Tài liệu Pháp luật về hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh. thực trạng tại sở công thương tỉnh bắc ninh, bắc ninh

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Phùng Bích Ngọc TÓM LƢỢC Chương I khóa luận nghiên cứu một cách chi tiết về khái niệm, đặc điểm, cơ sở ban hành, nguyên tắc xây dựng pháp luật về quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh. Những dấu hiệu nhận biết và các dạng của hành vi quảng cạnh tranh không lành mạnh. Bên cạnh đó, khóa luận còn chỉ ra sự tác động của hành vi quảng cạnh tranh không lành tới cạnh tranh nói riêng và tới sự phát triển của nền kinh tế nói chung. Từ các phân tích về hành vi quảng cạnh tranh không lành mạnh, khóa luận cũng nêu ra được các thiếu xót về pháp luật quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh. Đối với chương II khóa luận tập chung đánh giá về thực trạng pháp luật về hành vi quảng cạnh tranh không lành mạnh. Qua việc đánh giá về thực trạng hành vi này diễn ra ở các doanh nghiệp rút ra được những khuyết điểm, những thiếu sót của hệ thống pháp luật hiện tại và rút ra được những khó khăn trong việc áp dụng và thi hành các quy định về hành vi quảng cạnh tranh không lành mạnh của các doanh nghiệp. Sau khi đánh giá thực trạng hành vi quảng cạnh tranh không lành mạnh của các doanh nghiệp nói chung, khóa luận cũng đã nghiên cứu một cách chi tiết hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh của các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh nói riêng qua vụ việc điển hình là so sánh trực tiếp sản phẩm của doanh nghiệp với sản phẩm cùng loại của doanh nghiệp khác giữa công ty trác nhiệm hữu hạn Đại An và công ty một thành viên Bảo Bảo; vụ việc thứ hai liên quan đến đưa ra thông tin gây nhầm lẫn về sản phẩm cho người tiêu dùng giữa công ty cổ phần Công nghiệp Việt – Mỹ và công ty TNHH cơ khí-xây dựng và thương mại Tiên Tiến. Từ đó trong chương III khóa luận đã đưa ra được các kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh. SVTH: Xuân Thị Vân Anh i Lớp: K47P1 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Phùng Bích Ngọc LỜI CẢM ƠN Trên thực tế không có sự thành công nào mà không gắn liền với những sự hỗ trợ, giúp đỡ dù ít hay nhiều, trực tiếp hay gián tiếp của người khác. Trong suốt thời gian từ khi bắt đầu học tập ở giảng đường đại học đến nay, em đã nhận được rất nhiều sự quan tâm, giúp đỡ của quý thầy cô, gia đình và bạn bè. Với lòng biết ơn sâu sắc nhất, em xin gửi lời cảm ơn đến các thầy cô khoa Kinh tế - Luật, trường Đại học Thương mại đã cùng tri thức và tâm huyết của mình để truyền đạt vốn kiến thức vô cùng quý báu cho em trong suốt thời gian học tập tại trường. Và đặc biệt, trong thời gian thực hiện đề tài này, các thầy cô đã dành rất nhiều thời gian để chỉ bảo và hướng dẫn cho em. Em xin chân thành cảm ơn cô giáo Phùng Bích Ngọc đã tận tâm hướng dẫn em và giúp em có thể hoàn thành đề tài này. Bên cạnh đó, tôi xin được gửi lời cám ơn tới cơ quan Sở Công thương tỉnh Bắc Ninh, Bắc Ninh đã cung cấp cho em những thông tin, kiến thức thực tế hết sức quý báu. Đề tài được thực hiện trong khoảng thời gian gần 2 tháng. Trong quá trình tìm hiểu và nghiên cứu để hoàn thành đề tài này em đã rất cố gắng, nhưng do kiến thức, kinh nghiệm còn hạn chế nên không thể tránh khỏi những thiếu sót. Em rất mong nhận được những ý kiến đóng góp quý báu của quý thầy cô để đề tài có thể hoàn thiện hơn. Sau cùng, em xin kính chúc thầy cô khoa Kinh tế - Luật và cô Phùng Bích Ngọc thật dồi dào sức khỏe, niềm tin để tiếp tục thực hiện sứ mệnh cao đẹp của mình, chèo lái những “con đò” tri thức tới bờ bến. Xin chân thành cám ơn! Hà Nội, ngày 04 tháng 05 năm 2015 Sinh viên thực hiện Xuân Thị Vân Anh SVTH: Xuân Thị Vân Anh ii Lớp: K47P1 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Phùng Bích Ngọc MỤC LỤC TÓM LƢỢC ................................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................ ii MỤC LỤC .....................................................................................................................iii LỜI MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài khóa luận ......................................................................... 1 2. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan .................................................... 2 3. Xác lập và tuyên bố vấn đề nghiên cứu ................................................................... 6 4. Đối tƣợng, mục tiêu và phạm vi nghiên cứu ........................................................... 6 5. Phƣơng pháp nghiên cứu.......................................................................................... 7 6. Kết cấu khóa luận tốt nghiệp ................................................................................... 7 CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ PHÁP LÝ VỀ HÀNH VI QUẢNG CÁO CẠNH TRANH KHÔNG LÀNH MẠNH ................................................................................ 8 1.1. Một số khái niệm cơ bản về quảng cáo, hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh ...................................................................................................................... 8 1.1.1. Quảng cáo ............................................................................................................. 8 1.1.2. Cạnh tranh.......................................................................................................... 10 1.1.3. Hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh ........................................... 11 1.2. Cơ sở ban hành và hệ thống pháp luật điều chỉnh hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh .............................................................................................. 13 1.2.1. Cơ sở ban hành pháp luật hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh .... 13 1.2.2. Hệ thống pháp luật điều chỉnh hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh 15 1.3. Nguyên tắc điều chỉnh hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh ...... 16 1.3.1. Nguyên tắc sử dụng tập quán trong kinh doanh .............................................. 