Tài liệu Pháp luật về hành nghề luật sư ở việt nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT HOÀNG THỊ ANH THƢ PHÁP LUẬT VỀ HÀNH NGHỀ LUẬT SƢ Ở VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Hà Nội – 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT HOÀNG THỊ ANH THƢ PHÁP LUẬT VỀ HÀNH NGHỀ LUẬT SƢ Ở VIỆT NAM Chuyên ngành : Luật kinh tế Mã số : 60 38 01 07 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Ngô Huy Cƣơng Hà Nội – 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƢỜI CAM ĐOAN Hoàng Thị Anh Thƣ MỤC LỤC Lời cam đoan Mục lục MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 CHƢƠNG 1:CÁC VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ HÀNH NGHỀ LUẬT SƢ ...............7 1.1 Khái niệm, đặc điểm và vai trò của hành nghề luật sư .........................................7 1.1.1 Khái niệm luật sư, hành nghề luật sư và cung cấp dịch vụ pháp lý ...................7 1.1.2 Đặc điểm của hoạt động hành nghề luật sư .....................................................10 1.1.3 Vai trò của hoạt động hành nghề luật sư ..........................................................13 1.2 Tổ chức hành nghề luật sư .................................................................................15 1.2.1 Văn phòng luật sư: ...........................................................................................15 1.2.2. Công ty luật: ....................................................................................................16 1.2.3. Mối quan hệ giữa tổ chức hành nghề luật sư với các chủ thể khác trong quá trình hoạt động hành nghề luật sư: ............................................................................17 1.3. Hợp đồng dịch vụ pháp lý ..................................................................................20 1.4 Trách nhiệm pháp lý trong hoạt động hành nghề luật sư ....................................23 1.5. Chấm dứt hành nghề luật sư ...............................................................................24 1.5.1 Tự nguyện chấm dứt hoạt động luật sư ............................................................24 1.5.2 Buộc phải chấm dứt hoạt động luật sư .............................................................26 1.6. Quy định về hành nghề luật sư ở một số nước khác ..........................................26 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ HÀNH NGHỀ LUẬT SƢ Ở VIỆT NAM ..............................................................................................................30 2.1. Các quy định về điều kiện hành nghề ................................................................30 2.1.1 Điều kiện vào nghề luật sư ...............................................................................30 2.1.2 Đào tạo nghề luật sư ........................................................................................32 2.1.3 Tập sự hành nghề luật sư ....................................................................................34 2.1.4 Điều kiện hành nghề luật sư ............................................................................37 2.2. Các quy định về hành nghề luật sư ở Việt Nam ................................................39 2.2.1 Quy định về tổ chức hành nghề luật sư: ............................................................39 2.2.2 Các quy định của pháp luật Việt Nam về Hợp đồng dịch vụ pháp lý ..............43 2.2.3. Các quy định của pháp luật Việt Nam về chấm dứt hành nghề luật sư ..........55 2.2.4.Quy định pháp luật về luật sư nước ngoài hành nghề tại Việt Nam ................59 2.3. Các quy định của pháp luật Việt Nam về trách nhiệm của Luật sư trong quá trình hành nghề ..........................................................................................................62 2.4. Quy định của pháp luật Việt Nam về trách nhiệm của tổ chức hành nghề luật sư ...................................................................................................................................65 2.5. Thực tiễn áp dụng pháp luật về hành nghề luật sư:...........................................70 2.6. Nguyên nhân khiếm khuyết của pháp luật về hành nghề luật sư: ......................76 CHƢƠNG 3: ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ HÀNH NGHỀ LUẬT SƢ Ở VIỆT NAM .......................................................80 3.1. Một số định hướng .............................................................................................80 3.2. Giải pháp ............................................................................................................82 3.2.1. Giải pháp lập pháp ..........................................................................................82 3.2.2 Giải pháp hành