Tài liệu Phát triển cây ăn quả trên đất dốc ở huyện mai sơn, tỉnh sơn la

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM TRẦN ĐẠI THẮNG PHÁT TRIỂN CÂY ĂN QUẢ TRÊN ĐẤT DỐC Ở HUYỆN MAI SƠN, TỈNH SƠN LA LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN THÁI NGUYÊN - 2019 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM TRẦN ĐẠI THẮNG PHÁT TRIỂN CÂY ĂN QUẢ TRÊN ĐẤT DỐC Ở HUYỆN MAI SƠN, TỈNH SƠN LA Ngành: PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN Mã số ngành: 8.62.01.18 LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN HỮU HỒNG THÁI NGUYÊN - 2019 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan các số liệu và kết quả điều tra, nghiên cứu trong luận văn này là hoàn toàn trung thực, chưa hề sử dụng cho bảo vệ một học vị nào. Mọi sự giúp đỡ cho hoàn thành luận văn đều đã được cảm ơn. Các thông tin, tài liệu trình bày trong luận văn này đã được ghi rõ nguồn gốc. Tác giả Trần Đại Thắng ii LỜI CẢM ƠN Trong thời gian thực tập và thực hiện đề tài này, tôi đã nhận được sự quan tâm giúp đỡ của Ban giám hiệu Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, phòng đào tạo, khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn, các thầy giáo, cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp, cơ quan, đơn vị và các hộ gia đình, cá nhân. Trước hết, bản thân xin được trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo PGS.TS. Nguyễn Hữu Hồng, Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, là người trực tiếp hướng dẫn khoa học đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình hoàn thành luận văn này. Đồng thời tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới toàn thể các thầy, cô giáo trong Phòng đào tạo, các thầy giáo, cô giáo khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn đã giúp đỡ hoàn thiện đề tài và có những đóng góp ý kiến để tôi hoàn thành tốt bản luận văn này. Nhân dịp này tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành nhất tới tất cả các thầy giáo, cô giáo, bạn bè đồng nghiệp, cơ quan, đơn vị, các hộ gia đình, cá nhân đã quan tâm động viên tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Tôi xin trân trọng cảm ơn ! Học viên Trần Đại Thắng iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... i MỤC LỤC .......................................................................................................... ii NHỮNG TỪ VIẾT TẮT..................................................................................... vi DANH MỤC BẢNG BIỂU................................................................................ vii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN THẠC SĨ ................................................................ viii MỞ ĐẦU............................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài ............................................................................ 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3 4. Ý nghĩa của đề tài .......................................................................................... 3 Chương 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI ................................................. 5 1.1. Ý nghĩa và đặc điểm phát triển sản xuất cây ăn quả .................................. 5 1.1.1. Ý nghĩa của việc phát triển sản xuất cây ăn quả ..................................... 5 1.1.2. Đặc điểm kinh tế, kỹ thuật một số cây ăn quả ........................................ 6 1.1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển cây ăn quả .................................. 