16 1.3.2. Nguyên tắc ưu tiên áp dụng Luật cạnh tranh .................................................. 17 1.3.3. Nguyên tắc tôn trọng và bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng ...................... 17 1.3.4. Các nguyên tắc trong xử lý vi phạm pháp luật quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh ..................................................................................................................... 18 1.4. Các dạng và dấu hiệu xác định hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh 18 1.5. Chế tài xử phạt đối với hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh ..... 24 SVTH: Xuân Thị Vân Anh iii Lớp: K47P1 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Phùng Bích Ngọc 1.5.1. Các hình thức xử phạt ....................................................................................... 24 1.5.2. Thẩm quyền xử phạt .......................................................................................... 25 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT ĐIỀU CHỈNH VỀ QUẢNG CÁO CẠNH TRANH KHÔNG LÀNH MẠNH ................................................................. 27 2.1. Tổng quan tình hình và các nhân tố ảnh hƣởng đến hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh. ............................................................................................. 27 2.1.1. Tổng quan tình hình về hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh.... 27 2.1.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh...... 28 2.2. Thực trạng pháp luật về hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh ... 31 2.2.1. So sánh trực tiếp hàng hóa, dịch vụ của mình với hàng hóa, dịch vụ cùng loại của doanh nghiệp khác. ............................................................................................... 31 2.2.2. Bắt chước một sản phẩm quảng cáo khác để gây nhầm lẫn cho khách hàng .... 32 2.2.3. Đưa thông tin gian dối hoặc gây nhầm lẫn cho khách hàng .......................... 33 2.3. Thực trạng pháp luật về quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh tại Sở Công Thƣơng tỉnh Bắc Ninh ................................................................................................ 35 2.3.1. Tổng quan về Sở Công Thương tỉnh Bắc Ninh ................................................ 35 2.3.2. Thực trạng pháp luật quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh tại địa bản tỉnh Bắc Ninh ............................................................................................................... 36 2.4. Các kết luận và phát hiện qua nghiên cứu......................................................... 40 2.4.1. Các kết quả đạt được .......................................................................................... 40 2.4.2. Những khó khăn ................................................................................................ 40 CHƢƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT ĐIỀU CHỈNH VỀ HOẠT ĐỘNG QUẢNG CÁO CẠNH TRANH KHÔNG LÀNH MẠNH....... 43 3.1. Quan điểm hoàn thiện pháp luật về quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh ..... 43 3.1.1. Vai trò của pháp luật quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh ..................... 43 3.1.2. Tình hình về pháp luật quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh .................. 44 3.1.3. Môi trường kinh doanh ...................................................................................... 44 3.2.Một số giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện pháp luật về các hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh ..................................................................................... 45 3.2.1. Giải pháp về phía nhà nước............................................................................... 45 3.2.2. Giải pháp về phía doanh nghiệp ........................................................................ 48 SVTH: Xuân Thị Vân Anh iv Lớp: K47P1 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Phùng Bích Ngọc 3.3.3. Những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu .................................................. 48 3.3.4. Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh ..................................................................................................................... 49 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO SVTH: Xuân Thị Vân Anh v Lớp: K47P1 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Phùng Bích Ngọc LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài khóa luận Sau hơn 10 năm đi vào cuộc sống, thực tế cho thấy Luật Cạnh tranh 2004 vẫn chưa thực sự thể hiện vai trò là trụ cột, đảm bảo sự vận hành hiệu quả của cơ chế thị trường. Số liệu khảo sát năm 2013 của Cục Quản lý Cạnh tranh (Bộ Công Thương) cho thấy, trong số 500 doanh nghiệp được khảo sát, chỉ có 1,6% doanh nghiệp "hiểu rất rõ" Luật Cạnh tranh, trong khi đó có tới 92,8% doanh nghiệp (DN) "chưa hiểu rõ" về luật này. Bên cạnh đó, Luật Cạnh tranh cũng bộc lộ nhiều điểm còn bất cập và khó khăn khi đưa vào thực tế áp dụng. Trong đó có hoạt động quảng cáo, đóng vai trò là một phần vô cùng quan trọng đối với hoạt động cạnh tranh của các doanh nghiệp. Minh chứng là hoạt động quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh đang ngày có xu hướng gia tăng. Số vụ việc bị điều tra liên quan đến hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh tăng từ 20 vụ (năm 2010) lên tới 33 vụ (năm 2011) và 37 vụ (năm 2012), đứng đầu danh sách trong số các vụ việc điều tra về hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh. Nguyên nhân phần lớn là do các DN mặc dù nắm rõ luật pháp nhưng vẫn cố tình vi phạm nhằm đạt được mục tiêu marketing của mình. Nghịch lý nữa là một khi các DN lớn bị kiện hoặc điều tra về các vi phạm về cạnh tranh, các hệ thống thông tin đại chúng thường được lôi vào cuộc. Cùng với việc rầm rộ đưa tin, thương hiệu và thông tin về sản phẩm/ dịch vụ của DN bị kiện xuất hiện khắp mọi nơi. Người tiêu dùng tăng mức độ nhận diện thương