Tài liệu Phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện cho nông dân trên địa bàn huyện tân yên, tỉnh bắc giang

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM NGUYỄN TRỌNG VINH PHÁT TRIỂN BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN CHO NÔNG DÂN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN TÂN YÊN, TỈNH BẮC GIANG Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Mai Thanh Cúc NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày thàng năm 2016 Tác giả luận văn Nguyễn Trọng Vinh i LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn tốt nghiệp, ngoài sự nỗ lực của bản thân tôi đã nhận được rất nhiều sự quan tâm, giúp đỡ nhiệt tình của nhiều cá nhân, tập thể trong và ngoài nhà trường. Trước hết, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới toàn thể các thầy, các cô đang công tác, giảng dạy tại Học viện nông nghiệp Việt Nam, đặc biệt là các thầy cô giáo trong Khoa Kinh tế & PTNT, Bộ môn Phát triển nông thôn – Học viện nông nghiệp Việt Nam đã tận tình truyền đạt cho tôi những kiến thức quý báu trong quá trình học tập tại trường. Tôi xin bày tỏ lòng trân trọng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Mai Thanh Cúc, Bộ môn Phát triển nông thôn đã dành nhiều thời gian và công sức trực tiếp hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của các cán bộ công nhân viên chức cơ quan BHXH huyện Tân Yên, cơ quan BHXH tỉnh Bắc Giang đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt thời gian thực tập tại cơ quan. Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến gia đình, bạn bè và những người thân đã động viên, khích lệ và giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Hà Nội, ngày thàng năm 2016 Tác giả luận văn Nguyễn Trọng Vinh ii MỤC LỤC Lời cam đoan ..................................................................................................................... i Lời cảm ơn ........................................................................................................................ ii Mục lục ............................................................................................................................ iii Danh mục chữ viết tắt ....................................................................................................... v Danh mục bảng ................................................................................................................ vi Danh mục sơ đồ, đồ thị, hộp ........................................................................................... vii Trích yếu luận văn ......................................................................................................... viii Thesis abstract................................................................................................................... x Phần 1. Mở đầu ............................................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu .......................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................................. 2 1.2.1. Mục tiêu chung ....................................................................................................... 2 1.2.2. Mục tiêu cụ thể ....................................................................................................... 2 1.3. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................................... 2 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................. 2 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................................. 2 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................ 3 1.5. Đóng góp mới của luận văn ....................................................................................... 3 Phần 2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện .......... 5 2.1. Cơ sở lý luận .............................................................................................................. 5 2.1.1. Một số khái niệm cơ bản ......................................................................................... 5 2.1.2. Phân loại bảo hiểm .................................................................................................. 7 2.1.3. Vai trò, bản chất và nguyên tắc của BHXHTN cho nông dân ............................... 8 2.1.4. Tổ chức phân cấp thu, chi BHXHTN ................................................................... 11 2.1.5. Nội dung của phát triển BHXHTN ...................................................................... 