Tài liệu Pháp luật về thu hồi đất từ thực tiễn trên địa bàn quận ngô quyền, thành phố hải phòng

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN ĐẠI HỌC MỞ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ CHUYÊN NGÀNH: LUẬT KINH TẾ PHÁP LUẬT VỀ THU HỒI ĐẤT TỪ THỰC TIỄN QUẬN NGÔ QUYỀN, THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG ĐẶNG ANH DŨNG HÀ NỘI - 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN ĐẠI HỌC MỞ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ PHÁP LUẬT VỀ THU HỒI ĐẤT TỪ THỰC TIỄN QUẬN NGÔ QUYỀN, THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG ĐẶNG ANH DŨNG CHUYÊN NGÀNH: LUẬT KINH TẾ MÃ SỐ: 60380107 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN XUÂN THU HÀ NỘI - 2017 LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Ban Giám hiệu, toàn thể quý thầy cô Khoa Sau Đại học- Viện Đại Mở Hà Nội những người đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và viết luận văn tốt nghiệp. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc và chân thành nhất đến Tiến sỹ Nguyễn Xuân Thu - Phó Giám đốc Học viện Tư pháp đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, động viên tôi thực hiện và hoàn thành công trình này. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn tới cơ quan, gia đình, bạn bè đã luôn chia sẻ, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian qua. Trân trọng cảm ơn tất cả. Hà Nội, ngày 9 tháng 09 năm 2017 TÁC GIẢ LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của bản thân tôi, được hoàn thành với sự hướng dẫn, giúp đỡ của giáo viên hướng dẫn. Mọi số liệu, thông tin trích dẫn đều có ghi rõ nguồn gốc. Nếu có sai sót, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Hà Nội, ngày 9 tháng 09 năm 2017 TÁC GIẢ MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... MỤC LỤC ................................................................................................................ DANH MỤC VIẾT TẮT ........................................................................................... DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................ MỞ ĐẦU .................................................................................................................1 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ THU HỒI ĐẤT ...9 1.1. Một số vấn đề lý luận về thu hồi đất........................................................... 9 1.1.1. Khái niệm thu hồi đất ......................................................................... 9 1.1.2. Mục đích của thu hồi đất ...................................................................... 12 1.1.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến thu hồi đất .............................................. 14 1.2. Nội dung pháp luật hiện hành về thu hồi đất ở Việt Nam ....................... 19 1.2.1. Các trường hợp thu hồi đất ................................................................... 19 1.2.2. Thẩm quyền thu hồi đất ........................................................................ 24 1.2.3. Trình tự, thủ tục thu hồi đất .................................................................. 26 1.2.4. Các trường hợp thu hồi đất theo quy định hiện nay............................... 31 1.2.5. Nguyên tắc thu hồi đất theo quy định hiện nay ...................................... 34 1.2.7. Thầm quyền thu hồi đất ........................................................................ 37 1.2.8. Trình tự, thủ tục thu hồi đất .................................................................. 38 1.2.9. Giải quyết khiếu nại, tố cáo về thu hồi đất ............................................ 40 Tiểu kết chương 1 ......................................................................................... 44 Chương 2: THỰC TIỄN THI HÀNH PHÁP LUẬT VỀ THU HỒI ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN NGÔ QUYỀN, THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG .................................... 45 2.1. Khái quát về quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng ............................ 