hiệu và sản phẩm của doanh nghiệp bị kiện. Lợi ích cho việc marketing dưới hình thức này thường áp dụng cho trường hợp doanh nghiệp có hành vi quảng cáo so sánh hoặc bắt chước. Trong khi đó, chi phí phạt hành chính theo Điều 35, Nghị định 120/2005/NĐ-CP quy định về xử lý vi phạm pháp luật về cạnh tranh từ 15.000.000 đến 50.000.000 và phạt bổ sung như tịch thu lợi nhuận từ việc hành vi vi phạm, cải chính công khai chưa đủ tính răn đe và thấp hơn rất nhiều so với chi phí marketing DN có thể tiết kiệm được. Hơn nữa, năng lực quản lý của Cục Quản lý cạnh tranh hiện vẫn còn yếu và thấp, cho nên số lượng các vụ việc do Cục khởi xướng còn hạn chế. Thậm chí, sự nhận biết về các quy định của Luật Cạnh tranh đối với các doanh nghiệp và người tiêu dùng còn SVTH: Xuân Thị Vân Anh 1 Lớp: K47P1 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Phùng Bích Ngọc hạn chế do đó những vụ vi phạm nhỏ, xuất hiện trên các kênh phát sóng địa phương sẽ bị bỏ ngỏ, thiếu sự quản lý. Ngày nay, khi công nghệ truyền thông phát triển ngày càng mạnh thì hoạt động quảng cáo đã thực sự trở thành một phương thức tiếp thị sản phẩm đến người tiêu dùng tiện ích, hiệu quả và phổ biến nhất cho doanh nghiệp. Có thể nói đó là một công cụ giúp nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, vì nhờ có quảng cáo mà doanh nghiệp không những giới thiệu được sản phẩm của mình đến công chúng mà còn giúp quảng bá hình ảnh, ưu thế của doanh nghiệp mình so với những doanh nghiệp khác, khiến người tiêu dung nhớ và có thiện cảm với sản phẩm của công ty mình. Trên đó là những mặt tích cực của hoạt động quảng cáo đúng nghĩa. Nhưng trong tình hình kinh tế thị trường hiện nay, doanh nghiệp không còn bị hạn chế nhiều về sản xuất và cung ứng sản phẩm nên các ngành hàng, mặt hàng ngày càng đa dạng và phong phú được đưa ra thị trường bởi nhiều doanh nghiệp khác nhau. Khi đó, một số doanh nghiệp đã sử dụng các biện pháp quảng cáo thiếu đạo đức như phương pháp quảng cáo khuếch đại nhưng ưu điểm mà sản phẩm hay đoanh nghiệp mình chưa đạt được, quảng cáo gây ra những nhầm lẫn khiến thông tin bị nhiễu loạn, lòng tin của khách hàng bị mất đi vào hoạt động quảng cáo. Một ví dụ điển hình là gần đây vào ngày 18 tháng 8 năm 2014 về một quảng cáo thực phẩm chức năng giảm béo của công ty TNHH đầu tư thương mại, xuất nhập khẩu Bảo Khang có trụ sở tại thành phố Hồ Chí Minh đã quảng cáo những sản phẩm này có thông tin gây hiểu là thuốc chữa bệnh. Vì vậy, quảng cáo này là một hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh. Đây có thể xem là một vấn nạn về đạo đức kinh doanh trong lĩnh vực quảng cáo. Vấn nạn này đang xuất hiện ngày càng phổ biến khiến cho vấn đề “đạo đức trong quảng cáo” trở thành vấn đề thực sự “nóng bỏng”. Trước những vấn đề đặt ra như vậy, em quyết định lựa chọn vấn đề “Pháp luật về hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh. Thực trạng tại Sở Công Thương tỉnh Bắc Ninh, Bắc Ninh”. 2. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan Đối với các công trình nghiên cứu về pháp luật cạnh tranh nói chung và pháp luật về hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh nói riêng, từ trước đến nay đã được đào sâu khá kỹ. Như chúng ta đã biết, hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh được hình thành từ khá sớm trong lịch sử thương mại, và dần trở thành nội dung quan SVTH: Xuân Thị Vân Anh 2 Lớp: K47P1 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Phùng Bích Ngọc trọng trong hệ thống pháp luật của mỗi quốc gia. Trong lĩnh vực cạnh tranh đã có một số công trình nghiên cứu như: - Cục quản lý cạnh tranh Bộ Công Thương (2010), Báo cáo nghiên cứu chuyên đề: Thực tiễn thực hiện các quy định liên quan đến cạnh tranh không lành mạnh, Hà Nội là một nghiên cứu vấn đề liên quan đến hành vi cạnh tranh không lành mạnh của các doanh nghiệp. Báo cảo trình bày về pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh của quốc tế nói chung và của Việt Nam nói riêng. Báo cáo cũng làm rõ được cơ chế thực thi các quy định về cạnh tranh không lành mạnh: cơ quan quản lý và các chế tài xử đối với các hành vi cạnh tranh không lành mạnh tại Việt Nam. Báo cáo về nội dung, quy định, quy chế chống cạnh tranh không lành mạnh được quy định trong Luật cạnh tranh năm 2004 sau 5 năm thực thi. Cụ thể về các quy định về Quảng cáo nhằm hạn chế cạnh tranh không lành mạnh, bán hàng đa cấp bất chính, gièm pha doanh nghiệp khác và gây rối hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp khác, quy đinh về khuyến mại nhằm cạnh tranh không lành mạnh, quy định về chỉ dẫn gây nhầm lẫn và một số quy định khác. Nhưng báo cáo chưa đào sâu vào tính hiệu quả của các quy định vấn đề trong cạnh tranh không lành mạnh, đặc biệt là hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh. Và báo cáo được viết sau 5 năm thực thi Luật cạnh tranh 2004 nên tính mới và tính cập nhật không còn nữa do thực tiễn thi hành liên quan đến vấn đề trên đã có nhiều thay đổi. - Bộ Công Thương (2010) Nghiên cứu Thực tiễn điều tra, xét xử vụ việc cạnh tranh, Hà Nội. Nghiên cứu đã đưa ra được thực trạng công tác điều tra, xét xử các vụ việc cạnh tranh trong đó bao gồm cả thực trạng công tác điều tra, xét xử liên quan đến vụ việc hạn chế cạnh tranh và thực trạng công tác xử lý, xét xử vụ việc cạnh tranh không lành mạnh. Bên cạnh đó nghiên cứu này còn đưa ra được những khó khăn trong quá trình điều tra, xét xử vụ việc cạnh tranh. Và nêu ra được phương hướng nhằm nâng cao công tác điều tra và xét xử vụ việc cạnh tranh. Các phương hướng đó nhằm giải quyết các khó khăn đã đặt ra ở trong nghiên cứu để giúp cơ quan cạnh tranh sẽ có được nền tảng và động lực để nâng cao vai trò và vị thế của mình trong sự phát triển kinh tế của quốc gia. Nhưng các khó khăn đó mới chỉ đào sâu vào vấn đề về quy định của pháp luật về công tác điều tra xét xử các vụ việc cạnh tranh nhằm sửa đổi Luật cạnh tranh sao cho phù hợp với tình hình kinh tế của Việt Nam chứ chưa nhìn ra được SVTH: Xuân Thị Vân Anh 3 Lớp: K47P1 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Phùng Bích Ngọc các khó khăn trong vấn đề điều tra do hạn chế về nguồn lực, do hạn chế trong