13 2.1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển BHXHTN cho nông dân ............................ 16 2.2. Cơ sở thực tiễn ........................................................................................................ 21 2.2.1. Kinh nghiệm phát triển BHXH tự nguyện của các nước trên thế giới ................. 21 2.2.2. Kinh nghiệm phát triển BHXHTN cho nông dân ở Việt Nam ............................. 26 2.2.3. Một số công trình nghiên cứu liên quan tới phát triển BHXH tự nguyện ................. 30 Phần 3. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 32 3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu .................................................................................. 32 3.1.1. Đặc điểm tự nhiên ................................................................................................. 32 iii 3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ..................................................................................... 34 3.2. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................... 42 3.2.1. Chọn điểm nghiên cứu .......................................................................................... 42 3.2.2. Phương pháp thu thập số liệu, tài liệu, thông tin .................................................. 43 3.2.3. Phương pháp xử lý và phân tích số liệu, thông tin ............................................... 46 3.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................................... 47 Phần 4. Kết quả và thảo luận ....................................................................................... 48 4.1. Tình hình triển khai chính sách BHXHTN trên địa bàn huyện Tân Yên ................ 48 4.1.1. Sự chỉ đạo của BHXH tỉnh Bắc Giang ................................................................. 48 4.1.2. Sự chỉ đạo của Huyện ủy, UBND huyện Tân Yên .............................................. 49 4.1.3. Phòng Lao động – Thương binh và Xã hội huyện Tân Yên ................................. 50 4.1.4. Sự hợp tác của cơ quan đoàn thể .......................................................................... 50 4.1.5. Sự hợp tác UBND các xã, thị trấn ........................................................................ 50 4.1.6. Sự chỉ đạo BHXH huyện Tân Yên ....................................................................... 51 4.2. Thực trạng phát triển BHXHTN cho nông dân huyện Tân Yên .............................. 54 4.2.1. Tổ chức thu, chi BHXH TN tại huyện Tân Yên ................................................... 54 4.2.2. Tình hình tham gia BHXHTN của nông dân huyện Tân Yên .............................. 59 4.2.3. Phát triển về số lượng đối tượng tham gia BHXHTN ......................................... 65 4.2.4. Phát triển dịch vụ BHXHTN ................................................................................ 67 4.2.5. Phát triển loại hình BHXH.................................................................................... 71 4.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển bhxh tự nguyện ................................................... 73 4.3.1. Nhóm yếu tố xuất phát từ phía tổ chức BHXH .................................................... 73 4.3.2. Các yếu tố xuất phát từ phía nông dân.................................................................. 80 4.3.3. Nhóm yếu tố khác ................................................................................................. 84 4.4. Định hướng và giải pháp phát triển BHXHTN cho nông dân trên địa bàn huyện Tân Yên, tỉnh bắc giang ............................................................................................ 86 4.4.1. Định hướng và căn cứ đề xuất giải pháp .............................................................. 86 4.4.2. Giải pháp phát triển BHXHTN trên địa bàn huyện Tân Yên ............................... 88 Phần 5. Kết luận và kiến nghị ...................................................................................... 98 5.1. Kết luận .................................................................................................................... 98 5.2. Kiến nghị.................................................................................................................. 99 Tài liệu tham khảo ........................................................................................................ 101 Phụ lục .......................................................................................................................... 