Tài liệu Phát âm tiếng việt trong nghệ thuật ca hát

1 MÔÛ ÑAÀU 1 - Lyù do choïn ñeà taøi : AÂm nhaïc vaø lôøi ca laø hai thaønh phaàn cô baûn laøm neân giaù trò cuûa ca khuùc. Tuy moãi thaønh toá ñeàu coù nhöõng giaù trò ñoäc laäp, nhöng khi ñaõ lieân keát ñeå taïo neân moät ca khuùc ñöôïc theå hieän baèng gioïng haùt cuûa con ngöôøi, thì moái quan heä cuûa giai ñieäu aâm nhaïc vôùi lôøi ca laø moái quan heä chaët cheõ, hoã trôï, naâng ñôõ laãn nhau. Tröø tröôøng hôïp, khi giai ñieäu cuûa baøi haùt ñöôïc chuyeån soaïn, bieân soaïn cho nhaïc cuï dieãn taáu hoaëc khi lôøi ca ñöôïc ‚boùc taùch‛ ñoäc laäp ñeå cho ngöôøi ngheä só trình baøy döôùi hình thöùc ngaâm thô hoaëc ñoïc thô, coøn laïi ca töø vaãn ñöôïc coi laø boä phaän quan troïng laøm neân giaù trò cuûa ca khuùc. Ca töø, bao goàm toaøn boä phaàn ngoân ngöõ vaên hoïc trong aâm nhaïc baét ñaàu töø caùi nhoû nhaát: teân goïi taùc phaåm, tieâu ñeà… cho ñeán caùi lôùn nhaát: kòch baûn cuûa nhaïc caûnh, nhaïc kòch vaø döøng laïi ôû theå thô ñeå phoå nhaïc[2-13]. Vôùi noäi dung nghieân cöùu cuûa luaän aùn, khaùi nieäm ca töø ñöôïc giôùi haïn trong khuoân khoå laø phaàn ngoân ngöõ vaên hoïc töùc lôøi ca, teân goïi taùc phaåm ñeán caùc loaïi thô ñöôïc phoå nhaïc (bao goàm caû nhöõng baøi thô ñöôïc giöõ nguyeân veïn khi phoå nhaïc hoaëc caû nhöõng baøi trích ñoaïn trích caâu, trích khoå hoaëc döïa yù thô ñeå phuø hôïp vôùi caùc yeâu caàu cuûa aâm nhaïc) … Nhö vaäy, vôùi tö caùch laø thaønh phaàn cuûa ngoân ngöõ vaên hoïc, ngoân ngöõ trong lôøi ca cuõng phaûi tuaân theo caùc quy luaät chung cuûa ngoân ngöõ maø ñaõ ñöôïc Maùc vaø AÊng ghen chæ roõ: ‚Ngoân ngöõ coù cuøng moät luùc vôùi yù thöùc – ngoân ngöõ laø yù thöùc thöïc tieãn, thöïc teá‛. Noùi moät caùch khaùc ngoân ngöõ laø moät daïng thöùc cuï theå cuûa tö duy, laø phöông tieän chuyeån taûi cuûa tö duy. Thuû töôùng Phaïm Vaên Ñoàng cuõng ñaõ töøng chæ roõ ‚Giöõ gìn söï trong saùng cuûa tieáng Vieät vaø chuaån hoaù noù laø ñeå phuïc vuï söï phaùt trieån cuûa tö duy, söï phaùt trieån cuûa trí tueä con ngöôøi Vieät Nam‛[2-15]. 2 Lôøi ca tröôùc heát phaûi ñöôïc xaây döïng baèng chaát lieäu ngoân ngöõ vôùi caùc quy luaät, quy taéc veà ngöõ phaùp,… nhöng roõ raøng, ngoân ngöõ cuûa ca töø khoâng phaûi laø ngoân ngöõ noùi maø laø ngoân ngöõ ñeå haùt theo aâm nhaïc vôùi caùc qui luaät rieâng cuûa noù. Moái quan heä giöõa lôøi ca vôùi aâm nhaïc trong loaïi nhaïc haùt noùi chung, trong ca khuùc noùi rieâng vôùi nhöõng quy luaät ñaëc tröng, vaø duø caùc quy luaät cuûa aâm nhaïc ñöôïc coi laø yeáu toá chuû ñaïo, chuû yeáu…, song giöõa chuùng coù moái quan heä chaët cheõ, hoã trôï vaø chaép caùnh cho nhau. Do tính xaùc ñònh cuûa ngoân ngöõ maø phaàn naøo haïn cheá, ‚ñoùng khung‛ cho söùc töôûng töôïng vaø khaû naêng gôïi môû cuûa phaàn aâm nhaïc, nhöng cuõng chính noù seõ ñem laïi cho aâm nhaïc nhöõng giaù trò ngheä thuaät lôùn lao bôûi khaû naêng khaùi quaùt hoaù, hình töôïng hoaù cao maø vaên hoïc vaø thô ca mang laïi. Ñöôïc xaép xeáp vaøo loaïi hình ngheä thuaät bieåu hieän, aâm nhaïc söû duïng nhieàu phöông thöùc ñeå phaûn aùnh cuoäc soáng, phaûn aùnh hieän thöïc neân ca khuùc noùi rieâng, nhaïc haùt noùi chung, lôøi ca cuõng phaûi tuaân theo caùc quy luaät phaûn aùnh hieän thöïc cuûa vaên hoïc. Do ñoù, khi ngoân ngöõ vaên hoïc ñaõ trôû thaønh phöông tieän, chaát lieäu ñeå dieãn taû cuûa aâm nhaïc thì ngoân ngöõ vaên hoïc ñoù phaûi chòu söï chi phoái daãn daét cuûa aâm nhaïc. Töø moät baøi thô vaên hoïc duøng ñeå ñoïc, taùc ñoäng ñeán ngöôøi nghe – ngöôøi thöôûng thöùc baèng thò giaùc (töï ñoïc) hay baèng thính giaùc (nghe ngöôøi khaùc ngaâm, ñoïc…), ñeán moät lôøi ca ñöôïc haùt leân theo giai ñieäu aâm nhaïc, coøn coù moät khoaûng caùch khaù xa. Moät baøi thô, duø laø moät baøi thô hay, chöa haún ñaõ coù theå trôû thaønh lôøi moät baøi ca hay, nghóa laø thô chöa haún ñaõ laø ca. Ngöôïc laïi, lôøi moät baøi ca phaûi ‚laø moät baøi thô xeùt veà maët phöông thöùc phaûn aùnh cuoäc soáng, nhöng laïi laø moät baøi thô ñeå haùt vaø ñeå nghe, maø khoâng phaûi ñeå ñoïc‛[2-8]. Nhö vaäy, xeùt veà maët baûn chaát, caùc theá heä nhaïc só saùng taùc aâm nhaïc Vieät Nam noùi chung, nhaïc haùt vaø ca khuùc noùi rieâng, ñeàu laø nhöõng nhaø thô vaø coù 3 nhöõng ñoùng goùp khoâng nhoû cho söï nghòeâp xaây döïng vaø phaùt trieån neàn aâm nhaïc caùch maïng noùi chung, cho söï nghieäp phaùt trieån neàn vaên hoïc vaø ngoân ngöõ vaên hoïc noùi rieâng. Khi raát nhieàu lôøi caùc baøi ca cuûa hoï khoâng chæ ñôn thuaàn ñöôïc coi laø nhöõng baøi thô ñeå haùt maø coøn ñaït caùc giaù trò vaên hoïc vaø ngoân ngöõ vaên hoïc tinh teá, coù söùc chinh phuïc, caûm hoaù raát cao. Ngay töø lôùp theá heä nhöõng nhaïc só ñaàu tieân cuûa neàn aâm nhaïc caùch maïng Vieät Nam, duø chöa ñöôïc