pháp.........................................................................................93 3.2.3. Giải pháp tư pháp ............................................................................................96 PHẦN KẾT LUẬN ................................................................................................101 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................103 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Ở Việt Nam, gắn chặt với công cuộc đổi mới và đòi hỏi của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, các doanh nghiệp được thành lập ngày càng nhiều và ngày càng khẳng định vai trò to lớn của mình trong việc phát triển kinh tế, xã hội. Hội nhập kinh tế quốc tế có tác động mạnh mẽ đến các doanh nghiệp. Bên cạnh những thời cơ phát triển sản xuất kinh doanh, các doanh nghiệp cũng phải đương đầu với những rủi ro pháp lý. Nhu cầu về giao kết và thực hiện các giao dịch trong quan hệ dân sự, hôn nhân và gia đình, lao động cũng diễn ra rất mạnh mẽ và đương nhiên cũng phải tính đến việc ngăn chặn hoặc hạn chế những rủi ro. Điều đó dẫn đến một nhu cầu thiết yếu của các thương nhân, cá nhân sử dụng các dịch vụ pháp lý do các tổ chức hành nghề luật sư cung cấp để dự liệu và hành động nhằm đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp trong đàm phán, giao kết và thực hiện giao dịch. Đồng thời bảo vệ quyền lợi hợp pháp trong quá trình giải quyết tranh chấp, thi hành án.. Thực tế cho thấy, nhu cầu sử dụng dịch vụ pháp lý đang tăng lên một cách rõ rệt. Các tổ chức hành nghề luật sư được thành lập ngày càng nhiều. Đây là một minh chứng rõ nét rằng, luật sư, các tổ chức hành nghề luật sư có vai trò cực kỳ quan trọng trong việc cung cấp dịch vụ pháp lý cho các khách hàng. Chính sách phát của Đảng và Nhà nước ta là phát triển đội ngũ luật sư đủ về số lượng, có phẩm chất chính trị, đạo đức, có trình độ chuyên môn nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của xã hội đối với chất lượng dịch vụ pháp lý của luật sư, phục vụ đắc lực cho công cuộc cải cách tư pháp và hội nhập quốc tế. Hiện nay, các cơ quan, tổ chức đều thành lập một bộ phận pháp chế riêng để đáp ứng nhu cầu về pháp lý của cơ quan, tổ chức mình. Và trong nhiều trường hợp, bộ phận pháp chế này vẫn phải cần thêm các luật sư hoặc các tổ chức hành nghề luật sư hỗ trợ thêm về pháp lý. Ở Việt Nam đã có một hệ thống các văn bản pháp luật quy định về hành nghề luật sư, tuy nhiên các văn bản pháp luật này cũng không tránh khỏi những khiếm khuyết gây nên nhiều khó khăn cho quá trình hành nghề luật sư, cản trở hoạt động 1 của các cơ quan có liên quan. Thực trạng này đặt ra yêu cầu tự hoàn thiện pháp luật về hành nghề luật sư với mục tiêu xây dựng và hoàn thiện thể chế về luật sư ở nước ta, góp phần nâng cao vị trí của luật sư và nghề luật sư trong sự nghiệp bảo vệ công lý, xây dựng xã hội dân chủ, công bằng, văn minh. Nghị quyết 08- NQ/TW ngày 2/1/2002 của Bộ Chính trị "về một số nhiệm vụ trọng tâm của công tác tư pháp trong thời gian tới” cũng đã có những mối quan tâm nhất định đến vấn đề hành nghề luật sư như đề ra nhiệm vụ của một số cơ quan tư pháp trong việc tạo điều kiện cho luật sư tham gia tố tụng, tranh tụng dân chủ với luật sư, tăng cường củng cố các tổ chức hành nghề luật sư, phát triển và kiện toàn đội ngũ luật sư, hoàn thiện pháp luật về luật sư…. Thực hiện nhiệm vụ đã được đề ra trong các Nghị quyết của Bộ Chính trị về cải cách tư pháp, chúng ta đã đạt được một số thành tựu có đóng góp tích cực cho sự phát triển của luật sư và hành nghề luật sư ở Việt Nam như: ban hành được một số các văn bản dưới luật hướng dẫn thi hành luật luật sư, nâng cao vị trí, vai trò của luật sư trong xã hội…. Quyết định số 1072/QĐ-TTg ngày 05/7/2011 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược phát triển nghề luật sư đến năm 2020, chúng ta đã từng bước nâng cao chất lượng đội ngũ luật sư, chất lượng hoạt động hành nghề luật sư, vị trí, vai trò của luật sư trong hoạt động tố tụng, từng bước phát triển, mở rộng thị trường dịch vụ pháp lý, tạo nền tảng để phát triển nghề luật sư Việt Nam ngang tầm với các nước trong khu vực và trên thế giới. Định hướng, chính sách của Đảng và Bộ Chính trị đã được cụ thể hóa trong các nghị Quyết, trong đó việc quan trọng nhất cần phải tiến hành ngay là tạo cơ sở pháp lý vững chắc, thuận lợi cho việc hành nghề luật sư bằng cách sửa đổi, bổ sung kịp thời các văn bản pháp luật còn khiếm khuyết. Tiếp nữa cần tăng cường hoạt động tuyên truyền nâng cao nhận thức của công dân, cơ quan, tổ chức và doanh nghiệp về vị trí, vai trò của luật sư nhằm thu hút nguồn lực tham gia hoạt động hành nghề luật sư. Nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ luật sư; tăng cường tính chuyên nghiệp trong hoạt động hành nghề của luật sư và các tổ chức hành nghề luật sư; tăng cường vai trò đào tạo, bồi dưỡng của tổ chức xã hội - nghề nghiệp của luật sư. Tăng cường vai trò tự quản của tổ chức xã hội - nghề nghiệp luật sư trong công tác 2 quản lý luật sư và hành nghề luật sư, đảm bảo tuân thủ pháp luật, tuân theo quy tắc đạo đức và ứng xử nghề nghiệp luật sư. Tăng cường giao lưu, hợp tác quốc tế, trao đổi kinh nghiệm về tổ chức, hoạt động và hành nghề luật sư theo hướng tiếp thu, học hỏi có chọn lọc để phát triển phù hợp với các điều kiện hiện nay ở Việt Nam. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài: Chính vì vai trò quan trọng của luật sư trong xã hội và sự phát triển khá nhanh của nghề luật sư nên đã có nhiều tổ chức và cá nhân nghiên cứu về vấn đề này. Có thể kể ra một số đề tài đã được nghiên cứu như: - Đề tài “Bàn về khái niệm và đặc điểm nghề luật sư” do Luật sư Phan Trung Hoài – Đoàn luật sư Thành phố Hồ Chí Minh – thực hiện; - Đề tài cấp bộ “Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc hoàn thiện pháp luật về tổ chức luật sư và hành nghề luật sư trong điều kiện mới ở Việt Nam”, Chủ nhiệm đề tài: Nguyễn Văn Thảo – Viện khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp; - Đề tài “Vai trò của luật sư trong quá trình giải quyết khiếu nại hành chính hiện nay”, Chủ nhiệm đề tài: Thạc sỹ Nguyễn Sỹ Giao – Viện Khoa học thanh tra; - Chuyên đề “Pháp luật về luật sư nước ngoài và tổ chức luật sư nước ngoài tại Việt Nam - thực trạng và kiến nghị” do Viện nghiên cứu lập pháp thuộc Ủy ban thường vụ Quốc Hội thực hiện; - Đề tài khoa học cấp cơ sở “Giải pháp đào tạo luật sư phục vụ hội nhập kinh tế quốc tế” do Học viện Tư pháp tiến hành. Ngoài ra còn có nhiều bài viết đăng trên các báo và tạp chí, như: - Bài viết “Vai trò của Luật sư trong tố tụng hành chính” của luật sư Nguyễn Thành Vĩnh - Bài viết “Chiến lược phát triển nghề luật sư còn thiếu sót” của luật sư Ngô Ngọc Trai - Bài viết “Xóa bỏ rào cản với nghề Luật sư” của Vạn Bảo - Bài viết “Chuyện về chiếc thẻ luật sư” của Luật sư Phan Trung Hoài Tuy nhiên các đề tài, chuyên đề và bài viết nêu trên mới chỉ cụ thể hóa một khía cạnh về hành nghề luật sư ở Việt Nam. Chưa có đề tài nào khái quát chung được vấn đề “Pháp luật về hành nghề luật sư ở Việt Nam”. 3 3. Mục tiêu nghiên cứu: 3.1. Mục tiêu tổng quát: Mục tiêu tổng quát của luận văn là làm rõ được các quy chế về nghề luật sư và hành nghề luật sư, hệ thống được các quy định pháp luật về hành nghề luật sư ở Việt Nam, chỉ ra những điểm bất cập đồng thời đề xuất hướng hoàn thiện pháp luật. 3.2. Mục tiêu cụ thể: Để đạt được mục đích cuối cùng của luận văn, cần phải hoàn thành các mục tiêu cụ thể sau: - Khái quát một cách có hệ thống các vấn đề lý luận về luật sư và hành nghề luật sư ; - Nắm bắt được thực trạng pháp luật về vấn đề này; - Thông qua thực tiễn áp dụng pháp luật để thấy được những bất cập của pháp luật; - Đề ra hướng hoàn thiện pháp luật. 4. Tính mới và những đóng góp của đề tài 4.1. Tính mới của đề tài Vấn đề hành nghề luật sư đang nhận được rất sự quan tâm của nhiều tổ chức, cá nhân trong xã hội hiện nay. Chính vì thế đã có khá nhiều đề tài khoa học và các bài viết về vấn đề này. Tuy nhiên các công trình nghiên cứu đó chỉ đề cập đến một lĩnh vực, một khía cạnh của vấn đề hành nghề luật sư. Chưa có một công trình nào khái quát được vấn đề pháp lý của các lĩnh vực, các khía cạnh nêu trên. Đề tài “Pháp luật về hành nghề luật sư ở Việt Nam” nghiên cứu một cách toàn diện, có tính hệ thống về luật sư và hành nghề luật sư, các quy định pháp luật liên quan đến mọi khía cạnh của hành nghề luật sư ở Việt Nam. Đề tài có tính mới, và tính khái quát cao hơn các đề tài đã được thực hiện. 4.2 Những đóng góp của đề tài: Đề tài giúp người nghiên cứu và những người đọc có được sự hiểu biết bao quát về hành nghề luật sư ở Việt Nam cùng với những quy định của pháp luật về vấn đề này. Bên cạnh đó, đề tài còn mang đến cái nhìn thực tế trong thực trạng hành nghề luật sư ở Việt Nam và thực tiễn áp dụng pháp luật trong lĩnh vực này. Từ kết quả nghiên cứu vận dụng đưa ra kiến nghị xây dựng pháp luật nhằm điều chỉnh một 4 cách toàn diện những quan hệ của nghề luật sư hướng tới phục vụ tốt nhu cầu trợ giúp pháp lý của các cá nhân, tổ chức trong quá trình hội nhập khu vực và quốc tế. 5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu: Hiện nay, pháp luật Việt Nam về hành nghề luật sư đang tồn tại một số khái niệm chưa được làm rõ hoàn toàn như: khái niệm hành nghề luật sư, khái niệm cung cấp dịch vụ pháp lý. Vì vậy khái niệm hành nghề luật sư theo pháp luật Việt Nam hiện nay thường được bao trùm trong khái niệm cung cấp dịch vụ pháp lý. Trên cơ sở phân biệt các khái niệm đã nêu và cố gắng làm rõ khái niệm về cung cấp dịch vụ pháp