7 1.2. Cơ sở thực tiễn ........................................................................................... 9 1.2.1. Tình hình phát triển cây ăn quả trên thế giới............................................... 9 1.2.2.Tình hình phát triển sản xuất cây ăn quả ở Việt Nam ........................... 10 1.2.3. Phát triển cây ăn quả ở huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La ........................... 16 1.3. Tổng quan các công trình nghiên cứu ..................................................... 17 1.3.1. Một số kết quả nghiên cứu cây ăn quả trên Thế giới ............................ 17 1.3.2. Một số kết quả nghiên cứu về cây ăn quả ở Việt Nam ......................... 19 1.3.3. Đánh giá chung rút ra từ tổng quan tài liệu.......................................... 21 Chương 2: ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...... 24 2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ................................................................... 24 iv 2.1.1. Điều kiện tự nhiên ................................................................................ 24 2.1.2. Nội dung nghiên cứu ............................................................................. 33 2.1.3. Phương pháp nghiên cứu....................................................................... 33 2.1.4. Thu thập số liệu ..................................................................................... 33 2.1.5. Phương pháp xử lý số liệu và tổng hợp số liệu ..................................... 36 2.1.6. Phương pháp phân tích .......................................................................... 37 2.1.7. Phương pháp chuyên gia chuyên khảo.................................................. 37 2.2. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................. 37 2.3. Chỉ tiêu kết quả sản xuất .......................................................................... 37 Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ............................... 40 3.1. Thực trạng phát triển cây ăn quả trên đất dốc ở huyện mai sơn .............. 40 3.1.1. Thực trạng mô hình sản xuất cây ăn quả trên đất dốc ........................... 40 3.1.2. Công tác đào tạo, tập huấn cho nông dân về phát triển cây ăn quả ...... 44 3.2. Tình hình phát triển cây bưởi tại Mai Sơn ............................................... 45 3.2.1. Diễn biến diện tích, năng suất, sản lượng cây bưởi qua các năm ......... 45 3.2.2. Công tác nhân giống bưởi tại Mai Sơn ................................................. 47 3.2.3. Các loại giống bưởi được ưu tiên phát triển ở Mai Sơn ....................... 48 3.2.4. Tình hình đầu tư chi phí cho 1 ha của mô hình cây bưởi ..................... 49 3.2.5.Tình hình tiêu thụ sản phẩm ................................................................... 50 3.2.6. Số dư khoản vay phát triển cây ăn quả ................................................. 52 3.3. Đánh giá tình hình sản xuất cây bưởi ở huyện Mai Sơn .......................... 52 3.3.1. Đánh giá kết quả đạt được..................................................................... 52 3.3.2. Những tồn tại......................................................................................... 53 3.4. Đánh giá hiệu quả kinh tế của cây ăn quả tại các hộ điều tra .................. 54 3.5. Đánh giá hiệu quả xã hội.......................................................................... 57 3.6. Đánh giá hiệu quả môi trường ................................................................. 