qua caùc tröôøng ñaøo taïo chính quy chuyeân nghieäp naøo song taùc phaåm cuûa hoï vieát ra laäp töùc loâi cuoán moïi ngöôøi vaø cho ñeán nay chöa moät ngaøy bò queân laõng. Ñeå thaáy roõ hôn giaù trò vaø vai troø, söùc maïnh cuûa ca töø trong ca khuùc Vieät Nam, xin sô löôïc nhöõng ñaùnh giaù cuûa GS Phan Ngoïc veà vaán ñeà naøy nhö sau: Moät laø, moät neàn ca töø theo saùt caùc dieãn bieán lòch söû, phuø hôïp vôùi moïi hoaït ñoäng caùch maïng, chieán ñaáu… Hai laø, Vieät Nam coù moät heä thoáng ca töø cho moïi kieåu ngöôøi, binh só, caùc coâ thanh nieân xung phong, caùc baø meï, caùc ñoàng baøo thieåu soá, thaäm chí cho töøng tænh, töøng laøng, töøng con soâng, töøng traän ñaùnh, töøng coâng vieäc nhö voùt choâng, caáy luùa, taûi gaïo… Ba laø, neàn ca töø naøy mang ñuû maøu saéc cuûa tieáng ca daân toäc ôû moïi nôi, moïi toäc ngöôøi. Ñuùng laø Ñaûng ta ñaõ huy ñoäng ñöôïc linh hoàn daân toäc vaøo phong traøo daân toäc hoaù aâm nhaïc…, coâng lao cuûa aâm nhaïc Vieät Nam vôùi caùch maïng thöïc laø to lôùn… Boán laø, xeùt veà maët lôøi ca, ca töø Vieät Nam thöïc teá ñaõ ñaït ñöôïc thaønh coâng toái ña ñeå theå hieän ñuùng taâm hoàn baûn saéc vaên hoaù daân toäc… Ca töø Vieät Nam coøn gaén boù vôùi vaên hoaù daân toäc vaø ñaáu tranh caùch maïng hôn moät soá hình thöùc ngheä thuaät khaùc. 4 Thöïc tieãn ñaøo taïo ca haùt ôû Vieät Nam ta trong hôn nöõa theá kyû qua ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu ñaùng khích leä, noäi dung chöông trình ñaøo taïo ngaøy moät hoaøn thieän, söï tieáp thu caùc neàn thanh nhaïc tieân tieán cuûa nöôùc ngoaøi, keát hôïp vôùi truyeàn thoáng ca haùt cuûa daân toäc ñaõ ñöôïc nghieân cöùu vaø theå hieän moät caùch coù choïn loïc vaø phuø hôïp vôùi ñònh höôùng phaùt trieån vaên hoùa cuûa ñaát nöôùc. Moãi ñaát nöôùc, moãi daân toäc ñeàu coù ñaëc thuø phaùt trieån rieâng. ÔÛ nöôùc ta, aâm nhaïc coù moät ñaëc ñieåm khaù noåi baät ñoù laø: khoái löôïng ca khuùc chieám moät tæ troïng raát lôùn vaø giöõ vò trí quan troïng caû trong quaù khöù vaø hieän taïi. Vaán ñeà naøy khoâng chæ laø moái quan taâm cuûa caùc lónh vöïc saùng taùc, nghieân cöùu, bieåu dieãn... maø trong lónh vöïc ñaøo taïo cuõng ñang ñaët vaán ñeà ñeå giaûi quyeát. Ñaëc bieät nghieân cöùu veà ca töø, ngöõ aâm tieáng Vieät trong ca haùt laø vaán ñeà luaän aùn quan taâm nhaát. Vì vậy, ñeà taøi ‚Phaùt aâm tieáng Vieät trong ngheä thuaät ca haùt” ñaëc bieät nhaán maïnh ñeán caùc ñaëc tröng cuûa tieáng Vieät vaø vieäc phaùt aâm tieáng Vieät trong ngheä thuaät ca haùt, giaù trò vaø yù nghóa cuûa ca töø trong giaûng daïy, ñaøo taïo thanh nhaïc ñoái vôùi ca khuùc Vieät Nam noùi rieâng, vôùi caùc theå loaïi nhaïc haùt noùi chung, ngay caû vôùi ca khuùc nöôùc ngoaøi ñaõ ñöôïc phieân dòch hoaëc ñaët lôøi Vieät. Phaân tích vaø neâu ra caùch phaùt aâm caùc baøi daân ca caùc vuøng mieàn cho phuø hôïp vôùi ngoân ngöõ, vaên hoùa caùc vuøng ñoù, vaø ñaëc bieät ñöa ra những giải pháp để thể hiện tốt các tác phẩm Việt Nam trong chương trình đào tạo thanh nhạc treân caû nöôùc vaø tại caùc trường sư phạm. 2 – Lịch sử đề tài Trong lĩnh vực phát âm tiếng Việt và ca từ trước đây đã có một số tác giả đã có những công trình nghiên cứu ở từng cấp độ khác nhau như nhà nghiên cứu Văn Cẩn, Giáo sư Phan Ngọc, PGS – NGND Dương Viết Á, và đặc biệt gần đây có luận án tiến sỹ của giảng viên Trần Ngọc Lan – phó chủ nhiệm khoa thanh nhạc - Học viện âm nhạc Quốc gia Việt Nam đã đề cập vấn đề này. Trong 5 luận án đó, tác giả Trần Ngọc Lan đã đi sâu phân tích những đặc điểm của tiếng Việt trong nghệ thuật hát dân tộc và nghệ thuật hát mới, luận án mang tính lý luận về sự phối hợp của hai phạm trù ngôn ngữ và nghệ thuật ca hát. Đề tài của chúng tôi cũng nghiên cứu một số đặc điểm của tiếng Việt nhưng không đi sâu nghiên cứu lý luận về ngôn ngữ, mà từ những cơ sở đó đề ra những giải pháp trong thực tế đào tạo thanh nhạc nói chung, và đặc biệt, những giải pháp thể hiện tốt các tác phẩm Việt Nam trong chương trình đào tạo thanh nhạc tại trường sư phạm. Với mục tiêu đó chưa có đề tài, luận án nào đề cập. 3 - Muïc ñích nghieân cöùu cuûa luaän aùn: Luaän aùn taäp trung nghieân cöùu moät soá vaán ñeà chuû yeáu trong phöông phaùp giaûng daïy cuõng nhö hoïc taäp moân thanh nhaïc, nhaèm theå hieän coù hieäu quaû ca khuùc Vieät Nam tieâu bieåu ñöôïc ñöa vaøo giaùo trình giaûng daïy thanh nhaïc vaø caùc taùc phaåm coù giaù trò khaùc. - Neâu baät caùc ñaëc tröng cuûa tieáng Vieät vaø vieäc phaùt aâm tieáng Vieät trong ngheä thuaät ca haùt - Laøm roõ moät soá phöông phaùp phaùt aâm tieáng Vieät trong ngheä thuaät ca haùt. - Ñeà xuaát moät soá giaûi phaùp nhaèm theå hieän toát caùc taùc phaåm ca khuùc Vieät Nam trong ñaøo taïo thanh nhaïc noùi chung vaø trong tröôøng sö phaïm noùi rieâng. - ÖÙng duïng coâng ngheä thoâng tin nhaèm naâng cao hieäu quaû vieäc phaùt aâm tieáng Vieät trong vieäc daïy – hoïc thanh nhaïc vaø caùc moân hoïc aâm nhaïc taïi tröôøng sö phaïm. 