công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật tới các doanh nghiệp... Nhiều vấn đề khó khăn trong thực tế mà nghiên cứu này chưa khai thác được để hoàn thiện hơn nữa cách thức điều tra xét xử các vụ việc cạnh tranh. Bên cạnh đó, nghiên cứu mới chỉ dừng lại ở mức độ đưa ra những số liệu về thực trạng thi hành pháp luật, thực tiễn điều tra xét xử của hai vấn đề chính là cạnh tranh không lành mạnh và hạn chế cạnh chứ chưa phân các vụ việc theo các hành vi cụ thể. Và chưa phân tích được những vấn đề đã giải quyết được và các vấn đề còn tồn tại cần xử lý. - Báo cáo: Chính phủ Báo cáo tóm tắt rà soát các quy định của pháp luật cạnh tranh Việt Nam (2011). Báo cáo này đã làm rõ được một số hành vi hạn chế cạnh tranh nhưng vẫn còn ở mức nông nghĩa là chỉ nêu ra một số vấn đề phát sinh trong quá trình thực thi Luật cạnh tranh trong đó bao gồm hành vi cạnh tranh không lành mạnh. Việc đào sâu về hành vi cạnh tranh không lành mạnh là chưa có, hơn nữa hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh lại đang là một vấn đề cần được đưa ra rà soát, nghiên cứu lại tính phù hợp với tình hình hiện tại khi các doanh nghiệp lợi dụng cách thức mô tả hành vi để tránh được sự vi phạm pháp luật mà vẫn đạt được mục tiêu cạnh tranh không lành mạnh, ví dụ là quảng cáo có điểm tương đồng với các sản phẩm được người tiêu dùng yêu thích, gây ra nhầm lẫn cho người tiêu dùng. Như vậy việc rà soát quy định về hành vi cạnh tranh không lành mạnh nói chung và hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh nói riêng cần được thực hiện một cách nhanh chóng đề giải quyết các vấn đề đang đặt ra là các doanh nghiệp “chưa hiểu pháp luật”. - Chính phủ (2009) Chế định cạnh tranh không lành mạnh trong pháp luật cạnh tranh, bài nghiên cứu trong việc khái quát nhiều thông tin cụ thể và bao quát liên quan đến cạnh tranh và cạnh tranh không lành mạnh của Việt Nam và một số nước trên thế giới và những kinh nghiệm được rút ra từ các chế định cạnh tranh. Tuy nhiên, việc đề cập đến rất nhiều Luật cạnh tranh của các nước cũng có những hạn chế khi nội dung chưa thực sự tập trung phân tích sâu vào một số nước để từ đó rút ra bài học cho Việt Nam. Những vấn đề được đề cập có tính hệ thống của bài nghiên cứu cần được triển khai nghiên cứu sâu hơn. Bài nghiên cứu cần đi sâu vào phân tích hơn nữa các chế định cạnh tranh không lành mạnh của Việt Nam, nêu lên những tồn tại và yếu kém của nguồn lực hiện có đặc biệt là kinh nghiệm rút ra từ các vụ việc do VCA thụ lý và xét xử. SVTH: Xuân Thị Vân Anh 4 Lớp: K47P1 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Phùng Bích Ngọc - Lê Anh Tuấn, Pháp luật về chống cạnh tranh không lành mạnh ở Việt Nam, Luận án Tiến sĩ Luật học, Trường Đại học Quốc gia Hà Nội, 2008, đề cập đến pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh nói chung, Luân án tập trung vào các biện pháp nhằm chống hành vi cạnh tranh không lành mạnh và hướng hoàn thiện pháp luật về cạnh tranh không lành mạnh theo Luật Cạnh tranh 2004, nhưng chưa đi sâu vào phân tích, nhận dạng hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh mà mới chỉ đưa ra những thông tin chung về đặc điểm hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh mà thôi. - Báo điện tử, Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về hành vi cạnh tranh không lành mạnh, báo điện tử Luật Minh Khuê, số ra ngày 27/11/2014, đề cập đến vấn đề hành vi cạnh tranh không lành mạnh nhưng mới chỉ đưa ra cách hiểu thế nào là hành vi cạnh tranh không lành mạnh mà chưa phân tích, làm rõ được từng hành vi cụ thể về các hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong đó có hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh. - Tiểu luận, sinh viên Đại học Kinh tế - Luật, Một tình huống về cạnh tranh không lành mạnh trong quảng cáo về sản phẩm mì ăn liền ở Việt Nam, đưa ra một số vấn đề lý luận về hành vi cạnh tranh không lành mạnh về quảng cáo nhưng chưa đi sâu, đề cập đến từng hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh cụ thể theo pháp luật cạnh tranh Việt Nam hiện tại. Các nghiên cứu nói trên đã tập trung vào hành vi cạnh tranh không lành mạnh ở góc độ khá sâu nhưng vấn đề về hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh mới chỉ được đề cập tới là một phần của hành vi cạnh tranh không lành mạnh. Bởi hiện nay, quảng cáo đưa thông tin rất mạnh đến người tiêu dùng và người tiêu dùng Việt Nam hiện nay rất tin tưởng vào Quảng cáo. Để xử lý những vụ việc liên quan đến cạnh tranh không lành mạnh nói chung và Quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh nói riêng một cách thuận lợi cho Doanh nghiệp chúng ta cần làm rõ hơn những quy định về vấn đề này trong pháp luật cạnh tranh hiện hành, tìm ra những bất cập, nguyên nhân và đưa ra được các kiến nghị nhằm nâng cao hơn nữa khả năng kiểm soát hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh nhằm hạn chế cạnh tranh. Vì vậy, khóa luận sẽ nghiên cứu một cách cụ thể về hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh và liên hệ với thực tiễn thi hành vấn đề này tại Sở Công Thương Bắc Ninh, Bắc Ninh, tình trạng lạm dụng quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh ở Việt Nam và nhận thức xã hội về Luật cạnh tranh và kiểm soát hành vi lạm SVTH: Xuân Thị Vân Anh 5 Lớp: K47P1 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Phùng Bích Ngọc dụng quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh để rút ra bài học kinh nghiệm. Khóa luận sẽ tìm hiểu một cách chi tiết về thực trạng quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh nhằm đưa ra các kiến nghị để kiểm soát tốt hơn hành vi cạnh tranh không lành mạnh với mong muốn đem lại một môi trường cạnh tranh lành mạnh và một nền kinh tế vĩ mô phát triển ổn định hơn. Em mong muốn sẽ góp một phần nhỏ tìm ra những nguyên nhân của bất cập trong các quy định của pháp luật cạnh tranh về quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh. Và từ việc nghiên cứu vụ kiện quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh nhằm tìm ra những bất cập trong giải quyết vụ việc cụ thể tại Việt Nam. 3. Xác lập và tuyên bố vấn đề nghiên cứu - Phân tích khái niệm, đặc trưng và các dạng hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh - Nghiên cứu về tình trạng quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh ở Sở Công Thương tỉnh Bắc Ninh và nhận thức xã hội về Luật cạnh tranh và hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh để rút ra bài học kinh nghiệm. - Đưa ra vụ việc cụ thể về hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh tại địa bàn và ngoài địa bàn. - Đánh giá thực trạng kiểm soát hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh của Sở. Đưa ra các kiển nghị nhằm kiểm soát hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh của doanh nghiệp. 