57 3.7. Những thuận lợi, khó khăn, cơ hội, thách thức trong sản xuất cây ăn quả trên đất dốc ở huyện Mai Sơn .......................................................... 58 v 3.7.1. Thuận lợi ............................................................................................... 58 3.7.2. Khó khăn ............................................................................................... 59 3.7.3. Cơ hội .................................................................................................... 60 3.7.4. Thách thức ............................................................................................. 61 3.8 Định hướng và một số giải pháp phát triển cây ăn quả trên đất dốc ở huyện Mai Sơn ........................................................................................ 62 3.8.1. Một số quan điểm, phương hướng, mục tiêu sản xuất đến 2020 ................. 62 3.8.2. Một số giải pháp về phát triển cây ăn quả ............................................ 63 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .......................................................................... 66 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 69 PHỤ LỤC ........................................................................................................ 70 vi NHỮNG TỪ VIẾT TẮT CAQ : Cây ăn quả DT : Diện tích FAO : Tổ chức nông nghiệp và lương thực thế giới KT : Kinh tế NS : Năng suất PRA : Đánh giá nông thôn có sự tham gia PT : Phát triển SL : Sản lượng SWOT : Phân tích mạnh, yếu, cơ hội, rủi ro SX : Sản xuất VN : Việt Nam vii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1: Yêu cầu nhiệt độ, lượng mưa của một số loại cây ăn quả .......... 7 Bảng 1.2: Yêu cầu về đất đai để trồng một số loại cây ăn quả ................... 8 Bảng 1.3: Diện tích, Sản lượng một số cây ăn quả trên Thế giới ............. 10 Bảng 1.4. Diện tích các loại cây ăn quả chủ lực trong giai đoạn 2000-2016 ................................................................................. 12 Bảng1.5. Năng suất các loại cây ăn quả chủ lực trong giai đoạn 2000-2016 ................................................................................. 13 Bảng 1.6. Sản lượng các loại cây ăn quả chủ lực trong giai đoạn 2000-2016 ................................................................................. 14 Bảng 3.1. Diện tích, năng suất, sản lượng một số loại cây ăn quả trên địa bàn huyện Mai Sơn 2015-2017 ........................................... 41 Bảng 3.2 Chỉ tiêu sử dụng đất và cơ cấu .................................................. 42 Bảng 3.3. Kết quả tập huấn khuyến nông cây ăn quả ............................... 44 Bảng 3.4. Diện tích, năng suất, sản lượng bưởi qua ba năm 2015-2017......... 45 Bảng 3.5: Thực trạng trồng Bưởi tại các xã điều tra ................................. 46 Bảng 3.6. Số lượng cây giống bưởi được cung cấp qua các năm ............ 47 Bảng 3.7. Các giống bưởi được trồng phổ biến tại Mai Sơn .................... 48 Bảng 3.8. Đầu tư chi phí cho 1 ha trồng bưởi ........................................... 49 Bảng 3.9. Hình thức tiêu thụ bưởi tại Mai Sơn ......................................... 50 Bảng 3.10. Các tổ chức tín dụng trên địa bàn (2015 – 2017) ..................... 52 Bảng 3.11. Chi phí sản xuất 1 ha bưởi của các hộ điều tra năm 2017 ........ 55 Bảng 3.11. Hiệu quả kinh tế cây bưởi trong thời kỳ kinh doanh của các hộ điều tra ................................................................................. 