104 iv DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nghĩa tiếng Việt ASXH An sinh xã hội BHXH Bảo hiểm xã hội BHXH BB Bảo hiểm xã hội bắt buộc BHXH TN Bảo hiểm xã hội tự nguyện BHXH ND Bảo hiểm xã hội nông dân BHYT Bảo hiểm y tế CN - XD Công nghiệp - Xây dựng HĐND Hội đồng nhân dân HTX Hợp tác xã ILO Tổ chức Lao động thế giới NCKH Nghiên cứu khoa học NLĐ Người lao động NSNN Ngân sách Nhà nước LLLĐ Lực lượng lao động SDLĐ Sử dụng lao động SXKD Sản xuất kinh doanh TBXH Thương binh xã hội TM - DV Thương mại - Dịch vụ TNLĐ – BNN Tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp TTCN Tiểu thủ công nghiệp UBND Ủy ban nhân dân v DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Tình hình tham gia bảo hiểm của Việt Nam giai đoạn 2012 - 2014 ....... 27 Bảng 3.1. Phân tổ điều tra mẫu điều tra ................................................................... 43 Bảng 3.2. Thu thập thông tin thứ cấp....................................................................... 44 Bảng 3.3. Một số đặc điểm cơ bản của chủ hộ điều tra ........................................... 45 Bảng 4.1. Các hoạt động tuyên truyền của BHXH huyện Tân Yên ........................ 54 Bảng 4.2. Tình hình thu, chi BHXH huyện Tân Yên từ năm 2011 – 2014 ............. 58 Bảng 4.3. Nhu cầu và kết quả tham gia BHXHTN của nhóm hộ điều tra .................... 59 Bảng 4.4. Thống kê số lượng lao động về BHXH của huyện Tân Yên ................... 60 Bảng 4.5. Tình hình tham gia BHXHTN của nhóm hộ điều tra .............................. 61 Bảng 4.6. Tình hình tham gia BHXHTN theo ngành nghề của huyện Tân Yên giai đoạn 2011 - 2014 .............................................................................. 63 Bảng 4.7. Ý kiến đánh giá của người dân về BHXHTN ......................................... 69 Bảng 4.8. Mức độ hài lòng của nhóm đối tượng tham gia BHXHTN ..................... 70 Bảng 4.9. Ý kiến đánh giá của các hộ dân đã tham gia BHXHTN về thủ tục ......... 74 Bảng 4.10. Nguyên nhân chính dẫn tới người dân chưa tham gia BHXHTN ........... 75 Bảng 4.11. Công tác phục vụ ảnh hưởng đến kết quả phát triển BHXHTN .............. 77 Bảng 4.12. Mức độ hiểu biết chính sách BHXH của người nông dân ảnh hưởng đến kết quả phát triển BHXHTN ............................................................. 78 Bảng 4.13. Yếu tố thu nhập hàng tháng của nông dân ảnh hưởng đến quyết định tham gia BHXHTN.................................................................................. 81 Bảng 4.14 . Yếu tố độ tuổi ảnh hưởng đến quyết định tham gia BHXHTN ............... 82 Bảng 4.15. Mức phân chia trình độ giáo dục ............................................................. 83 Bảng 4.16. Trình độ học vấn của nông dân ảnh hưởng đến quyết định tham gia BHXH ............................................................................................... 83 Bảng 4.17. Ma trận SWOT ........................................................................................ 86 vi DANH MỤC SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ, HỘP Sơ đồ: Sơ đồ 2.1. Các cấp quản lý thu BHXHTN .................................................................... 11 Sơ đồ 4.1. Tổ chức hoạt động của BHXH huyện Tân Yên ........................................... 52 Đồ thị: Đồ thị 4.1. Tình hình tham gia bảo hiểm tự nguyện của nhóm hộ điều tra ................... 61 Đồ thị 4.2. Tình hình tham gia BHXHTN phân theo ngành nghề của huyện Tân Yên ..... 64 Đồ thị 4.3. Nguyên nhân chưa tham gia BHXHTN của nông dân................................. 75 Hộp: Hộp 4.1. Hình thức tuyên truyền tới người dân về BHXH ......................................... 65 Hộp 4.2. Các quy định nhằm thu hút người lao động tham gia BHXH TN ............... 66 Hộp 4.3. Tham gia đào tạo, tập huấn các chương trình bảo hiểm............................... 67 Hộp 4.4. Ý kiến về chất lượng phục vụ liên quan tới chăm sóc sức khỏe của người tham gia BHXHTN ............................................................................ 68 Hộp 4.5. Ý kiến của người nông dân về phát triển loại hình BHXHTN .................... 71 Hộp 4.6. Nguyên nhân chưa tham gia BHXHTN của nông dân ................................. 