyªn bÞ l·ng phÝ. C«ng nghiÖp chÕ biÕn víi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cßn sö dông tµi nguyªn l·ng phÝ rÊt nhiÒu. Mét lîng chÊt th¶i lín hµng n¨m ®îc c«ng nghiÖp th¶i ra, trë l¹i m«i trêng díi c¸c d¹ng lý, ho¸ tÝnh kh¸c nhau, kh¶ n¨ng ph©n huû chËm ch¹p, thÊp lµm t¨ng ®é « nhiÔm m«i trêng. C«ng nghiÖp ho¸ chÊt ph¸t triÓn ngµy mét nhanh vµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp sö dông ho¸ chÊt hµng n¨m th¶i vµo kh«ng khÝ, ®Êt, níc mét lîng chÊt th¶i khæng lå lµm « nhiÔm vµ suy tho¸i m«i trêng nghiªm träng. TÊt c¶ c¸c t¸c ®éng trªn ®©y cña ph¸t triÓn c«ng nghiÖp dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ to lín víi m«i trêng : ma axit, hiÖu øng nhµ kÝnh, ph¸ vì tÇng «z«n, « nhiÔm ®Êt, nguån níc, kh«ng khÝ: Lîng «xy vµ nguån níc gi¶m trong khi c¸c lo¹i khÝ ®éc h¹i nh SO2, SO3... t¨ng rÊt nhanh.Nh÷ng hiÖn tîng ®ã trªn chÝnh lµ sù ph¶n øng l¹i cña m«i trêng tù nhiªn tríc nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc m¹nh mÏ tõ phÝa ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp trªn toµn thÕ giíi. Chóng cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn ®êi sèng con ngêi vµ s¶n xuÊt. 3.2. Ph©n tÝch nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n c¸c t¸c ®éng cña s¶n xuÊt c«ng nghiÖp lµm suy gi¶m chÊt lîng m«i trêng 9 Nguyªn nh©n c¬ b¶n vµ quan träng nhÊt dÉn ®Õn « nhiÔm m«i trêng t¨ng lªn nhanh chãng lµ do tr×nh ®é c«ng nghÖ sö dông trong qu¸ trÝnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ tr×nh ®é c«ng nghÖ xö lý chÊt th¶i cßn bÞ h¹n chÕ bëi tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ hiÖn t¹i. Nh÷ng ngµnh kh¸c nhau cã møc ®é g©y « nhiÔm vµ c¸c lo¹i « nhiÔm kh¸c nhau. C«ng nghiÖp nÆng g©y ra nhiÒu « nhiÔm h¬n c«ng nghiÖp nhÑ. Th«ng thêng, c¸c níc cã xu thÕ chuyÓn dÞch c¬ cÊu c«ng nghiÖp tõ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp Ýt chÊt th¶i ®éc h¹i sang c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nÆng g©y « nhiÔm nhiÒu vµ cuèi cïng, sang giai ®o¹n cao cña sù ph¸t triÓn sÏ lµ c¸c ngµnh Ýt g©y « nhiÔm h¬n nh ®iÖn, ®iÖn tö, m¸y tæng hîp... Sù ph©n bè tæ chøc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cha hîp lý gi÷a c¸c vïng l·nh thæ, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng tËp trung qu¸ møc c«ng nghiÖp vµo tõng vïng lµm t¨ng nång ®é chÊt th¶i c«ng nghiÖp, g©y « nhiÔm nghiªm träng cho nhiÒu vïng réng lín. Trong khi vÒ mÆt kinh tÕ, nguyªn t¾c ph©n bè c«ng nghiÖp gÇn c¸c vïng nguyªn liÖu, thÞ trêng tiªu thô, th× yªu cÇu b¶o vÖ m«i trêng ®ßi hái cã sù bè trÝ hîp lý, c¸ch xa vïng d©n c vµ nguyªn liÖu ®Ó tr¸nh tËp trung qu¸ møc nguån chÊt th¶i c«ng nghiÖp ®éc h¹i ®Õn ®¬× sèng con ngêi. Khai th¸c vµ sö dông tµi nguyªn cha hîp lý, thËm chÝ khai th¸c bõa b·i v× nh÷ng lîi Ých tríc m¾t mµ kh«ng tÝnh ®Õn lîi Ých l©u dµi. Lîng chÊt th¶i c«ng nghiÖp cha ®îc quan t©m xö lý tèt. C«ng nghÖ khai th¸c vµ xö lý chÊt th¶i cßn nhiÒu h¹n chÕ. Qui m« vµ tèc ®é khai th¸c, sö dông c¸c yÕu tè