45 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên tài nguyên thiên nhiên và môi trường của Quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng ......................................................................... 45 2.1.2. Tình hình phát triển kinh tế, xã hội của Quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng ..................................................................................................... 46 2.2. Thực trạng thu hồi đất trên địa bàn quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng ................................................................................................................ 52 2.2.1. Giới thiệu một số Dự án thu hồi đất đầu tư xây dựng hạ tầng kỹ thuật .... 52 2.2.2. Những kết quả đạt được trong công tác thu hồi đất .............................. 54 2.2.3. Những khó khăn, vướng mắc, vi phạm pháp luật trong thu hồi đất tại Quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng và nguyên nhân ............................... 65 Tiểu kết Chương 2 ........................................................................................ 75 Chương 3: HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ THU HỒI ĐẤT VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ THI HÀNH TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN NGÔ QUYỀN, THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG .................................................................................................................. 76 3.1. Yêu cầu của việc hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về thu hồi đất ................................................................................... 76 3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về thu hồi đất và nâng cao hiệu quả thi hành trên địa bàn quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng........................... 78 3.2.1. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về thu hồi đất ...................................... 78 3.2.2. Nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về thu hồi đất trên địa bàn quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng .................................................................. 86 Tiểu kết Chương 3 ........................................................................................ 90 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 91 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................ 92 DANH MỤC VIẾT TẮT Viết tắt Nội dung 1. BĐS Bất động sản 2. CNQSDĐ Chứng nhận quyền sử dụng đất 3. ĐĐT Đất đô thị 4. ĐKĐĐ Đăng ký đất đai 5. DN Doanh nghiệp 6. GPMB Giải phóng mặt băng 7. HĐND Hội đồng Nhân dân 8. HGĐ & CN Hộ gia đình và cá nhân 9. KT- XH Kinh tế- Xã hội 10. LĐĐ 2013 Luật Đất đai năm 2003 11. QHSDĐ Quy hoạch sử dụng đất 12. QLNN Quản lý Nhà nước 13. QSDĐ Quyền sử dụng đất 14. QLĐĐ Quản lý đất đai 15. SDĐ Sử dụng đất 16. TN & MT Tài Nguyên và Môi Trường 17. UBND Ủy Ban Nhân dân DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Bảng thống kê hiện trạng sử dụng đất .............................................................. 49 Bảng 2.2. Biến động sử dụng đất đai giai đoạn 2003-2015 ............................................... 50 Sơ đồ 2.1: Cơ cấu bộ máy quản lý nhà nước về thu hồi đất trên địa bàn quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng ...................................................................................... 58 Bảng 2.1. Cơ cấu đội ngũ cán bộ, công chức QLNN về thu hồi đất quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng giai đoạn 2013-2015............................................................... 61 Bảng 2.2. Kết quả công tác thu hồi đất, bồi thường hỗ trợ và tái định cư Dự án khu đô thị mới Ngã 5 - Sân bay Cát Bi trên địa bàn Quận Ngô Quyền từ năm 2008 đến 2015 ............................................................................................................... 63 Bảng 2.3. So sánh giá đất ở thị trường trung bình với giá đất ở tỉnh bồi thường ............... 66 Bảng 2.4. Giá đất ở trung bình theo thị trường ở khu vực Dự án tại Quận Ngô Quyền ..... 