lý, Luận văn tập trung giải quyết vấn đề pháp lý của giao dịch cung cấp dịch vụ pháp lý. Đây là hoạt động thương mại của tổ chức hành nghề luật sư, thuộc phạm vi nghiên cứu trong mã nghành luật kinh tế. Việc Luận văn đôi chỗ đề cập đến vấn đề quy chế hành nghề, quy tắc nghề nghiệp chỉ với mục đích đơn thuần là làm rõ thêm thực trạng về pháp luật luật sư ở Việt Nam. 6. Nội dung và phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn nghiên cứu các nội dung sau: Những vấn đề lý luận về hành nghề luật sư; Thực trạng pháp luật về hành nghề luật sư ở Việt Nam; Định hướng và các giải pháp hoàn thiện pháp luật hành nghề luật sư ở Việt Nam. Các phương pháp nghiên cứu của Luận văn được xây dựng trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử, và đường lối, chính sách của Đảng Cộng sản Việt. Các phương pháp mà luận văn sử dụng bao gồm: phương pháp phân tích quy phạm, phân tích vụ việc, và phân tích lịch sử; phương pháp tổng hợp, thông kê, tập hợp các thông tin, số liệu và vụ việc; phương pháp điển hình hoá, mô hình hóa các quan hệ xã hội; phương pháp hệ thống hóa các quy phạm pháp luật; phương pháp so sánh pháp luật; và phương pháp đánh giá thực trạng pháp luật. Với phương pháp phân tích quy phạm, luận văn đã phân tích các quy định của pháp luật hiện hành về hành nghề luật sư, qua đó chỉ ra các khiếm khuyết, bất cập Khi phân tích vụ việc, luận văn đã chỉ ra khiếm khuyết trong thực tiễn áp dụng pháp luật. 5 Phương pháp tổng hợp được sử dụng kết hợp với phương pháp phân tích. Cụ thể, từ những kết quả nghiên cứu bằng phân tích, Luận văn sử dụng phương pháp tổng hợp kết hợp chúng lại với nhau để có được sự nhận thức về vấn đề nghiên cứu một cách đầy đủ, hoàn chỉnh. Kết quả tổng hợp được thể hiện chủ yếu bằng các kết luận, kiến nghị hoàn thiện pháp luật. Phương pháp so sánh được sử dụng khi so sánh với pháp luật nước ngoài để chỉ ra ưu nhược điểm, sự tiến bộ hay lạc hậu… hoặc so sánh giữa pháp luật hiện hành với các văn bản đã hết hiệu lực để chỉ ra sự thay đổi tích cực hay tụt hậu. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần đặt vấn đề, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Các vấn đề lý luận về hành nghề luật sư Chương 2: Thực trạng pháp luật về hành nghề luật sư ở Việt Nam Chương 3: Định hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về hành nghề luật sư ở Việt Nam 6 CHƢƠNG 1 CÁC VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ HÀNH NGHỀ LUẬT SƢ 1.1 Khái niệm, đặc điểm và vai trò của hành nghề luật sƣ 1.1.1 Khái niệm luật sư, hành nghề luật sư và cung cấp dịch vụ pháp lý Từ thời Hy Lạp, La Mã cổ đại đến thời kỳ Trung cổ, nghề luật sư đã xuất hiện trong đời sống xã hội tuy nhiên vẫn mang tính tự phát và Luật sư thời kỳ này không thể hiện rõ và đầy đủ các tính chất nghề nghiệp của họ, vai trò của luật sư bị hạn chế bởi chế độ xã hội chuyên quyền hà khắc. Đến chế độ tư bản, các cuộc đấu tranh vì dân chủ, bình đẳng diễn ra thường xuyên đã buộc chính quyền các nước tư sản phải mở rộng quyền dân chủ cho người dân, “nhu cầu của người dân đối với việc được đảm bảo quyền và lợi ích của mình trên cơ sở các quy định pháp luật luôn thường trực. Nghề luật sư thể hiện vai trò to lớn của mình, dần hình thành một nghề tự do” [8]. Hiện nay, ở các nước phát triển, nghề luật sư lại càng được trân trọng, và thực sự nghề luật sư luôn là một trong những nghề được yêu thích nhất. Có rất nhiều quan niệm khác nhau về khái niê ̣m luâ ̣t sư và hành nghề luâ ̣t sư . Đa ̣i từ điể n Tiế ng Viê ̣t do Nhà xuấ t bản Đa ̣i ho ̣c Quố c gia Thành phố Hồ Chí Minh đinh ̣ nghiã Luâ ̣t sư là “người có chức trách dùng pháp luâ ̣t bào chữa cho bi ̣can trước Tòa án ” [51, tr970]. Theo cách hiểu của dân gian thì “Luật” ở đây là luật pháp, còn “sư” nghĩa là thầy ; Luật sư có nghĩa là người thầy trong liñ h vực pháp luật (người ta còn go ̣i là thầy cãi ). Tuy nhiên các khái niệm này chỉ đề cập tới một khía cạnh cụ thể của luật sư đó là tranh tụng chưa giúp người đọc có được cái nhìn khái quát, toàn diện về khái niệm luật sư. Lại có quan niệm khác cho rằng : “Luật sư là người hành nghề liên quan đến lĩnh vực pháp luật khi có đủ tiêu chuẩn, điều kiện hành nghề theo quy định của pháp luật mỗi quốc gia” [8]. Khái niệm này lại quá rộng , chưa phân biê ̣t đươ ̣c luâ ̣t sư với những người hành nghề liên quan đế n pháp luâ ̣t khác như thẩ m phán , kiể m sát viên, (ở Việt Nam), công tố viên (ở Mỹ), ủy viên công tố (ở Cộng hòa Czech)…. Khái quát các quan niệm trên có thể đưa ra khái niệm : Luật sư là những người có đủ điều kiện hành nghề chuyên nghiệp theo quy định của pháp luật về luật sư nhằm thực hiện các dịch vụ pháp lý theo yêu cầu của khách hàng. 7 Về khái niệm hành nghề luật sƣ và khái niệm cung cấp dịch vụ pháp lý. Từ các quan niệm