Tài liệu Phát huy tính tích cực học tập của học sinh thông qua việc khai thác kênh hình trong dạy học môn lịch sử lớp 4.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC ĐẬU THỊ NGỌC BÍCH PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THÔNG QUA VIỆC KHAI THÁC KÊNH HÌNH TRONG DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ LỚP 4 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP Đà Nẵng, năm 2018 ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC ĐẬU THỊ NGỌC BÍCH PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THÔNG QUA VIỆC KHAI THÁC KÊNH HÌNH TRONG DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ LỚP 4 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN ThS. TRẦN THỊ KIM CÚC Đà Nẵng, năm 2018 LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, em xin cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất với cô giáo hướng dẫn: Thạc sĩ Trần Thị Kim Cúc, giảng viên khoa Giáo dục Tiểu học, trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ chúng em trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài. Em cũng xin gửi lời cảm ơn tới các thầy cô giáo trong khoa Giáo dục Tiểu học, các thầy cô giáo trong trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng đã trang bị kiến thức, tận tình chỉ bảo em trong bốn năm học. Em xin chân thành cảm ơn ban lãnh đạo trường Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi và trường Tiểu học Huỳnh Ngọc Huệ thuộc thành phố Đà Nẵng, đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để em hoàn thành khóa luận này. Và cuối cùng, em xin gửi lời cảm ơn gia đình, bạn bè và các bạn trong lớp 14STH đã động viên, giúp đỡ em trong quá trình làm khóa luận Mặc dù bản thân đã rất cố gắng nhưng vì kinh nghiệm cũng như năng lực của bản thân còn nhiều hạn chế nên khóa luận của chúng em không tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong nhận được sự đóng góp ý kiến của quý thầy cô giáo và các bạn khóa luận được hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn! Đà Nẵng, tháng 1 năm 2018 Sinh viên thực hiện Đậu Thị Ngọc Bích DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Đọc là Chữ viết tắt 1 GV Giáo viên 2 HS Học sinh 3 PGS.TS Phó giáo sư, tiến sĩ 4 GS.TS Giáo sư, tiến sĩ 5 GS. TSKH Giáo sư, tiến sĩ khoa học 6 NXB Nhà xuất bản 7 CNTT Công nghệ thông tin 8 PPDHLS Phương pháp dạy học Lịch sử 9 ĐC Đối chứng 10 TN Thực nghiệm DANH MỤC BẢNG Số hiệu 1 2 3 4 Tên bảng Mức độ yêu thích học môn Lịch sử của học sinh Mức độ nhận thức của học sinh về việc sử dụng kênh hình trong học môn Lịch sử Mức độ hiệu quả của việc tiếp thu kiến thức kết hợp quan sát hình ảnh Mức độ hứng thú của học sinh khi giáo viên tổ chức các hoạt động học tập Trang 26 27 28 30 Mức độ hứng thú của học sinh trong việc ứng dụng 5 công nghệ thông tin quan sát hình ảnh và khai thác kiến 31 thức 6 7 Nhận thức của giáo viên về việc sử dụng kênh hình để giúp học sinh khai thác trong dạy học môn Lịch sử Mức độ sử dụng và khai thác kênh hình của giáo viên trong quá trình dạy học môn Lịch sử 33 34 Mức độ cần thiết của việc sử dụng các kênh hình động 8 (video, phim ngắn,…) để kích thích hứng thú học tập 35 của học sinh trong dạy học môn Lịch sử 9 Mức độ phối hợp các phương pháp dạy học Lịch sử giúp học sinh khai thác tốt kênh hình 36 10 Kết quả thực nghiệm lần 1 54 11 Kết quả thực nghiệm lần 2 56 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Tên biểu đồ Số hiệu 1 2 3 4 Mức độ yêu thích học môn Lịch sử của học sinh Mức độ nhận thức của học sinh về việc sử dụng kênh hình trong học môn Lịch sử Mức độ hiệu quả của việc tiếp thu kiến thức kết hợp quan sát hình ảnh Mức độ hứng thú của học sinh khi giáo viên tổ chức các hoạt động học tập Trang 26 28 29 30 Mức độ hứng thú của học sinh trong việc ứng dụng 5 công nghệ thông tin quan sát hình ảnh và khai thác kiến 32 thức 6 Mức độ sử dụng và khai thác kênh hình của giáo viên trong quá trình dạy học môn Lịch sử 34 Mức độ cần thiết của việc sử dụng các kênh hình động 7 (video, phim ngắn,…) để kích thích hứng thú học tập 35 của học sinh trong dạy học môn Lịch sử 8 Mức độ phối hợp các phương pháp dạy học Lịch sử giúp học sinh khai thác tốt kênh hình 37 9 Kết quả thực nghiệm lần 1 55 10 Kết quả thực nghiệm lần 2 56 MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG DANH MỤC BIỂU ĐỒ MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................. 