66 Bảng 2.5. Kết quả thanh tra, xử lý vi phạm về bồi thường sau thu hồi đất của chính quyền quận Ngô Quyền giai đoạn 2010-2013 khu vực Dự án ................................... 69 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XII xác định “Việc quản lý, sử dụng đất đai, nguồn nước, khoáng sản chặt chẽ và hiệu quả hơn. Công tác điều tra cơ bản, đánh giá tiềm năng, trữ lượng, định giá tài nguyên có bước tiến bộ; khai thác, sử dụng phù hợp hơn theo cơ chế thị trường và được giám sát chặt chẽ hơn. Quan tâm khai thác và sử dụng hiệu quả các nguồn năng lượng tái tạo và vật liệu thay thế, thân thiện với môi trường” [6,tr.102]. Thực hiện mục tiêu đó, đòi hỏi sự nỗ lực của cả hệ thống chính trị và toàn dân trên tất cả các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa xã hội… Điều 53 Hiến pháp năm 2013 khẳng định quan điểm đất đai, tài nguyên nước, tài nguyên khoáng sản, nguồn lợi ở vùng biển, vùng trời, tài nguyên thiên nhiên khác và các tài sản do Nhà nước đầu tư, quản lý là tài sản công thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý. Đất đai là tài nguyên đặc biệt của quốc gia, nguồn lực quan trọng phát triển đất nước, được quản lý theo pháp luật. Tổ chức, cá nhân được Nhà nước giao đất, cho thuê đất, công nhận quyền sử dụng đất. Người sử dụng đất được chuyển quyền sử dụng đất, thực hiện các quyền và nghĩa vụ theo quy định của luật, quyền của người sử dụng đất được Hiến pháp và pháp luật bảo hộ trong trường hợp thật cần thiết vì mục đích an ninh, quốc phòng, để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng. Việc thu hồi đất phải công khai, minh bạch và được bồi thường theo quy định của pháp luật. Trong đó quy định đổi amới về công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư đảm bảo hài hòa lợi ích của người dân, Nhà nước và nhà đầu tư thông qua các quy định về giá đất bồi thường, điều kiện được bồi thường về đất, bồi thường chi phí đầu tư vào đất còn lại, bồi thường tài sản gắn liền với đất. Liên quan đến hoạt động bồi thường, hỗ trợ tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất là vấn đề phức tạp, vừa mang tính chính trị, kinh tế văn hóa – xã hội, vừa mang tính thời sự cấp bách. Bên cạnh những thành công đạt được trong công tác thu hồi 1 đất ở các địa phương nói chung và ở quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng nói riêng, như theo báo cáo của UBND Quận Ngô Quyền: “Sau khi Luật đất đai năm 2013 có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2014, công tác xây dựng, thẩm định, phê duyệt và thực hiện phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế, xã hội trên địa bàn quận đã đảm bảo công khai, dân chủ, đúng trình tự, thủ tục theo quy định, đảm bảo hài hòa giữa lợi ích Nhà nước, tổ chức và người dân có đất bị thu hồi” [31,tr.5] Tuy nhiên, trong thời gian qua công tác thu hồi đất còn tồn tại nhiều vấn đề gây bức xúc trong dư luận nhân dân, ảnh hưởng lớn đến an ninh trật tự; một số phần tử cơ hội chính trị đã lợi dụng vấn đề khiếu kiện đất đai để kích động chống đối với mục đích chính trị. Từ thực tế tại quận Ngô Quyền, thành phố hải phòng, tất cả các loại dự án có sử dụng diện tích đất được phê duyệt Nhà nước đều đứng ra thu hồi và bàn giao mặt bằng cho các dự án, cho nhà đầu tư. Đây là một phương thức dễ thực hiện, vì thống nhất vào một mối, gắn trách nhiệm của chính quyền các cấp trong việc thu hồi đất, nhà đầu tư đến nhận và thuê “đất sạch” tạo thuận lợi cho việc triển khai các dự án của Nhà nước cũng như việc thu hút đầu tư. Nhiều nơi tại quận Ngô Quyền, thành phố Hải phòng đã xảy ra tình trạng chính quyền thực hiện thu hồi đất tràn lan, có những dự án chưa được phê duyệt vẫn tiến hành thu hồi đất để xây dựng dự án. Từ khi dự án triển khai, thửa đất của người dân chưa hề được kiểm kê, chưa nhận được thông báo, quyết định thu hồi đất của cơ quan nhà nước có thẩm quyền, chưa hề nhận được bồi thường, hỗ trợ thu hồi đất... Mặt khác, tình trạng vi phạm trình tự thu hồi đất, thiếu công khai dân chủ, những bất cập trong việc hỗ trợ giải quyết việc làm sau thu hồi đất… là những nguyên nhân dẫn đến người dân không đồng tình và tình trạng khiếu nại kéo dài. Theo đó, khiếu nại liên quan đến đất đai, đền bù, giải tỏa chiếm