4 - Ñoái töôïng nghieân cöùu: Tieáng Vieät, caùc ñaëc tröng cuûa tieáng Vieät, phaùt aâm tieáng Vieät trong ngheä thuaät ca haùt. Moät soá vaán ñeà giaûng daïy thanh nhaïc cuûa giaûng vieân vaø vieäc hoïc taäp thanh nhaïc cuûa hoïc vieân trong truyeàn ñaït vaø tieáp nhaän kyõ naêng, kyõ xaûo 6 ñeå theå hieän toát taùc phaåm ca khuùc Vieät Nam vaø vieäc daïy - hoïc aâm nhaïc taïi tröôøng sö phaïm. 5 - Phöông phaùp nghieân cöùu : Luaän aùn ñöôïc thöïc hieän treân quan ñieåm vaø phöông phaùp luaän cuûa chuû nghóa duy vaät bieän chöùng vaø chuû nghóa duy vaät lòch söû, keát hôïp vôùi caùc phöông phaùp nghieân cöùu cuï theå nhö: quan saùt, toång hôïp, phaân tích tö lieäu, ñieàu tra xaõ hoäi hoïc, toång keát kinh nghieäm vaø ñoái chieáu so saùnh vaø öùng duïng. 6 - Phaïm vi nghieân cöùu, giới hạn của đề tài : Nghieân cöùu veà phöông phaùp phaùt aâm tieáng Vieät trong giaûng daïy, bieåu dieãn caùc ca khuùc Vieät Nam, caùc giaûi phaùp ñeå theå hieän toát ca khuùc Vieät Nam taïi caùc tröôøng sö phaïm. 7 – Nhöõng ñoùng goùp môùi cuûa luaän aùn: + Laø coâng trình nghieân cöùu chuyeân saâu veà phaùt aâm tieáng Vieät trong ngheä thuaät ca haùt. + Phaân tích saâu veà phaùt aâm tieáng Vieät, caáu taïo cuûa tieáng Vieät, söï phaùt aâm theo caùc phöông ngöõ, thoå ngöõ. + Ñöa ra tieâu chí phaùt aâm tieáng Vieät trong ngheä thuaät ca haùt, heä thoáng aâm chuaån vaø phöông phaùp phaùt aâm theo heä thoáng aâm chuaån trong ngheä thuaä t ca haùt. + Ñeà ra moät soá giaûi phaùp trong vieäc ñaøo taïo thanh nhaïc taïi caùc tröôøng sö phaïm. + Neâu ñöôïc taàm quan troïng cuûa vieäc öùng duïng coâng ngheä thoâng tin trong giaûng daïy, hoïc taäp thôøi kyø môùi; öùng duïng coâng ngheä thoâng tin nhaèm naâng cao hieäu quaû haùt tieáng Vieät vaø quaù trình ñaøo taïo ngaønh aâm nhaïc taïi tröôøng sö phaïm. 7 8 - Caáu truùc cuûa luaän aùn : Luaän aùn ñöôïc trình baøy trong ba chöông : Chöông I : Cô sôû lyù luaän cuûa vieäc phaùt aâm tieáng Vieät trong ngheä thuaät ca haùt môùi. Chöông II : Phöông phaùp phaùt aâm tieáng Vieät trong ngheä thuaät ca haùt mới vaø vaán ñeà daïy haùt taïi caùc tröôøng sö phaïm. Chöông III: ÖÙng duïng coâng ngheä thoâng tin hổ trợ cho việc phaùt âm tieáng Vieät trong ca hát mới vaø ñaøo taïo giaùo vieân aâm nhaïc taïi caùc tröôøng sö phaïm. 8 CHÖÔNG I CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN CUÛA VIEÄC PHAÙT AÂM TIEÁNG VIEÄT TRONG NGHEÄ THUAÄT CA HAÙT 1.1. Cô sôû lí luaän veà vieäc ñaøo taïo thanh nhaïc ôû Vieät Nam 1.1.1. Ñaëc ñieåm tình hình So vôùi nhieàu loaïi hình ngheä thuaät khaùc noùi chung vaø ngheä thuaät ca haùt daân toäc noùi rieâng nhö Tuoàng, Cheøo, Caûi löông… ngheä thuaät ca haùt môùi cuûa ta coøn raát non treû. Söï xuaát hieän ñaàu tieân keå ra ñaõ coù töø nhöõng naêm 25-30 cuûa theá kyû tröôùc, vôùi traøo löu ‚aâm nhaïc caûi caùch‛ hay laø ‚taân nhaïc‛ Vieät Nam ngaøy aáy. Thôøi kì tieàn khôûi nghóa vaø caùch maïng Thaùng Taùm 1945, ca haùt môùi ñaõ phaùt huy taùc duïng vaø coù söùc coå vuõ ñoäng vieân tinh thaàn caùch maïng cuûa toaøn daân nhöng chuû yeáu laø hình thöùc haùt taäp theå, mang tính nghieäp dö vôùi caùc baøi haùt khi aáy, nhö: ‚Cuøng nhau ñi hoàng binh‛ (Ñinh Nhu), ‚Du kích ca‛ (Ñoã Nhuaän), ‚Caûm töû quaân‛ (Hoaøng Quyù), ‚Leân Ñaøng‛ (Löu Höõu Phöôùc)… Khaùng chieán choáng Phaùp, tieáng haùt Vieät Nam tieáp tuïc phaùt huy taùc duïng vaø vai troø xung kích chuû löïc cuûa neàn aâm nhaïc caùch maïng vöøa chính thöùc leân ngoâi. Vôùi söï ra ñôøi cuûa caùc ñoaøn vaên coâng, caùc ñôn vò vaên ngheä xung kích thuoäc daân söï hoaëc quaân ñoäi, ñoäi nguõ ca só, ngheä só Vieät Nam khi aáy ñaõ ñoâng ñaûo hôn, tröôûng thaønh hôn, coù vai troø vaø ñoùng goùp tích cöïc, to lôùn cho ñôøi soáng aâm nhaïc khaùng chieán cuûa daân toäc ta tieán tôùi toaøn thaéng Ñieän Bieân Phuû lòch söû. Coâng taùc ñaøo taïo luùc naøy chöa coù gì ngoaøi hình thöùc töï hoïc, hoaëc höôùng daãn nhau theo loái truyeàn khaåu. Tuy vaäy, vieäc tuyeån choïn caùc maàm non naêng khieáu aâm nhaïc vaø taäp hôïp caùc em trong ñoäi vaên ngheä ‚Thieáu nhi khaùng chieán‛ taïi chieán khu Vieät Baéc, vieäc löïa choïn moät soá ca só tieâu bieåu chuaån bò ñi hoïc taäp ôû caùc nöôùc baïn ñöôïc xem laø böôùc chaån bò chieán löôïc cho söï nghieäp xaây döïng vaø phaùt trieån neàn vaên hoaù – vaên ngheä – aâm nhaïc – xaõ 9 hoäi chuû nghóa cuûa Ñaûng ta theo tieâu chí : daân toäc – khoa hoïc – ñaïi chuùng maø Ñeà cöông Vaên hoaù 1943 ñaõ ñeà ra. Naêm 1954 Mieàn Baéc giaûi phoùng, tieán leân xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi vaø chi vieän söùc ngöôøi, söùc cuûa cho söï nghieäp