2 3. Mục đích nghiên cứu ...................................................................................... 4 4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu .............................................................. 4 4.1. Khách thể nghiên cứu .............................................................................. 4 4.2. Đối tƣợng nghiên cứu ............................................................................... 4 5. Giả thuyết khoa học ........................................................................................ 4 6. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu .................................................................. 4 6.1. Nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................ 4 6.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 5 7. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................... 5 7.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lí luận ............................................................. 5 7.2. Phƣơng pháp điều tra bằng anket .......................................................... 5 7.3. Phƣơng pháp phỏng vấn .......................................................................... 6 7.4. Phƣơng pháp quan sát ............................................................................. 6 7.5. Thực nghiệm sƣ phạm.............................................................................. 6 7.6. Phƣơng pháp thống kê toán học ............................................................. 6 8. Cấu trúc của khóa luận .................................................................................. 7 PHẦN NỘI DUNG ................................................................................................... 8 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC KHAI THÁC KÊNH HÌNH TRONG PHẦN LỊCH SỬ MÔN LỊCH SỬ VÀ ĐỊA LÍ LỚP 4 NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH .................................. 8 1.1. Cơ sở lí luận.................................................................................................. 8 1.1.1. Khái quát về kênh hình trong phần Lịch sử môn Lịch sử và Địa lí lớp 4 . 8 1.1.2. Một số vấn đề về sử dụng kênh hình trong dạy học Lịch sử nhằm phát huy tính tích cực của học sinh............................................................................ 14 1.1.3. Đặc điểm tâm sinh lí của học sinh Tiểu học ......................................... 16 1.2. Cơ sở thực tiễn.............................................................................................. 19 1.2.1. Nội dung chương trình phần Lịch sử môn Lịch sử và Địa lí lớp 4 ....... 19 1.2.2. Thực trạng việc sử dụng và khai thác kênh hình trong phần Lịch sử môn Lịch sử và Địa lí lớp 4 trường Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi và trường Tiểu học Huỳnh Ngọc Huệ thuộc địa bàn thành phố Đà Nẵng ................................. 25 CHƢƠNG 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP KHAI THÁC KÊNH HÌNH TRONG DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ LỚP 4 THEO HƢỚNG PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH ....................................................... 41 2.1. Cơ sở đề xuất biện pháp .............................................................................. 