khác nhau về luật sư, khái niệm hành nghề luật sư cũng còn nhiều cách hiểu chưa thống nhất. Theo cách hiểu của dân gian luật sư là thầy cãi và cách định nghĩa về luật sư của đại từ điển Tiế ng Viê ̣t do Nhà xuấ t bản Đa ̣i ho ̣c Quố c gia Thành phố Hồ Chí Minh thì hành nghề luật sư là việc luật sư tranh tụng bảo vệ quyền lợi cho các đương sự trong quá trình xét xử của Tòa án. Tuy nhiên các khái niệm trên đều mới chỉ đề cập tới một lĩnh vực hành nghề của luật sư đó là tranh tụng nên chưa đúng và đầy đủ. Trong phạm vi nghiên cứu của mình, luận văn nghiên cứu hoạt động hành nghề luật sư dưới góc độ thương mại. Theo đó, hoạt động hành nghề luật sư là một hoạt động thương mại do tổ chức hành nghề luật sư tiến hành, cung ứng dịch vụ pháp lý tới khách hàng, với mục đích nhận thù lao. Quan niệm trên phát sinh thêm một khái niệm cần làm rõ là khái niệm dịch vụ pháp lý. Hiện nay còn tồn tại khá nhiều quan niệm khác nhau về dịch vụ pháp lý. Hiệp định chung về thương mại dịch vụ của WTO (viết tắt là GATS) không định nghĩa dịch vụ pháp lý mà chỉ liệt kê các loại DVPL. Trong khuôn khổ của Hiệp định GATS, các loại DVPL này được hiểu là các loại DVPL mang tính thương mại. Theo phân loại của WTO, dịch vụ được chia thành 11 ngành chính, mỗi ngành chính lại phân chia thành nhiều phân ngành nhỏ, tổng số gồm 155 phân ngành. Dịch vụ kinh doanh là một trong 11 ngành chính và dịch vụ pháp lý là một phân ngành của Dịch vụ kinh doanh. Theo “Bảng phân loại các ngành dịch vụ” của WTO “dịch vụ pháp luật” được liệt kê với tư cách là tiểu ngành dịch vụ của “dịch vụ chuyên môn” nằm trong ngành dịch vụ thứ nhất: “1. Dịch vụ kinh doanh”. Dịch vụ pháp luật được chia thành nhiều loại: Dịch vụ tư vấn và tranh tụng trong nhiều lĩnh vực pháp luật ; Dịch vụ tư vấn và tranh tụng liên quan đến luật hình sự ; Dịch vụ tư vấn và tranh tụng về các thủ tục tại tòa án liên quan đến các lĩnh vực pháp luật khác; Dịch vụ tư vấn và tranh tụng về các thủ tục theo quy định của luật thành văn tại các tổ chức mang tính tòa án; Dịch vụ cung cấp và chứng nhận hồ sơ pháp luật; Dịch vụ khác về thông tin pháp luật và tư vấn. 8 Theo Từ điể n Luâ ̣t ho ̣c của Viê ̣n Khoa ho ̣c pháp lý , "dịch vụ pháp lý là loại hình dịch vụ do nh ững tổ chức , cá nhân có hiểu biết , có kiến thức và chuyên môn pháp luật được Nhà nước tổ chức hoặc cho phép hành nghề thực hiện , nhằ m đáp ứng nhu cầu được biết, đươ ̣c tư vấ n hoă ̣c giúp đỡ về mă ̣t pháp lý của các tổ ch ức, cá nhân trong xã hô ̣i". Theo Nguyễn Văn Tuấ n "dịch vụ pháp lý là tổng thể các dịch vụ tư vấn pháp luâ ̣t và dich ̣ vu ̣ đa ̣i diê ̣n pháp lý… những người đủ tiêu chuẩ n để cung cấ p DVPL chỉ có thể là luật sư ". Theo đó , phạm vi D VPL đươ ̣c xác đinh ̣ gồ m : Dịch vụ tư vấn pháp luật; Dịch vụ đại diện pháp lý (trong tố tu ̣ng tư pháp , trong thủ tu ̣c hành chính, tố tu ̣ng tro ̣ng tài và đa ̣i diê ̣n theo uỷ quyề n về những vấ n đề liên quan đế n pháp luâ ̣t ; Các hoạt đô ̣ng DVPL khác (soạn thảo hợp đồng, các giấy tờ pháp lý…) [47, Tr 46]. Theo TS . Nguyễn Văn Tuân thì "phạm vi dịch vụ pháp lý bao gồ m dịch vụ pháp lý của luật sư với bốn lĩnh vực hành nghề như pháp luật hiện hành quy định tư vấ n pháp luâ ̣t, tranh tu ̣ng, đa ̣i diê ̣n và dịch vụ pháp lý khác và dịch vụ pháp lý của tổ chức, đoàn thể xã hô ̣i với hoa ̣t đô ̣ng chủ yế u là tư vấ n pháp luâ ̣t theo Nghi ̣đinh ̣ 65/NĐ-CP ngày 11 tháng 6 năm 2003 của Chính phủ về tổ chức , hoạt động tư vấn pháp luật" [46, Tr 18]. Theo TS. Đặng Vũ Huân thì "dịch vụ pháp lý là tổng thể các dịch vụ tư vấn pháp luật và dịch vụ đại diện pháp lý được định lập và thực hiện theo quy định pháp luật của nước nơi các dịch vụ đó được định lập và có thể được thực hiện trong các lĩnh vực pháp luật nội dung và thủ tục tố tụng khác nhau của hệ thống pháp luật quốc gia" [18, Tr 10]. Theo Nguyễn Như Chiń h "Dịch vụ thương mại pháp lý là loại hình dịch vụ liên quan tới liñ h vực pháp luâ ̣t mà công việc của bên cung ứng dịch vụ thực hiện cho khách hàng để hưởng lơ ̣i nhuâ ̣n có liên quan chă ̣t chẽ với các vấ n đề pháp luâ ̣t , quyề n và nghiã vu ̣ theo pháp luâ ̣t mà bên sử du ̣ng dich ̣ vu ̣ quan tâm ". Có thể nhận thấy đa số các nghiên cứu về dịch vụ pháp lý tại Việt Nam đều tiếp cận dịch vụ pháp lý dưới góc độ thương mại. Từ các khái niệm dịch vụ pháp lý như trên, có thể đưa ra khái niệm cung cấp dịch vụ pháp lý như sau: Cung cấp dịch vụ pháp lý là là một hoạt động thương mại 9 dịch vụ gắn liền với pháp luật do các tổ chức đủ điều kiện theo quy định của pháp luật cung ứng nhằm đáp ứng nhu cầu về pháp lý của các tổ chức, cá nhân. Theo khái niệm trên thì hoạt động cung cấp dịch vụ pháp lý bao gồm cả hoạt động của tổ chức hành nghề luật sư, tổ chức hành nghề công chứng, tổ chức hành nghề thừa phát lại.... Tuy