cña m«i trêng t¨ng rÊt nhanh, ®Æc biÖt tõ khi c«ng nghiÖp ho¸ trë thµnh vÊn ®Ò toµn cÇu. Lîng chÊt th¶i t¨ng lªn ®i liÒn víi qu¸ tr×nh t¨ng tèc ®é s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. Tèc ®é tù phôc håi cña tù nhiªn chËm h¬n nhiÒu lÇn so víi tèc ®é khai th¸c, sö dông tµi nguyªn cña con ngêi g©y ra nh÷ng ¶nh hëng tiªu cùc tíi m«i trêng nh ph¸ vì c©n b¾ng sinh th¸i, g©y suy tho¸i vµ « nhiÔm m«i trêng nghiªm träng. Tãm l¹i ,vÊn ®Ò « nhiÔm m«i trêng ®· vµ ®ang trë thµnh vÊn ®Ò toµn cÇu, kh«ng ph¶i cña riªng mét quèc gia nµo mµ còng kh«ng mét quèc gia nµo cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn b¶o vÖ m«i trêng thµnh c«ng mét c¸ch biÖt lËp. 10 II. Mét sè néi dung vµ yªu cÇu ®èi víi s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp g¾n víi b¶o vÖ m«i trêng tù nhiªn 1. Trong c¸c chiÕn lîc vÒ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, ®Òu ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p mang tÝnh chiÕn lîc vÒ b¶o vÖ m«i trêng tù nhiªn Tríc hÕt, vÒ chiÕn lîc c¬ cÊu c«ng nghiÖp, khi x©y dùng chiÕn lîc nµy, lu«n ph¶i tÝnh ®Õn nh÷ng nhiÖm vô b¶o vÖ m«i trêng. Trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ níc ta, viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu c«ng nghiÖp kh«ng thÓ t¸ch rêi c¬ cÊu kinh tÕ thÕ giíi, nhÊt lµ c¬ cÊu c«ng nghiÖp cña c¸c níc trong khu vùc. ChiÕn lîc ph¸t triÓn híng vÒ xuÊt khÈu ®ßi hái chóng ta ph¶i cã nh÷ng chuyÓn biÕn vÒ c¬ cÊu c«ng nghiÖp theo nguyªn lý kÕt cÊu nhiÒu tÇng. Khi chuyÓn tõ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp truyÒn thèng Ýt g©y « nhiÔm sang c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nÆng, c«ng nghiÖp ho¸ chÊt cã nhiÒu chÊt th¶i ®éc h¹i th× vÊn ®Ò t¨ng « nhiÔm lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái. §Ó h¹n chÕ møc ®é « nhiÔm do t¸c ®éng cña ph¸t triÓn c«ng nghiÖp g©y ra, cÇn x©y dùng mét c¬ cÊu c«ng nghiÖp hîp lý gi÷a c¸c ngµnh. X©y dùng chiÕn lîc ph¸t triÓn ngµnh n¨ng lîng ®¶m b¶o ®¸p øng nhu cÇu n¨ng lîng ngµy cµng cao khi nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, nhng trªn c¬ së mét c¬ cÊu ngµnh c«ng nghiÖp sö dông tiÕt kiÖm n¨ng lîng h¬n. Lùa chän, bè trÝ c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp cã t¸c dông rÊt lín ®Õn b¶o vÖ m«i trêng. C¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp kh«ng nªn bè trÝ gÇn khu d©n c, mµ nªn bè trÝ thµnh c¸c côm c«ng nghiÖp, khu dÞch vô vµ th¬ng m¹i riªng biÖt, mµ trong ®ã tèt nhÊt lµ mçi côm c«ng nghiÖp gåm nh÷ng doanh nghiÖp c«ng nghiÖp sö dông nguyªn liÖu, s¶n phÈm hoÆc phÕ th¶i cña nhau, gãp phÇn gi¶m « nhiÔm m«i trêng. 2. Khai th¸c hîp lý nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, ®¶m b¶o kh«ng ph¸ huû c©n b»ng sinh th¸i vµ c¹n kiÖt tµi nguyªn. 