41 2.1.1. Dựa vào nội dung chương trình phần Lịch sử môn Lịch sử và Địa lí lớp 4 ............................................................................................................................ 41 2.1.2. Dựa vào kết quả điều tra thực trạng ......................................................... 41 2.1.3. Dựa vào đặc điểm tâm lí lứa tuổi của học sinh Tiểu học ........................ 42 2.2. Các biện pháp khai thác kênh hình trong dạy học môn Lịch sử lớp 4 theo hƣớng phát huy tính tích cực trong học tập cho học sinh ...................... 42 2.2.1. Khai thác kênh hình kết hợp với phương pháp dạy học dùng lời............ 42 2.2.2. Ứng dụng công nghệ thông tin nhằm thiết kế và sử dụng kênh hình nhằm nâng cao hứng thú học tập của học sinh. ........................................................... 50 2.2.3. Một số lưu ý khi sử dụng, khai thác kênh hình........................................ 52 CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ........................................................ 54 3.1. Khái quát quá trình thực nghiệm ............................................................... 54 3.1.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................................. 54 3.1.2. Đối tượng thực nghiệm ............................................................................ 54 3.1.3. Thời gian thực nghiệm ............................................................................. 54 3.1.4. Nội dung và phương pháp thực nghiệm .................................................. 54 3.2. Phân tích kết quả sau quá trình thực nghiệm......................................... 55 PHẦN KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................... 60 1. Kết luận .......................................................................................................... 60 2. Một số kiến nghị ............................................................................................ 61 TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 63 PHỤ LỤC…………………………………………………………………………64 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Lịch sử có tầm quan trọng đặc biệt trong mỗi quốc gia. Đặc biệt, trong thời kì phát triển kinh tế - xã hội hiện nay không thể thiếu được những giá trị truyền thống, giá trị lịch sử giúp chúng ta xác định vị trí điều kiện và khả năng của mình trên bước đường hội nhập quốc tế, trang bị những hiểu biết cặn kẽ về lịch sử dân tộc và thế giới trong tiến trình phát triển. Trong công cuộc công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước, một nhiệm vụ quan trọng của sự nghiệp giáo dục được khẳng định trong Nghị quyết Trung Ương II: “Đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, đạo đức, tri thức, sức khoẻ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, hình thành nhân cách và bồi dưỡng, phẩm chất năng lực công dân, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. Cùng với các bộ môn khác, môn Lịch sử với chức năng và nhiệm vụ của mình đã góp phần tích cực vào giáo dục con người trong công cuộc đổi mới: “Bởi vì tri thức lịch sử là một yếu tố của nền văn hoá chung của loài người và không thể coi giáo dục con người hoàn thành đầy đủ nếu không trang bị cho học sinh những hiểu biết cần thiết về lịch sử”. Nhiệm vụ của bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông nhằm trang bị cho học sinh hệ thống kiến thức cơ bản về tiến trình phát triển hợp quy luật của lịch sử xã hội loài người và dân tộc, trên cơ sở đó giáo dục tư tưởng, tình cảm, góp phần phát triển toàn diện học sinh. Do đặc trưng của môn Lịch sử, không thể trực tiếp tri giác được các sự kiện, hiện tượng lịch sử đã xảy ra, không thể tái hiện lịch sử trong phòng thí nghiệm. Chính vì vậy, việc tái tạo lịch sử bằng cách tạo biểu tượng đúng đắn, sinh động về các sự kiện, hiện tượng lịch sử vừa là nguyên tắc vừa là một số biện pháp trong