nhiên trong khuôn khổ Luận văn, chỉ nghiên cứu dịch vụ pháp lý được cung ứng bởi tổ chức hành nghề luật sư, tập trung giải quyết các vấn đề pháp lý liên quan tới giao dịch cung cấp dịch vụ pháp lý của tổ chức hành nghề luật sư. Theo đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu của đề tài, luận văn đi sâu phân tích vấn đề hành nghề luật sư dưới góc độ là một hoạt động thương mại do các tổ chức hành nghề luật sư tiến hành với nội dung là cung cấp dịch vụ pháp lý cho khách hàng và mục đích là nhận thù lao. 1.1.2 Đặc điểm của hoạt động hành nghề luật sư Hoạt động hành nghề luật sư là một hoạt động thương mại. Hiện nay đa số các nước trên thế giới đều thừa nhận cung cấp dịch vụ pháp lý của luật sư là một hoạt động vừa mang tính nghề nghiệp, vừa mang tính lợi nhuận. Vì lợi nhuận mà tiến hành các hoạt động hành nghề luật sư. Khi thành lập các tổ chức hành nghề luật sư, hầu hết các quốc gia đều mượn hình thức của các doanh nghiệp thông thường. Ở Việt Nam cũng không phải ngoại lệ. Hoạt động hành nghề luật sư là hoạt động nghề nghiệp nhưng vì mục tiêu lợi nhuận. Trong hệ thống văn bản pháp luật quy định về hệ thống ngành kinh tế của Việt Nam cũng dành cho Hoạt động pháp luật một mã ngành riêng. Hiệp định chung về thương mại Dịch vụ GATS và hiệp định thương mại Việt Mỹ đều có quy định về các hoạt động cung cấp dịch vụ pháp lý của luật sư. Như vậy hoạt động cung cấp dịch vụ pháp lý của luật sư là một hoạt động vừa mang tính chất nghề nghiệp, vừa mang tính chất thương mại. Tuy nhiên hoạt động này liên quan đến vấn đề pháp luật (một trong những vấn đề đặc biệt quan trọng của mỗi quốc gia) nên cần có cơ chế đặc thù dành cho nó. Hoạt động hành nghề luật sư phải dựa trên pháp luật và quy chế trách nhiệm nghề nghiệp. Trong Nhà nước pháp quyề n , tấ t cả các nghề nghiê ̣p đề u phải dựa trên pháp luật. Tuy nhiên nghề Luâ ̣t sư là nghề sử du ̣ng pháp luâ ̣t làm công cu ̣ chủ yế u để hành nghề . Pháp luật là nền tảng để luật sư hành 10 nghề . Mô ̣t người muố n trở thành luật sư phải đáp ứng được các tiêu chuẩn và điều kiện mà pháp luật đặt ra . Các công việc Luật sư tiến hành cũng phải tuân theo các quy định của pháp luật . Trong quá trình hành nghề , luâ ̣t sư sử du ̣ng pháp luâ ̣t để tư vấ n , tranh tu ̣ng và thực hiê ̣n các dich ̣ vu ̣ pháp lý khác cho thân chủ của mình , đồ ng thời thông qua đó tuyên truyề n pháp luâ ̣t để người dân hiể u pháp luâ ̣t và tuân theo pháp luâ ̣t . Nghề luâ ̣t sư gắ n liề n với số phâ ̣n của con người nên ngoài các kiế n thức về pháp luâ ̣t nghề luâ ̣t sư còn có quy chế trách nhiê ̣m nghề nghiê ̣p riêng . Pháp luật có tác dụng như “hành lang”, “khuôn mẫu chung” cho luật sư hoạt động, còn quy chế trách nhiệm nghề nghiệp luật sư lại chủ yếu điều chỉnh hành vi ứng xử của luật sư trong hoạt động nghề nghiệp và trong xã hội . Trong đời số ng xã hô ̣i , vấ n đề đa ̣o đức , uy tin ́ đôi khi lại ràng buộc trách nhiệm của công dân hơn là những quy định của pháp luậ t. Pháp luâ ̣t cũng sẽ là nề n tảng vững chắ c hơn khi ý thức pháp luâ ̣t đươ ̣c hin ̀ h thành từ tin ́ h tự giác , đa ̣o lý và trách nhiê ̣m của mỗi công dân . Nghề luâ ̣t sư cũng vâ ̣y , các quy chế trách nhiê ̣m nghề nghiê ̣p tuy là các quy tắc về đạo đức nhưng cũng đòi hỏi phải được sự tôn trọng từ phía các luật sư. Trong nhiều trường hợp, đối với nghề nghiệp luật sư, các quy tắc ứng xử thuộc về phạm trù đạo đức lại chi phối và có tác động lớn lao đến uy tín, danh dự của luật sư và ảnh hưởng rất nhiều đến chất lượng dịch vụ cung cấp cho khách hàng. Hoạt động hành nghề luật sư còn là hoạt động mang tính nhân văn sâu sắ c . Nhiề u người so sánh nghề luâ ̣t sư với nghề bác sỹ . Nghề bác sỹ bảo vê ̣ sức khỏe con người, chữa tri ̣khi con người mắ c bê ̣nh . Còn nghề luật sư bảo vệ quyền và lợi ích con người , “chữa tri”̣ khi quyề n và lơ ̣i ić h đó bi ̣xâm pha ̣m . Luâ ̣t sư giố ng như người bác sỹ chữa “căn bê ̣nh” liên quan đế n pháp luâ ̣t của con người . Mỗi hoa ̣t đô ̣ng hà nh nghề luâ ̣t sư đề u hướng tới con người ; tư vấ n pháp luâ ̣t , tranh tu ̣ng hay thực hiê ̣n các dich ̣ vu ̣ pháp lý khác đề u hướng tới con người và vì con người . Trong viê ̣c tư vấ n pháp luâ ̣t , chắ c chắ n chủ thể đươ ̣c tư vấ n phải là co n người cu ̣ thể hoă ̣c mô ̣t tổ chức của con người , và mục đích của tư vấn cũng là vì quyền và lợi ích của con người hoă ̣c tổ chức của con người đó . Trong hoa ̣t đô ̣ng tố tu ̣ng , mỗi hoa ̣t đô ̣ng tố tu ̣ng của luâ ̣t sư đề u nhằ m vào con người mô ̣t cách trực tiế p hoă ̣c gián tiế p . Những hoa ̣t đô ̣ng này liên quan đế n tin ́ h mạng , tài sản, danh dự, nhân phẩm, uy tín, 11 liên quan đến quá khứ , tương lai của một người hoặc một tổ chức . Viê ̣c đa ̣i diê ̣n ngoài tố tụng hoặc thực hiệ n các dich ̣ vu ̣ pháp lý khác cũng đề