11 Khi t¸c ®éng lªn m«i trêng tù nhiªn vµ biÕn ®æi nã, con ngêi lu«n ®Æt ra cho m×nh môc ®Ých cã tÝnh chÊt vËt chÊt, nh»m ph¸t triÓn nÒn s¶n xuÊt x· héi, kh«ng ngõng tho¶ m·n nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña con ngêi vµ sù ph¸t triÓn cña x· héi. Víi môc ®Ých ®ã, ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp khai th¸c tµi nguyªn ®· diÔn ra å ¹t, bÊt chÊp qui luËt tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña m«i trêng tù nhiªn. NÒn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cña x· héi ph¸t triÓn kh«ng ngõng. Tuy nhiªn, bÊt kú mét nÒn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nµo, tríc hÕt, ®Òu ph¶i tÝnh to¸n ®Çy ®ñ c¸c nguån vèn, tøc lµ toµn bé chi phÝ cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra s¶n phÈm. Cã mét nguån vèn c¬ b¶n mµ bÊt kú mét nÒn s¶n xuÊt nµo còng ph¶i tÝnh ®Õn, ®ã lµ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn. Kh«ng cã mét nhµ doanh nghiÖp s¶n xuÊt nµo l¹i tiÕp tôc duy tr× s¶n xuÊt khi ®· tiªu phÝ qu¸ nhiÒu nguån vèn so víi thu nhËp. Trªn thùc tÕ, nÒn s¶n xuÊt cña mçi quèc gia còng nh toµn cÇu trong thêi gian qua ®· “tiªu xµi” qu¸ phung phÝ mét nguån vèn quan träng vµo bËc nhÊt - nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn. Tríc mét thùc tÕ nh vËy, cÇn ph¶i x¸c ®Þnh, nhËn thøc râ vµ cã nh÷ng viÖc lµm cô thÓ híng tíi mét môc tiªu kh«ng chØ tríc m¾t mµ cßn cho c¶ t¬ng lai l©u dµi, ®ã lµ khai th¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn mét c¸ch hîp lý, ®¶m b¶o kh«ng ph¸ huû c©n b»ng sinh th¸i vµ c¹n kiÖt tµi nguyªn song song víi viÖc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. CÇn ®Èy nhanh c«ng nghiÖp ho¸, ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi mét c¸ch c©n ®èi víi nh÷ng tµi nguyªn thiªn nhiªn s½n cã. Trong qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ph¶i ®îc khai th¸c mét c¸ch hîp lý ®ång thêi t¸i t¹o vµ gi÷ g×n chóng cho thÕ hÖ sau, cô thÓ lµ ph¶i thay thÕ ph¬ng thøc sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn theo bÒ réng sang bÒ s©u, cè g¾ng sö dông hÕt tèi ®a tÝnh n¨ng vèn cã cña nã ®Ó nÒn s¶n xuÊt x· héi chØ th¶i ra nh÷ng chÊt mµ m«i trêng tù nhiªn cã thÓ tiÕp thu vµ xö lý. 3. Gi¶m chÊt th¶i ®éc h¹i ra m«i trêng vµ n©ng cao n¨ng lùc tr×nh ®é xö lý chÊt th¶i trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp Xö lý chÊt th¶i lµ yªu cÇu hÕt søc quan träng nh»m gi¶m møc ®é « nhiÔm m«i trêng. ChÊt lîng m«i trêng tù nhiªn cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña con ngêi. B»ng con ®êng khoa häc vµ kü thuËt c«ng 12 nghÖ, con ngêi ®· khai th¸c, biÕn ®æi m«i trêng tù nhiªn, ®· t¹o ra nh÷ng m©u thuÉn s©u s¾c gi÷a s¶n xuÊt x· héi vµ m«i trêng tù nhiªn. Ngµy nay, còng chØ b»ng con ®êng khoa häc, kü thuËt vµ c«ng nghÖ, con ngêi míi cã thÓ quay vÒ víi céi nguån cña m×nh lµ tù nhiªn, sèng hµi hoµ víi víi tù nhiªn trong mét m«i trêng míi, m«i trêng ®îc quan t©m tíi chÊt lîng vµ gi¶m thiÓu « nhiÔm. Bëi vËy, c¸c biÖn ph¸p c«ng nghÖ ®Ó gi¶m chÊt th¶i ®éc h¹i ra m«i trêng, n©ng cao n¨ng lùc, tr×nh ®é xö lý chÊt th¶i c«ng nghiÖp kh«ng chØ ®Ó b¶o vÖ m«i trêng tù nhiªn, ®êi sèng cña con ngêi vµ c¸c lo¹i sinh vËt kh¸c mµ chÝnh lµ ®Ó ®¶m b¶o nh÷ng ®iÒu