4. Đối tƣợng, mục tiêu và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu đề tài: Thứ nhất, Các dạng hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh theo pháp luật cạnh tranh Việt Nam bao gồm quảng cáo so sánh trực tiếp sản phẩm, dịch vụ của doanh nghiệp với sản phẩm, dịch vụ cùng loại của doanh nghiệp khác; bắt chước một sản phẩm quảng cáo khác để gây nhầm lẫn cho khách hàng; đưa thông tin gian dối hoặc gây nhầm lẫn cho khách hàng về các thông tin của sản phẩm. Thứ hai, các vụ việc điển hình nhằm rút ra những yếu điểm của pháp luật quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh và biện pháp khắc phục. 4.2. Mục tiêu của việc nghiên cứu đề tài Thứ nhất, Xuất phát từ nhu cầu thực tiễn và lý luận của nền luật học nước ta, khóa luận đặt mục đích nghiên cứu các vấn đề lý luận về hành vi quảng cáo cạnh tranh SVTH: Xuân Thị Vân Anh 6 Lớp: K47P1 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Phùng Bích Ngọc không lành mạnh. Từ những vấn đề lý luận đó nêu ra được các điểm thiếu xót của pháp luật về hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh hiện hành. Thứ hai, đề cập về thực trạng pháp luật quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh trong việc các hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh. Và từ một số điển hình trong thực tế đã có hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh để từ đó đưa ra những định hướng, giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật về vấn đề này. 4.3. Phạm vi nghiên cứu đề tài: Về thời gian: Khóa luận sẽ nghiên cứu pháp luật về hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh của doanh nghiệp kể từ khi Luật cạnh tranh 2004 được ban hành cho đến nay. Về không gian: Khóa luận tập trung làm rõ hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh ở Việt Nam nói chung và địa bản tỉnh nói riêng. Khóa luận nêu ra giới hạn phạm vi nghiên cứu các quy định của pháp luật cạnh tranh hiện hành và các vấn đề lý luận và thực tiễn về hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh theo Luật Cạnh tranh của Việt Nam. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Khóa luận sử dụng các phương pháp nghiên cứu khác nhau: Thông qua việc thu thập, phân tích thông tin trên cơ sở các số liệu thu được từ các nguồn thứ cấp như Báo cáo thường niên của Cục quản lý cạnh tranh, tổng kết hoạt động trong 5 năm của Cục quản lý cạnh tranh Bộ Công Thương... Từ việc phân tích, thống kê các dữ liệu số liệu sẵn có nhằm đưa ra các kết luận về thực trạng thực hiện hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh của các doanh nghiệp trên thị trường. Khóa luận đã sử dụng phương pháp thống kê thường để rút ra được thực trạng thi hành áp dụng các quy định pháp luật trong lĩnh vực này. Bên cạnh đó, khóa luận còn sử dụng các nguồn bài báo cáo, nghiên cứu, sách báo để tạo nền tảng cơ sở cho việc nghiên cứu về hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh của các doanh nghiệp. Qua việc nghiên cứu, tác giả sẽ tạo được tính mới và tính cấp thiết cho khóa luận. 6. Kết cấu khóa luận tốt nghiệp Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, khóa luận tốt nghiệp bao gồm 3 chương: Chương 1: Một số vấn đề pháp lý về hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh Chương 2: Thực trạng pháp luật điều chỉnh về quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh Chương 3: Một số giải pháp hoàn thiện pháp luật điều chỉnh về hoạt động quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh SVTH: Xuân Thị Vân Anh 7 Lớp: K47P1 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Phùng Bích Ngọc CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ PHÁP LÝ VỀ HÀNH VI QUẢNG CÁO CẠNH TRANH KHÔNG LÀNH MẠNH 1.1. Một số khái niệm cơ bản về quảng cáo, hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh 1.1.1. Quảng cáo Quảng cáo là một hình thức giới thiệu sản phẩm có lịch sử từ rất lâu đời. “Theo các tài liệu còn ghi lại thì cha đẻ của hình thức quảng cáo là một người Ai Cập cổ. Ông đã dán tờ thông báo đầu tiên trên tường thành Thebes vào khoảng năm 3000 trước Công nguyên. Vài thế kỷ sau đó, ở Hy lạp, hình thức thông báo này trở nên rất phổ biến khi các thông tin dành cho công chúng vẽ lên các tấm bẳng gỗ trưng bày ở quảng trường thành phố” (Wikipedia,2015). Đã có rất nhiều khái niệm về quảng cáo được đưa ra nhằm đáp ứng nhu cầu giải thích hoạt động này cho nhiều đối tượng đặc biệt là các doanh nghiệp. Theo quan điểm một số nước trên thế giới như Hiệp hội Hoa Kỳ (AMA) đưa ra khái niệm quảng cáo “Quảng cáo là hoạt động truyền bá thông tin trong đó nói rõ ý đồ của quảng cáo, tuyên truyền hàng hóa, dịch vụ của quảng cáo trên cơ sở thu phí quảng cáo không trực tiếp nhằm công kích người tiêu dùng”. Khái niệm này được đưa ra dựa trên sự phát triển thực tại của nền kinh tế và hoạt động quảng cáo tại nơi đó. Theo pháp luật của Nga, điều 2: “Quảng cáo là phổ biến các thông tin về thể nhân hoặc pháp nhân, các thể loại hàng hóa, ý tưởng hoặc các dự án (thông tin quảng cáo) dưới mọi hình thức với sựu hỗ trợ của bất kỳ phương tiện truyền thông nào, dành cho một nhóm người không xác định và có mục đích tạo lãi suất hoặc tăng lãi suất của các pháp nhân và thể nhân, hàng hóa, ý tưởng và các dự án, tạo điều kiện thuận lợi cho việc bán các loại hàng hóa, ý tưởng và dự án”. (Nguồn: Viện nghiên cứu lập pháp) Theo pháp luật Uzebekistan, điều 4: “Quảng cáo là một thông tin đặc biệt về các pháp nhân hoặc thể nhân hoặc các sản phẩm phân