việc dạy học Lịch sử ở trường phổ thông giúp cho giờ học thêm sinh động, học sinh hứng thú với môn học, tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh tiếp thu kiến thức một dễ dàng. 1 Sử dụng hệ thống kênh hình là một yêu cầu rất quan trọng trong quá trình dạy và học môn Lịch sử. Bên cạnh những kiến thức được cung cấp qua hệ thống kênh chữ, kênh hình đóng một vai trò không thể thiếu trong việc tái tạo, bổ sung, khắc sâu nội dung cho kênh chữ, giúp cho học sinh tiếp thu kiến thức một cách trọn vẹn. Ngoài ra, kênh hình còn là một trong những phương tiện quan trọng nhằm tạo biểu tượng, phát huy tính tích cực của học sinh trong học tập. Tuy nhiên, hiện nay tình trạng học sinh nắm kiến thức về địa danh, nhân vật lịch sử, không gian xảy ra sự kiện lịch sử rất mơ hồ, tình trạng nhầm lẫn giữa các địa danh diễn ra phổ biến. Giáo viên ít chú ý đến việc tạo biểu tượng không gian, cung cấp cho học sinh kiến thức về địa danh mà chỉ chú ý trình bày về diễn biến, kết quả của sự kiện. Giáo viên vẫn chưa triệt để sử dụng và khai thác kênh hình trong sách giáo khoa, vẫn còn nặng nề về thuyết trình kiến thức, chưa phát huy được tính tích cực của học sinh trong học tập. Ngoài ra, đối với lứa tuổi học sinh Tiểu học việc tiếp thu các kiến thức Lịch sử còn gặp nhiều khó khăn. Các em mới được tiếp cận học phân môn Lịch sử nên chưa có nhiều hiểu biết và kiến thức về lịch sử dân tộc. Môn học chưa thực sự lôi cuốn và rất khó với học sinh do có nhiều kiến thức chưa được gần gũi. Đó cũng chính là những nguyên nhân khiến cho chất lượng của bài học Lịch sử chưa tốt, học sinh ít hứng thú với môn học Lịch sử. Đứng trước thực trạng trên là một giáo viên tiểu học tương lai, nhận thức được tầm quan trọng của môn học Lịch sử trong nhà trường tiểu học nói chung và hệ thống kênh hình trong dạy – học môn Lịch sử nói riêng, tôi chọn đề tài “Phát huy tính tích cực học tập của học sinh thông qua việc khai thác kênh hình trong dạy học môn Lịch sử lớp 4”. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Khai thác kênh hình trong dạy học phần Lịch sử (trong môn Tự nhiên, xã hội) ở Tiểu học đã được đề cập trong một số công trình, bài viết cụ thể: 2 + Trong cuốn “Biểu tượng Lịch sử với học sinh Tiểu học” của tác giả Trần Văn Hưu trường trung học Sư phạm Thanh Hóa đã tìm hiểu về một số biện pháp cụ thể hóa sự kiện, nhân vật. + GS Phan Ngọc Liên (chủ biên), PGS.TS Trịnh Đình Tùng, GS.TS Nguyễn Thị Côi với “Phương pháp dạy học Lịch sử” tập 1- Nhà xuất bản Đại học Sư phạm 2002. Trong tài liệu này, tác giả đã nêu lên những vấn đề khái quát nhất về biểu tượng lịch sử. Giúp chúng ta biết thế nào là biểu tượng lịch sử, vai trò và phân loại biểu tượng, các biện pháp sư phạm để tạo biểu tượng lịch sử. + Trong cuốn “Hướng dẫn sử dụng kênh hình trong SGK Lịch sử THCS phần lịch sử Việt Nam” và cuốn “Kênh hình trong dạy học lịch sử ở trường THPT” tập 1 phần Lịch sử Việt Nam do GS Nguyễn Thị Côi chủ biên giúp chúng ta nắm được và lựa chọn các phương pháp phù hợp để tạo biểu tượng lịch sử cho học sinh. + Cuốn “Rèn luyện nghiệp vụ sư phạm môn Lịch sử”, NXB Đại học Sư phạm, 2011, Nguyễn Thị Côi chủ biên đã dành một chương khá chi tiết để nói về luyện kĩ năng xây dựng và sử dụng đồ dùng trực quan trong đó có sử dụng công nghệ thông tin. Sách nêu rõ các bước tiến hành, kĩ năng khai thác kênh hình có trong sách giáo khoa và kênh hình bên ngoài sách giáo khoa bằng công nghệ thông tin. + GS.TS Phan Ngọc Liên với “Đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử “lấy học sinh làm trung tâm”, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 1996. Trong cuốn này tác giả đã đề cập cập đến việc tăng cường sử dụng đồ dùng trực quan trong đó có kênh hình trong sách giáo khoa làm cho bài học lịch sử được tái hiện một cách cụ thể, chi tiết và sinh động nhằm nâng cao hiệu quả dạy học Lịch sử ở trường phổ thông. Ngoài ra, vấn đề này còn được đề cập trong một số công trình của PGS.TS Trịnh Đình Tùng: “Hệ thống các phương pháp dạy học Lịch sử ở trường THCS” – NXB Giáo dục 2001; Phan Ngọc Liên: “Phương pháp dạy học Lịch sử” tập 2 – NXB Đại học Sư phạm 2002; Phạm Ngọc Liễn: “Phương pháp giảng dạy môn Lịch sử ở trường phổ thông cấp II” tập 1 – NXB Giáo dục 1975. 