u hướng tới con người. Vì thế, nghề luâ ̣t sư là mô ̣t nghề mang tính nhân văn sâu sắ c . Do đó ngoài viê ̣c phải có trình đô ̣ chuyên môn , khi hành nghề , luâ ̣t sư cầ n phải có kiế n thức xã hô ̣i sâu sắ c và có tiǹ h người trong hoa ̣t đô ̣ng nghề nghiê ̣p của min ̀ h. Nghề luâ ̣t sư là mô ̣t nghề lao đô ̣ng trí óc đô ̣c lâ ̣p . Mỗi luâ ̣t sư tự chiụ trách nhiê ̣m về công viê ̣c miǹ h làm . Hoạt động của luật sư là một chu trình gồm : nắ m vững pháp luâ ̣t , hiể u rõ về pháp luâ ̣t và biế t cách áp du ̣ng pháp luâ ̣t trong từng trường hơ ̣p , từ đó đưa ra giải pháp cho từng vu ̣ viê ̣c cu ̣ thể . Hành nghề luật sư không phải chỉ là “bê” nguyên các quy đinh ̣ của pháp luâ ̣t để đă ̣ t vào cuô ̣c số ng mà phải có sự sáng tạo , linh hoa ̣t trong viê ̣c áp du ̣ng pháp luâ ̣t . Sự sáng ta ̣o đó phu ̣ thuô ̣c vào tư duy của mỗi luâ ̣t sư . Mă ̣c dù trong quá trin ̀ h hành nghề , luâ ̣t sư có thể tham khảo ý kiế n của nhiề u người nhưng đó chỉ là mô ̣t “kênh thông tin” trong vô số “kênh thông tin” khác nhau để luâ ̣t sư sử du ̣ng cho quá trình lao đô ̣ng trí óc sáng ta ̣o của mình. Và kết quả của quá trình đó phụ thuộc vào cách tư duy và hành động cụ thể của mỗi luâ ̣t sư. Do đó luâ ̣t sư phải chiụ trách nhiê ̣m cá nhân về kế t quả đó . Nghề Luâ ̣t sư sử du ̣ng kiế n thức tổ ng hơ ̣p của nhiề u liñ h vực . Pháp luật điều chỉnh tất cả mọi lĩnh vực trong xã hội . Nghề luâ ̣t sư sử du ̣ng pháp luâ ̣t làm công cu ̣ chủ yếu để hành nghề , do đó ở liñ h vực nào có pháp luâ ̣t điề u chỉnh là ở đó cầ n đế n luâ ̣t sư. Trong mô ̣t liñ h vực cu ̣ thể , luâ ̣t sư chỉ biế t về pháp luâ ̣t trong liñ h vực đó là không đủ , để thực hiện tố t đươ ̣c các hoa ̣t đô ̣ng nghiê ̣p vu ̣ của mình , luâ ̣t sư cầ n có kiế n thức sâu rô ̣ng về liñ h vực đó và về các liñ h vực có liên quan khác để có thể vâ ̣n dụng pháp luật một cách đúng và linh hoạt. Luâ ̣t sư không chỉ sử du ̣ng các kiế n thức của khoa học pháp lý mà còn cần phải biết sử dụng kiến thức của nhiều môn khoa học khác như pháp y , tâm lý ho ̣c , tâm thầ n ho ̣c , toán học , tài chính , kế toán , xây dựng, môi trường….. Luâ ̣t sư vừa là nhà hùng biê ṇ , vừa là hòa giải viên , vừa là nhà giáo, nhà tâm lý, nhà báo…. Ngoài ra luật sư còn cần phải có kiến thức sâu rộng về chính trị , văn hóa , tôn giáo , hiể u biế t xã hô ̣i , hiể u biế t về nhân tin ̀ h thế thái , hiể u biế t về tình hình trong nước và quố c tế . 12 1.1.3 Vai trò của hoạt động hành nghề luật sư Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của khách hàng là vai trò đầu tiên mà ai cũng có thể biế t đế n khi nhắ c tới “Luâ ̣t sư”. Trong xã hô ̣i, con người luôn luôn có sự trao đổ i qua la ̣i với nhau để phu ̣c vu ̣ nhu cầ u của mình. Nhu cầ u của con người la ̣i vô cùng đa dạng và rất nhiều trường hợp nhu cầu của một chủ thể lại đi ngược lại với nhu cầu chung của xã hô ,̣i của chủ thể khác. Trong trường hơ ̣p đo,́ nếu chủ thể không thể bảo vê ̣ tố t quyề n lơ ̣i của miǹ h(do ha ̣n chế về kiến thức, kỹ năng, thời gian…) thì luật sư chính là người giúp chủ thể đó bảo vệ quyền lợi của mình một cách tốt nhất . Tuy nhiên Luật sư bảo vệ quyền lợi của khách hàng trên cơ sở các quy định của pháp luật, và quyền lợi được bảo vệ phải là quyền và lợi ích hợp pháp, khác với công việc của vệ sỹ hay “bảo kê”. Cơ quan tiến hành tố tụng là người “cầm cân nảy mực” giúp cân bằng quyền lợi giữa các chủ thể. Luật sư giúp khách hàng đưa ra những yêu cầu, ý kiến để cơ quan tiến hành tố tụng có thể giải quyết vụ việc một các “thấu tình đạt lý” nhất. Mặt khác, trước các cơ quan tiến hành tố tụng thì người dân là chủ thể hạn chế hơn về hiểu biết pháp luật nên có thể cơ quan tiến hành tố tụng đang vi phạm vào quyền lợi hợp pháp của họ mà họ không biết, hoặc biết mà không biết làm cách nào bảo vệ. Lúc này, Luật sư lại là người giải thích cho người dân biết được quyền lợi của họ đang bị vi phạm và giúp họ bảo vệ quyền lợi đó. Luật sư cũng là trung gian, là cầu nối giữa người dân và các cơ quan tiến hành tố tụng để vụ việc có thể cân bằng được quyền lợi giữa các bên. Luật sư còn có vai trò rất quan trọng trong việc giải đáp các vấn đề về pháp luật, hướng dẫn ứng xử đúng pháp luật thông qua hoạt động tư vấn pháp luật. Tư vấn pháp luật là hoạt động không thể thiếu trong hành nghề luật sư. Kể cả khi luật sư nhận tranh tụng, bảo vệ quyền và lợi ích của khách hàng trước cơ quan tiến hành tố tụng, hay khi luật sư đại diện ngoài tố tụng cho khách hàng, luật sư cũng cần cung cấp đến khách hàng những quy định của pháp luật có liên quan, qua đó hướng dẫn khách hàng ứng xử đúng với các quy định đó. Đó chính là việc làm tư vấn pháp luật. Tư vấn pháp luật có thể được thực hiện bằng nhiều hình thức khác nhau. Có thể tư vấn trực tiếp thông qua ngôn ngữ giao tiếp (hay còn