76 vii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Tên tác giả: Nguyễn Trọng Vinh Tên Luận văn: “Phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện cho nông dân trên địa bàn huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang”. Ngành: Quản lý kinh tế: Mã số: 60.34.04.10 Cơ sở đào tạo: Học viên Nông nghiệp Việt Nam Bảo hiểm xã hội tự nguyện cho người lao động hiện nay là một vấn đề có ý nghĩa quan trọng được Đảng, Nhà nước, Chính phủ đặc biệt quan tâm. Trong những năm qua, vị trí, vai trò, ý nghĩa và các mục tiêu của công tác này đã liên tục được đề cập đến trong nhiều văn bản quy phạm pháp luật của Đảng, Nhà nước và Chính phủ. Huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang là vùng kinh tế hiện nay đang gặp rất nhiều khó khăn trong công tác phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện…Xuất phát từ các tồn tại thực tiễn hiện nay, tác giả thực hiện đề tài “Phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện cho nông dân trên địa bàn huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang”. Đề tài tập trung nghiên cứu đánh giá thực trạng, xác định các yếu tố ảnh hưởng tới công tác phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang, trong đó tập trung nghiên cứu tại 3 điểm là xã Cao Thương, Xã Phúc Sơn, xã Việt Ngọc các số liệu được thu thập trong khoảng thời gian từ năm 2011 đến năm 2015, (số liệu thứ cấp thu thập từ năm 2011 – 2015; số liệu sơ cấp thu thập năm 2014, 2015). Từ đó đề xuất định hướng và một số giải pháp chủ yếu phát triển nhằm phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn huyện trong thời gian tới. Đề tài tiến hành điều tra nghiên cứu 120 hộ dân tại 3 điểm nghiên cứu, các hộ điều tra được lựa chọn ngẫu nhiên. Nghiên cứu sử dụng các chỉ tiêu thống kê để mô tả hiện trạng công tác phát triển bảo hiểm trên địa bàn và các nhân tố ảnh hưởng đến công tác đó, trên cơ sở đó xác định hạn chế của công tác phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn huyện. Đồng thời nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích SWOT nhằm có cái nhìn tổng quát về các điểm mạnh, yếu, cơ hội cũng như thách thức trong hoạt động phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyên. Nghiên cứu chỉ ra hiện nay tỷ lệ nông dân tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện còn thấp. Trong đó, số lượng người tham gia chủ yếu thuộc nhóm lao động có thu nhập cao (khá - trung bình), mức thu nhập ổn định. Chia theo ngành nghề tham gia bảo hiểm thì ngành nông nghiệp là ngành có số lượng tham gia thấp hơn cả. viii Công tác phát triển bảo hiểm tự nguyện còn tồn tại nhiều hạn chế nhất định cụ thể như: Chất lượng và số lượng cán bộ; điều kiện kinh tế xã hội; cơ sở vật chất, trang thiết bị, công tác tuyên truyền, phổ biến về bảo hiểm xã hội …. còn mang tính ồ ạt, chưa tập trung. Luận văn xác định yếu tố chủ yếu ảnh hưởng đến sự phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện là thu nhập, trình độ học vấn, mức độ nhận thức – hiểu biết bảo hiểm xã hội tự nguyện, nhóm yếu tố chính sách, dịch vụ bảo hiểm và công tác tuyên truyền. Chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện đã được triển khai thực hiện nhiều năm nhưng bảo hiểm xã hội tự nguyện vẫn chưa được người dân quan tâm và hưởng ứng. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này: thu nhập của người nông dân còn thấp và không ổn định, mức độ hiểu biết của người dân về bảo hiểm xã hội tự nguyện còn rất hạn chế, thủ tục rườm rà, công tác dịch vụ còn mang nặng tính hành chính, công tác thông tin truyền thông chưa phát huy hết tác dụng… dẫn đến tình trạng nhu cầu thì nhiều khi triển khai tham gia lại ít. Đặc biệt luận văn đề ra các giải pháp cụ thể nhằm phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện như: Hoàn thiện hệ thống pháp luật quy định đối tượng tham gia, mức đóng phí, điều kiện và mức hưởng chế độ, giải quyết tranh chấp về quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia…; Cải thiện chất lượng dịch vụ bảo hiểm xã hội nhằm nâng cao trách nhiệm phục vụ nhân dân. Hàng năm có các cuộc thăm dò ý kiến của những người nông dân về công tác quản lý, thái độ phục vụ hay chế độ bảo hiểm xã hội tự nguyện; Cần nâng cao nhận thức của người dân về chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện thông qua hình thức tuyên truyền. Đặc biệt, quan tâm đến nội dung tuyên truyền về những lợi ích thiết thực và tầm quan trọng của chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện không chỉ đối với người trực tiếp tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện mà còn đối với cả cộng đồng. Từ đó, khuyến khích người dân tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện với tinh thần tự nguyện, tự giác cao; Tăng cường các giải pháp hỗ trợ sản xuất nâng cao thu nhập cho nông dân dựa trên những thế mạnh của vùng. Từ khóa: Bảo hiểm; Tự nguyện; Nông dân. ix THESIS ABSTRACT Voluntary social insurance for current employees is a significant issue is important the Party, State, Government special attention. Over