phối cho mục đích trực tiếp hoặc gián tiếp nhận được lợi nhuận (thu nhập)”. (Nguồn: Viện nghiên cứu lập pháp) Theo pháp luật Hồng Kông, chương 2: “Quảng cáo hay tài liệu quảng cáo là bất kì một tài liệu nào được bai gồm trong một dịch vụ, chương trình truyền hình được thiết kế nhằm tăng doanh thu bán hàng của một sản phẩm hay dịch vụ đặc thù, hay SVTH: Xuân Thị Vân Anh 8 Lớp: K47P1 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Phùng Bích Ngọc thúc đẩy lợi ích của bất kì tổ chức, cơ sở thương mại hay cá nhân nào; dù bằng ngôn từ, hiệu ứng âm thanh (bao gồm nhạc), và/ hoặc minh họa trực quan dù ở thể loại khác, cũng như những tham khảo khuyến mãi bao gồm trong một chương trình cho một dịch vụ hay sản phẩm nào”. (Nguồn: Viện nghiên cứu lập pháp) Ở Việt Nam đưa ra khái niệm về quảng cáo trong Luật quảng cáo 2012 như sau: “Quảng cáo là việc sử dụng các phương tiện nhằm giới thiệu đến công chúng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ có mục đích sinh lợi; sản phẩm, dịch vụ không có mục đích sinh lợi; tổ chức, cá nhân kinh doanh sản phẩm, hàng hoá, dịch vụ được giới thiệu, trừ tin thời sự; chính sách xã hội; thông tin cá nhân.” Khái niệm về quảng cáo được đưa ra trong Luật Quảng cáo 2012 có thể coi là khái niệm mới nhất và đầy đủ nhất về quảng cáo so với các khái niệm về quảng cáo đã từng đưa ra trong các văn bản pháp luật khác của Việt Nam. Tuy nhiên ngay từ khi mới đưa vào áp dụng thực tiễn khái niệm này đã bộc lộ những thiếu xót cơ bản. Quy định như khái niệm trên là không thống nhất với khái niệm về quảng cáo quy định tại điều 102, Luật Thương mại (2005): “Quảng cáo thương mại là hoạt động xúc tiến thương mại của thương nhân để giới thiệu với khách hàng về hoạt động kinh doanh hàng hóa, dịch vụ của mình”. Theo đó quảng cáo là một hoạt động thương mại sinh lợi. Nhưng theo quy đinh trong Luật Quảng cáo thì hoạt động quảng cáo bao gồm cả giới thiệu sản phẩm qua phương tiện truyền thông nhằm mục đích sinh lợi và mục đích không sinh lợi. Việc quy đinh như vậy dẫn tới chưa phân biệt rõ được hai hành vi quảng cáo có mục đích sinh lợi (quảng cáo thương mại) và hoạt động tuyên truyền, phổ biến đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước hay vì mục đích nhân đạo (không sinh lợi). Theo Tiến sĩ Vũ Thị Thanh Tâm, Trưởng Ban Kiểm tra Đài Truyền hình Việt Nam, khái niệm về quảng cáo phải cụ thể bởi bản chất, mục đích của quảng cáo nằm ở phương diện marketing. Do đó phải tách bạch quảng cáo thương mại và quảng cáo phi thương mại. Các loại hình quảng cáo phi thương mại ở đây là các chương trình tuyên truyền, cổ động của các cơ quan truyền thông vì mục đích chung của cộng đồng nên không thể xem xét như quảng cáo thương mại. Nếu định nghĩa như khái niệm trong Luật đưa ra thì rất nhiều nội dung cũng có thể bị quy chụp là quảng cáo. Ví dụ: trong một chương trình nhằm thực hiện hoạt động từ thiện “Nối vòng tay lớn” với mục đích ủng hộ đồng bào miền Trung trong cơn bão số 11 năm 2011. SVTH: Xuân Thị Vân Anh 9 Lớp: K47P1 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Phùng Bích Ngọc Chương trình đó được phát sóng trên kênh truyền hình VTV1, trong đó có nhắc đến sự đóng góp của các doanh nghiệp như TH true milk, Vinamilk đã ủng hộ hàng ngàn lít sữa cho trẻ em. Các doanh nghiệp như Hồng Hà, Bãi Bằng, ủng hộ đồ dùng học tập. Thì những hoạt động đó không thể coi là hoạt động quảng cáo cho sản phẩm của các doanh nghiệp nêu trên được. Theo những phân tích đã đưa ra trên đây, chúng ta nhận thấy rằng khái niệm quảng cáo theo pháp luật Việt Nam tuy đã được cải tiến nhằm đáp ứng với nhu cầu của xã hội hiện nay nhưng việc làm rõ mục đích của quảng cáo vẫn còn chưa được sáng tỏ. Theo xu hướng pháp luật của các nước trên thế giới thì mục đích chính của quảng cáo vẫn là mục đích sinh lợi nhuận, tạo lãi suất. Nhưng trong khái niệm về quảng cáo của Việt Nam lai “ôm đồm” thêm cả việc không lợi nhuận. Có thể nói đây là một quy định thừa trong khái niệm hiện tại vì khái niệm tổng quát có nhắm tới mục đích này nhưng trong toàn văn của Luật Quảng cáo 2012 lại không có quay định về hoạt động không nhằm mục đích sinh lời. Theo em, Việt Nam nên thay đổi khái niệm này để đưa ra được một khái niệm khoa học, đảm bảo tính rõ ràng trong từ ngữ, giúp cho người thi hành luật pháp và người chấp hành luật pháp hiểu luật một cách dễ dàng. Hơn thế nữa, việc quy định rõ ràng như vậy sẽ giúp cho nội dung của Luật không bị chồng chéo, tránh xảy ra tình trạng trùng lặp khái niệm, hoặc quy định luật không được rõ ràng. Vì vậy việc đưa ra một khái niệm hoàn chỉnh và có tính khoa học về “thế nào là quảng cáo” hiện tại là vấn đề cấp thiết để không những phù hợp với hoàn cảnh trong nước mà còn nhằm mục đích bắt kịp với xu hướng quốc tế, mở rộng cánh cửa hội nhập với kinh tế, pháp luật toàn cầu. 1.1.2. Cạnh tranh Cạnh tranh là một khái niệm rất rộng và được ứng dụng rất nhiều lĩnh vực khác nhau. Cho tới nay, các nhà khoa học vẫn chưa hoàn toàn đồng ý với bất cứ khái niệm nào về cạnh tranh. Tùy theo quan điểm và cách tiếp cận ở các góc độ mà các định nghĩa của họ về cạnh tranh lại có những đặc điểm khác nhau. Xét từ góc độ của các nhà kinh tế, có một số quan điểm được coi là khá toàn diện vì cũng hàm chứa được bản chất cũng như vai trò của cạnh tranh trong một nền kinh tế, đặc biệt là nền kinh tế thị trường. Nhìn chung có thể xem xét các quan điểm sau: SVTH: Xuân Thị Vân Anh 10 Lớp: K47P1 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Phùng Bích Ngọc Thứ nhất, với tư cách là động lực nội tại trong mỗi chủ thể kinh doanh, cạnh tranh được cuốn Black’s Law Dictionary diễn tả là “sự nỗ lực hoặc hành vi của hay nhiều thương nhân nhằm cạnh tranh giành những lợi ích giống nhau từ chủ thể thứ ba”. Thứ hai, ở góc độ doanh nghiệp, theo quan điểm của Michael Porter đưa ra năm 1980, cạnh tranh là việc đấu tranh hoặc giành giật từ một số đối thủ về khách hàng, thị phần hay nguồn lực của các doanh nghiệp. Bản chất của cạnh tranh là tìm kiếm lợi nhuận, là khoản lợi nhuận cao hơn mức lợi nhuận trung bình mà doanh nghiệp đang có. Thứ ba, báo cáo về năng lực cạnh tranh toàn cầu 2013-2-13 của Diễn đàn kinh