gọi là bằng lời nói) hoặc 13 tư vấn bằng văn bản, có thể tư vấn theo vụ việc hoặc tư vấn theo một thời gian nhất định… Tư vấn theo hình thức nào là do sự thỏa thuận giữa luật sư và khách hàng. Xã hội muôn hình, vạn trạng nên hoạt động hành nghề của luật sư cũng vô cùng đa dạng. Không chỉ tranh tụng và tư vấn, luật sư còn thực hiện các dịch vụ pháp lý khác như soạn thảo hợp đồng, làm chứng giao dịch, quản lý thông tin pháp lý, thực hiện các công việc liên quan đến thủ tục hành chính... Những nhu cầu này tồn tại rất nhiều trong cuộc sống, Luật sư là người có kiến thức về pháp luật, về xã hội, có kỹ năng hành nghề sẽ giúp khách hàng thực hiện những nhu cầu đó một cách trôi chảy, tiết kiệm được thời gian, công sức và chi phí cho khách hàng. Luật sư thực hiện các dịch vụ pháp lý đó cũng góp phần hạn chế được tranh chấp, hạn chế xung đột lợi ích, đồng thời giúp cho cơ quan nhà nước xử lý hồ sơ được nhanh chóng hơn. Trong hoạt động hành nghề của mình dù là tư vấn pháp luật, tranh tụng hay thực hiện các dịch vụ pháp lý khác, Luật sư cũng phải cung cấp đến khách hàng những thông tin pháp lý về các vấn đề mà khách hàng quan tâm, giải thích cho khách hàng hiểu được quyền và nghĩa vụ của mình, đồng thời định hướng hành vi cho khách hàng trong những hoàn cảnh cụ thể để tránh những hậu quả pháp lý bất lợi có thể xảy ra. Như thế, chính trong hoạt động hành nghề của mình, Luật sư đã tiến hành việc tuyên truyền, phổ biến pháp luật. Công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật của luật sư không dừng lại ở việc tuyên truyền cho khách hàng của mình mà thông qua việc tư vấn pháp luật hoặc tranh tụng tại phiên tòa, luật sư đã góp phần nói lên tiếng nói của công lý với tất cả mọi người trong phòng xử, đó cũng là thông điệp gửi cho toàn bộ xã hội. Luật sư thường được coi là người đứng về phía nhân dân, bảo vệ quyền và lợi ích của nhân dân nên tiếng nói của luật sư rất dễ dàng được nhân dân chấp nhận. Đó là một điểm mạnh để luật sư thực hiện việc tuyên truyền, phổ biến pháp luật thông qua hoạt động hành nghề của mình. Luật sư là người có kiến thức sâu rộng về pháp luật, về chính trị, xã hội nên có thể phát hiện được những mâu thuẫn giữa pháp luật với các lĩnh vực khác. Đồng thời, luật sư cũng là người tiếp xúc nhiều với thực tiễn nên có thể thấy được những bất cập của pháp luật trong việc áp dụng vào thực tiễn. Bên cạnh đó, thông qua hoạt động hành nghề của mình, luật sư cũng thấy được thực trạng tuân thủ pháp luật trong nhân dân, tâm tư tình 14 cảm của nhân dân, thái độ của nhân dân đối với pháp luật. Qua đó, Luật sư có thể có những kiến nghị kịp thời để hoàn thiện hệ thống pháp luật. Thông qua tất cả các hoạt động hành nghề của mình, luật sư cũng góp phần bảo vệ pháp luật, bảo vệ công lý và lẽ phải. Tuy nhiên, dù là trong hoạt động nào cũng đều đòi hỏi luật sư phải có “cái tâm”, có kiến thức sâu rộng thì các công việc này mới thực sự đạt hiệu quả. Ranh giới giữa vai trò tuyên truyền pháp luật với việc làm méo mó và xuyên tạc pháp luật, giữa xây dựng pháp luật và phá rối, gây cản trở việc xây dựng pháp luật là rất mỏng manh đối với những luật sư yếu về chuyên môn, kém về phẩm chất đạo đức. Chính vì vậy, luật sư cần thấy được hết ý nghĩa, giá trị của nghề nghiệp và biết kết hợp những yêu cầu về chuyên môn và nguyên tắc nghề nghiệp, tuân thủ đạo đức xã hội thì mới có thể thực hiện trọn vẹn vai trò này. 1.2 Tổ chức hành nghề luật sƣ 1.2.1 Văn phòng luật sư: Văn phòng luật sư do một luật sư thành lập, hoạt động theo mô hình của doanh nghiệp tư nhân. Luật sư thành lập văn phòng là chủ sở hữu, là đại diện theo pháp luật và là người trực tiếp điều hành các hoạt động của văn phòng luật sư. Văn phòng luật sư không có tư cách pháp nhân, không có sự tách biệt giữa tài sản riêng của văn phòng và của luật sư chủ sở hữu. Luật sư làm chủ văn phòng luật sư phải chịu trách nhiệm vô hạn về tài sản trước mọi khoản nợ phát sinh trong quá trình hoạt động của văn phòng luật sư. Tên gọi và trụ sở của văn phòng luật sư, chế độ tài chính, tài sản tuân theo quy định của Luật doanh nghiệp và Luật luật sư. Văn phòng luật sư có đầy đủ các quyền như các doanh nghiệp hoạt động cung cấp các dịch vụ khác như quyền: cung cấp dịch vụ tới khách hàng, nhận thù lao từ khách hàng, thuê luật sư và nhân viên làm việc cho tổ chức mình, tham gia xây dựng chính sách, pháp luật của Nhà nước; tham gia tư vấn, giải quyết các vụ việc của cá nhân, cơ quan, tổ chức khi được yêu cầu, thành lập chi nhánh, văn phòng giao dịch trong nước và nước ngoài. Loại hình dịch vụ mà văn phòng luật sư cung cấp là dịch vụ pháp lý – một loại dịch vụ đặc biệt. Trong hoạt động cung cấp dịch vụ pháp lý, văn phòng luật sư là chủ thể nhận yêu cầu của khách hàng, là một bên trong hợp đồng dịch vụ pháp lý 15