the years, the location, role, meaning and the goals of this work has consistently been mentioned in many legal documents of the Party , State and Government. Tan Yen district, Bac Giang province's current economic areas are facing many difficulties in the development of voluntary social insurance. ... Starting from the current existence, the author implement the project "Development of voluntary social insurance for farmers in Tan Yen district, Bac Giang province ". Focused research topics assess the situation, identify the factors affecting the development of voluntary social insurance Tan Yen district, Bac Giang province, where research focuses on 3 points are Cao Thuong commune, Phuc Son commune, Viet Ngoc commune data were collected during the period from 2011 to 2015, (secondary data collected in 2011 to 2015; primary data collected in 2014, 2015). Since then propose orientations and some solutions primarily developed to developing voluntary social insurance in the district in the near future. Subject research conducted survey of 120 households in three study sites, the surveyed households were randomly selected. The study used the statistical indicators to describe the current status of the development of insurance in the province and factors that affect work; ... On that basis determine the limits of development work voluntary social insurance in the district. At the same time research using SWOT analysis method to have a general view of the strengths, weaknesses, opportunities and challenges in the development activities voluntary social insurance. The development of voluntary insurance exist certain limitations such as: The quality and number of staff; social and economic conditions; facilities, equipment, propagation and dissemination of social insurance is still on a massive, yet focused. Thesis identify key factors affecting the development of voluntary social insurance as income, education level, the level of awareness - understanding of voluntary social insurance, group policy elements, translated insurance and propaganda. Policy voluntary social insurance has been implemented for many years but voluntary social insurance has not been interested citizens and responding. There are many causes for this situation: the income of farmers is low and stable, the level of understanding of the people on voluntary social insurance is very limited, cumbersome procedures, the x work of translation services are still heavily administrative, information and communication activities do not promote effective ... lead to a situation when the demand is much less deploy participate. Especially thesis proposes to develop specific development of social insurance voluntarily as: Improving the legal system as provided for audience participation, fee levels, conditions and levels of entitlement, resolve disputes over the rights and obligations of the parties ...; Improve the quality of insurance services to enhance social responsibility to serve the people. Every year the poll of farmers on management, service attitude or mode of voluntary social insurance; Need to raise awareness of people about social policy of voluntary insurance in the form of propaganda. Especially interested in content propaganda about the practical benefits and importance of social insurance policies voluntarily not only for people directly involved in voluntary social insurance, but also for the whole community Dong. From there, encouraging people to participate in voluntary social insurance and voluntary, self-awareness is high; Strengthening measures to support production increase income for farmers based on the strengths of the region. Keywords: Insurance; Voluntary; Farmer. xi PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU Bảo hiểm xã hội tự nguyện (BHXHTN) cho người lao động hiện nay là một vấn đề có ý nghĩa quan trọng được Đảng, Nhà nước, Chính phủ đặc biệt quan tâm. Trong những năm qua, vị trí, vai trò, ý nghĩa và các mục tiêu của công tác này đã liên tục được đề cập đến trong nhiều văn bản quy phạm pháp luật của Đảng, Nhà nước và Chính phủ. Trong nền kinh tế thị trường có nhiều thành phần kinh tế cùng phát triển phải sử dụng số lượng lao động lớn cho hoạt động SXKD, dịch vụ, nhu cầu tham gia BHXH của những người trong độ tuổi lao động là rất lớn. Trong khi đó loại hình BHXH BB mới chỉ áp dụng cho các đối tượng lao động làm việc trong các doanh nghiệp, các cơ quan, đơn vị của Đảng, Nhà nước, hội đoàn thể... còn số lượng lớn lao động làm việc tại các hộ gia đình nông nghiệp, các làng nghề, những