56 viii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN THẠC SĨ Tên đề tài “Phát triển cây ăn quả trên đất dốc ở huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La” 1. Mục đích nghiên cứu của đề tài - Trên cơ sở đánh giá thực trạng tình hình sản xuất cây ăn quả trong đó nhấn mạnh đến cây bưởi trên đất dốc ở huyện Mai Sơn để tìm hiểu các thuận lợi, khó khăn trở ngại để đề ra giải pháp phát triển cây ăn quả và cây bưởi trên địa bàn huyện góp phần vào việc thực hiện các mục tiêu phát triển nông nghiệp và phát triển kinh tế trên địa bàn. 2. Nội dung nghiên cứu - Đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La có liên quan đến sản xuất CAQ và cây bưởi; - Đánh giá thực trạng sản xuất cây ăn quả và cây bưởi ở địa phương, - Đánh giá những thuận lợi và khó khăn khi trồng cây ăn quả và cây bưởi trên địa bàn huyện Mai Sơn. - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm phát triển cây ăn quả và cây bưởi trên địa bàn một cách có hiệu quả trong thời gian tới. Từ lý luận và thực tiễn về phát triển và sản xuất cây ăn quả trên đất dốc nhằm làm cho lao động nông nghiệp nói chung, các hộ gia đình, cá nhân trực tiếp trồng cây ăn quả rút ra kinh nghiệm, áp dụng có hiệu quả khoa học kỹ thuật vào canh tác, từng bước giải quyết việc làm và tăng thu nhập cho lao động huyện Mai Sơn, Sơn La trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội. 3. Phương pháp nghiên cứu - Là các chỉ tiêu, số liệu, các vấn đề về phát triển cây ăn quả của huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La và kết quả, tình hình phát triển một số loại cây ăn quả trong đó nhấn mạnh đến cây bưởi ở một số vùng trọng điểm của huyện Mai Sơn. - Điều tra, thu thập thông tin từ các cơ quan chức năng; khảo sát, lấy thông tin, số liệu từ thực địa thông qua phỏng vấn và điều tra. ix - Áp dụng các phương pháp phân tích thống kê để xử lý số liệu và đánh giá kết quả đảm bảo tính khách quan và độ chính xác với sự hỗ trợ của phần mềm Exel. 4. Kết quả nghiên cứu - Tình hình và thực trạng phát triển và sản xuất cây ăn quả và cây bưởi trên đất dốc ở huyện Mai Sơn qua các năm 2015, 2016, 2017. - Các hình thức hỗ trợ phát triển cây bưởi; kỹ thuật chăm bón; tình hình thu hoạch, tiêu thụ ... - Đánh giá hiệu quả sản xuất cây ăn quả đặc biệt là cây bưởi trên 1 đơn vị diện tích: chi phí vật tư, giá trị công lao động, sản lượng quả hằng năm, giá bán và lợi thuận thu được trong việc sản xuất…. - Phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức ( SWOT) trong việc phát triển và sản xuất cây bưởi. Từ đó, đưa ra mục tiêu, giải pháp khuyến nông phát triển và sản xuất cây bưởi trên đất dốc đạt hiệu quả, đem lại thu nhập cao cho người nông dân. 5. Kết luận Mai Sơn là một địa phương có thế mạnh về phát triển cây ăn quả với tiềm năng đất đai, khí hậu, chủng loại cây ăn quả phong phú. Tại đây hiện có trên 7.000 ha cây ăn quả, và diện tích trồng mới hàng năm là từ 1.000- 1.500 ha.Phát triển và sản xuất cây ăn quả mang lại hiệu quả kinh tế rất cao trung bình mỗi ha thu nhập trên 80 triệu đồng/năm. Nhờ phát triển cây ăn quả và cây bưởi mà đời sống cả về vật chất lẫn tinh thần của người dân ở địa phương tăng lên một cách rõ rệt. Nhiều hộ gia đình từ tình trạng nghèo đói, cơm không đủ ăn, áo không đủ mặc nhưng nhờ có cây ăn quả đã vươn lên thoát khỏi cảnh đói nghèo, xây dựng nhà cửa, mua sắm được tivi, xe máy, ô tô… và cải thiện được chất lượng cuộc sống. Huyện Mai Sơn có đủ điều kiện như: Khí hậu, đất đai dồi dào, tương đối phù hợp cho cây ăn quả và cây bưởi sinh trưởng và phát triển. Người dân đã hứng thú với trồng CAQ và cây bưởi. x Tuy nhiên bên cạnh những mặt đạt được, việc