caùch maïng giaûi phoùng mieàn nam, thoáng nhaát toå quoác. Naêm 1956, tröôøng aâm nhaïc Vieät Nam ñöôïc thaønh laäp vôùi vò trí laø moät trung taâm ñaøo taïo aâm nhaïc haøn laâm chuyeân nghieäp ñaàu tieân ôû Vieät Nam vaø khu vöïc khi ñoù, ñaõ ñöa coâng taùc ñaøo taïo ngheä thuaät thanh nhaïc hieän ñaïi Vieät Nam leân böôùc phaùt trieån môùi. Vaø ngaøy ra ñôøi cuûa tröôøng aâm nhaïc Vieät Nam xöa, nay laø Hoïc Vieän AÂm Nhaïc Quoác Gia Vieät Nam, cuõng ñöôïc xem laø ngaøy khai sinh cuûa boä moân Thanh nhaïc chuyeân nghieäp Vieät Nam. Gaàn 55 naêm, maëc duø tuoåi ñôøi coøn quaù non treû so vôùi truyeàn thoáng xaây döïng vaø phaùt trieån cuûa kyõ thuaät thanh nhaïc coå ñieån theá giôùi, song keå töø khi xaây döïng neàn ca haùt Vieät Nam theo caùc tieâu chí haøn laâm, chuyeân nghieäp cuûa Chaâu AÂu maø tieâu bieåu laø caùc tröôøng phaùi Nga, Italia, Bungary,... vieäc nhaän thöùc söï thoáng nhaát veà tieâu chí thaåm myõ giöõa haùt ñeïp – Bel canto, vôùi troøn vaønh – roõ chöõ khoâng chæ coi laø nhaän thöùc lyù luaän ñoái vôùi myõ hoïc Macxit maø thöïc teá coøn trôû thaønh nhu caàu noäi taïi cuûa myõ quan daân toäc ñoái vôùi ngheä thuaät ca haùt noùi chung, neàn thanh nhaïc Vieät Nam chuyeân nghieäp noùi rieâng. Ñoù laø nguyeân nhaân giuùp cho coâng taùc ñaøo taïo ngheä só thanh nhaïc chuyeân nghieäp cuûa ta ñaït ñöôïc nhöõng thaønh coâng to lôùn, ñoàng thôøi coøn laøm cho tröôøng phaùi thanh nhaïc coå ñieån Chaâu AÂu taïi Vieät Nam mang moät baûn saéc rieâng, coù moät söùc soáng môùi vaø nhöõng ñoùng goùp to lôùn vaøo söï lôùn maïnh vaø thaønh coâng chung cuûa neàn aâm nhaïc caùch maïng Vieät Nam, goùp phaàn khoâng nhoû vaøo söï nghieäp caùch maïng giaûi phoùng daân toäc, thoáng nhaát Toå Quoác hoâm nay. 10 Coù theå khaúng ñònh, trong caùc loaïi hình ngheä thuaät aâm nhaïc töø daân gian ñeán baùc hoïc, ca haùt laø loaïi hình ngheä thuaät mang tính phoå caäp cao nhaát, coù tính cô ñoäng nhaát. Chaúng haïn, so vôùi caùc hình thöùc bieåu dieãn nhaïc cuï (ñoäc taáu, toáp taáu, hoaø taáu…) hoaëc caùc loaïi saân khaáu kòch haùt coå truyeàn (tuoàng, caûi löông, cheøo…) ngoaïi tröø caùc baøi baûn laøn ñieäu ñoäc laäp, neáu dieãn ‚vôû‛ hoaëc laø ‚trích ñoaïn‛,… cuõng phaûi coù ‚Saân khaáu‛, caàn coù nhaïc cuï, dieãn vieân, ñaïo cuï, trang phuïc… Coøn ñoái vôùi ngheä só ca haùt, hoï coù theå haùt ôû baát cöù ñaâu: lao ñoäng saûn xuaát treân coâng tröôøng, trong nhaø maùy hay treân ñoàng ruoäng, trong luùc haønh quaân ra traän hay treân maâm phaùo, döôùi chieán haøo, treân saân kho hôïp taùc hay treân moät uï ñaát beân ñöôøng… Nhaïc cuï cuõng heát söùc ñôn giaûn, chieác ñaøn Maêng ñoâ lin, caây Ghi ta hay giaûn dò hôn, moät chieác keøn Aùc moâ ni ca… laø ñuû ñeå ngöôøi ngheä só ca haùt coù theå ñi suoát doïc daõy Tröôøng sôn haùt phuïc vuï boä ñoäi, thanh nieân xung phong taïi caùc binh traïm hay treân ñöôøng daây giao lieân cuûa caùc maët traän trong suoát nhöõng naêm khaùng chieán choáng Myõ gian khoå. Nhö tröôøng hôïp cuûa NSUT Thanh Ñính; coá NSND Quoác Höông taïi chieán tröôøng Nam Boä nhöõng naêm khaùng chieán choáng Phaùp 1946 – 1954, vv… Tính phoå caäp cuûa ngheä thuaät ca haùt môùi coøn bieåu hieän ôû deã hoïc, deã thuoäc, deã phoå bieán. Ngay töø nhöõng ngaøy tieàn khôûi nghóa ñeán toång khôûi nghóa thaùng Taùm 1945, ca khuùc caùch maïng ñaõ ñöôïc phoå bieán roäng raõi khoâng chæ taïi caùc vuøng giaûi phoùng hay chieán khu. Nhieàu ngöôøi thuoäc baøi haùt, nhieàu ngöôøi haùt baøi haùt vaø nhieàu ngöôøi coøn haùt raát hay trong khi hoï chöa heà bieát maët chöõ quoác ngöõ cuõng laø ñieàu thöôøng tình. Coâng nhaân, hoïc sinh, sinh vieân, boä ñoäi, thanh nieân xung phong, daân coâng hoaû tuyeán, xaõ vieân hôïp taùc xaõ noâng nghieäp, daân quaân du kích… taát caû ñeáu coù theå thuoäc baøi haùt, taäp baøi haùt, thaäm chí thuoäc nhieàu baøi haùt vaø haùt nhieàu baøi haùt. Haùt moät mình, haùt toáp ca, haùt ñoàng ca,… ñuû caùc hình thöùc ‚bieåu dieãn‛ maø khoâng hoaëc raát ít phuï thuoäc vaøo caùc ñieàu 11 kieän trang thieát bò aâm thanh, aùnh saùng, nhaïc cuï, saân khaáu. Ca haùt vaø ngheä thuaät ca haùt trôû thaønh phöông tieän xung kích trong vieäc xaây döïng vaø phaùt trieån ñôøi soáng vaên hoaù, vaên ngheä toaøn daân, ñaåy maïnh phong traøo vaên ngheä quaàn chuùng taïi caùc ñòa phöông, cô quan, xí nghieäp, tröôøng hoïc hoaëc ñôn vò vuõ trang… trôû thaønh phöông tieän xung kích vaø ñaït hieäu quaû tuyeân truyeàn cao trong vieäc chuyeån taûi caùc chuû tröông, ñöôøng loái, chính saùch cuûa Ñaûng vaø nhaø nöôùc tôùi moïi taàng lôùp nhaân daân, ñoäng vieân toaøn daân tích cöïc höôûng öùng vaø hoaøn thaønh toát caùc nhieäm vuï lao ñoäng, saûn xuaát, chieán ñaáu xaây döïng vaø baûo veä Toå Quoác. Coù theå keå ra raát nhieàu daãn chöùng veà vai troø cuûa ca