người lao động tự do chưa thuộc đối tượng tham gia BHXHBB. Vì vậy, việc mở rộng các loại hình BHXHTN để cho nhiều thành phần lao động đều có thể tham gia nhằm huy động nguồn tài chính lớn và ổn định, góp phần đảm bảo an sinh xã hội ngày một tốt hơn là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của ngành BHXH. BHXHTN ra đời và có hiệu lực từ ngày 01/01/2008 nhưng tính đến năm 2011, cả nước mới có 104.518 người tham gia BHXHTN trong đó tỷ lệ nông dân tham gia rất thấp (Điều Bá Dược, 2012). Huyện Tân Yên là một trong những huyện có số dân trong độ tuổi lao động lớn, đa số vẫn là lao động trong lĩnh vực nông nghiệp, chăn nuôi, nghề thủ công và các hoạt động dich vụ. Số lao động trên là nguồn lực để cơ quan BHXH huyện Tân Yên mở rộng, phát triển hình thức BHXHTN. Nhưng qua nhiều năm triển khai số lượng tham gia BHXHTN trên địa bàn đạt rất thấp. Trong khi đó, một bộ phận người lao động có nhu cầu tham gia BHXH nhưng lại phải “gửi” đóng BHXH vào các doanh nghiệp (mặc dù là không làm tại doanh nghiệp đó) với mức đóng cao hơn mức đóng nhà nước quy định đối với loại hình BHXH BB. Vậy thực trạng công tác phát triển BHXHTN trên địa bàn huyện Tân Yên hiện nay ra sao? Đâu là yếu tố ảnh hưởng tới sự tham gia vào BHXHTN? Trong điều kiện 1 hiện nay làm thế nào để thu hút người dân tham gia bảo BHXHTN?... Xuất phát từ lý do trên, tôi quyết định nghiên cứu đề tài: "Phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện cho nông dân trên địa bàn huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang". 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 1.2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở đánh giá thực trạng phát triển BHXHTN cho nông dân huyện Tân Yên tỉnh Bắc Giang, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm phát triển BHXHTN cho nông dân trên địa bàn huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang trong thời gian tới. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển BHXHTN cho nông dân; - Đánh giá thực trạng phát triển BHXHTN cho nông dân huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang; - Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển BHXHTN cho nông dân huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang; - Đề xuất các giải pháp nhằm phát triển BHXHTN cho nông dân huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang. 1.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU - Cơ sở lý luận nào làm rõ vấn đề phát triển BHXHTN cho nông dân? - Thực trạng phát triển BHXHTN cho nông dân ở huyện Tân Yên thời gian qua như thế nào? - Yếu tố nào ảnh hưởng đến sự phát triển BHXHTN của nông dân huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang? - Những định hướng giải pháp nào cần đưa ra nhằm phát triển BHXHTN cho nông dân huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang? 1.4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu - Người nông dân đã tham gia và thuộc đối tượng tham gia nhưng chưa BHXHTN trên địa bàn huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang. 2 - Cơ quan Bảo hiểm xã hội tỉnh Bắc Giang và BHXH huyện Tân Yên - Các tổ chức đoàn thể: Phòng Lao động và TBXH, Hội Nông dân, Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên, ... - UBND xã, huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang. => Phát triển vấn đề bảo hiểm xã hội tự nguyện cho nông dân trên địa bàn huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang. 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu - Nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu thực trạng phát triển BHXHTN cho nông dân; phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển BHXHTN cho nông dân; từ đó đưa ra các giải pháp nhằm phát triển BHXHTN cho nông dân trên địa bàn huyện Tân Yên. - Phạm vi không gian: Đề tài được tiến hành nghiên cứu tại huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang. - Phạm vi thời gian: Đề tài nghiên cứu từ tháng 03 năm 2015 đến tháng 04 năm 2016. Số liệu thu thập trong khoảng thời gian từ năm 2011 đến năm 2015. 1.5. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN VĂN - Luận văn đã hệ thống hóa, làm sáng tỏ lý luận và thực tiễn về vấn đề phát triển BHXHTN cho nông dân, chỉ ra bài học kinh nghiệm đối với phát triển BHXHTN trên địa bàn huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang; - Luận văn đã tổng hợp, phân tích và đánh giá thực trạng phát triển BHXHTN cho nông dân trên địa bàn huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang theo các mặt: + Phát triển loại hình BHXHTN; + Phát triển số lượng người tham gia BHXHTN; + Phát triển chất lượng dịch vụ BHXHTN; + Vấn đề về thu, chi BHXHTN. - Luận văn đã xác định các nhân tố ảnh hưởng tới phát triển BHXHTN cho nông dân trên địa bàn huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang bao gồm: + Nhân tố thuộc về chính sách của Nhà nước; + Nhân tố thuộc về dịch vụ của cơ quan bảo hiểm; 3 + Nhân tố thuộc về vấn đề thông tin tuyên truyền; + Nhân tố thuộc về bản thân người nông dân: Thu nhập; trình độ học vấn, nhận thức; … - Luận văn chỉ ra được các giải pháp nhằm phát triển BHXHTN cho nông dân trên địa bàn huyên Tân Yên, tỉnh Bắc Giang như: + Quán triệt và thực hiện đồng bộ các chính sách Nhà nước về bảo hiểm cho người dân; + Đổi mới mạnh mẽ công tác dịch vụ cửa cơ quan BHXH; + Phát huy hiệu quả công tác thông tin tuyên truyền; + Tăng cường các giải pháp nhằm hỗ trợ sản xuất nâng cao thu nhập cho nông dân … - Đồng thời luận văn đưa ra một số kiến nghị đối với Nhà nước; tỉnh Bắc Giang; tổ chức chính trị, xã hội; và cơ quan BHXH nhằm phát triển vấn đề BHXHTN cho nông dân./. 4 PHẦN 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN 2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN 2.1.1. Một số khái niệm cơ bản Bảo hiểm là biện pháp chia sẻ rủi ro của một người hay của số ít người cho cả cộng đồng những người có khả năng gặp rủi ro cùng loại, bằng cách mỗi người trong cộng đồng góp một số tiền nhất định vào một quỹ chung và từ quỹ chung đó bù đắp thiệt hại cho thành viên trong cộng đồng không may bị thiệt hại do rủi ro đó gây ra. Bảo hiểm là hình thức chuyển giao rủi ro. Mua bảo hiểm thực chất là mua sự an tâm, là đổi lấy cái sự không chắc chắn có khả năng xảy ra thiệt hại bằng sự chắc chắn thông qua việc bù đắp bằng tài chính. Theo Luật BHXH (QH, 2006) và nay là Luật BHXH sửa đổi (QH, 2014) giải thích khái niệm: "BHXH là sự thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ bị mất hoặc giảm thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, tàn tật, thất nghiệp, tuổi già, tử tuất, dựa trên cơ sở một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH có sự bảo hộ của Nhà nước theo pháp luật, nhằm đảm bảo an toàn đời sống cho người lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần đảm bảo an toàn xã hội". Theo Mạc Tiến Anh (2010) thì: “BHXH là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập đối với người lao động khi họ gặp phải những biến cố rủi ro làm giảm hoặc mất khả năng lao động hoặc mất việc làm, bằng cách hình thành và sử dụng một quỹ tài chính tập trung do sự đóng góp của người sử dụng lao động, người lao động và sự bảo trợ của Nhà nước, nhằm đảm bảo an toàn đời sống cho người lao động và cho gia đình họ, giúp phần bảo đảm an toàn xã hội”. Với tác dụng to lớn trong việc giảm gánh nặng ngân sách, cải thiện đời sống cho đối tượng, bảo đảm ASXH bền vững, BHXH phát triển rộng rãi bảo đảm cho mọi người lao động đều được tham gia, trong xã hội xuất hiện hình thức BHXHTN. Hiện nay, trên thế giới tồn tại hai mô hình BHXHTN: thứ nhất, BHXH TN áp dụng như là một hình thức BHXH bổ sung cho BHXH BB; thứ hai, BHXHTN mở cho bất cứ người lao động nào tự nguyện tham gia. Mặc dù mang tính chất tự nguyện nhưng chính sách BHXHTN vẫn là chính sách do Nhà nước ban hành nhằm đảm bảo quyền lợi cho các bên tham gia. Nhà nước quy 5 định mức đóng góp để hình thành Quỹ BHXHTN đủ lớn để chi trả cho người tham gia BHXHTN và xây dựng các chế độ mà người tham gia BHXH được hưởng (bao gồm điều kiện hưởng, mức hưởng) để bảo đảm bù đắp rủi ro cho người tham gia BHXHTN. Dưới góc độ tiếp cận đó, có thể đưa ra khái niệm về BHXHTN như sau: BHXHTN là một loại hình BHXH do Nhà nước ban hành để đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập đối với người lao động khi họ gặp phải những biến cố rủi ro làm giảm hoặc mất khả năng lao động bằng cách hình thành và sử dụng một quỹ tài chính tập trung do sự tự nguyện đóng góp một phần thu nhập của người lao động, người sử dụng lao động, nhằm đảm bảo an toàn đời sống cho người lao động và cho gia đình họ, giúp phần bảo đảm an toàn xã hội. Như vậy, loại hình BHXHTN chỉ có thể được hình thành và thực hiện trên cơ sở: Một là, có nhiều người lao động tham gia và có thể cả người sử dụng lao động tự nguyện tham gia với điều kiện: có nhu cầu thực sự về BHXH; có khả năng tài chính để đóng phí BHXHTN; có sự thống nhất với những quy định cụ thể về mức đóng, mức hưởng, quy trình thực hiện, phương pháp quản lý, sử dụng quỹ BHXHTN…của loại hình BHXHTN. Hai là, có tổ chức, cơ quan đứng ra thực hiện chế độ, chính sách BHXHTN như thu phí BHXH TN, quản lý quỹ BHXH TN, quản lý đối tượng tham gia BHXH TN, thực hiện