tới hơn 70% tổng số các vụ khiếu nại trong thời gian qua. Nhiều dự án khi triển khai chậm tiến độ nhiều năm do vướng giải phóng mặt bằng làm cho chi phí đầu tư tăng lên, hiệu quả dự án giảm sút. Ngoài ra, số lượng các dự án treo ngày càng xuất hiện nhiều hơn và lâu hơn. Có những dự án quy hoạch treo đến hàng chục năm ảnh hưởng lớn đến đời sống và hoạt động kinh doanh của hàng 2 chục hộ dân sống trong vùng dự án. Tương tự, cũng có rất nhiều dự án sau khi thu hồi đất đền bù với giá rẻ rồi bỏ hoang. Kết quả của những bất cập trên là đất đai, nguồn lực quý của đất nước đã bị bỏ hoang lãng phí. Nhiều dân mất đất do bị thu hồi từ đó mất đi công ăn việc làm và ngày càng trở nên nghèo đói. Thậm chí, ở một vài địa phương, đã nhen nhóm những bất ổn xã hội. Xuất phát từ cơ sở lý luận và thực tiễn áp dụng pháp luật về thu hồi đất, tác giả lựa chọn đề tài “Pháp luật về thu hồi đất từ thực tiễn trên địa bàn quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng” làm Luận văn Thạc sĩ Luật học. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Pháp luật và thực thi pháp luật về thu hồi đất luôn là vấn đề có ý nghĩa thời sự được các nhà nghiên cứu, nhà lập pháp và nhà quản lý hành chính nhà nước quan tâm tới trong thời kỳ thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa hiện nay. Thời gian qua, theo nghiên cứu của tác giả đã có một số công trình nghiên cứu về lĩnh vực này dưới khía cạnh lý luận và thực tiễn, trên những địa bàn nhất định. Tiêu biểu là các công trình khoa học nghiên cứu đã được công bố như sau: - Lê Xuân Hồng, Thực hiện pháp luật về đền bù thiệt hại khi Nhà nước thu hồi đất, Luận văn Thạc sĩ luật học, năm 2006 tại Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Nghiên cứu chủ yếu về mức đền bù, phương thức đền bù thiệt hại khi thu hồi đất. - Nguyễn Vĩnh Diện, Pháp luật về bồi thường thiệt hại khi Nhà nước thu hồi đất, Luận văn Thạc sĩ Luật học, năm 2006 tại Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Luận văn tập trung nghiên cứu về bồi thường hỗ trợ, tái định cư sau khi thu hồi đất. - Nguyễn Duy Thạch, Pháp luật về thu hồi đất (qua thực tiễn thi hành tại thành phố Hà Nội), Luận văn Thạc sĩ Luật học, năm 2007 Đại học Luật Hà Nội. Luận văn tập trung nghiên cứu các văn bản quy phạm pháp luật về thu hồi đất. - Lê Thị Yến, Pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất qua thực tiễn áp dụng tại địa bàn quận Tây Hồ, thành phố Hà Nội, Luận văn Thạc sĩ Luật học tại Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2011. Luận văn tập trung nghiên cứu các về thu hồi đất qua khảo sát một số năm quản lý hành chính nhà nước tại quận Tây Hồ. 3 - Hoàng Thị Thu Trang, Pháp luật về thu hồi đất nông nghiệp của hộ gia đình, cá nhân và thực tiễn áp dụng tại Nghệ An; Luận văn Thạc sĩ Luật học, năm 2012, Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh. Luận văn tập trung nghiên cứu các chính sách và văn bản pháp luật liên quan đến bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất nông nghiệp của hộ gia đình, cá nhân tại tỉnh Nghệ An là chủ yếu. - Đỗ Phương Linh, Pháp luật về hỗ trợ, tái định cư người có đất bị thu hồi trong giải phóng mặt bằng - Thực trạng và giải pháp hoàn thiện; Luận văn Thạc sĩ Luật học, năm 2012. Luận văn tập trung nghiên cứu đánh giá những thành tựu và hạn chế trong việc ban hành thể chế trước Luật Đất đai năm 2013 trở về trước, có nghiên cứu so sánh kinh nghiệm quản lý của một số nước trên thế giới về hỗ trợ, tái định cư người có đất bị thu hồi. - Trần Phương Liên, Pháp luật về bồi thường, hỗ trợ đối với hộ gia đình, cá nhân khi Nhà nước thu hồi đất nông nghiệp - Thực trạng và hướng hoàn thiện. Luận văn Thạc sĩ Luật học, năm 2013. Luận văn tập trung nghiên cứu đánh giá những chính sách về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất nông nghiệp nói chung trên phạm vi cả nước, đề xuất các kiến nghị góp phần hoàn thiện và thực thi có hiệu quả pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất. - Nguyễn Minh Tuấn, Pháp luật về thu hồi đất vì mục đích kinh tế ở Việt Nam hiện nay. Luận văn Thạc sĩ Luật học, năm 2013 tại Học viện Khoa học xã hội. Luận văn nghiên cứu đánh giá những