kiÖn thiÕt yÕu cho s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña con ngêi vµ x· héi. ViÖc x©y dùng trang thiÕt bÞ lµm s¹ch m«i trêng sinh th¸i cÇn ph¶i cã sè vèn ®Çu t rÊt lín, gi¸ trÞ cña c¸c trang thiÕt bÞ ®ã thêng chiÕm kho¶ng 2040% gi¸ trÞ vèn c¬ b¶n cña doanh nghiÖp c«ng nghiÖp. Song c«ng viÖc ®ã vÉn ph¶i ®îc lµm ngay v× dï sao vÉn cßn Ýt h¬n rÊt nhiÒu so víi nh÷ng chi phÝ ®Ó kh¾c phôc hËu qu¶, trªn c¶ b×nh diÖn kinh tÕ (tiÒn b¹c) lÉn b×nh diÖn phi kinh tÕ (søc khoÎ cña con ngêi vµ chÊt lîng m«i trêng). ë nhiÒu níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn hiÖn nay, hä ®· thùc hiÖn viÖc hoµn thiÖn c¸c qui tr×nh c«ng nghÖ tiªn tiÕn, trong ®ã vÊn ®Ò chÊt th¶i trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vÒ c¬ b¶n ®· ®îc gi¶i quyÕt nh: xö lý c¸c chÊt th¶i ®éc h¹i ngay trong tõng chu tr×nh s¶n xuÊt, chØ th¶i bá ra m«i trêng nh÷ng chÊt kh«ng g©y h¹i nhiÒu nh níc, CO2, c¸c chÊt kho¸ng mµ c¸c sinh vËt kh¸c cã thÓ sö dông ®îc; ph¬ng ph¸p chu tr×nh c«ng nghÖ khÐp kÝn nghÜa lµ ®a c¸c chÊt th¶i cña s¶n xuÊt vµo lÜnh vùc tiªu dïng cña s¶n xuÊt; t¨ng cêng c¸i gäi lµ “c«ng nghÖ kh«”; khö c¸c chÊt ®éc h¹i b»ng ph¬ng ph¸p sinh häc, v.v... Tãm l¹i, cÇn kÕt hîp chÆt chÏ gi¶m thiÓu chÊt th¶i c«ng nghiÖp ®éc h¹i ra m«i trêng, n©ng cao tr×nh ®é vµ n¨ng lùc xö lý chÊt th¶i víi chiÕn lîc, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn c«ng nghiÖp l©u dµi, th«ng qua phßng chèng « nhiÔm, b¶o vÖ m«i trêng lµ chÝnh chø kh«ng ph¶i c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc « nhiÔm, hËu qu¶ do c¸c ho¹t ®éng c«ng nghiÖp g©y ra. Suy cho cïng, nh÷ng thiÖt h¹i vÒ kinh tÕ do sù « nhiÔm m«i trêng tù nhiªn ®em l¹i vµ nh÷ng chi phÝ ®Ó söa ch÷a, kh¾c phôc nh÷ng thiÖt h¹i ®ã bao giê còng lín h¬n rÊt nhiÒu so víi nh÷ng chi phÝ ®Ó chñ ®éng ng¨n 13 chÆn ngay tõ ®Çu sù « nhiÔm. §ång thêi, viÖc ng¨n chÆn sù « nhiÔm thêng dÔ h¬n viÖc thñ tiªu nh÷ng hËu qu¶ cña nã. V× vËy, cã thÓ rót ra mét kÕt luËn ®¬n gi¶n lµ, ®Çu t vµo c«ng nghÖ, n©ng cao n¨ng lùc, tr×nh ®é xö lý chÊt th¶i c«ng nghiÖp, gi¶m thiÓu chÊt th¶i ra m«i trêng, trong hÇu hÕt c¸c trêng hîp ®Òu mang l¹i lîi Ých kinh tÕ to lín, ®ång thêi c¶i thiÖn vµ n©ng cao chÊt lîng m«i trêng, ®¶m b¶o nh÷ng ®iÒu kiÖn tèt cho ®êi sèng vµ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. Trªn ®©y lµ mét sè lý luËn chung vÒ s¶n xuÊt, m«i trêng vµ sù t¸c ®éng cña s¶n xuÊt c«ng nghiÖp tíi m«i trêng. §Ó ¸p dông nh÷ng lý luËn nµy tríc thùc tr¹ng, t×nh h×nh suy gi¶m chÊt lîng m«i trêng tù nhiªn níc ta bëi ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, chóng ta cïng chuyÓn sang phÇn hai cña bµi viÕt. Ch¬ng hai Thùc tr¹ng t¸c ®éng tiªu cùc cña s¶n xuÊt c«ng nghiÖp tíi chÊt lîng m«i trêng tù nhiªn níc ta I. §Æc ®iÓm kinh tÕ - kü thuËt cña s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ë níc ta liªn quan tíi vÊn ®Ò ph¸t triÓn s¶n xuÊt g¾n víi b¶o vÖ m«i trêng 14 Sau mét thêi gian dµi bÞ chiÕn tranh tµn ph¸ víi nhiÒu hËu qu¶ nÆng nÒ, tõ cuèi thËp