phát triển và sản xuất cây ăn quả còn gặp phải một số mặt hạn chế. Trình độ kỹ thuật sản xuất cây ăn quả chưa đồng đều, còn mang nặng tập quán sản xuất cũ, đội ngũ cán bộ kỹ thuật chưa nhiều, chưa đáp ứng được yêu cầu đặt ra. Do chi phí sản xuất cây ăn quả và cây bưởi lớn, đời sống còn gặp nhiều khó khăn nên một số hộ chưa mạnh dạn đầu tư để phát huy tiềm năng của cây ăn quả, đặc biệt việc bón phân đúng kỹ thuật để ổn định năng suất, chất lượng sản phẩm, thị trường tiêu thụ hoa quả vẫn còn bấp bênh, không ổn định khiến người dân chưa thực sự yên tâm và tin tưởng vào phát triển và sản xuất hoa quả thành hàng hóa. Các giải pháp phát triển cây ăn quả và cây bưởi gồm hỗ trợ vay vốn, tổ chức tập huấn, quản lý cây giống và vật tư đúng chất lượng, tìm kiếm thị trường tiêu thụ..... 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong nền kinh tế quốc dân vai trò của ngành nông nghiệp vô cùng quan trong. Ngành nông nghiệp là một trong những ngành kinh tế quan trọng và phức tạp. Nó không chỉ là một ngành kinh tế đơn thuần mà còn là hệ thống sinh học - kỹ thuật, bởi vì một mặt cơ sở để phát triển nông nghiệp là việc sử dụng tiềm năng sinh học - cây trồng, vật nuôi. Hằng năm nông nghiệp đem lại nguồn ngoại tệ đáng kể thông qua việc xuất khẩu các hàng hoá nông sản. Trong đó mặt hàng quả tươi là mặt hàng nông sản độc đáo và quan trọng. Phát triển sản xuất cây ăn quả không những đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng trong nước mà còn tạo ra nguồn hoa quả hàng hoá xuất khẩu có giá trị kinh tế cao; kéo theo sự phát triển của ngành công nghiệp chế biến và công nghiệp nhẹ. Theo các kết quả điều tra về hiệu quả kinh tế trồng cây ăn quả thì trồng cây ăn quả mang lại thu nhập cao cho hộ nông dân; góp phần tăng giàu, giảm nghèo; thu hút được lao động, góp phần giải quyết việc làm, góp phần đẩy mạnh sự chuyển dịch cơ cấu sản xuất nông nghiệp và cơ cấu kinh tế nông thôn, phát triển nông nghiệp nông thôn. Đất dốc chiếm một vị trí hết sức quan trọng trong nền nông nghiệp của cả nước nói chung và tỉnh Sơn La nói riêng. Đây là vùng có môi trường sinh thái rất mỏng manh. Do ảnh hưởng của địa hình, khí hậu, hoạt động canh tác bất hợp lí của con người,… đã gây nên hiện tượng xói mòn, rửa trôi và hàng loạt các quá trình thổ nhưỡng bất thuận khác đã biến những vùng đất vốn dĩ rất màu mỡ thành hoang hoá, bạc màu giảm sút sức sản xuất và ô nhiễm môi trường. Sơn La, là một trong những tỉnh nằm ở phía Tây Bắc của nước ta. Nơi đây có khoảng 80% diện tích đất canh tác là đất dốc trồng cây công nghiệp, cây ăn quả và các loại cây hàng năm. Phát triển cây ăn quả trên đất dốc là một trong những phương hướng phát triển sản xuất nông nghiệp của tỉnh Sơn La nói chung và huyện Mai Sơn nói riêng trong những năm gần đây và 2 những năm tiếp theo để phát triển nông nghiệp theo hướng công nghiệp hoá, nông nghiệp dịch vụ, gắn với bảo vệ môi trường sinh thái và phục vụ dịch vụ du lịch. Huyện Mai Sơn gồm 21 xã và 01 thị trấn, người dân sống chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp, là vùng có điều kiện tự nhiên phù hợp với một số loại cây ăn quả như Nhãn, Xoài, Na, Bưởi, Cam,... So với các cây trồng khác thì cây bưởi là loại cây có giá trị cao. Trong những năm gần đây diện tích trồng cây ăn quả trong đó cây bưởi ngày càng tăng, theo đó đời sống của người dân được cải thiện rõ rệt, là một hướng chuyển dịch cơ cấu cây trồng đúng đắn. Cây ăn quả góp phần tạo công ăn việc làm, tận dụng lao động hợp lý, tăng thu nhập cho người lao động và đặc biệt hạn chế việc lấn rừng làm nương của các hộ nông