haùt vaø baøi haùt ñoái vôùi vieäc tuyeân truyeàn noùi treân. Chaúng haïn, thôøi kyø khaùng chieán choáng Phaùp, choáng Myõ, veà ñeà taøi thueá noâng nghieäp, chuùng ta coù caùc baøi tieâu bieåu: Ngaøy muøa cuûa Vaên Cao, Ñoùng nhanh luùa toát cuûa Leâ Loâi – Huyeàn Taâm, Muøa luùa chín cuûa Hoaøng Vieät, Caáy chieâm cuûa Toâ Vuõ…; ñoäng vieân phong traøo toøng quaân gieát giaëc, ta coù: Laù xanh cuûa Hoaøng Vieät, Caûm töû quaân cuûa Hoaøng Quyù, Leân ñaøng cuûa Löu Höõu Phöôùc, Tieãn anh leân ñöôøng cuûa Nguyeãn Vaên Tyù, Trai anh huøng gaùi ñaûm ñang cuûa Ñoã Nhuaän …. Chuùng ta thaáy tính phoå caäp, tính thôøi söï, tính ñoäng vieân coå vuõ cuûa ca haùt luoân luoân toû roõ öu theá vaø söùc maïnh cuûa mình cho duø ngaøy nay caùc phöông tieän kyõ thuaät, coâng ngheä töôûng nhö ñaõ daàn thay theá ñöôïc tieáng haùt vaø phong traøo ca haùt trong ñôøi soáng xaõ hoäi. Trong ñôøi soáng thöôøng nhaät cuûa moãi caù nhaân ñeán ñôøi soáng haøng ngaøy cuûa moät taäp theå ñôn vò, cô quan, tröôøng hoïc, nhaø maùy,… ca haùt vaø ngheä thuaät ca haùt luoân coù maët thöôøng tröïc trong ñôøi soáng taâm hoàn vaø taâm thöùc cuûa moãi ngöôøi. Ñoái vôùi ñôøi soáng aâm nhaïc chuyeân nghieäp, neàn aâm nhaïc caùch maïng Vieät Nam chính thöùc hình thaønh töø naêm 1945 ñeán nay thì trong ñoù ca khuùc ñaõ 12 chieám moät tyû leä lôùn vaø coù vai troø raát quan troïng vôùi noäi dung, chuû ñeà, hình thöùc, theå loaïi phong phuù: queâ höông, ñaát nöôùc, Ñaûng, Baùc, ñeán caùc chuû ñeà cuï theå nhö vöøa daãn chöùng ôû treân. Nhìn laïi chaëng ñöôøng xaây döïng vaø tröôûng thaønh cuûa ngheä thuaät thanh nhaïc chuyeân nghieäp Vieät Nam, vôùi haøng traêm ca só coå ñieån thính phoøng, dieãn vieân ñôn ca truï coät cuûa taát caû caùc ñôn vò ngheä thuaät chuyeân nghieäp Trung Öông vaø ñòa phöông treân caû nöôùc, caùc ñoaøn vaên coâng quaân khu, binh chuûng, caùc trung taâm ñaøo taïo aâm nhaïc khu vöïc, tænh thaønh, caùc ñaøi phaùt thanh – truyeàn hình, caùc trung taâm nghieân cöùu aâm nhaïc, caùc xuaát baûn taäp san, baùo chí… ñuû ñeå noùi leân söï tröôûng thaønh vöôït baäc cuûa ñoäi nguõ thanh nhaïc nöôùc ta. Haøng traêm ngöôøi ñöôïc nhaø nöôùc phong taëng danh hieäu NSÖT, haøng chuïc ngöôøi ñöôïc taëng danh hieäu NSND… Nhieàu ngheä só coù hoïc haøm, hoïc vò TS, GS, giöõ caùc troïng traùch lôùn cuûa ñaát nöôùc. Nhieàu ngheä só giaønh ñöôïc phaàn thöôûng xöùng ñaùng taïi caùc kyø thi quoác teá, ñöôïc giôùi thanh nhaïc quoác teá ghi nhaän vaø ñaùnh giaù cao nhö: NSND Trung Kieân, NSND Quang Thoï, coá NSND Quoác Höông, coá NSND Leâ Dung, ca só Traàn Khaùnh, NSND Traàn Hieáu, NSND Quyù Döông… Taïi caùc ñôn vò ngheä thuaät chuyeân nghieäp, duø cuûa Trung Öông hay ñòa phöông, cô caáu tieát muïc thuoäc veà haùt bao giôø cuõng chieám moät tyû leä lôùn: tieát muïc ñôn ca, toáp ca, song ca, haùt muùa, caùc maøn hôïp xöôùng hay ñoàng ca,…, döôøng nhö bao giôø cuõng chieám vò trí chuû choát cuûa chöông trình, ñöôïc ñaàu tö quan taâm kyõ löôõng vaø ñöôïc khaùn giaû ñoùn nhaän noàng nhieät… Ñoäi nguõ ca só caùch maïng cuûa doøng thanh nhaïc chuyeân nghieäp Vieät Nam khoâng chæ tröôûng thaønh, lôùn maïnh veà soá löôïng, veà trình ñoä chuyeân moân maø coøn vöõng vaøng veà phaåm chaát chính trò cuõng nhö lyù töôûng thaåm myõ, ñem tieáng haùt cuûa mình phuïc vuï söï nghieäp caùch maïng cuûa Toå Quoác, phuïc vuï coâng 13 chuùng, nhaân daân. Nhieàu taám göông cuûa caùc ngheä só ca haùt Vieät Nam ñaõ ñeå laïi trong loøng coâng chuùng thöôûng thöùc thuoäc caùc theá heä khoâng chæ loøng ngöôõng moä vaø yeâu meán taøi naêng qua gioïng haùt maø coøn bôûi taám göông reøn luyeän, trau doài ngheà nghieäp, taám göông ñöa tieáng haùt cuûa caùc anh chò thaønh vuõ khí saéc beùn phuïc vuï söï nghieäp caùch maïng vinh quang cuûa daân toäc nhö coá NSND Quoác Höông, NSND Töôøng Vi, NSND Trung Kieân, NSND Traàn Hieáu, ca só Traàn Khaùnh, NSÖT Thanh Ñính… Toùm laïi, ca haùt coù moät söùc maïnh ñaëc bieät trong ñôøi soáng xaõ hoäi vaø coù moät vai troø to lôùn trong ñôøi soáng toaøn daân cuõng nhö trong neàn aâm nhaïc caùch maïng Vieät Nam. Ngöôøi ngheä só thanh nhaïc coå ñieån thính phoøng Vieät Nam coù nhöõng ñoùng goùp to lôùn, tích cöïc vaø hieäu quaû cho söï nghieäp caùch maïng giaûi phoùng daân toäc, xaây döïng vaø baûo veä toå quoác Vieät Nam XHCN. Chuùng ta coù quyeàn töï haøo vaø tin töôûng raèng: Vôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng vaø nhaø nöôùc, söï lôùn maïnh cuûa caùc trung taâm ñaøo taïo, söï phaùt trieån maïnh meõ veà chuyeân moân cuûa caùc giaûng vieân, giaùo vieân thanh nhaïc cuõng nhö caùc ngheä syõ bieåu dieãn, söï giao löu vaø hoäi nhaäp quoác teá... Tieáng haùt Vieät Nam seõ bay cao, bay xa hôn nöõa... 1.1.2. Nhöõng ñaëc ñieåm cuûa ca khuùc Vieät Nam Vôùi neàn ngheä thuaät thanh