chính sách về nội dung pháp luật và thực tiễn thu hồi đất vì mục đích phát triển kinh tế theo Điều 40 Luật Đất đai năm 2003 tập trung phân tích, đánh giá thực trạng về pháp luật thu hồi đất vì mục đích phát triển kinh tế; nêu những vấn đề mới phát sinh trong thực tiễn thu hồi đất vì mục đích phát triển kinh tế ở nước ta thời gian qua. Bên cạnh đó, còn có một số bài báo khoa học liên quan đến vấn đề trên đây, được công bố trên các Tạp chí khoa học chuyên ngành, như Tạp chí Luật học, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp, Tạp chí Khoa học và Pháp lý như: Bài viết: “Vấn đề lý luận xung quanh khái niệm thu hồi đất” của TS. Nguyễn Quang Tuyến - Tạp chí Luật học, số 1/2009; Bài viết “Bàn về giá đất theo 4 quy định của Luật Đất đai năm 2003” của ThS. Phạm Xuân Hoàng - Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp, số 7/2004; Bài viết “Bàn về giá đất của Nhà nước” của ThS Đặng Anh Quân - Tạp chí Khoa học và Pháp lý, số 5/2006; Bài viết “Những tồn tại, vướng mắc phát sinh trong quá trình áp dụng các phương thức bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất” của TS. Nguyễn Thị Nga và Bùi Mai Liên - Tạp chí Luật học, số 5/2011; Bài viết “Chính sách hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất” của TS. Trần Quang Huy - Tạp chí Luật học, số 10/2010; Bài viết “Vấn đề thu hồi đất và bồi thường khi thu hồi đất trong Dự thảo Luật đất đai (sửa đổi, bổ sung)” của TS. Nguyễn Quang Tuyến, Tạp chí Luật học, số 12 - 2012; Bài viết “Bình luận các quy định về thu hồi đất và bồi thường khi thu hồi đất trong Dự thảo Luật đất đai (sửa đổi)” của TS. Nguyễn Quang Tuyến, Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp, số 12 - 2012;… Nhìn chung, các công trình đã đi sâu nghiên cứu nhiều nhiều khía cạnh khác nhau liên quan pháp luật về thu hồi đất trên phạm vi quốc gia hoặc một số địa phương cụ thể chủ yếu tập trung bàn về vấn đề “hậu” thu hồi đất như bồi thường thiệt hại, hỗ trợ tái định cư mà chưa đi sâu vào nghiên cứu căn cứ thu hồi đất, tính minh bạch của trình tự thủ tục thu hồi đất... Đề tài của tác giả sẽ tập trung nghiên cứu pháp luật về thu hồi đất vì mục đích kinh tế nhằm làm rõ những vấn đề lý luận và quy định pháp luật, những điểm mới, tiến bộ của Luật đất đai 2013 so với Luật đất đai 2003 gắn với thực tiễn áp dụng tại quận Ngô Quyền, thành phố Hải phòng. Đề tài sẽ có giá trị về lý luận hoàn thiện luật pháp lẫn ý nghĩa thực hiện pháp luật tại địa phương. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Việc nghiên cứu đề tài nhằm đạt được những mục tiêu cơ bản sau: - Làm rõ một số vấn đề lý luận cơ bản liên quan đến pháp luật về thu hồi đất; - Đánh giá thực trạng pháp luật và thực trạng áp dụng pháp luật về thu hồi đất từ thực tiễn thu hồi đất tại quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng; 5 - Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về thu hồi đất và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về thu hồi đất tại quận Ngô Quyền, thành phố Hải phòng. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được những mục đích trên, luận văn có các nghiệm vụ sau đây: - Nghiên cứu và xây dựng các khái niệm: thu hồi đất, căn cứ thu hồi đất, nghiên cứu đặc điểm của thu hồi đất; - Nghiên cứu pháp luật hiện hành về thu hồi đất: các căn cứ thu hồi đất, trình tự thủ tục thu hồi đất,... - Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng không tích cực tới thực hiện pháp luật thu hồi đất; - Đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật thu hồi đất tại địa bàn quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng; - Đề xuất một số giải pháp hoàn thiện pháp luật và tổ chức thực hiện pháp luậtvề thu hồi đất tại quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng . 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4. 