dân. Đây là thực tế đáng mừng bởi như thế có nghĩa là người dân đã tìm ra được lối thoát xóa đói giảm nghèo cho chính họ. Tuy nhiên, người trồng cây ăn quả trong đó có cây bưởi vẫn đang gặp một số khó khăn trong sản xuất do điều kiện thời tiết khí hậu, thủy văn, địa hình nhiều đất dốc nên không phù hợp với một số loại cây trồng ngắn ngày do làm tăng mức độ xói mòn, rửa trôi đất; giá cả thị trường không ổn định và giá cả vật tư nông nghiệp phục vụ cho phát triển cây ăn quả ngày càng cao. Do đó, người nông dân không dám mạnh dạn đầu tư dẫn đến hiệu quả sản xuất cây ăn quả chưa cao. Xuất phát từ thực tế đó, việc xem xét tình hình phát triển cây ăn quả của địa phương, đánh giá chính xác hiệu quả kinh tế của cây ăn quả mà điển hình là cây bưởi trên các diện tích đất dốc là một trong những cơ sở để đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao kết quả và hiệu quả trong việc phát triển cây bưởi để giúp các hộ trồng cây ăn quả có hiệu quả hơn. Đó là lý do chính mà tôi chọn đề tài “Phát triển cây ăn quả trên đất dốc ở huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La” 2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài - Đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La có ảnh hưởng đến phát triển cây ăn quả và cây bưởi nói riêng. 3 - Đánh giá thực trạng sản xuất cây ăn quả trong đó có cây bưởi ở địa Phương - Đánh giá những thuận lợi và khó khăn trong phát triển cây ăn quả trong đó có cây bưởi trên địa bàn huyện Mai Sơn. - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm phát triển cây ăn quả trong đó có cây bưởi trên địa bàn trong thời gian tới. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Là các chỉ tiêu, số liệu, các vấn đề về phát triển cây bưởi của huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La và kết quả, tình hình phát triển cây bưởi của huyện Mai Sơn. 3.2. Phạm vi nghiên cứu: 3.2.1. Phạm vi về nội dung: Đề tài tập trung đánh giá thực trạng phát triển cây ăn quả trong đó có cây bưởi trên địa bàn nghiên cứu, phân tích SWOT phát triển cây ăn quả trên địa bàn để có thể đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển cây ăn quả tại địa phương. 3.2.2. Phạm vi về không gian: Đề tài được thực hiện tại huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La (cụ thể là tại 02 xã và 01 thị trấn). 3.2.3. Phạm vi về thời gian: Thời gian nghiên cứu từ tháng 12/2017 đến tháng 12/2018. Số liệu thứ cấp phục vụ nghiên cứu được thu thập từ năm 2015 - 2017. Thời gian lấy số liệu sơ cấp trong năm 2018 và một số số liệu cập nhật đến đầu năm 2019. 4. Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 4.1. Những đóng góp mới của luận văn Luận văn sẽ hệ thống hóa và làm rõ được những vấn đề về lý luận và thực tiễn trong phát triển cây ăn quả, chỉ ra được thực trạng phát triển cây ăn quả ở huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La, các yếu tố chủ yếu ảnh hưởng đến phát 4 triển cây ăn quả, đưa ra một số giải pháp nhằm phát triển cây ăn quả trong đó có cây bưởi,... 4.2. Ý nghĩa khoa học - Cập nhật, hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về Phát triển cây ăn quả và cây bưởi nói riêng trên đất dốc và các chủ trương phát triển cây ăn quả của Nhà Nước và địa phương. - Cung cấp các thông tin và tài liệu tham khảo cần thiết về cây bưởi cho những ai cần tìm hiểu các vấn đề có liên quan. 4.2. Ý nghĩa thực tiễn Luận văn là công trình khoa học có ý nghĩa lý luận và thực tiễn thiết thực, là tài liệu giúp huyện Mai Sơn xây dựng kế hoạch chiến lược nhằm phát triển cây ăn quả và nhất là cây bưởi trên đất dốc. Luận văn nghiên