kû 80, ViÖt Nam ®· ®i vµo ®æi míi sù nghiÖp kinh tÕ. Tuy ®· cã nh÷ng bíc chuyÓn biÕn ban ®Çu nhng nh×n chung, nÒn kinh tÕ vÉn cßn lµ kinh tÕ n«ng nghiÖp l¹c hËu, kÐm ph¸t triÓn vµ thuéc diÖn níc nghÌo cña thÕ giíi. VÒ c«ng nghiÖp, trong thêi gian ®Çu x©y dùng (trong nh÷ng n¨m 6070), ViÖt Nam chó ý tËp trung ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nÆng vµ còng ®· h×nh thµnh mét sè khu c«ng nghiÖp nh L©m Thao, ViÖt Tr×, Hµ B¾c, Th¸i Nguyªn vµ Hµ Néi. Ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn, thêi gian nµy, cha ®îc chó ý ®Çu t ®Çy ®ñ. Sau gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt níc (1975), chóng ta tiÕp qu¶n miÒn Nam mét nÒn c«ng nghiÖp chñ yÕu lµ gia c«ng ë qui m« võa vµ nhá tËp trung ë khu vùc Biªn Hßa, Thñ §øc vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh. HÇu hÕt c«ng nghÖ ë c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nµy lµ theo c«ng nghÖ nh÷ng n¨m 50 cña thÕ giíi. §èi víi nh÷ng xÝ nghiÖp nhá do t nh©n vµ ®Þa ph¬ng qu¶n lý, c«ng nghÖ lóc ®ã cßn l¹c hËu h¬n. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ho¹t ®éng s¶n xuÊt diÔn ra trong c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, bé mÆt cña c«ng nghiÖp cã phÇn ®îc c¶i thiÖn, tuy nhiªn, ho¹t ®éng vÉn ë qui m« võa vµ nhá lµ chñ yÕu, víi c«ng nghÖ kÐm tiªn tiÕn, cha ®îc x©y dùng, qui ho¹ch ë nh÷ng ®Þa ®iÓm thÝch hîp, phÇn lín tËp trung ë c¸c khu trung t©m, ®« thÞ, gÇn khu vùc ®«ng d©n c vµ mét ®iÓm kh¸ quan träng lµ, phÇn lín s¶n xuÊt v× môc ®Ých kinh tÕ lµ chñ yÕu. ThiÕt bÞ c«ng nghÖ s¶n xuÊt cò vµ l¹c hËu, phÇn lín cha ®îc ®æi míi (gÇn 80% thiÕt bÞ s¶n xuÊt thuéc thÕ hÖ nh÷ng n¨m 1980). Thêi gian gÇn ®©y mét sè doanh nghiÖp, c¬ së s¶n xuÊt ®îc trang bÞ l¹i kh¸ hiÖn ®¹i, song còng chØ ®¹t tr×nh ®é hiÖn ®¹i trung b×nh cña thÕ giíi (sè nµy chiÕm kho¶ng 20%). Mét sè rÊt Ýt, kh«ng ®¸ng kÓ, ®¹t tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ thiÕt bÞ s¶n xuÊt tiªn tiÕn. HÇu hÕt, c¸c doanh nghiÖp vµ c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ë níc ta sö dông thiÕt bÞ cò, l¹c hËu, c«ng nghÖ s¶n xuÊt cæ ®iÓn, võa sö dông kh«ng hîp lý c¸c nguån nguyªn liÖu, tiªu tèn chóng, võa lµm t¨ng tû lÖ phÕ th¶i c«ng nghiÖp vµ « nhiÔm m«i trêng. §Õn 15 tíi 80% doanh nghiÖp c«ng nghiÖp cha cha cã hÖ thèng xö lý chÊt th¶i c«ng nghiÖp, sè cßn l¹i cã hÖ thèng xö lý phÕ th¶i nhng hÇu hÕt ®Òu cha hoµn chØnh. NhiÒu c¬ së s¶n xuÊt qui tô vµo mét sè vïng trïng hîp víi sù ph©n bè tËp trung c¸c doanh nghiÖp thuéc nh÷ng nhãm s¶n xuÊt c«ng nghiÖp kh¸c nhau khiÕn møc ®é « nhiÔm cµng thªm nÆng nÒ. T×nh tr¹ng « nhiÔm m«i trêng do s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ®Æc biÖt nghiªm träng ë mét sè khu ®« thÞ, khu c«ng nghiÖp tËp trung. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña x· héi, trong c¬ chÕ thÞ trêng thêi më cöa, nÒn c«ng nghiÖp ViÖt Nam ®ang ®øng tríc nhiÒu biÕn ®æi vµ th¸ch thøc, mµ th¸ch thøc lín nhÊt lµ vÊn ®Ò g¾n ph¸t triÓn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp víi b¶o vÖ m«i trêng tù nhiªn. II. Thùc tr¹ng t¸c ®éng cña s¶n xuÊt c«ng nghiÖp tíi chÊt lîng m«i trêng 1. Nh÷ng biÓu hiÖn chñ yÕu cña ph¸t triÓn s¶n xuÊt dÉn tíi gi¶m sót chÊt lîng m«i trêng NÒn c«ng nghiÖp ViÖt Nam nh×n chung cßn nhá bÐ. Tuy nhiªn, trong nhiÒu n¨m ®æi míi, phÊn ®Êu v¬n lªn gÇn ®©y, chóng ta còng ®· dÇn dÇn h×nh thµnh ®îc mét nÒn c«ng nghiÖp bao gåm nhiÒu ngµnh nghÒ, ®· h×nh thµnh nhiÒu khu c«ng nghiÖp tËp trung song song víi sù ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phè lín. §©y lµ mét kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ ®Ó nÒn c«ng nghiÖp níc nhµ ngµy cµng v÷ng bíc ®i lªn, ®¹t ®îc nhiÒu bíc tiÕn to lín, cã ý nghÜa trªn con ®êng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ mµ §¶ng vµ Nhµ níc ®· ®Ò ra. Song, ®iÒu nµy còng tÊt yÕu ®i kÌm víi nã lµ nh÷ng t¸c ®éng xÊu tíi m«i trêng tù nhiªn mµ nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó phßng chèng còng nh kh¾c phôc, chóng ta cßn ®ang thiÕu vÒ sè lîng, yÕu vÒ chÊt lîng. Sù gi¶m sót vÒ chÊt lîng m«i trêng do c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp g©y ra cã thÓ dÔ nhËn thÊy th«ng qua hiÖn tr¹ng c«ng nghiÖp vµ t×nh h×nh « nhiÔm ë mét sè ngµnh c«ng nghiÖp chÝnh cña níc ta nh sau: * Ngµnh c«ng nghiÖp n¨ng lîng: 16 §Çu nh÷ng n¨m 90, ngµnh c«ng nghiÖp n¨ng lîng cña ViÖt Nam ®· ®¹t kho¶ng 9,279.109 kWh, víi c¬ cÊu gåm 26,53 % tõ than; 68,35% tõ thñy ®iÖn; 5,12% tõ dÇu khÝ. Trong nh÷ng n¨m qua, níc ta ®· x©y dùng thªm ®îc mét lo¹t c¸c nhµ m¸y thuû ®iÖn, ®a tû lÖ thuû ®iÖn t¨ng cao. Tuy vËy, vÊn ®Ò sö dông than còng nh dÇu, khÝ thiªn nhiªn vÉn tiÕp tôc ®îc më réng bëi tÝnh chÊt kinh tÕ cña nã. HiÖn t¹i, hµng n¨m, c¸c nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn th¶i ra kh«ng khÝ 4062 tÊn bôi, 7470 tÊn NOx, 3 040 000 tÊn CO2,16540 tÊn SO2 vµ 529 tÊn xØ. Theo sè liÖu nghiªn cøu vÒ sù « nhiÔm m«i trêng gÇn ®©y, chØ riªng víi viÖc sö dông than vµ x¨ng trung b×nh hµng n¨m ®· cã 700000 tÊn bôi, lîng SO2 lµ 7000 tÊn vµ lîng NO2 lµ 180000 tÊn tung vµo kh«ng khÝ. * Ngµnh khai kho¸ng vµ luyÖn kim: Kho¸ng s¶n níc ta ®a d¹ng vµ ph©n bè kh¸ ®ång ®Òu. Sè má cã tr÷ lîng lín t¬ng ®èi Ýt, trõ than, dÇu khÝ, b«xit, apatÝt, nguyªn tè hiÕm... §· ph¸t hiÖn trªn díi 3500 má, ®iÓm quÆng vµ c¸c biÓu hiÖn cña kho¶ng 80 lo¹i kho¸ng s¶n. HiÖn nay, míi ®a vµo khai th¸c 300 má víi h¬n 30 lo¹i kho¸ng s¶n, chñ yÕu lµ:  Than ®¸: Khu vùc Qu¶ng Ninh cã tr÷ lîng 3500 triÖu tÊn, hµng n¨m khai th¸c 3 triÖu tÊn. C«ng nghÖ cò, hiÕu suÊt thÊp, t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i trêng nÆng nÒ. VÒ bôi ë c¸c khu má than, nång ®é bôi vît qu¸ tíi 5 lÇn tiªu chuÈn cho phÐp. Hµm lîng SiO2 cã trong bôi chiÕm ®Õn 16-30%, 85% c«ng nh©n má bÞ bÖnh “bôi phæi”. HiÖn nay, muèn khai th¸c 10 triÖu tÊn than, ph¶i bèc xóc Ýt nhÊt 50.10 6 m3 ®Êt ®¸, hµng ngµn hecta ®Êt víi hµng tû mÐt khèi ®Êt ®¸ th¶i tr¬ trôi kh«ng nh÷ng cha ®îc xö lý mµ cßn tiÕp tôc gia t¨ng. C¸c b·i th¶i cña khu c«ng nghiÖp