chi trả trợ cấp BHXHTN cho các đối tượng được thụ hưởng. Ba là, được Nhà nước bảo hộ và hỗ trợ khi cần thiết. Trong Luật bảo hiểm xã hội, khái niệm BHXHTN là loại hình BHXH mà người dân tự nguyện tham gia, được lựa chọn mức đóng góp và phương pháp đóng góp phù hợp với thu nhập của mình để hưởng BHXH (QH, 2007). BHXHTN cho nông dân là một loại hình BHXHTN, do Nhà nước ban hành và áp dụng cho đối tượng là người lao động làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp. Theo nghĩa thông thường, nông dân là những người tham gia vào sản xuất nông nghiệp. Theo định nghĩa này, nông dân chỉ tham gia vào sản xuất nông nghiệp. Trên thực tế, rất nhiều nông dân, ngoài việc tham gia vào sản xuất nông 6 nghiệp vẫn tham gia các hoạt động kinh tế khác như sản xuất tiểu thủ công nghiệp, ngành nghề nông thôn và dịch vụ. Nông thôn ngày càng phát triển thì cơ cấu ngành nghề trong nông thôn càng đa dạng. Do đó, khái niệm về nông dân cần được hiểu theo nghĩa rộng hơn. Nông dân là những người dân sống ở nông thôn làm các hoạt động công nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ khác nhau tùy theo khả năng và lợi thế so sánh của họ (Đỗ Kim Chung, 2010). Có thể hiểu khái niệm BHXHTN cho nông dân là một loại hình BHXHTN do Nhà nước ban hành và áp dụng cho đối tượng là những người dân sống ở nông thôn làm các hoạt động công nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ khác nhau tùy theo khả năng và lợi thế so sánh của họ. 2.1.2. Phân loại bảo hiểm Trong Luật kinh doanh bảo hiểm (QH, 2000), chỉ ra: Các loại hình bảo hiểm ngày càng được đa dạng và hoàn thiện. Từ chỗ ngành bảo hiểm Việt Nam mới chỉ tiến hành một số nghiệp vụ bảo hiểm truyền thống chủ yếu là bảo hiểm tài sản như: bảo hiểm hàng hoá, bảo hiểm tàu biển, đến nay các doanh nghiệp bảo hiểm đã chú trọng hơn trong việc đa dạng hoá các loại hình bảo hiểm và khai thác tốt hơn cả 3 nhóm nghiệp vụ bảo hiểm: bảo hiểm con người, bảo hiểm tài sản và bảo hiểm trách nhiệm. Đồng thời, các quy tắc, điều khoản, biểu phí bảo hiểm đã được nghiên cứu để phù hợp với không những thị trường bảo hiểm Việt Nam mà còn với tập quán và thông lệ bảo hiểm thế giới - Nếu phân loại theo đối tượng bảo hiểm thì có 3 loại: + Bảo hiểm tài sản; + Bảo hiểm con người (trong đó có bảo hiểm y tế); + Bảo hiểm nhân thọ. - Nếu phân loại theo tính chất pháp lý thì có 2 hình thức: + Bảo hiểm bắt buộc; + Bảo hiểm tự nguyện. - Nếu phân theo mục đích kinh doanh thì gồm có 2 hình thức: + Bảo hiểm xã hội; + Bảo hiểm thương mại. - Theo thời gian hưởng trợ cấp thì có 2 loại: 7 + Bảo hiểm ngắn hạn; + Bảo hiểm dài hạn. 2.1.3. Vai trò, bản chất và nguyên tắc của BHXHTN cho nông dân 2.1.3.1. Vai trò của BHXHTN Theo Bộ LĐ – TB&XH (2007), BHXH nói chung và BHXHTN nói riêng ra đời và phát triển ngày càng khẳng định được vai trò của mình trên nhiều phương diện khác nhau trong thực tế cuộc sống cũng như trong phát triển kinh tế xã hội. Có thể khái quát vai trò của BHXHTN trên các mặt sau: - BHXHTN góp phần ổn định đời sống của người tham gia BHXH, đảm bảo an toàn xã hội. Những người tham gia BHXHTN và gia đình họ sẽ được thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập khi họ bị suy giảm, mất khả năng lao động, mất việc làm hoặc chết. Nhờ có sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp thu nhập kịp thời mà người tham gia BHXHTN nhanh chóng khắc phục được những tổn thất vật chất, sớm phục hồi sức khỏe, ổn định cuộc sống để tiếp tục quá trình lao động, hoạt động bình thường của bản thân. - Tham gia BHXHTN còn giúp cho người lao động nâng cao hiệu quả trong chi dùng cá nhân, giúp họ tiết kiệm những khoản tiền nhỏ, đều đặn để có nguồn dự phòng cần thiết chi dùng khi già cả hay mất sức lao động. Đó không chỉ là nguồn hỗ trợ vật chất mà còn là nguồn động viên tinh thần to lớn đối với người nông dân khi gặp khó khăn, làm cho họ ổn định tâm lý, giảm bớt lo lắng khi tuổi già. - BHXHTN góp phần thực hiện công bằng xã hội. Phân phối trong BHXH là sự chuyển dịch thu nhập mang tính xã hội, là sự phân phối lại giữa những người có thu nhập cao, thấp khác nhau theo xu hướng có lợi cho những người có thu nhập thấp; là sự chuyển dịch thu nhập của những người khỏe mạnh, may mắn có việc làm ổn định cho những người ốm, yếu, gặp phải những biến cố rủi ro trong lao động sản xuất và trong cuộc sống. Vì vậy, BHXHTN góp phần làm giảm bớt khoảng cách giữa người giàu và người nghèo. 2.1.3.2. Bản chất BHXHTN a. Bản chất kinh tế của BHXHTN Bản chất kinh tế của BHXH nói chung và BHXHTN nói riêng thể hiện ở chỗ những người tham gia cũng đóng góp một khoản tiền trích trong thu nhập 8