1. Đối tượng nghiên cứu Nghiên cứu pháp luật về thu hồi đất từ thực tiễn thực hiện pháp luật thu hồi đất trên địa bàn quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Nghiên cứu một số vấn đề lý luận về pháp luật thu hồi đất; các quan điểm, chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước về thu hồi đất; - Nghiên cứu các quy định pháp luật hiện hành về thu hồi đất, trọng tâm là Luật đất đai 2013 và các văn bản hướng dẫn thi hành. Bên canh đó, nghiên cứu các quy định của UBND thành phố và UBND quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng nhằm tổ chức triển khai pháp luật về thu hồi đất trên địa bàn thành phố Hải Phòng. - Thời gian: Từ năm 2013 đến 2017. - Địa bàn: quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng. 6 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng phương pháp luận nghiên cứu khoa học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác- Lê nin tư tưởng Hồ Chí Minh về phát triển kinh tế, thực hiện công bằng xã hội trong việc thực hiện chính sách quản lý nhà nước về đất đai và an sinh xã hội liên quan đến thu hồi đất. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể được sử dụng trong Luận văn bao gồm: - Phương pháp phân tích, luận giải, bình luận…được sử dụng trong Chương 1 khi nghiên cứu cơ sở lý luận về thu hồi đất. - Phương pháp phân tích, đánh giá, diễn giải, so sánh, tổng hợp, quy nạp… được sử dụng trong Chương 2 khi nghiên cứu pháp luật hiện hành về thu hồi đất, thực tiễn áp dụng trên địa bàn quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng. - Phương pháp bình luận, tổng hợp…được sử dụng trong Chương 3 khi nghiên cứu các giải pháp nhằm tiếp tục hoàn thiện pháp luật về thu hồi đất và một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về thu hồi đất nói chung và trên địa bàn quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng nói riêng. 6. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu 6.1. Câu hỏi nghiên cứu - Căn cứ, trình tự thủ tục thu hồi đất theo pháp luật hiện hành đã đáp ứng được yêu cầu thực tiễn chưa? - Thực tiễn thực hiện pháp luật thu hồi đất đã đảm bảo theo quy định của pháp luật chưa? Có những vướng mắc gì trong thực tiễn áp dụng? - Giải pháp nào để hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về thu hồi đất? 6.2. Giả thuyết nghiên cứu Để trả lời các câu hỏi nghiên cứu luận văn đưa ra các giả thuyết nghiên cứu: - Phân tích các quy định của pháp luật hiện hành về thu hồi đất và đánh giá những hạn chế làm cơ sở cho các giải pháp: Nếu pháp luật hiện hành về thu hồi đất chưa phù hợp thực tiễn thì tác động xấu người bị thu hồi đất. 7 - Đánh giá thực tiễn thực hiện pháp luật về thu hồi đất thông qua các trường hợp điển hình; đưa ra những vướng mắc trong quá trình thực hiện pháp luật về thu hồi đất: Nếu có các quy định pháp luật hoàn chỉnh về thu hồi đất nhưng thực tiễn thực hiện tùy tiện hoặc thiếu thống nhất thì quyền và lợi ích của các chủ thể nhất là người bị thu hồi đất vẫn bị xâm phạm. - Đưa ra các giải pháp hoàn thiện pháp luật và tổ chức thực hiện pháp luật. 7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài - Luận văn góp phần vào việc xây dựng luận cứ khoa học trong quá trình hoàn thiện pháp luật và đảm bảo hiệu quả thực thi pháp luật thu hồi đất. - Góp phần giúp chính quyền và các cơ quan ban ngành tại quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng nghiên cứu hoàn thiện chính sách và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về thu hồi đất trên địa bàn quận. 8. Cấu trúc của Luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn gồm có 3 chương: Chương 1: Một số vấn đề lý luận và pháp luật về thu hồi đất; Chương 2: Thực tiễn thi hành pháp luật về thu hồi đất trên địa bàn quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng; Chương 3: Hoàn thiện pháp luật về thu hồi đất và nâng cao hiệu quả thi hành trên địa bàn quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng. 8 Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ THU HỒI ĐẤT 1.1. Một số vấn đề lý luận về thu hồi đất 1.1.1. Khái niệm thu hồi đất Thuật ngữ “thu hồi” trong Tiếng Việt thường được hiểu là “lấy lại cái đã phát ra” [34, tr.958] hoặc “thu về lại, lấy lại cái trước đó đã đưa ra, đã cấp phát hoặc bị mất vào tay người khác” [34, tr.1767]. Từ đó, ta có thể hiểu thu hồi đất là việc Nhà nước lấy lại đất đã giao, đã cho thuê vì lý do nào đó. Theo Khoản 5 Điều 4 Luật Đất đai năm 2003: “thu hồi đất là việc nhà nước ra quyết định hành chính để thu lại quyền sử dụng đất hoặc