3 Tuy nhiên, các tài liệu chỉ tập trung khai thác ở mức độ tổng thể và khái quát chứ chưa tiến hành phân tích một cách hoàn chỉnh, hệ thống và chưa đưa ra được những phương pháp cụ thể. Các tác giả chủ yếu đề cập đến vấn đề sử dụng kênh hình trong môn Lịch sử nói chung hay cho các khối lớp ở trường THCS, THPT nói riêng mà ít đề cập đến bậc Tiểu học. Vì vậy, việc đi sâu nghiên cứu vấn đề này có ý nghĩa khoa học và thực tiễn. Mục đích nghiên cứu 3. Trên cơ sở tìm hiểu lí luận và thực tiễn việc khai thác kênh hình trong dạy học học môn Lịch sử theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh. Từ đó đề xuất những biện pháp khai thác kênh hình theo hướng phát huy tính tích cực trong học tập nhằm nâng cao hiệu quả dạy học môn Lịch sử ở Tiểu học. 4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy – học Lịch sử ở trường Tiểu học. 4.2. Đối tƣợng nghiên cứu Phương pháp khai thác kênh hình theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh trong quá trình dạy học Lịch sử lớp 4. 5. Giả thuyết khoa học Hiện nay, việc khai thác kiến thức trọng tâm trong kênh hình môn Lịch sử ở trường Tiểu học còn chưa được chú trọng và kết quả chưa cao. Nếu đưa ra một số giải pháp cho việc khai thác kiến thức cơ bản của kênh hình trong các bài học nhằm đổi mới phương pháp dạy học để giúp các em khắc sâu kiến thức hơn, từ đó đạt kết quả học tập cao hơn. 6. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 6.1. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu của đề tài, chúng tôi thực hiện những nhiệm vụ sau: - Nghiên cứu cơ sở lí luận về việc khai thác kênh hình. 4 - Tìm hiểu thực trạng khai thác kênh hình trong học tập và giảng dạy môn Lịch sử ở trưởng Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi và trường Tiểu học Huỳnh Ngọc Huệ trên địa bàn thành phố Đà Nẵng. - Đề xuất các biện pháp nhằm phát triển kĩ năng khai thác kênh hình trong học tập và giảng dạy môn Lịch sử nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh Tiểu học. - Thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đã đề xuất. 6.2. Phạm vi nghiên cứu Đề xuất một số biệp pháp khai thác kênh hình trong học tập và giảng dạy môn Lịch sử nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh Tiểu học là nhiệm vụ chủ yếu. Chúng tôi tìm hiểu nghiên cứu ở 20 giáo viên và 120 học sinh lớp 4 trường Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi và trường Tiểu học Huỳnh Ngọc Huệ trên địa bàn thành phố Đà Nẵng. Lí do chọn khối lớp 4 là vì đây là khối lớp đầu tiên tiếp cận với bộ môn Lịch sử, cần tạo hứng thú học tập và phát huy tính tích cực của học sinh trong giờ học để giúp học sinh nắm chắc các kiến thức Lịch sử, tạo nền tảng vững chắc cho các cấp học sau. Phƣơng pháp nghiên cứu 7. 7.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lí luận Thu thập, phân tích, tổng hợp một số tài liệu, sách báo có liên quan đến việc khai thác kênh hình trong dạy và học môn Lịch sử. Thu thập thông tin từ mạng internet, các bài báo, bài viết và các tài liệu, sách chuyên ngành như: sách giáo khoa, sách giáo viên, tài liệu bồi dưỡng để làm sáng tỏ một số vấn đề lí luận về việc phát huy tính tích cực của học sinh thông qua hệ thống kênh hình trong quá trình dạy học môn Lịch sử ở trường Tiểu học. Từ đó đề xuất một số biện pháp khai thác kênh hình trong môn Lịch sử lớp 4 để hình thành kiến thức cho học sinh. 7.2. Phƣơng pháp điều tra bằng anket 5 Chúng tôi sử dụng phiếu trưng cầu ý kiến cho 20 giáo viên và 120 học sinh lớp 4 trường Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi và trường Tiểu học Huỳnh Ngọc Huệ trên địa bàn thành phố Đà Nẵng nhằm tìm hiểu: - Thực trạng về việc dạy và học môn Lịch sử lớp 4 trường Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi và trường Tiểu học Huỳnh Ngọc Huệ trên địa bàn thành phố Đà Nẵng. - Nhận thức và thái độ của một số giáo viên về tầm quan trọng và ý nghĩa của việc khai thác kênh hình trong dạy học phần Lịch sử ở Tiểu học. - Khả năng và phương pháp của học sinh trong việc khai thác kênh hình để hình thành kiến thức mới. 7.3. Phƣơng pháp phỏng vấn - Phỏng vấn, trò chuyện với giáo viên và học sinh để tìm hiểu thực trạng việc khai thác kênh hình trong dạy học môn Lịch sử lớp 4. 7.4. Phƣơng pháp quan sát Quan sát, dự giờ các tiết Lịch sử để tìm hiểu việc sử dụng kênh hình trong dạy học phần Lịch sử của giáo viên. Đồng thời tìm hiểu khả năng và phương pháp của học sinh sử dụng để để khai thác tri thức từ kênh hình trong việc hình thành kiến thức mới. 7.5. Thực nghiệm sƣ phạm Tổ chức thực nghiệm sư phạm để kiểm nghiệm tính đúng đắn của các biện pháp sư phạm đã đề ra, nhắm phát huy tính tích cực cho học sinh lớp 4. 7.6. Phƣơng pháp thống kê toán học Từ các dữ liệu thu thập được trong quá trình khảo sát chúng tôi sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lí số liệu đánh giá định tính và định lượng về thực trạng khai thác kênh hình trong giờ học Lịch sử lớp 4 theo hướng phát huy tích tích cực trong học tập của học sinh. Từ các dữ liệu liệu thu thập được qua quá trình thực nghiệm, chúng tôi sử dụng các phương pháp thống kê toán học nhằm lượng hóa các tham số đặc trưng để rút 6 ra những kết luận, đề xuất những biện pháp góp phần nâng cao hiệu quả học tập cho học sinh. 8. Cấu trúc của khóa luận Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và danh mục tài liệu tham khảo thì nội dung chính của đề tài nghiên cứu gồm 3 chương: + Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc khai thác kênh hình trong phần lịch sử môn lịch sử và địa lí lớp 4 nhằm phát huy tính tích cực của học sinh + Chương 2: Một số biện pháp khai thác kênh hình trong dạy học môn lịch sử lớp 4 theo hướng phát huy tính tích cực trong học tập của học sinh + Chương 3: Thực nghiệm sư phạm 7 PHẦN NỘI DUNG CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC KHAI THÁC KÊNH HÌNH TRONG PHẦN LỊCH SỬ MÔN LỊCH SỬ VÀ ĐỊA LÍ LỚP 4 NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH 1.1. Cơ sở lí luận 1.1.1. Khái quát về kênh hình trong phần Lịch sử môn Lịch sử và Địa lí lớp 4 1.1.1.1. Khái niệm về kênh hình Kênh hình là một loại phương tiện để truyền thông tin, nó có thể là hình tĩnh (tranh ảnh, lược đồ, bản đồ,…) cũng có thể là hình động (video, phim, clip). “Kênh hình trong sách giáo khoa không chỉ để minh họa cho hệ thống kênh chữ, không phải để “mua vui” mà nó tạo điều kiện đòi hỏi học sinh phải làm việc với loại tài liệu trực quan này” [4,7]. Kênh hình không chỉ làm phong phú nội dung sách giáo khoa mà nó còn là phương tiện cung cấp kiến thức và chính nó là “nguồn kiến thức”. Trong quá trình dạy học, kênh hình là một trong những nguồn thông tin cung cấp kiến thức quan trọng, nó giúp cho học sinh tiếp thu tri thức một cách nhanh chóng, dễ dàng và bền vững. Kênh hình được ví như một “hình chiếu” có đầy đủ nội dung về sự việc mà người quan sát muốn biết. “Kênh hình là sử dụng những hình ảnh để truyền đạt những kiến thức từ người phát đến người thu” – Việt Báo, Báo Giáo dục “Kênh hình là phương tiện dẫn lỗi tri thức” [11,1] Như vậy, chúng ta có thể hiểu rằng kênh hình là một công cụ trực quan vô cùng hữu hiệu mà giáo viên sử dụng để tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh tiếp thu kiến thức, xây dựng biểu tượng Lịch sử cho học sinh. Từ đó, nâng cao hiệu quả học tập môn Lịch sử cho các em. 1.1.1.2. Hệ thống kênh hình trong phần Lịch sử môn Lịch sử và Địa lí lớp 4 Sách giáo khoa Lịch sử lớp 4 được