cứu cơ bản và có hệ thống một số giải pháp nhằm phát triển cây ăn quả nói chung, cây bưởi nói riêng trên đất dốc, có ý nghĩa thiết thực cho các hoạt động nhằm phát triển cây ăn quả ở huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La và đối với các địa phương có điều kiện tương tự. 5 Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Ý nghĩa và đặc điểm phát triển sản xuất cây ăn quả 1.1.1. Ý nghĩa của việc phát triển sản xuất cây ăn quả Trồng cây ăn quả cung cấp sản phẩm hoa quả tươi cho con người. Các nguồn quả tươi là nguồn dinh dưỡng quý giá đối với con người mà các sản phẩm khác khó có thể thay thế được; là mặt hàng nông sản độc đáo và quan trọng trong xuất khẩu nông sản, giá trị ngoại tệ thu về từ xuất khẩu quả tươi rất lớn, góp phần đáng kể vào việc phát triển kinh tế của một quốc gia. Việc phát triển cây ăn quả cũng đồng thời thúc đẩy nền công nghiệp chế biến phát triển, các nhà mày đồ hộp, sản xuất nước hoa quả, bia rượu mọc lên và các ngành khác như bao bì, thuỷ tinh, sành sứ cũng được phát triển theo, tạo nhiều công ăn việc làm cho người lao động; Bên cạnh đó nguồn hoa từ cây ăn quả là tiềm năng, tiền đề cho ngành nuôi ong phát triển. Phát triển cây ăn quả góp phần phá vỡ thế độc canh, tăng hiệu quả sử dụng đất trong nông nghiệp, góp phần nâng cao đời sống của người làm vườn, xoá đói giảm nghèo, ổn định đời sống, tinh thần cho người nông dân; ý nghĩa về phương diện y học, mỹ học. Phát triển cây ăn quả có ý nghĩa với môi trường sinh thái, phủ xanh đất trống đồi núi trọc, có tác dụng trong việc hạn chế rửa trôi, xói mòn đất, cải thiện chế độ nhiệt, ẩm độ, mực nước ngầm, làm tăng độ mùn và dinh dưỡng trong đất, bên cạnh đó việc kết hợp các mô hình và chế độ thâm canh hợp lý có tác dụng cải tạo, nâng cao độ màu mỡ của đất. Vì vậy, phát triển cây ăn quả giữ vai trò quan trọng, không thể tách rời trong phát triển nông nghiệp, góp phần thúc đẩy phát triển nông nghiệp, nông thôn, từng bước góp phần công nghiệp hoá - hiện đại hoá nông nghiệp và đô thị hoá nông thôn. Đồng thời tham gia tích cực vào chương trình quốc gia về 6 phủ xanh đất trống đồi núi trọc, tăng độ che phủ đất, cải thiện và bảo vệ môi trường sinh thái. 1.1.2. Đặc điểm kinh tế, kỹ thuật một số cây ăn quả Cây ăn quả phải trải qua thời kỳ chăm bón kéo dài từ 2-3 năm tuỳ theo từng loại cây ăn quả, sau đó mới cho thu hoạch nhưng năng suất không cao mà dần dần tăng lên trong những năm tiếp theo năng suất mới ổn định. Thời kỳ này, về kỹ thuật canh tác nên trồng xen các loại cây họ đậu ngắn ngày như đỗ, lạc,... vừa có tác dụng chống trừ cỏ dại, chống xói mòn, tăng độ phì nhiêu cho đất, vừa có thu nhập để thực hiện “ lấy ngắn nuôi dài”. Do vậy, khi đưa một loại cây trồng vào sản xuất phải tìm hiểu, khảo nghiệm nếu thích hợp với điều kiện tự nhiên, đất đai... thì đưa vào sản xuất theo đúng yêu cầu và quy trình kỹ thuật đối với từng loại cây ăn quả như nhiệt độ phải thích hợp; tình hình sinh trưởng và phát triển của cây bị ảnh hưởng nhiều do điều kiện tự nhiên như thời kỳ gió nóng, gió lạnh là giai đoạn ra hoa kết quả. Hầu hết cây ăn quả là loại cây trồng cạn, có tính chịu hạn, không kén đất, do điều kiện khí hậu nước ta rất phù hợp cho sinh trưởng của cây ăn quả nhiệt đới nên cây ăn quả phân bố tương đối rộng, thường là cây lâu năm. Sau thời kỳ kỹ thuật chăm bón đến thời kỳ kinh doanh, thời kỳ kinh doanh kéo dài hàng chục năm; một số cây ăn quả có hiện tượng ra quả cách năm như nhãn. Do đó, để nâng cao hiệu quả kinh tế cần áp dụng các tiến bộ kỹ thuật tạo điều kiện cho cây hạn chế hiện tượng này. Năng suất