thu lại đất đã giao cho tổ chức, UBND xã, phường, thị trấn quản lý theo quy định của Luật này”. Theo giáo trình Luật Đất đai, Trường Đại học Luật Hà Nội thì: “Thu hồi đất là văn bản hành chính của cơ quan nhà nước có thẩm quyền nhằm chấm dứt một quan hệ pháp luật đất đai để phục vụ lợi ích nhà nước, xã hội hoặc xử lý hành chính hành vi vi phạm pháp luật đất đai của người sử dụng đất” [29, tr.20]. Như vậy, thu hồi đất là một trong những hoạt động quản lý nhà nước về đất đai. Thu hồi đất gắn liền với lợi ích của Nhà nước, đồng thời liên quan trực tiếp tới quyền và lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất nên pháp luật Việt Nam quy định ngày càng cụ thể quyền năng của Nhà nước và quyền năng của các chủ thể sử dụng đất trong việc thu hồi đất. Theo quy định tại Khoản 3 Điều 26 Luật Đất đai năm 2013, một trong những điểm bảo đảm của Nhà nước đối với người sử dụng đất khi nhà nước thu hồi đất là: Khi Nhà nước thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh; phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng thì người sử dụng đất được Nhà nước bồi thường, hỗ trợ, tái định cư theo quy định của pháp luật. Nếu giao đất, cho thuê đất là những hình thức pháp lý làm hình thành một quan hệ pháp luật đất đai, thì thu hồi đất biện pháp pháp lý làm chấm dứt quan hệ pháp luật đất đai. Hình thức pháp lý này là một quyết định thu hồi đất của cơ quan nhà nước có thẩm quyền về giao đất, cho thuê dất. Đây đồng thời cũng là biện pháp 9 thể hiện quyền lực nhà nước, trong tư cách là người đại diện chủ sở hữu toàn dân về đất đai. Vì vậy, để thực thi nội dung này, quyền lực nhà nước được thể hiện nhằm đảm bảo lợi ích của Nhà nước, của xã hội đồng thời lập lại trật tự, kỷ cương trong quản lý nhà nước về đất đai [20,tr.7]. Mặc dù có những khác biệt nhất định trong định nghĩa giữa Luật Đất đai 2003 và Luật Đất đai năm 2013, nhưng có một điểm chung về bản chất của thu hồi đất dẫn đến hậu quả pháp lý là chấm dứt quyền sử dụng đất của người sử dụng đất hoặc quyền quản lý đất đai của các chủ thể được Nhà nước giao đất để quản lý (không phải là người sử dụng đất). Xét trong mối quan hệ giữa Nhà nước và người sử dụng đất, thu hồi đất là một quá trình ngược so với hoạt động giao đất, cho thuê đất. Khi bị thu hồi đất, người sử dụng đất không còn quyền sử dụng đối với đất đã bị thu hồi và đương nhiên là không còn quyền chiếm hữu, tác động vào diện tích đất đó nữa. Do đó, việc thu hồi đất trước hết có tác dụng bảo vệ quyền sở hữu toàn dân đối với đất đai vì nó sẽ làm chấm dứt hành vi xâm hại đất đai của những chủ thể vi phạm pháp luật đất đai. Thu hồi đất là một “khâu” quan trọng của quá trình điều phối đất đai. Việt Nam là một quốc gia đang phát triển, việc “luân chuyển” đất đai từ chủ thể này sang chủ thể khác, từ mục đích này sang mục đích khác rất thường xuyên xảy ra. Do đó, thu hồi đất là hoạt động hỗ trợ đắc lực nhất cho Nhà nước để thực hiện quá trình này [15, tr.12] Như vậy, thu hồi đất là quyết định hành chính của cơ quan nhà nước có thẩm quyền nhằm thu lại quyền sử dụng đất của người sử dụng đất hoặc thu lại đất do người sử dụng đất vi phạm pháp luật về đất đai theo quy định của pháp luật. Thu hồi đất là một biện pháp thể hiện quyền lực nhà nước trong tư cách là người đại diện chủ sở hữu toàn dân về đất đai. Thu hồi đất cũng là nội dung quan trọng của quản lý nhà nước về đất đai. Vì vậy, để thực thi nội dung này, quyền lực nhà nước được thể hiện nhằm đảm bảo lợi ích của Nhà nước, của xã hội đồng thời lập lại trật tự kỷ cương trong quản lý nhà nước về đất đai. Thu hồi đất, xét về mặt hình thức, là văn bản hành chính; xét về nội dung, là việc sử dụng quyền lực nhà nước để thu lại quyền sử dụng đất đã được giao cho cá nhân, tổ chức để nhằm phục 10 vụ lợi ích của Nhà nước và xã hội. Việc thu hồi đất để phát triển mở rộng đô thị, phát triển nền kinh tế công nghiệp hoá, hiện đại hoá là một việc làm rất cần thiết. Thu hồi đất có thể được tiếp cận toàn diện ở các khía cạnh sau đây: Thứ nhất, thu hồi đất là một quyết định hành chính của người có thẩm quyền nhằm chấm dứt quan hệ sử dụng đất của người sử dụng đất. Hình thức của thu hồi đất là quyết định