tế thế giới (World Economic Forum- WEF) cũng cho rằng tính cạnh tranh là sự kết hợp của các thể chế, chính sách và các yếu tố nhằm xác định mức độ hiệu quả của một quốc gia. Mức độ này, lại được xác định dựa vào sự giàu có mà một nền kinh tế có thể mang lại. Cuối cùng, với tư cách là một hiện tượng xã hội, cạnh tranh trong cơ chế thị trường, trong Từ điển kinh doanh của Anh, xuất bản 1992 được định nghĩa là “sự ghanh đua, sự kình địch giữa các nhà kinh doanh nhằm giành tài nguyên sản xuất cùng một loại hàng hóa về phía mình” Tóm lại, mặc dù có nhiều cách hiểu khác nhau về cạnh tranh nhưng có thể thấy cạnh tranh là sự tranh giành lợi ích kinh tế trên thị trường có ít nhất hai chủ thể khác nhau cùng tham gia, kết quả cạnh tranh tất yếu dẫn tới sự thắng thua và vị thế, cạnh tranh trở thành linh hồn, động lực cho sự phát triển, là sản phẩm riêng có của nền kinh tế thị trường 1.1.3. Hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh Quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh là một vấn đề cần quan tâm trong nền kinh tế thị trường ngày càng phát triển, hành vi quảng cáo không chỉ đơn giản là hành vi quảng cáo cho sản phẩm hay doanh nghiệp mà còn là sự cạnh tranh giữa các doanh nghiệp, tổ chức cá nhân tiến hành hoạt động kinh doanh. Quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh là một hành vi trong số các hành vi cạnh tranh không lành mạnh, hiện nay khái niệm cạnh tranh không lành mạnh được ghi nhận tại khoản 4 Điều 3 Luật cạnh tranh 2004: “Hành vi cạnh tranh không lành mạnh là hành vi cạnh tranh của doanh nghiệp trong quá trình kinh doanh trái với các chuẩn mực thông thường về đạo đức kinh doanh, gây thiệt hại hoặc có thể gây thiệt hại đến lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp khác hoặc người SVTH: Xuân Thị Vân Anh 11 Lớp: K47P1 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Phùng Bích Ngọc tiêu dùng”. Nhìn chung định nghĩa cạnh tranh không lành mạnh được ghi nhận trong luật cạnh tranh 2004 tương tự như Điều 10bis Công ước Paris và pháp luật các nước có nền kinh tế thị trường trên thế giới, đây được đánh giá là khái niệm mở. Các nhà lập pháp nước ta có sự học hỏi và tiếp thu kinh nghiệm từ các nước có nền kinh tế phát triển và nền kinh tế có sự phát triển tương đồng với nước ta. Theo quy định Luật Cạnh tranh 2004 không có quy định nào định nghĩa cụ thể quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh nhưng tại điều 45 có liệt kê danh sách những hành vi bị cấm nhằm hạn chế hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh “1. So sánh trực tiếp hàng hóa, dịch vụ của mình với hàng hóa, dịch vụ cùng loại của doanh nghiệp khác; 2. Bắt chước một sản phẩm quảng cáo khác để gây nhầm lẫn cho khách hàng; 3. Đưa thông tin gian dối hoặc gây nhầm lẫn cho khách hàng”. Các nhà lập pháp vẫn hay đưa ra một danh sách liệt kê thay cho khái niệm cụ thể, việc liệt kê này cụ thể hóa những hành vi bị coi là quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh. Tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho việc thực hiện và kiểm tra hoạt động quảng cáo của doanh nghiệp. Từ những khái niệm theo pháp luật Việt Nam và các khái niệm của một số tổ chức trên thế giới, cũng như một số chuyên gia nước ngoài chúng ta nhận thấy rằng đặc điểm của hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh được hiểu như sau: Quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh là một trong các hành vi của cạnh tranh không lành mạnh, hành vi quảng cáo có đặc điểm chung giống với hành vi cạnh tranh không lành mạnh và có đặc điểm riêng biệt. Thứ nhất, hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh là một hành vi cạnh tranh do các chủ thể kinh doanh trên thị trường thực hiện nhằm mục đích lợi nhuận. Trên thị trường cạnh tranh, mỗi hành vi kinh doanh của một doanh nghiệp cũng chính là hành vi cạnh tranh trong tương quan với doanh nghiệp khác. Để thu được lợi nhuận doanh nghiệp buộc phải cạnh tranh với đối thủ hoạt động trong cùng lĩnh vực nhằm thu hút khách hàng về phía mình. Chủ thể thực hiện hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh là các doanh nghiệp thực hiện tham gia hoạt động kinh doanh trên thị trường bao gồm: mọi tổ chức hay cá nhân tham gia tìm kiếm lợi nhuận một cách thường xuyên, chuyên nghiệp. Thứ hai, hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh là hành vi có tính chất đối lập, đi ngược lại các thông lệ tốt, các nguyên tắc đạo đức kinh doanh, có thể hiểu là SVTH: Xuân Thị Vân Anh 12 Lớp: K47P1 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Phùng Bích Ngọc các quy tắc xử sự chung đã được chấp nhận rộng rãi và lâu dài trong hoạt động kinh doanh trên thị trường. Các quy định về quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh được hình thành và hoàn thiện qua bề dày thực tiễn phát triển kinh tế xã hội. Để có thể phán định một hành vi có đi ngược lại những quy tắc xử sự chung trong kinh doanh đòi hỏi cơ quan xử lý hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh cần hiểu biết và đánh giá sâu sắc về thực tiễn thị trường. Thứ ba, hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh cần được ngăn chặn khi nó gây thiệt hại hoặc có khả năng gây thiệt hại cho đối tượng khác. Hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh là hành vi gây thiệt hại nhất định dù thiệt hại này đã xảy ra hay chưa và hành vi này cần được ngăn chặn. Những thiệt hại cũng gắn liền với trách nhiệm bồi thường thiệt hại nhằm bảo vệ quyền lợi cho các bên. 1.2. Cơ sở ban hành và hệ thống pháp luật điều chỉnh hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh 1.2.1. Cơ sở ban hành pháp luật hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh Trong cơ chế thị trường, bản thân thị trường luôn chứa đựng những khuyết tật. Một trong những khuyết tật đó là hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh, khuyết tật này tiềm ẩn nguy cơ gây ra không ít hậu quả xấu đối với nền kinh tế - xã hội. Sự ra đời của pháp luật quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh là kết quả của quá trình nhận thức về quy luật khách quan của thị trường. Những yếu tố cơ bản tác động đến việc