nhaïc chuyeân nghieäp non treû Vieät Nam, vai troø, vò trí vaø taùc duïng cuûa theå loaïi ca khuùc luoân chieám öu theá noåi troäi vaø giöõ moät tyû troïng lôùn trong ñôøi soáng aâm nhaïc toaøn xaõ hoäi, ca khuùc ñöôïc phoå bieán roäng raõi trong coâng chuùng aâm nhaïc vaø ñôøi soáng toaøn daân, cho duø laø ca khuùc daân ca hay ca khuùc chuyeân nghieäp, ñeàu coù ñöôïc öu theá vaø söùc maïnh bôûi nhöõng yeáu toá sau: 14 1.1.2.1. Tính phoå caäp Ai cuõng coù theå haùt: boä ñoäi, coâng nhaân, daân coâng, thanh nieân, xung phong, hoïc sinh, sinh vieân, tôùi nhöõng ngöôøi thôï thuû coâng… ÔÛ ñaâu cuõng coù theå haùt: mieàn Baéc hay mieàn Nam, treân röøng hay döôùi bieån, bieân cöông hay haûi ñaûo, nhaø maùy hay caùnh ñoàng, döôùi chieán haøo, treân maâm phaùo, trong xaø lim tuø toäi hay giöõa giaûng ñöôøng ñaïi hoïc, giöõa moät khoâng gian vôùi saân khaáu hoaønh traùng coù ñuû caùc trang thieát bò hieän ñaïi hay moät uï ñaát giöõa tieàn tieâu cuûa ñoàn bieân phoøng… Hình thöùc bieåu dieãn phong phuù, ña daïng: ñôn ca, song ca nam hay nöõ, tam ca, töù ca, toáp ca, ñoàng ca, hôïp xöôùng… Haùt vôùi moät daøn hôïp xöôùng ñeäm hay moät daøn nhaïc giao höôûng, vôùi chieác ñaøn piano hay moät chieác ñaøn baàu, 1 caây saùo truùc… Vaø coù theå, khoâng coù moät nhaïc cuï naøo trôï giuùp, anh boä ñoäi vaãn haùt, ngöôøi coâng nhaân vaãn haùt, chò xaõ vieân vaãn haùt, ngöôøi ngheä só vaãn saün saøng haùt, haùt ñeán möùc queân mình nhö coá NSND Quoác Höông, ngheä só Traàn Khaùnh, NSÖT Thanh Ñính, Toâ Lan Phöông… Haùt trong baát cöù hoaøn caûnh naøo: trong lao ñoäng saûn xuaát, trong chieán ñaáu, trong hoïc taäp hay trong caùc phoøng thí nghieäm, nghieân cöùu khoa hoïc… luùc vui, luùc buoàn, luùc chieán thaéng haân hoan hay taïm thôøi thaát baïi, caû luùc ñoaøn tuï hay luùc chia ly… Ca khuùc Vieät Nam vôùi hình töôïng ‚tieáng haùt aùt tieáng bom‛ cuûa moät thôøi khaùng chieán kieâu huøng, ñaày töï haøo cuûa ngöôøi ngheä só vaø ngheä thuaät ca haùt caùch maïng Vieät Nam. 1.1.2.2. Tính thôøi söï Vôùi tö caùch laø moät phöông tieän phaûn aùnh hieän thöùc khaùch quan, ca khuùc coøn ñöôïc coi laø nhöõng ‚thoâng ñieäp baèng aâm nhaïc‛ cuûa cuoäc soáng voâ cuøng soâi ñoäng, phong phuù vaø ñaày caûm höùng cuûa nhaân daân Vieät Nam suoát treân döôùi nöûa theá kyû qua. Töøng chieán coâng hay nieàm höùng khôûi, töï haøo, noãi traên trôû 15 cöïa mình cuûa loøng ñaát ñeán cho nhöõng haït luùa vaøng 5 taán goùp phaàn ñaùnh giaëc giöõ nöôùc, noãi boài hoài xao xuyeán cuûa traùi tim tröôùc tình yeâu ñaàu tieân… Ca khuùc khoâng chæ coù chöùc naêng phaûn aùnh maø coøn phaûn aùnh coù hieäu quaû caû treân yù nghóa thaåm myõ vaø yù nghóa giaùo duïc. Beân caïnh ñoù, caùc chuû tröông chính saùch, ñöôøng loái cuûa Ñaûng vaø nhaø nöôùc, nhieäm vuï cuûa caùch maïng tröôùc moãi böôùc ngoaët, moãi giai ñoaïn lòch söû cuï theå cuûa daân toäc, döôøng nhö ñaõ ñöôïc ca khuùc caùch maïng Vieät Nam theå hieän khoâng chæ baèng chöùc naêng thoâng thöôøng cuûa ngheä thuaät maø coøn baèng caû moät söï tö duy, caûm xuùc thaåm myõ chaân chính, cuûa traùch nhieäm ngöôøi coâng daân vôùi loøng yeâu nöôùc vaø nieàm töï haøo daân toäc. Coù theå ví ca khuùc caùch maïng Vieät Nam nhö moät ‚bieân nieân söû‛ baèng aâm nhaïc: Ví duï: Thôøi kyø tieàn caùch maïng thaùng taùm 1945, ta coù: Dieät phaùt xít cuûa Nguyeãn Ñình Thi, Cuøng nhau ñi hoàng binh cuûa Ñình Nhu, Du kích ca cuûa Ñoã Nhuaän, Leân Ñaøng cuûa Löu Höõu Phöôùc,… Thôøi kyø khaùng chieán vaø giaûi phoùng Ñieän Bieân naêm 1954, ta coù: Aùo muøa Ñoâng, Du kích soâng Thao, Chieàu chieán khu… cuûa Ñoã Nhuaän, Queâ em cuûa Nguyeãn Ñöùc Toaøn, Muøa luùa chín, Leân ngaøn… cuûa Hoaøng Vieät, Ngöôøi Haø Noäi cuûa Nguyeãn Ñình Thi, Soâng Loâ, Laøng toâi cuûa Vaên Cao, Laøng toâi cuûa Hoà Baéc, Ba Vì cuûa Huy Du… ñeán Haønh quaân xa, Chieán thaéng Ñieän Bieân cuûa Ñoã Nhuaän, Qua mieàn Taây Baéc cuûa Nguyeãn Thaønh… Sau naêm1954, hai mieàn Nam Baéc taïm thôøi chia caét, ñaùnh daáu söï ra ñôøi cuûa caùc ca khuùc: Tình ca cuûa Hoaøng Vieät, Caâu hoø beân bôø Hieàn Löông cuûa Hoaøng Hieäp – Ñaèng Giao, Toâi laø ngöôøi Thôï loø cuûa Hoaøng Vaân, Nhöõng aùnh sao ñeâm cuûa Phan Huyønh Ñieåu, Xa khôi, Tieáng haùt giöõa röøng Paéc poù cuûa Nguyeãn Taøi Tueä, Giaûi phoùng mieàn Nam cuûa Huyønh Minh Sieâng… 16 Veà ñöôøng loái, chuû tröông, veà ngaønh ngheà… nhieàu ca khuùc ñaõ ñang trôû thaønh nhöõng baøi haùt kieåu maãu, kinh ñieån nhö : Em ñi laøm tín duïng cuûa Nguyeãn Vaên Tyù, Baøi ca ngöôøi thôï röøng cuûa Phaïm Tuyeân… Toùm laïi, vôùi öu theá cuûa söï caäp nhaät caùc söï kieän chính trò, quaân söï, kinh teá, vaên hoùa xaõ hoäi, ca khuùc luoân coù khaû naêng thaâm nhaäp, phoå caäp vôùi hieäu quaû tuyeân truyeàn cao, thieát thöïc moïi maët ñôøi soáng, xaõ hoäi. Vaø