hành chính (chứ không phải hành vi hành chính hay công văn khác). Quyết định này do người có thẩm quyền ký, ban hành mới có hiệu lực. Khi quyết định có hiệu lực, làm chấm dứt quan hệ sử dụng đất của người sử dụng đất. Theo quy định của pháp luật hiện hành thì đất đai thuộc sở hữu toàn dân, người sử dụng đất chỉ được thực hiện các quyền năng khi xác lập quyền sử dụng đất dựa trên các cứ hợp pháp được Nhà nước công nhận. Các giao dịch về quyền sử dụng đất chỉ có hiệu lực pháp lý sau khi có sự đồng ý của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền thông qua việc chỉnh lý hồ sơ địa chính. Như vậy, việc được cơ quan nhà nước có thẩm quyền giao đất, cho thuê đất, công nhận quyền sử dụng đất, cụ thể hóa dưới một văn bản hành chính đã làm phát sinh quyền của người sử dụng đất đối với một thửa đất xác định. Đây là quan hệ sơ cấp, có tính chất nền tảng đối với các giao dịch liên quan đến quyền sử dụng đất về sau (thị trường thứ cấp). Với lập luận như trên, hành vi thu hồi đất, về bản chất là sự chấm dứt quan hệ pháp luật đất đai giữa một bên là Nhà nước đại diện chủ sở hữu toàn dân và bên kia là cá nhân, tổ chức sử dụng đất. Hành vi này đồng thời chấm dứt hiệu lực của các quyết định hành chính giao đất, cho thuê đất, công nhận quyền sử dụng đất đã được cơ quan nhà nước ban hành từ trước cho người bị thu hồi. Tất cả các quyền, nghĩa vụ phát sinh của chủ thể sử dụng đất đã được ghi nhận sau khi được giao đất, cho thuê đất, công nhận quyền sử dụng đất cũng chính thức chấm dứt kể từ thời điểm có quyết định thu hồi đất [9]. Thứ hai, quyết định hành chính thể hiện quyền lực nhà nước nhằm thực thi nội dung của quản lý nhà nước về đất đai. Nhà nước cho phép cơ quan có thẩm quyền thu đồi đất dựa trên căn cứ luật định. Nhà nước thể hiện vai trò là chủ sở hữu và thống nhất quản lý nhà nước đối với đất đai. 11 Thứ ba, việc thu hồi đất xuất phát từ nhu cầu của Nhà nước và xã hội hoặc là biện pháp chế tài được áp dụng nhằm xử lý các hành vi vi phạm pháp luật đất đai của người sử dụng. Để đảm bảo thu hồi của cơ quan có thẩm quyền có căn cứ, tránh sự tùy tiện thì Nhà nước ban hành những căn cứ để cơ quan có thẩm quyền chỉ dựa vào những căn cứ đó mới được thu hồi đất như phục vụ mục đích an ninh quốc phòng, mục đích phát triển kinh tế và các mục đích khác. Thu hồi đất không chỉ làm chấm dứt quan hệ pháp luật đất đai sơ cấp mà còn làm chấm dứt khả năng phát sinh các giao dịch của thị trường đất đai thứ cấp giữa người sử dụng đất và các chủ thể dân sự khác. Kể từ thời điểm có quyết định thu hồi đất, người sử dụng đất không có quyền chuyển nhượng dù là toàn bộ hay một phần quyền của mình cho người khác. Những chủ thể không phải người sử dụng đất nhưng có quyền và nghĩa vụ liên quan tới thửa đất bị thu hồi cũng sẽ chấm dứt hoàn toàn mối quan hệ với đất bị thu hồi. Ví dụ, đất bị thu hồi đang được người sử dụng đất cho thuê làm nhà ở. Khi có quyết định thu hồi đất, quan hệ giữa người cho thuê và người thuê sẽ chấm dứt. Hay đối với đất bị thu hồi đang được sử dụng làm cơ sở sản xuất kinh doanh, việc thu hồi đất có thể dẫn đến chấm dứt sự tồn tại của cơ sở này, đồng thời chấm dứt quan hệ đang tồn tại giữa người sử dụng lao động và người lao động tham gia vào quá trình sản xuất, kinh doanh. Từ đó ta có thể định nghĩa thu hồi đất như sau: Thu hồi đất là quyết định hành chính của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền dựa trên cơ sở căn cứ, trình tự, thủ tục pháp luật quy định nhằm chấm dứt một quan hệ pháp luật đất đai để phục vụ lợi ích của Nhà nước, của xã hội hoặc xử lý hành chính hành vi vi phạm pháp luật đất đai của người sử dụng đất. 1.1.2. Mục đích của thu hồi đất Thứ nhất, thu hồi đất là một trong những biện pháp quan trọng nhằm tăng cường quản lý nhà nước đối với đất đai, đảm bảo cho đất đai được sử dụng một cách hợp lý và tiết kiệm. Nhà nước là đại diện chủ sở hữu đối với đất đai, vì vậy Nhà nước có quyền chiếm hữu, sử dụng, định đoạt số phận pháp lý của đất đai. Do đó, thu hồi đất là một trong những biện pháp quan trọng nhằm tăng cường sự quản lý của Nhà nước đối với đất đai, đảm bảo cho đất đai được sử dụng một cách hợp lý và tiết kiệm. 12