than ®¸ ®· ph¸ ®i sù c©n b»ng sinh th¸i vèn cã ë vïng §«ng B¾c cña Tæ quèc. NhiÒu s«ng suèi bÞ ®Êt ®¸ båi lÊp, nhiÒu c¸nh rõng bÞ chÆt ph¸, lÊy gç lµm cét chèng lß... T×nh tr¹ng « nhiÔm m«i trêng ë mét sè n¬i nh vïng má Qu¶ng Ninh, vÞnh H¹ Long ®ang t¨ng rÊt nhanh.2 “T¸c ®éng cña m«i trêng sinh th¸i tíi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë níc ta”, NguyÔn Hoµng Gi¸p - Hoµi Anh, T¹p chÝ Ho¹t ®éng khoa häc sè 2/2001 2 17  ApatÝt: Khu vùc Lµo Cai hµng n¨m khai th¸c 300000 tÊn, c«ng nghÖ ¸p dông cßn l¹c hËu, g©y « nhiÔm m«i trêng ®¸ng kÓ.  DÇu khÝ: TËp trung chñ yÕu ë vïng thÒm lôc ®Þa phÝa Nam, n¨m 1992 ®¹t 5,5 triÖu tÊn dÇu th«. Bíc ®Çu còng ®· x¶y ra sù dß ch¶y dÇu « nhiÔm biÓn. ViÖc g©y « nhiÔm nµy ®· t¹o ra t¸c h¹i kh«ng nhá ®Õn sinh th¸i biÓn, lµm gi¶m chÊt lîng phôc vô sinh ho¹t cña con ngêi, lµm gi¶m, thËm chÝ mÊt h¼n nguån thu tõ kh¸ch du lÞch ë nh÷ng vïng biÓn cã khai th¸c dÇu má. T¬ng lai, chóng ta sÏ më réng qui m« khai th¸c, vÊn ®Ò « nhiÔm cßn nan gi¶i h¬n. VÒ luyÖn kim, chñ yÕu x©y dùng ë Th¸i Nguyªn, Biªn Hßa... Th¸i Nguyªn lµ c¬ së s¶n xuÊt gang duy nhÊt tõ quÆng, cã hÖ thèng luyÖn cèc vµ luyÖn thÐp. N¨ng suÊt 100000 tÊn/n¨m. C¸c lß luyÖn thÐp kh¸c phÇn lín ®i tõ phÕ liÖu vµ dïng lß ®iÖn cì nhá. C«ng nghÖ vµ thiÕt bÞ cña toµn ngµnh ®· l¹c hËu. Ngoµi ra, cßn cã mét sè lß luyÖn thiÕc, luyÖn ch×... vµ nhiÒu ®iÓm khai th¸c vµng víi qui m« nhá. Nh×n chung, c«ng nghÖ cña toµn ngµnh luyÖn ®· l¹c hËu, g©y « nhiÔm trªn diÖn réng, c¸c chÊt th¶i ®éc h¹i cña ngµnh luyÖn kim t¬ng ®èi lín nh khÝ SO2, SO3, hîp chÊt As, Hg... * Ngµnh ho¸ chÊt, ph©n bãn: §©y lµ ngµnh c«ng nghiÖp ®îc x©y dùng tõ thËp kû 60. Do ngµnh ho¸ dÇu cha ph¸t triÓn nªn hiÖn nay chñ yÕu lµ s¶n xuÊt c¸c hîp chÊt v« c¬ nh H2SO4, HCl, NaOH, ph©n supe ph«t ph¸t, ph©n ®¹m, NH3... vµ còng ®· h×nh thµnh c¸c khu c«ng nghiÖp tËp trung nh L©m Thao, ViÖt Tr×, Hµ B¾c, §ång Nai. C«ng nghiÖp ho¸ chÊt ph¸t triÓn thiÕu c©n ®èi, cha c©n b»ng ®îc Clo còng nh Fluo - hai t¸c nh©n g©y nhiÒu ®éc h¹i nhÊt cña ngµnh. Hµng n¨m, s¶n xuÊt ®îc 240000 tÊn H2SO4 trong ®ã, 180000 tÊn ®i tõ nguyªn liÖu pyrit. TÊt c¶ ®Òu dïng xóc t¸c mét líp, hiÖu suÊt chuyÓn ho¸ thÊy vµ lîng chÊt th¶i cao. Hµng n¨m, th¶i 4347 tÊn SO2, riªng L©m Thao th¶i 2000 tÊn H2SO4 ra s«ng Hång vµ kho¶ng 80000 tÊn xØ pyrit. 18 HCl kho¶ng 10000 tÊn, mét bé phËn lín th¶i ra s«ng v× cha cã c¬ së sö dông hÕt. NaOH kho¶ng 8000 tÊn/n¨m, phÇn lín ®îc dïng cho c«ng nghiÖp giÊy. Ph©n bãn supe phèt ph¸t 600000 tÊn/n¨m (theo thiÕt kÕ). Ph©n l©n nung ch¶y 180000 tÊn/n¨m, ®ång thêi còng th¶i ra mét lîng Fluo t¬ng ®¬ng 11745 tÊn Na2SiF6, phÇn chñ yÕu hiÖn nay Fluo ®îc th¶i ra kh«ng khÝ. Ph©n ®¹m trung b×nh hµng n¨m 90000 tÊn urª, theo c«ng nghÖ sö dông than antraxit, khÝ ho¸ ë ¸p suÊt thêng trong lß vØ cè ®Þnh. HiÖu suÊt thu håi thÊp, « nhiÔm nguån níc lµ chÝnh, gåm: xyanua, arsen, phèt pho, phenol, dÇu goudron ë kh©u lµm s¹ch khÝ than. HiÖn t¹i, møc « nhiÔm m«i trêng do ngµnh c«ng nghiÖp ho¸ chÊt vµ ph©n bãn g©y ra lµ rÊt cao. Vïng phô cËn cña L©m Thao, ®ång ruéng, c©y cèi bÞ h h¹i do khÝ th¶i cã chøa hµm lîng SO2 cao, vïng l©n cËn ViÖt Tr× bÞ « nhiÔm bëi khÝ Cl... * Ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ: Ngµnh nµy cã qui m« rÊt réng, bao gåm nhiÒu ngµnh nghÒ víi nhiÒu doanh nghiÖp. Quan träng nhÊt lµ ngµnh dÖt vµ ngµnh giÊy.  