cây ăn quả có quan hệ mật thiết đến tuổi cây, mật độ cây/ha. Cây ăn quả có thể trồng phân tán trong các vườn nhà hoặc trồng ở các trang trại; từ đặc điểm này dẫn đến việc tập hợp chi phí và tính toán các chỉ tiêu kết quả và hiệu quả cây ăn quả thường gặp phải những trở ngại nhất định. Cây ăn quả là cây trồng có tính mùa vụ rất cao, ra quả tập trung và thu hoạch trong thời gian ngắn; sản phẩm cây ăn quả có khối lượng lớn, thuỷ phần cao, thời gian thu hoạch lớn; vấn đề này đặt ra các giải pháp liên quan 7 đến công tác phòng trừ sâu bệnh, bảo quản chế biến và tiêu thụ sản phẩm một cách hợp lý. Trồng cây ăn quả cần vốn đầu tư ban đầu lớn hơn so với các loại cây trồng khác như giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, công lao động. Hiệu quả kinh tế cây ăn quả bị chi phối bởi các yếu tố tự nhiên, kinh tế xã hội. 1.1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển cây ăn quả * Các nhân tố về điều kiện tự nhiên - Nhiệt độ, lượng mưa, ẩm độ. Đây là chỉ tiêu rất quan trọng để quyết định chọn cây gì, con gì cho vùng sinh thái đó, vì các loài khác nhau có những yêu cầu khác nhau về nhiệt độ, ẩm độ như: Bảng 1.1: Yêu cầu nhiệt độ, lượng mưa của một số loại cây ăn quả Nhiệt độ trung bình (0c) Cây trồng Thích hợp Lượng Trung bình Trung bình thích tối cao tối thấp mưa hợp (mm) Nhãn 22-24 28 10 >1.200 Xoài 24- 30 30 11 1.250-1.700 Bưởi 21-30 30 15 1.240-1.600 Na 20-30 35 11 1.000-1.500 Nguồn: Phòng Nông nghiệp và PTNT huyện Mai Sơn- 2018 - Đất đai và địa hình: phải tìm hiểu xem đất đai của vùng có bao nhiều khu vực khác nhau, có độ dày tầng đất, thành phần cấu trúc đất, mực nước ngầm về địa hình độ cao, độ dốc khác nhau như thế nào? Đây là cơ sở để đưa nhiều loại cây trồng phù hợp với điều kiện đất đai của vùng. Để hiểu rõ hơn và đề xuất các phương hướng phát triển cây ăn quả, chúng tôi xin trích đẫn các yêu cầu về đất đai cần đạt được khi muốn trồng chúng. 8 Bảng 1.2: Yêu cầu về đất đai để trồng một số loại cây ăn quả Cây Yêu cầu về đất để trồng một số loại cây ăn quả trồng Nhãn Trồng được trên đất phù sa, đất thịt nhẹ, đất đồi, đất có tầng dầy trên 70 cm, tỷ lệ mùn 2%, độ pH từ 5,5-6,5. Xoài Có tính thích ứng rộng không kén đất, chịu hạn, độ pH từ 5,5-6,5. Sườn đồi có tầng đất dày trên 70 cm, độ dốc dưới 250. Bưởi Đất nhiều mùn, thoáng khí, giữ ẩm và thoát nước, tầng đất dày, mực nước ngầm thấp. Na Không kén đất, tốt nhất trên đất có tầng dầy >= 70 cm, đất phù sa ven sông, phù sa cổ, đất ven đồi núi, ưa đất chua pH =5-5,5. Nguồn:tài liệu kỹ thuật Phòng Nông nghiệp và PTNT huyện Mai Sơn. - Thực bì: Thành phần cây trồng phân bố tự nhiên ở trong vùng đặc biệt là các loại cây ăn quả, các cây hoang dại và bán hoang dại có thể sử dụng trong cơ cấu cây làm gốc ghép, làm đai rừng phòng hộ, làm cây thụ phấn... * Các nhân tố kinh tế - xã hội Các nhân tố về kinh tế - xã hội như tình hình sản xuất nông lâm nghiệp của vùng, tỷ trọng sản lượng và giá trị sản lượng cây ăn quả trong sản xuất nông nghiệp; tình hình tiêu thụ sản phẩm cây ăn quả của vùng, khả năng tiêu thụ quả tươi, xuất khẩu, chế biến; sự phát triển về dân số của vùng, khả năng cung cấp sức lao động hàng năm, bình quân đất đai cho một lao động; giao thông trong vùng có thể vận chuyển vật tư và sản phẩm quả tươi; quỹ đất cho phát triển cây ăn quả. Từ đó có quyết định chọn cây gì là chính, cây gì là phụ trợ cho vùng. * Các nhân tố về tổ chức sản xuất, khoa học kỹ thuật và công nghệ Phát triển sản xuất cây ăn quả có định hướng, chiến lược hệ thống, quy hoạch nhất định đòi hỏi phải có sự phối hợp đồng bộ của nhiều cấp, nhiều