xây dựng pháp luật về hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh ở Việt Nam đó là: Thứ nhất, nhu cầu kiểm soát hành vi cạnh tranh không lành mạnh, hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh. Cơ chế kinh tế mới đã giải phóng năng lực sản xuất của xã hội (trong đó, sự gia tăng nhanh chóng số lượng doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế là minh chứng sống động) làm cho mức độ cạnh tranh giữa các doanh nghiệp ngày càng trở nên gay gắt. Hành vi quảng cáo tranh không lành mạnh với mật độ dày hơn, xảy ra thường xuyên hơn tác động xấu đến môi trường cạnh tranh và gây thiệt hại cho các doanh nghiệp làm ăn chân chính. Do đó, môi trường xã hội và thực tiễn kinh doanh đòi hỏi phải có một hành lang pháp lý đủ sức điều chỉnh hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh. Thứ hai, nhu cầu bảo vệ quyền kinh doanh chính đáng của doanh nghiệp. Quyền tự do kinh doanh sản xuất đã được Hiến Pháp 2013 thừa nhận. Song thực tiễn đã xuất hiện SVTH: Xuân Thị Vân Anh 13 Lớp: K47P1 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Phùng Bích Ngọc ngày càng nhiều hành vi của các doanh nhân xâm hại nghiêm trọng đến quyền kinh doanh của người khác bằng các thủ đoạn so sánh, bắt chước, đứa ra thông tin sai lệch…Trong khi đó, các quy định của pháp luật liên quan đến hoạt động cạnh tranh chưa đủ các chế định để ngăn chặn các thủ đoạn nói trên, bởi chúng thực hiện ngày càng tinh vi, phức tạp. Nhiều hành vi chưa được xử lý hoặc mức độ xử lý chưa nghiêm làm ăn chân chính bị xâm phạm. Do vậy, việc xây dựng pháp luật về hành vi quảng cáo cạnh tranh là cơ sở quan trọng để bảo hộ cho quyền tự do kinh doanh của kinh doanh. Thứ ba, nhu cầu chấp thuận các luật chơi chung trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Khi nhập vào sân chơi chung của thương mại quốc tế, bất cứ quốc gia nào trong đó có Việt Nam phải chấp nhận các luật chơi đã được thừa nhận cho dù chúng có xuất xứ từ đâu. Việc gia nhập các tổ chức kinh tế quốc tế sẽ không cho phép thị trường các nước thành viên thiếu các nền thiết chế cần thiết để duy trì trật tự kinh doanh. Vì thế, một trong những yêu cầu cần phải được đáp ứng triệt để để Việt Nam gia nhập WTO là phải có được những khung pháp lý căn bản của thị trường, trong đó pháp luật liên quan đến quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh là một bộ phận khá quan trọng. Mặt khác, trong quá trình nước ta mở cửa thị trường thông qua việc ký kết các hiệp định song phương, đa phương đã và sẽ xuất hiện những công ty đa quốc gia hoạt động ở Việt Nam. Với sức mạnh kinh tế của mình, các công ty này dễ dàng sử dụng các hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh nhằm loại bỏ các doanh nghiệp khác. Vì lẽ đó, sự ra đời của pháp luật về hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh không chỉ là điều kiện cần của quá trình hội nhập mà còn là sự cần thiết cho việc bảo hộ năng lực kinh doanh của các doanh nghiệp Việt Nam trước sóng gió của hội nhập kinh tế quốc tế. Thứ tư, nhu cầu tạo lập và duy trì một môi trường kinh doanh bình đẳng. Xây dựng thị trường từ những thành quả của cơ chế kế hoạch hóa cho nên trong quá trình vận động của mình, thị trường Việt Nam còn chịu ảnh hưởng bởi nhiều tư duy quản lý cũ còn xót lại cả ở phía các nhà kinh daonh và cán bộ, cơ quan nhà nước. Mặc dù nguyên tắc bình đẳng trong kinh doanh và trong cạnh tranh giữa các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế đã được ghi nhận trong Hiến pháp 2013, song tình trạng phân biệt đối xử giữa các thành phần kinh tế, đặc biệt giữa khu vực kinh tế quốc doanh và khu vực dân doanh diễn ra khá phổ biến. Việc thiết lập những rào cản để bảo hộ cho các doanh nghiệp nằm trong khu vực chủ quan hoặc bảo hộ của công quyền đã tạo SVTH: Xuân Thị Vân Anh 14 Lớp: K47P1 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: ThS. Phùng Bích Ngọc ra sự bất bình đẳng trong kinh doanh giữa các doanh nghiệp, làm mất đi cơ hội kinh doanh hợp pháp của các doanh nhân thuộc thành phần kinh tế tư nhân, gây thiệt hại cho người tiêu dùng và đời sống kinh tế. 1.2.2. Hệ thống pháp luật điều chỉnh hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh a) Luật Cạnh tranh 2004 Luật cạnh tranh 2004 là văn bản điều chỉnh cốt lõi với hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh hiện nay được quy định cụ thể tại điều 39 và điều 45, chương III, hành vi cạnh tranh không lành mạnh. Theo đó những quy định pháp luật này đã chỉ ra được hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh thuộc hành vi cạnh tranh không lành mạnh. b) Luật Thương mại 2005 Luật Thương mại 2005 là văn bản điều chỉnh gián tiếp đối với các hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh. Thứ nhất, quy phạm pháp luật điều chỉnh về thế nào là quảng cáo thương mại, theo điều 102, Luật này và quy định về các hành vi quảng cáo bị pháp luật cấm theo khoản 4, điều 45, Luật Cạnh tranh 2004. Những hành vi quảng cáo bị cấm này được quy định từ khoản 1 đến khoản 9, điều 109, Luật Thương mại 2005. c) Luật Quảng cáo 2012 Luật Quảng cáo 2012 là văn bản điều chỉnh gián tiếp hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh. Khoản 1, Luật này cung cấp khái niệm về quảng cáo nhằm làm rõ quảng cáo là gì. Và tại điều 8, Luật này quy định về vấn đề hành vi cấm trong quảng cáo, giúp bổ sung vào khoản 4, điều 45, Luật Cạnh tranh 2004 về các hành vi quảng cáo mà pháp luật có quy định cấm d) Nghị định 71/2014/NĐ-CP, Nghị định Chính phủ năm 2014 Nghị định Chính phủ quy định chi tiết Luật Cạnh tranh về xử lý vi phạm pháp luật trong lĩnh vực cạnh tranh điều chỉnh hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mại tại chương 1, những quy định chung và mức phạt đối với hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh được quy định tại khoản 1, điều 33, Nghị định này. Và thẩm quyền xử phạt đối với hành vi này được quy định tại điều 40, mục 1, chương 3, Nghị định này. Từ những liệt kê về hệ thống pháp luật điều chỉnh hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh nêu trên em cho rằng việc quy định như vậy là chưa đủ với pháp luật SVTH: Xuân Thị Vân Anh 15 Lớp: K47P1