Ngµnh c«ng nghiÖp dÖt chiÕm 65% tæng gi¸ trÞ s¶n lîng ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ. PhÇn lín thiÕt bÞ ®· cò (míi ®æi míi ®îc kho¶ng gÇn 40%), nguyªn liÖu chñ yÕu nhËp ngo¹i, riªng thuèc nhuém, mçi n¨m nhËp kho¶ng trªn 400 tÊn thuèc nhuém c¸c lo¹i. C«ng nghÖ gåm kÐo sîi, dÖt, nhuém. Trong c«ng ®o¹n tÈy tr¾ng, hÇu hÕt ®Òu dïng Clo hoÆc hîp chÊt cña Clo. Trong c«ng ®o¹n nhuém, 75% ho¸ chÊt thuèc nhuém hoµ vµo v¶i sîi; cßn 25% tan hoÆc kh«ng tan ®îc th¶i ra ngoµi. Níc th¶i sau khi nhuém cã c¸c thµnh phÇn nh Clo, Sunphat, Nitrat, c¸c axit HCl, H2SO4 vµ xót. Trong s¶n xuÊt, lîng níc th¶i kho¶ng 0,13 m3 cho mét mÐt v¶i. Riªng c¸c nhµ m¸y dÖt lín 19 cña thµnh phè Hå ChÝ Minh mçi ngµy ®æ ra s«ng mét lîng níc th¶i cha ®îc xö lý lµ 30000 m3 g©y « nhiÔm nÆng trªn c¸c dßng s«ng. Khi ph©n tÝch nguån níc th¶i cña mét sè nhµ m¸y dÖt, ngêi ta thÊy cã nhiÒu lo¹i ®éc tè vµ nång ®é vît qu¸ møc cho phÐp nhiÒu lÇn.  Ngµnh giÊy cã kho¶ng 90 nhµ m¸y s¶n xuÊt ®ang ho¹t ®éng. Trong c«ng nghiÖp s¶n xuÊt giÊy, ngay c¶ nh÷ng xÝ nghiÖp lín, ®îc trang bÞ c«ng nghÖ trong giai ®o¹n 1975-1980 nh B·i B»ng, Cogido, T©n Mai còng ®· th¶i xuèng s«ng mét lîng ®éc tè (Lignin) cã hµm lîng rÊt cao (20000-27000 mg/l) vµ th¶i vµo khÝ quyÓn c¸c chÊt H2, H2S, SO2, bôi Na2SO4, Na2CO3CH3CH (methyl vertan), CH3SCH3 (dimethyl simlit)... víi hµm lîng lín h¬n nhiÒu lÇn møc cho phÐp, g©y nguy h¹i cho søc khoÎ céng ®ång. 3 VÊn ®Ò g©y « nhiÔm m«i trêng do c¸c xÝ nghiÖp, c¬ së s¶n xuÊt giÊy trang bÞ c«ng nghÖ thñ c«ng, l¹c hËu cßn g©y nguy h¹i h¬n nhiÒu cho m«i trêng sinh th¸i, søc khoÎ céng ®ång vÞ lîng phÕ th¶i nhiÒu h¬n, chøa lîng ®éc tè cã hµm lîng cao h¬n vµ tån t¹i ë nhiÒu d¹ng vËt chÊt: ChÊt th¶i r¾n, bïn, láng, níc th¶i ®éc h¹i vµ khÝ ®éc. * Ngµnh vËt liÖu x©y dùng: §· x©y dùng ®îc 5 nhµ m¸y xi m¨ng cã qui m« lín víi n¨ng suÊt 4650000 tÊn/n¨m vµ h¬n 53 lß xi m¨ng dùng t¹i c¸c ®Þa ph¬ng. Ngoµi ra, cßn cã nhµ m¸y thuû tinh §¸p CÇu víi n¨ng suÊt 1000 tÊn/n¨m vµ hµng ngh×n nhµ m¸y g¹ch ë ngo¹i vi thµnh phè. VÒ c«ng nghÖ s¶n xuÊt xi m¨ng, trõ Hoµng Th¹ch vµ Hµ Tiªn II ®i theo ph¬ng ph¸p kh«, cßn l¹i ®i theo ph¬ng ph¸p ít. Trõ mét sè nhµ m¸y míi nh Hoµng Th¹ch, BØm S¬n, Hµ Tiªn II míi x©y dùng, cßn hÇu hÕt lµ thiÕt bÞ cò, thuéc thÕ hÖ 1950. HÇu hÕt cha cã thiÕt bÞ xö lý chÊt th¶i. ¤ nhiÔm ë ®©y chñ yÕu lµ bôi vµ khãi do nhiªn liÖu ch¸y vµ do nguyªn liÖu khi nung nãng ¸p dông c¸c c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ ®Ó n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý m«i trêng Hµ Néi, NguyÔn ThÕ Chinh, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 1999, tr.252 3 20