biên soạn một cách công phu với số lượng kênh hình phong phú, tiêu biểu. Mỗi bài học Lịch sử đều sử dụng hình ảnh, 8 phù hợp với nội dung kiến thức từng bài. Số lượng kênh hình phong phú, đa dạng giúp tăng hứng thú học tập cho học sinh, giảm bớt sự khô khan, nhàm chán cho các em. Hệ thống kênh hình trong sách giáo khoa Lịch sử lớp 4 bao gồm: a. Các loại bản đồ, lược đồ: Bản đồ, lược đồ trong sách giáo khoa là phương tiện trực quan rất quan trọng trong dạy học Lịch sử. Nó không chỉ góp phần quan trọng tái tạo lại cho học sinh những hình ảnh lịch sử với các nét điển hình đặc trưng nhất mà còn khắc phục được tình trạng nhầm lẫn, hiện đại hoá lịch sử của học sinh. Trên bản đồ, lược đồ các sự kiện luôn được thể hiện trong một không gian, thời điểm, địa điểm cùng một số yếu tố địa lí nhất định. Tất cả nội dung trên đã được mã hóa bằng các kí hiệu: màu sắc, mũi tên hoặc nhiều kí hiệu khác đã được nêu rõ ở chú giải của bản đồ, lược đồ. Đối với học sinh, việc sử dụng bản đồ, lược đồ không những chỉ để ghi nhớ, xác định vị các địa điểm lịch sử mà còn để hiểu rõ nội dung của bản đồ, lược đồ. Hiểu bản đồ, lược đồ không chỉ là biết các chú dẫn, các kí hiệu mà cần thấy sau các điều quy ước ấy, những hiện tượng lịch sử sinh động. Trong sách giáo khoa Lịch sử lớp 4 có tất cả 3 bản đồ và 9 lược đồ. Mỗi bản đồ, lược đồ khác nhau phục vụ riêng cho từng bài học. 9 Hình 1: Lược đồ Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ ngày nay Hình 2: Lược đồ khu vực chính nổ ra khởi (Bài 1, trang11) nghĩa Hai Bà Trưng. (Bài 4, trang 19) b. Các loại hình vẽ, tranh ảnh lịch sử. Do hiện thực lịch sử là hiện thực quá khứ nên học sinh không được tiếp xúc với các sự kiện, hiện tượng, nhân vật, quá trình lịch sử. Mặt khác, do lịch sử là quá khứ, gần hoặc xa, thậm chí rất xa và nội dung của những thời đại xa xưa ấy lại có nhiều điều khác, thậm chí rất khác với thời đại hiện nay nên con người hiện nay không dễ gì hình dung và cắt nghĩa được những gì đã từng xảy ra trước kia. Vì những lý do nêu trên, tranh hay ảnh lịch sử luôn luôn được xem là những tư liệu lịch sử quý, mang lại hiệu quả giáo dục cao. Nó luôn là công cụ hữu hiệu nhất nhằm tạo biểu tượng lịch sử cho học sinh. Các loại hình vẽ, tranh ảnh lịch sử trong sách giáo khoa Lịch sử lớp 4 được chia làm 2 loại nhỏ: tranh nhân vật lịch sử, tranh ảnh lịch sử.  Tranh nhân vật lịch sử. Trong sách giáo khoa Lịch sử lớp 4 tranh nhân vật lịch sử được đưa vào chương trình giảng dạy khá ít, chỉ có 4 tranh được đưa vào. Tuy nhiên, trong quá trình giảng dạy giáo viên phải chú trọng và tùy theo nhân vật lịch sử để xác định mức độ khai thác kiến thức với từng tranh nhân vật lịch sử cho phù hợp với yêu cầu của bài học. Riêng đối với các anh hùng dân tộc, lãnh tụ cách mạng phải lưu ý làm 10 nổi bật tính cách của nhân vật ấy thông qua việc miêu tả hình thức bề ngoài, hay nêu khái quát ngắn gọn tiểu sử của nhân vật ấy làm cho học sinh hứng thú, kích thích óc tò mò, phát triển năng lực nhận thức. Nguyễn Trãi (Bài 19, trang 51)  Tranh ảnh lịch sử. Tranh ảnh lịch sử được đưa vào nhiều nhất trong hệ thống kênh hình. Theo thống kê có tới 38 hình ảnh trong sách Lịch sử lớp 4. Tuy nhiên, tùy vào nội dung từng bài mà số lượng tranh ảnh lịch sử được phân bố khác nhau. Hình vẽ, tranh, ảnh trong sách giáo khoa là một phần của đồ dùng trực quan trong quá trình dạy học. Nó có ý nghĩa hết sức to lớn, không chỉ là phương tiện trực quan có giá trị giúp bài học trở nên sinh động, hấp dẫn hơn, gây hứng thú học tập hơn cho học sinh, mà còn là nguồn cung cấp kiến thức quan trọng, có tác dụng giáo dục tư tưởng, tình cảm, tư duy cho học sinh. Ví dụ: Hình 1: “Cảnh các bô lão trong Hội nghị Diên Hồng” (Bài 14: Cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Mông - Nguyên). Quan sát bức tranh này học sinh sẽ có những tình cảm mạnh mẽ về tinh thần đoàn kết, đồng lòng, chung sức 11