nhöõng ñoùng goùp, taùc duïng cuûa noù trong cuoäc soáng toaøn daân ta treân döôùi 50 naêm qua laø moät thöïc tieãn raát ñaùng traân troïng, töï haøo. 1.1.2.3. Tính hieäu trieäu, keâu goïi vaø khaû naêng taäp hôïp Beân caïnh giaù trò thaåm myõ vaø giaù trò giaùo duïc, söùc maïnh vaø khaû naêng cuûa ca khuùc Vieät Nam, vôùi nhöõng ñaëc tröng veà tieát taáu, ñaëc bieät ôû theå loaïi haønh khuùc, vôùi nhöõng ñaëc tröng veà nhòp ñieäu, giai ñieäu gaàn guõi, deã hoïc, deã thuoäc caû veà aâm nhaïc vaø lôøi ca…, tính hieäu trieäu, khaû naêng keâu goïi vaø taäp hôïp cuûa ca khuùc caøng phaùt huy maïnh meõ hôn bao giôø heát trong hoaøn caûnh lao ñoäng, chieán ñaáu sinh toàn vaø töï veä ñaày khoù khaên, ñaày thöû thaùch khoác lieät nhö daân toäc Vieät Nam, nhaát laø vôùi chaëng ñöôøng lieân tuïc haønh quaân chieán ñaáu baûo veä vaø giaûi phoùng ñaát nöôùc 1945-1975. 1.1.2.4. Tính bieåu caûm cao Laø theå loaïi thanh nhaïc ñöôïc bieåu hieän baèng gioïng haùt cuûa con ngöôøi, vôùi caáu truùc ngaén goïn deã hoïc, deã thuoäc, deã nhôù, deã truyeàn tuïng phoå bieán, ca khuùc coøn ñöôïc coi nhö ‚thoâng ñieäp cuûa tình caûm‛ con ngöôøi baèng aâm thanh vaø baèng ngoân ngöõ. Döôùi nhöõng taùc ñoäng ñaëc thuø cuûa cô quan phaùt aâm, caùc thaønh toá cuûa ngoân ngöõ caû luùc noùi cuõng nhö luùc haùt ñöôïc hình thaønh vaø ñöôïc ‚phaùt thanh‛ thaønh aâm – tieáng, döôùi söï ñieàu khieån cuûa naõo boä vaø heä thaàn kinh trung öông. Tieáng noùi vaø tieáng haùt, khoâng chæ laø saûn phaåm cuûa moät quaù trình tö duy mang tính sinh lyù, cô hoïc… maø coøn laø saûn phaåm cuûa moät ñôøi soáng 17 noäi taâm, tinh thaàn, tình caûm voâ cuøng phong phuù vaø tinh teá, vaø laø söï nhaïy caûm bieåu hieän sinh ñoäng, chaân thöïc veà ñôøi soáng thöïc cuûa moãi con ngöôøi. Vì leõ ñoù, ca khuùc vaãn ñöôïc xem laø loaïi hình ca haùt mang tính bieåu caûm cao, saâu saéc, tröïc dieän vaø thöïc söï cuûa caû ba chuû theå saùng taïo: taùc giaû, ngöôøi saùng taùc ca khuùc, ca syõ theå hieän baøi haùt vaø quaàn chuùng, coâng chuùng thöôûng thöùc ca khuùc aáy vôùi traêm ngaøn cung baäc khaùc nhau cuûa ñôøi soáng noäi taâm moãi moät con ngöôøi. Trong caùc chuû ñeà veà cuoäc soáng rieâng tö, veà tình yeâu ñoâi löùa, veà tình yeâu queâ höông, ñaát nöôùc…, ca khuùc vaãn ñöôïc coi laø loaïi hình nhaïy caûm nhaát, höõu hieäu nhaát chuyeån taûi tôùi cuoäc soáng xaõ hoäi baèng thöù ngoân ngöõ ñaëc thuø rieâng cuûa mình. 1.1.3. Ñaëc ñieåm veà caáu taïo cô theå, taàm voùc Do caùc ñieàu kieän veà ñòa lí, khí haäu cuõng nhö caùc ñaëc ñieåm veà chuûng toäc noøi gioáng, ñaëc bieät do nhöõng hoaøn caûnh xaõ hoäi cuûa moät ñaát nöôùc phaûi traûi qua caùc cuoäc chieán tranh xaâm löôïc trieàn mieân, dai daúng, neân veà taàm voùc, kích thöôùc (chieàu cao, caân naëng…) cuûa ngöôøi Vieät Nam thöôøng thaáp beù hôn khaù nhieàu so vôùi caùc quoác gia Chaâu AÂu noùi chung nhö Nga, Ñöùc, Tieäp, Phaùp, Hungary… Ngay caû vôùi moät soá quoác gia phaùt trieån ôû Chaâu AÙ vaø Ñoâng Nam AÙ nhöõng naêm gaàn ñaây nhö, Trung Quoác, Nhaät Baûn, Singapo… caùc chæ soá veà taàm voùc vaø troïng löôïng cuûa thanh thieáu nieân Vieät Nam noùi chung vaãn coøn moät khoaûng caùch chöa deã daøng ruùt ngaén. Maëc duø nhöõng naêm gaàn ñaây, caùc ñieàu kieän kinh teá, xaõ hoäi cuûa nöôùc ta ñaõ coù nhöõng tieán boä vaø phaùt trieån môùi, lôùp thanh thieáu nieân theá heä cuoái nhöõng naêm 70 ñeán nay ñaõ coù nhöõng chuyeån bieán ñaùng möøng nhöng döôøng nhö cuõng môùi chæ giôùi haïn ôû khu vöïc thaønh phoá, thò xaõ hoaëc ôû trung taâm lôùn chöù chöa phaùt trieån saâu roäng trong ñaïi boä phaän ñôøi soáng coäng ñoàng xaõ hoäi. 18 Vôùi nhöõng yeáu toá noùi treân, ñöông nhieân caùc soá ño nhö voøng ngöïc, voøng buïng ñeán caùc cô quan, noäi taïng khaùc cuûa cô theå nhö thanh ñôùi, voøm hoïng, yeát haàu ñeán caùc xoang vang töï nhieân treân ñaàu, treân ngöïc cuõng nhoû beù theo moät tyû leä töông öùng. Moät thöïc teá hieån nhieân laø vôùi moät loàng ngöïc nhoû, leùp vaø vôùi moät buoàng phoåi coù kích côõ vaø troïng löôïng thua keùm so vôùi ngöôøi Chaâu AÂu thì löôïng khoâng khí do hai laù phoåi chöùa ñöïng khi hít thôû chaéc chaén khoâng theå nhieàu baèng nhöõng loàng ngöïc nôû nang, vaïm vôõ. Ñaõ coù nhöõng cheânh leäch khoâng nhoû veà dung löôïng khoâng khí chöùa ñöôïc trong moät laàn laáy hôi cuõng nhö thôøi gian khoáng cheá hôi thôû baèng caùc bieän phaùp cô hoïc thoâng thöôøng giöõa nhöõng ngöôøi coù nhöõng chæ soá veà taàm voùc vaø troïng löôïng khaùc nhau. Tuy nhieân, taát caû caùc yeáu toá treân khoâng hoaøn toaøn thuoäc veà baûn chaát cuõng nhö caùc öu theá hoaëc nhöôïc ñieåm veà moät coät hôi thanh nhaïc, maø coøn do caùc yeáu toá kyõ thuaät vaø reøn luyeän taïo thaønh. Song song vôùi thöïc teá treân ñaây, vôùi nhöõng hoác roãng, nhöõng xoang vang töï nhieân nhoû beù theo tyû leä töông öùng cuûa taàm voùc vaø troïng löôïng trung bình cuûa ngöôøi Vieät Nam, ñöông nhieân seõ taùc ñoäng vaø aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán khoaûng vang coäng höôûng ñoái vôùi caû gioïng noùi bình thöôøng cuõng nhö gioïng haùt cuûa ngöôøi ca syõ Vieät Nam. Vôùi moät voøm hoïng roäng, saâu, lôùn, thanh ñôùi ngöôøi chaâu AÂu chaéc chaén seõ phaùt ra caùc aâm thanh coù ñoä to, ñoä daøy, vaø ñoä vang cao hôn ñoái vôùi ngöôøi Vieät trung bình chuùng ta. Ngoân ngöõ noùi vaø ngoân ngöõ haùt cuûa ngöôøi Chaâu AÙ noùi chung vaø ngöôøi Vieät Nam noùi rieâng, döôøng nhö nhieàu chaát ‚kim‛ hôn so vôùi chaát ‚thoå‛ chaát ‚moäc‛ trong aâm saéc ngoân ngöõ noùi vaø haùt cuûa ngöôøi Chaâu AÂu cuõng laø vì vaäy chaêng? Vôùi truyeàn thoáng ñaøo taïo thanh nhaïc chính quy ñaõ ñöôïc chuaån hoaù töø nhieàu theá kyû qua, vôùi trình ñoä phoå caäp aâm nhaïc vaø ngheä thuaät ca haùt coå ñieån 19 opera ñaõ ñaït tính xaõ hoäi raát cao, vieäc ñaøo taïo moät ca syõ coå ñieån thính phoøng ñaûm ñöông caùc Aria töø hai quaõng 8 trôû leân ñoái vôùi ngöôøi Chaâu AÂu döôøng nhö quaù bình thöôøng vaø deã daøng. Vôùi moät truyeàn thoáng môùi ñöôïc xaùc laäp 4 – 5 thaäp kyû nhö khoa thanh nhaïc hieän ñaïi Vieät Nam, ñeå coù ñöôïc ñoäi nguõ ngheä syõ opera chuaån möïc ñaït trình ñoä quoác teá, vaãn coøn ñang laø muïc tieâu caàn phaán ñaáu beàn bæ, laâu daøi. Chính vì leõ ñoù, chuùng ta caàn phaûi löïa choïn saùng suoát caùc kyõ thuaät, tinh hoa cuûa caùc neàn thanh nhaïc tieân tieán treân theá giôùi, aùp duïng vaøo thöïc teá ôû Vieät Nam cho phuø hôïp vôùi vaên hoùa, con ngöôøi Vieät Nam theo ñònh höôùng maø Ñaûng ta ñaõ xaùc ñònh: ‚... Xaây döïng moät neàn vaên hoùa tieân tieán ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc.‛ 1.1.4. Tieâu chí thaåm myõ cuûa ngheä thuaät ca haùt daân toäc Tröôùc heát, caàn phaûi khaúng ñònh raèng: Nhu caàu veà caûm thuï thaåm myõ vaø nhaän thöùc caùi ñeïp laø baûn chaát cuûa söï toàn taïi cuûa loaøi ngöôøi. Noùi caùch khaùc, caùi ñeïp khoâng chæ laø phöông thöùc, phöông tieän, bieåu caûm cuûa cuoäc soáng loaøi ngöôøi maø coøn laø ñoäng löïc cho söï vaän ñoäng, phaùt trieån cuûa moãi con ngöôøi, cuõng nhö cho caû moät coäng ñoàng quoác gia trong quaù trình phaùt trieån trí naêng cuõng nhö hoaøn thieän nhaân caùch. AÂm nhaïc, ca haùt ñaùp öùng nhanh nhaát, hieäu quaû nhaát vaø tröïc tieáp nhaát vôùi nhu caàu caûm thuï thaåm myõ vaø nhu caàu caûm thuï caùi ñeïp cuûa moãi ngöôøi. Vôùi phöông tieän bieåu hieän laø aâm thanh (giai ñieäu) thoâng qua cô quan phaùt aâm nhaû chöõ ñieâu luyeän, chuaån xaùc, tinh teá cuûa ngöôøi ngheä só, baøi haùt ñeán vôùi coâng chuùng – ngöôøi nghe - tröïc tieáp hôn, söùc thaåm thaáu cao hôn vaø do vaäy khaû naêng chinh phuïc cuûa ngheä thuaät ñöôïc naâng cao hôn. Truyeàn thoáng caûm thuï aâm nhaïc coù lôøi voán vaãn ñang chieám öu theá ñoái vôùi soá ñoâng coâng chuùng thöôûng thöùc aâm nhaïc Vieät Nam tröôùc ñaây cuõng nhö hieän nay. Nhaân daân ta 20 khoâng chæ yeâu thích ca haùt maø coøn coù moät neàn kyõ thuaät thanh nhaïc daân toäc phong phuù, ñoäc ñaùo vaø ñaït trình ñoä thaåm myõ vaø ngheä thuaät khaù tinh teá. Vôùi hôn 50 daân toäc anh em chung soáng, nhaân daân ta thöøa höôûng moät kho taøng aâm nhaïc daân gian phong phuù. Beân caïnh caùc loaïi nhaïc khí coù nguoàn goác nguyeân baûn hay ñöôïc du nhaäp caûi taïo, caûi tieán hôïp thaønh ñaïi gia ñình caùc nhaïc cuï daân toäc coå truyeàn. Hieän nay kho taøng caùc baûn baøi laøn ñieäu daân ca, caùc caâu hoø, ñieäu lyù chieám moät tyû leä raát lôùn, hình thaønh neân caùc vuøng daân ca ngöôøi Vieät tieâu bieåu cho 3 mieàn Baéc, Trung, Nam cuûa daân toäc. Chaúng haïn: - Haùt quan hoï Baéc Ninh, haùt xoan gheïo Phuù Thoï, caùc laøn ñieäu cheøo, ca truø… cuûa ñoàng baèng Baéc Boä. - Haùt ví – Giaëm, caùc loaïi hoø cuûa Ngheä – Tónh vaø Thanh Hoaù - Ca Hueá, caùc ñieäu lyù cuûa mieàn Trung. - Nhaïc taøi töû, caûi löông cuøng vôùi caùc baøi lyù, baøi hoø cuûa vuøng ñoàng baèng Nam Boä… Ñaëc bieät trong ngheä thuaät ca haùt daân toäc, ta coøn coù nhöõng loaïi hình kòch haùt saân khaáu ñaëc saéc nhö cheøo ôû mieàn Baéc, Tuoàng cuûa lieân khu naêm vaø mieàn Trung, saân khaáu caûi löông cuûa Nam Boä. Vaäy thì, tieâu chí thaåm myõ bao quaùt chung ñoái vôùi ngheä thuaät ca haùt daân toäc ñöôïc cha oâng ta qui ñònh ra sao? Yeâu caàu theá naøo? Khoâng coù gì khaùc hôn ngoaøi thuaät ngöõ ngaén goïn: Troøn vaønh – Roõ chöõ! Vaäy yù nghóa noäi dung cuûa thuaät ngöõ naøy laø gì? Vôùi söï hieåu bieát sô boä cuûa baûn thaân, vôùi kinh nghieäm lónh hoäi ñöôïc qua caùc thöïc tieãn hoïc taäp, bieåu dieãn vaø giaûng daïy thanh nhaïc, toâi xin pheùp coá gaéng trình baøy nhaèm laøm saùng toû yù nghóa cuûa thuaät ngöõ naøy.